A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FO LIA O EC O N O M I C A 95, 1989
Ali cja Mat usi a k*
TRANSAKCJE K O M P ENS A CYJN E W HA N D L U Ś W I A T O W Y M
Wa ż n y m e l e m e n t e m ha n d l u św i a t o w e g o lat o s i e m d z i e s i ą t y c h stały się t ra nsakcje k o m p e n s a c y j n e (ang. cou nt e r t r a d e , niem. K o m p e n s a -t i o n e n )1 pol e g a j ą c e na c z ę ś cio we j bądź c a ł k o w i -t e j wy m i a n i e b ez wal u - t o w e j .
Pomimo, że tę formę ha n dlu uważa się za w y j ą t k o w o r e g res y w ną bądź jako "zło kon iec z ne" , udział transakcji k o m p e n s a c y j n y c h w wym i a n i e m i ę d z y n a r o d o w e j d y n a m i c z n i e wzr asta. S z a c u j e się, że w s t o s unk ac h h a n d l o w y c h W s c h ó d - Z a c h ó d t r a n sak cj e k o m p e n s a c y j n e s t a -no wią 3D% obrotów, w w ym i a n i e P ó ł n o c - P o ł u d n i e 20%^. O s t a t n i o transakcje te stają się również e l e m e n t e m wym ian y h a n d l o w e j m i ę d z y w y -s o k a roz wini ętymi krajami k a p i t a l i -s t y c z n y m i 1 .
Istot a t r a n s a k cji k o m p e n s a c y j n y c h
O ot y c h c z a s bra k jest j ed n o l i t e j def i nic ji t r a n sak c ji k o m p e n s a -cyjnych. Wyn ika to z b raku k o m p l e k s o w y c h badań tej formy h an dlu (w 'szczególności w k r a j a c h je p r e f e r u j ą c y c h ) jak r ównież z s z e r o -kiego zakresu p r z e d m i o t o w e g o tych transakcji.
Mgr, s ta rszy a sy sten t w I n s t ytu ci e H an dl u Z a g r a n i c z n e g o UL. Ponieważ w Polsce brak jęst do tej pory j e d n o l i t e g o n a z e w -nictwa, w n a w i a s a c h dla p o r ó w n a n i a p o d a n e są o k r e ś l e n i a w języku a n g i e l s k i m i nie miec kim.
2
Por. J. S t a n k o v s k y , Die K o m p e n s a t i o n e n im Ost-West Handel, Wien 1978, s. 12, lub E. T a b a c z у ń s k i, W s p ó ł -pr aca inw est y c yjn a W s c h ó d - Z ach ó d , Wa r s z a w a 1982, s. 73; albo H. G a b r i s c h , J. S t a n k o v s k y , S a n d e r f o r m e n im O s t - W e s t Handel, Teil 2, Oas G e g e n g e s c h a e f t , Wien 1986, s. 2.
Ohne K o m p e n s a t i o n s g e s c h a e f t e ist der P a n z e r e k s p o r t nicht denkbar, " H a n del sbl at t " 1977, Nr. 11.
N. G. Jakubów określa transakcje k o m pens acyjn e jako "wymianę o kr eś l o n y c h towarów w ramach jed nej bądź licznych operacji h a n d l o -wych. Import ust alonego towaru związany jost z eks port em innych to-warów, przy czym wym iani e tej nie towarzyszy przepły w pie niąd za za g r a n i c ę " 4 .
G. Leptin pod p oj ęcie m tra nsakcji к о т р б п з а с у jnych rozumie "wszelkie p or ozum ienia handlowe, w któ rych uzyskant- pr/ez jednego par tner a dostawy towarów bądź usług nie są równowa żone w formie pieniężnej, lecz w formie k o n t r ś w i a d c z e ń w postaci towarów i u- s ł u g " 5 .
Bar dzie j ogólneg o okr eśle nia używa flohunovsky mówiąc, że "transakcjami k o m p e ns acyjn ymi są te tra nsakcje han dlowe,z któ r y c h w y n i -ka zob owią zanie eks port era do zak upie nia u importera bądź w kraju importera towarów lub usług, w części bądź w całości pokrywających w artość jego e k s p o r t u " 6 .
