Jerzy Libera,Marek Florek
Kopiec, st. 4, gm. Annopol, woj.
tarnobrzeskie, AZP 84-74/103
Informator Archeologiczny : badania 27, 3-4
Inform ator Archeologiczny 3
K o p ie c , s t. 4
gm . A n n o p o l,
w o j. t a r n o b r z e s k i e A Z P 8 4 -7 4 /1 0 3
U n iw e r s y te t M a rii C u rie -S k ło d o w - skiej w L ublinie K a ted ra Archeologii Państw ow a S łużba O chrony Zabytków w T arnobrzegu
Badania prowadzili d r Jerzy L ibera i m gr M arek Florek. Finansow a ne przez U niw ersytet M arii Curie-Skiodowskiej w Lublinie. P ier wszy sezon badań. Pracownie krzem ieniarskie ze schyłkowego pale olitu — k u ltu ra św iderska — epoki b rązu i wczesnego okresu h alszta ckiego — grupa tarnobrzeska kultury łużyckiej.
Stanowisko położone je s t na stoku wzgórza terasy plejstoceńskiej, tzw, wyższej III, opadającym w kierunku południow o-zachodnim , o nachyleniu 1-3 %, wzniesionym ok. 10 m ponad holoceńską terasę zalewową Wisły. Terasa zbudow ana je st z kredowych utw o rów albu i przykryta piaskam i fluwioglacjalnymi, zawierającymi bardzo liczne żwiry, oto czaki, głazy narzutow e, a także n atu raln e okruchy i bulaste konkrecje krzem ieni szarych turońskich, w stopniu znikomym narzutow e bałtyckie, sporadycznie również otoczaki kredowe. Około 500 m od stanow iska znajduje się powierzchniowy skraj wychodni krze mieni w Świeciechowie.
Stanowisko zostało odkryte w trakcie badań AZP jesienią 1992 r. Wśród znalezionych wówczas zabytków krzem iennych stw ierdzono kilka zaczątkowych form bifacjalnych, głównie noży sierpowatych, które m ożna łączyć z k u ltu rą trzciniecką bądź łużycką. Kolej ne inspekcje stanow iska ujaw niały każdorazowo nowe serie form bifacjalnych, zarówno noży sierpowatych, jak i płoszczy. U zyskano także zabytki (rdzenie, wióry), k tóre można odnieść do późnego plejstocenu.
W sezonie 1993 wyeksplorowano ogółem 174 m . M ateriał zabytkowy, głównie krze mienny, w niewielkim stopniu ceram iczny zalegał przede w szystkim w w arstw ach do 70 cm od powierzchni, przy największej koncentracji w centrum wykopu. Stw ierdzono pew ną prawidłowość zalegania źródeł w układzie pionowym. Inw entarze wyznaczające m łodszą fazę osadnictw a, związane przede w szystkim z form am i bifacjalnymi, z reguły zalegały w hum usie lub I w arstw ie mechanicznej, sporadycznie poniżej. N atom iast zabytki związane z osadnictwem późnoplejstoceńskim zalegały głównie w w arstw ach I-III m echa nicznych, wyjątkowo w w arstw ie ornej. Ogółem uzyskano blisko 19 800 zabytków krze m iennych, kilkadziesiąt fragm. ceram iki oraz niewielkie ilości m ateriału kostnego i m uszli szczeżui. Zabytki nie tworzyły układu krzemienicowego. Stwierdzono n ato m iast wyraźne, m ałe i bardzo m ałe skupiska koliste lub elipsowate, o średnicach dochodzących do 100 cm i miąższości do 30 cm, zawierające od kilkudziesięciu do blisko 1000 zabytków krzem ien nych: rdzeni, form technicznych, pólsurow ca wiórowego i odłupkowego, niekiedy pojedyn czych narzędzi.
Wśród zabytków krzem iennych spoza tych skupisk stwierdzono: obłupnie, rdzenie zaczątkowe odlupkowe i wiórowe, także okazy znacznie wyeksploatowane i szczątkowe, w tym o zmienionej orientacji (blisko 150 egz.), liczne formy techniczne (ok. 190 egz.) — zatępce, podtępce, wierzchniki, dw upiętniki, odnawiaki. Wśród narzędzi wystąpiły zarów no pól wytwory, jak i produkty finalne. 2 form bifacjalnych stw ierdzono bliżej nieokreślone zaczątkowce (ok. 20), pojedyncze półfabrykaty siekier i płoszczy, pó lwy two 17 noży sierpo watych (ok. 40). Z narzędzi odkryto rylce (20), liściaki (12), drapacze (19), niewielkie serie skrobaczy, zgrzebeł, półtylczaków, wiórów retuszow anych, ponadto rakiet, przewężec i cio- sak. Pozostała grupa zabytków krzem iennych to przede wszystkim pólsurowiec odlupkowy i duże serie regularnych wiórów, zwłaszcza zdeponowanych w skupiskach. Ponadto wyeks plorowano kilkadziesiąt fragm. ceram iki, kilkanaście okruchów kości i 2 skupiska muszli; n a powierzchni znaleziono czop z toporka kamiennego.