0. Ivanow nat omiast jako transakcje kom pens a c y j n e okr eśla te por ozum ienia , które "przewidują zapłatę za dostawy t e c h n o l o g i i , mas zyn i urządzeń oraz spłatę zwi ą z a n y c h z tymi dos tawa ni kre dytó w inwestyc/y jnych wraz z o p r o c e n t o w a n i e m e k s p o r t e m towarów będącyc h e f e k t e m tych i n w e s t y c j i " 7 .
Z tego kró tkie go zestawi enia pog l ą d ó w na transakcje k o m p e n s a -cyjne wynika kilka c h a r a k t e r y z u j ą c y c h je ćech:
1) wymiana w ramach tych transakcji odbywa się przy peł nym bądź c z ę ś c i o w y m wye l i m i n o w a n i u pieniądza;
2) p r z e d m i o t e m tych transakcji mogą być towary i usługi ( w y -s tę pują ce razem, zamiennie, bądź c a ł kiem oddzielnie);
3) świadcz enie k o m p e n s a c y j n e sta nowi ć może część bądź całość wartośc i po p r z e d z a j ą c y c h dostaw;
A
N. G. J a k u b o v, P r o blem e der Z u s a mme narbe it auf K o m -pen sati onsba sis, "Os teuropa W i r tsch att" 1975, N r . 4 , s. 14.
J G. L e p t i n , Probleme von K o m p e n s a t l o n s g e s c h a e f t e n ,"O s t -europa Wirtsch aft" 1975, Nr. 1, s, 19.
6 H. B o h u n o v s k ' y , B e s o nde re Z a h l ung sform en im Ost- w e s t g e s c h a e f t , [w:J Praxis des Ost-Wes t Handels, O ü s s e l d o r f - W i e n 1977, s. 351.
7 0. I v a n o w , H a u p t f o r m e n und Probleme der Ent wic k l u n g W i r t s c h a f t l i c h e r und w i s s e n s c h a f t l i c h - t e c h n i s c h e r Z u s a m m e narbe it der UdSSK mit den Lan d e r n des Westens, "Os teur opa Wir tsc h a f t " 1975, Nr 1, s. 27.
,4) w w y m i ani e u c z e s t n i c z y dw óch i wi ęcej partnerów;
5) pod staw ą pra wny transakcji jest k o n tra k t m ię dzy par tnerami bądź rządami krajów.
Ogó ln ie zatem można s tw ierdzić, że w t ra n s a k c j a c h k o m p e n s a c y j -nych u zy sk a n i e k on tr ak tu e k s p o r t o w e g o u w a r u n k o w a n e Je. t i mp ort e m od p o t e n c j a l n e g o kupca towarów lub suług w części b ą dt w c ał ości p o -k r y w a j ą c y c h war to ść e-kspoitu.
Formy t r ansakcii k o m p e n з а с у jnych
Tra n sak c je k o m p e n s a c y j n e w yw odzą się z p r o s t y c h transakcji h a n -dlu wymienn ego. Zł o żono ść w s p ó ł c z e s n e j wym iany h a n d l o w e j znalazła swój wyraz w for mach tych tra nsakcji, które k l a s y f i k o w a ć m o ż na na p o d s t a w i e n a s t ę p u j ą c y c h kryteriów;
1) roli p i e n i ą d z a w transakcji:
a) k o m pe ns ata c zy sta (bez e f e k t y w n y c h pł a tn o ś c i g o t ó w k o -wych ),
b) k o m p e n s a t a m i e s z a n a (różnica w ś w i a d c z e n i a c h p o k r y wa na jest w pie n iądzu),
2) liczby u c z e s t n i c z ą c y c h partnerów: a) kom p e n s a t a d wu stronna,
b) kom p e n s a t a w i e los t r onn a , 3) rodzaju świ adczeń:
a) kom p e n s a t a towarowa, b) k o m p e ns ata w s fe rze usług,
c) ko m p e n s a t a tow arowa p o ł ą c z o n a ze ś w i a d c z e n i e m usług, 4) c z a s o o k r e s u rea liza cji świadczeń:
a) n a t y c h m i a s t o w e ś w i a d c z e n i e - k o m p e n s a t a "towar za towar", b) o pó źn i o n e ś w i a d c z e n i e k o m p e n a a c y j o e .
D ł u g o l e t n i a pra k t y k a r ea l i z o w a n e j w ten s po só b w y m i a n y w y p r a -cow ała sześć g łó wn yc h form tra nsakcji k om p e n s a c y j n y c h : baęter, w y -miana kom pen s a cyj n a, zakupy wza j emne, s a m o s p ł a t a towarowa, swap i s w i t c h 0 .
g
Analiza w y m i e n i o n y c h form o p r a c o w a n a zos ta ła na pod stawie: Cur re nt C o u n t e r t r a d e P ol i c i e s and Pr a ctic es, in E a s t - W e s t Trade, B u s ine s s Internationa l, A Gro up R e s e a r c h Study, G en ev a 1976> P. V e r z a r i u , S. B o ż e k , J. M a t h e s o n , An I n t r o -duc to ry Guide For Business, Ge n e va 1978, US D e p a r t m e n t of Com merce, Ind ustry and Trade Adm i ni s t r a t i o n . H. L a n g e - P r o l l i u s , Pr axis des Ostwesthanrtels. Oie W i r t s c h a f t s b e z i e h u n g e n 1 97 7-1980
Har ter (ang. barter transaction, m e m . B a r t e rg esch a e ft) n a l e -ży (Jo tra dycy jnych i na j p r o s t s z y c h form wymiany bez go t ó w k o w e j o- kreślonego. towaru na urny, na ogół pom iędz y dwoma partner ami. Cha-ra k t e r y s tyc z n e dla ba r t eru jest:
- p o d p isy w ana jest tylko jedne umowa, za w ierająca warunki w y -miany ,
- nie w ys tęp u je fak turowanie w żadnej walucip,
- realizacji wymiany nie towarzyszy ef e ktyw ny p rz epł y w p i e n i ą -dza ,
- poś red n icy w transakcji są wyłączeni,
- rea l izacja transakcji na s tęp u j e p r z e waż n ie rownolegle.
Wym i ana k o m pen s acy jn a (ang. c o m p e n s a t i o n deals, m e m . Kompen-sa t ion s g e s c h a e f t ) jest wyższą formą b a r t e r u , uw z g l ę d n i a j ą c ą nie-zal eżne do siebie płatności. C h a r a k t e r y s t y c z n e cechy tych t r a n s a k -cji to:
- pod p i s a n i e jednego kontrak tu, u zg a d n i a j ą c e g o świa dcz en ia s t r o n ,
- f a k t uro w ani e nas t ępu je w u zg od n i o n e j walucie,
- ró w nol e g le z pr z e p ł y w e m towarów d o k on yw an e są pła tności, - m o ż li we jest w łą cz en ie do transak cji osób trzecich.
Roz ró żn ić można dwa r od zaje wymiany k om pen sacyjnej: w ym ianę pełną (ang. full com p ens a tion , niem. Vol l kom p e n s a t i o n ) oraz w y m i a -nę c zę ści o wą (ang. partial com pens ation , niem. T e i l k o m p e n s a t i o n ) .
W pr z yp a d k u wymiany pełnej, 100% wartości e k s p ort u po k r ywa n e jest importem. W d ru gi m p r z y pad k u w a r toś ć transakcji k o m p e n s a c y j -nej p o z o sta je pon i żej t ra nsakcji bazowej. Różnica pł atna jest w g o t ó w c e .