W obrębie wykopu nie zaobserwowano konstrukcji obiektów ani śladów palenisk, nie stw ierdzono również zabytków przepalonych.
M ateriał reprezentuje 2 fazy zasiedlania stanow iska. Pierw sza odnosi się do paleolitu schyłkowego i zw iązana je s t z k u ltu rą świderską — rdzenie mazowszańskie, dw upiętniki,
4 Paleolit i m ezolit
półsurowiec wiórowy odbity z tego typu rdzeni, liściaki, rylce, drapacze krótkie wiórowe, ciosak i przewężec. D rugą fazę osadnictw a należy odnieść do epoki brązu, ew entualnie również początków epoki żelaza, na co wskazuje znaleziona ceram ika, k tórą w całości m ożna łączyć z g rupą tarn o b rzesk ą k u ltury łużyckiej. Prawdopodobnie z tym okresem należy też wiązać form y bifacjalne, przede w szystkim noże sierpowate oraz zgrzeblą, skrobacze i czop od toporka.
B adania na st, 4 w Kopcu ujaw niły po raz pierwszy istnienie pracowni przy kopalnia nych k u ltu ry świderskiej oraz z późnych Faz epoki b rązu {kultury łużyckiej?), bazujących n a surowcu świeciechowskim, w sto p n iu mniejszym gościeradowskim.
Badania będą kontynuow ane.
K o s t k o w i c e , s t . 3, J a s k i n i a M uzeum A rcheologiczne i E tn o g ra
-K r o c z y c k a ficzne w Łodzi
g m . K r o c z y c e , w o j. c z ę s t o c h o w s k ie
A Z P 9 1 -5 2 /—
B adania prow adził d r K. C yrek (MAiE) przy współudziale doc. doc. T. Madeyskiej i A. Nadachowskiego oraz mgr. P M arosika. Realizowa ne w ram ach projektu badawczego KBN pt. „Osadnictwo pradziejowe w Skalach Kroczyckich na tle zm ian środowiska przyrodniczego” , przy współpracy Państwowej Służby Ochrony Zabytków. Pierwszy sezon badań. Osadnictwo z późnego okresu wpływów rzymskich, halsztackiego i z paleolitu schyłkowego.
Jask in ia Kroczycka, odkryta w 1936 r„ leży na zachodnim zboczu Góry Popielowej w obrębie Skal Kroczyckich. Wykop sondażowy o powierzchni 15 m2 został zlokalizowany na płaszczyźnie przed wejściem do jaskini. Celem badań było spraw dzenie ew entualnej obecności paleolitycznej w arstw y kulturow ej.
W obrębie holoceńskiej próchnicy z dużym i blokam i skalnym i odkryto w tym samym poziomie ok. tysiąca fragm . ceram iki k ultury łużyckiej z okresu halsztackiego oraz kilka dziesiąt fragm. naczyń lepionych ręcznie i toczonych na kole z późnego okresu wpływów rzymskich. Wśród znalezisk z tego okresu wyróżnić należy im portow any paciorek szklany, brązow e zakończenie pasa i żelazny nożyk. Zaobserwowane niewielkie skupisko węgli drzewnych, przepalonych kam ieni i kości zwierzęcych można interpretow ać jak o ślad paleniska z IV w. n. e. Poniżej, w poziomie piasków bezstrukturałnych, w układzie bez- krzemienicowym, znaleziono 30 artefaktów krzem iennych, w tym 7 form zaretuszow a- nych. Stylistyka pólsurow ca i jedynego tylczaka sugerują przynależność do późnomagda- leńskiej tradycji kulturow ej z paleolitu schyłkowego.
Z uwagi n a m ałą miąższość sedym entów i ograniczoną dostępność w nętrza jask in i nie podjęto jeszcze .decyzji co do ew entualnych dalszych badań obiektu.
K o s tk o w ic e , s t . 4, J a s k i n i a D e- M uzeum A rcheologiczne i E tn o g ra
-s z c z o w a ficzne w Łodzi
g m . K r o c z y c e , w o j . c z ę s t o c h o w s k ie
A Z P 9 1 -5 2 /—
B adania prow adził dr K. Cyrek (MAiE) przy w spółudziale doc. doc. T. Madeyskiej i A. Nadachowskiego. Realizowane w ram ach projektu badawczego KBN pt. „Osadnictwo pradziejowe w Skałach Kroczyc kich na tle zm ian środowiska przyrodniczego", przy współpracy P ań