Zakupy w z a jem n e (ang. c ou nte r p u r c h a s e , mein. G eg e n g e s c h a e f t e ) są formą transakcji ekspor t owej , z a w ie ra jąc ą pisemne z ob o w i ą z a n i e e k s p ort er a o r ów no l e g ł y m zakupie od importera innych towarów w czę-ści lub w całoczę-ści p o k r y w a j ą c y c h transakcję eksportową. C h a r a k t e r y -styczne dla zakupów wz a j e m n y c h jest:
- zawarcie dwó ch od d zielnych, pra wni e nie z a l e ż n y c h kon traktów, - fakturo w anie nas t ępu je w jednej u z g od ni on ej walucie,
- zapłata za dostawy n as tęp u je oddzielnie, - w y m i eni a ne są różne rod za je towarów,
- z reguły muż liw e jest w łą cz en ie osób trzecich,
lypowymi formami za k u pów w z a j e m n y c h są:
1) Zakupy rów n ole gł e (any. pa r alle l deals, niem, P ar al le l- geschae ft). Ich p o d s taw ą jest k on tr ak t b a z owy . w opa r c i u o który us tala się kon trakt k o m p e n s a c y j n y lub z o b o w i ą z a n i e importu z p ó ź -nie js zą s p e c yfi ka cją t o w a r o w ą. %
2) Zakupy w y p r z e d z a j ą c e (ang. p r e c e d i n g pur chase, niein. Junk- t i m g e s c h a e t t ) . W tym p r z y p a d k u tra nsakcja k o m p e n s a c y j n a wyp r z e d z a t ra nsak cję bazową. U st ala się tylko, że pow y ż s z e do s t awy z r ó w n o -ważą pó ź n i e j s z e d ostawy k o n t r a k t u bazowego.
Sam o spł e ta towarowa (ang. buy -back ar r ange ments , niem, Rueck-a
k a u f g e s c h a e f t ) po l e ga na zw i ą zan i u d os tawc y maszyn, u r z ą d z e ń tech-nologii, k o m p l e t n y c h o b i ek tó w p r z e m y s ł o w y c h umową importu p r o d u k t ó w b ęd ą c y c h efe kte m z a s t o s o w a n i a p o w y ż s z y c h ma s z y n i ur z ą d z e ń bądź u r u c h o m i e n i a obiektu. Ch a r a k t e r y styczne dla tych transa-kcji jest to, że:
- dot y czą p rz e w a ż n i e do s t a w maszyn, urz ą d z e ń i technologii, - eks port i import są ze sobą p r o d u k c y j n i e bądź tec hn i c z n i e z wi ązan e (z reguły chodzi o towary w y p r o d u k o w a n o na d o s t a r c z o n y c h m a s z y n a c h ) ,
- z aw ie ra ne są dwa p r a w n i e o d d z i e l n e kontrakty,
- f a k t u ro wan ie n a s t ę p u j e w jednej z u z g o d n i o n y c h walut, - ś wi adc z e n i e k o m p e n s a c y j n e n a s t ę p u j e z opó źnie n iem ,
- okr es między impor te m a e k s p o r t e m p ok ry w a n y jest z reguły k r e d y t e m dostawcy,
- w zas adz i e w t r a n s a k c j a c h tych bi e r ze udział wi ę c e j niż dwóch par tnerów.
Tra nsakcje typu swap są formą w i e l o s t r o n n y c h umów, na ogół d o -ty c zący c h su r o w c ó w i to w aró w mas o wych, gdzie w y k o r z y s t u j e się m e -ch a n i z m ró w n o w a ż n y c h rozliczeń.
Tra ns ak cje typu sw i tch są formą p r z e r z u t u na po ś r e d n i k a n a d -wyżki p o w s tał ej w wy n i ku o b r o t ó w d w ó ch p a r t n e r ó w r o z l i c z a j ą c y c h się w cle aringu, który z o b o w i ą z u j e się do p r z e k a z a n i a tejże nad wyżki w formie wal u t o w e j (lub tow aro w ej) na rzecz p a r t n e r a d y s p o n u j ą c e g o d o d a t n i m sal d em o b r o t ó w wzajem n ych .
9
W o d n i e s i e n i u do tej formy tr a nsak cji w języku n i e m i e c k i m mo-żna s potkać inne określ e nie , m i a n o w i c i e P r o d u k t e n a b n a h m e g e s c h a e f t . Por. l a n g e - P r o l l i u s , op. cit., s. 358.
Zalety i w ady tr a n s a k c ji k o m p e n s a c yjnych
Jednozn aczne okr eśle nie zalet i wad transakcji k o m p e n s a c y j n y c h jest trudne do zrealizowania. Ocena ta zaleZy od wielu czynników, m. in. od:
- stanu rozwoju gos pod a r c z e g o kraju,
- poziomu rozwoju handlu zag rani c z n e g o i sta wian ych przed nim c e l ó w ,
- charakteru powiązań międzynarodowych,
- sytuacji płatniczej i standingu finansowego, - koniunktury na rynkach światowych,
- charakteru wykorzystywanych form transakcji kompensacyjnych, - charakteru i poziomu technicznego oferowanych w kompensacie t o w a r ó w ,
- czasookresu powiązań kompensacyjnych i innych.
/ * . *
Z punktu widzenia krajów rozwijających się oraz krajów na p rz ecię tnym poziomie rozwoju jako zalety,transakcji k o m p e n s a c y j -nych wskazać można:
- częściowe bądź całkowite wył ączenie płatności w tych transa-kcjach, co czyni je wolnymi od dewiz,
- możliwość zwiększenia w krótkim okresie wolumenu eksportu w celu wypracowania środków np. dla zrównoważenia bilansu p ł a t n i c z e -go,
- możliwość rozszerzenia wolumenu importu poza możliwości fi-nansowe bądź założenia planowe,
- możliwość zwiększenia importu technologii, maszyn, urządzeń, licencji, knowhow, kompletnych obiektów przemysłowych dla r o z -woju oferty eksportowej,
- poprawę standingu finansowego (poprzez wiązanie kredytów z przyszłym eksportem wzrasta wiarygodność wobec wierzycieli),
- poprawę jakości pro dukt owany ch wyrobów (partner w układzie k o m pens acyjn ym zainteresowany jest uzyskaniem towarów o dobrej j a -kości),
- wyk orzystanie kanałów zbytu partnera i rozwiązanie przez to_ wielu problemów marketingowych,
- obejście barier protekc jonis tyczn ych w kraju partnera i in. Ola wysoko rozwiniętych krajów kapitalistycznych, a właściwie dla przedsi ębior stw w tych krajach, zalety transakcji k o m p e n s a c y j -nych wynikają przede wsżystkim z celów gospodarowania oraz celów
st a wia n ych p rzed w ym ianę mię dz yn ar odo wą . Można za tem wsk azać, że zaletami tymi są:
- osi ą gn i ę c i e n ow ych bądź r o z s z e r zeni e d o t y c h c z a s o w y c h ryn ków zbytu,
- pe ł n i e j s z e w y k o r z y s t a n i e zdolnoś ci p r o d u k c y j n y c h i e k s p o r t o -wych,
- w y k o r z y s t a n i e n i s k ich k o s ztó w pro dukcji w kraju partnera, - zab e z p i e c z e n i e su r o w c o w e ( z a g w ar a nto w a nie p r z y s z ł y c h d os taw s u r owc ó w i p ó l t a b r y k a t ó w ) ,
- w y k o r z y s t a n i e p ot e n c j a ł u b a d a w c z o - r o z w o j o w e g o partnera,
sk r ó cen i e ter minó w dostaw bądź z a g w a r a n t o w a n i e ich s y s t e m a t y -czności ,
* mo ż li w o ś ć p r z e s u n i ę c i a do kr aju p ar t ner a p ro du kc ji pracochłon-nej, ene r goc hł onn e j, c zę sto z ag r a ż a j ą c e j ś r o do wi sku nat ur al nem u.
Wadami transakcji k o m p e n s a c y j n y c h z pun k tu w id z eni a kra j ów r o z -w i j a j ą c y c h się i kra jó -w c z ę ś c i o -w o u p r z e m y s ł o -w i o n y c h są:
w po r ó w n a n i u z h a n d l e m wo 1n o d e w i z o w y m z na czni e m n i e j s z e w p ł y -wy d e w iz ow e (w p r z y p a d k u transakcji, w k t ó r y c h w y s t ę p u j ą osoby trzecie różnica ta ksz t a ł t u j e się w wys o koś ci 1530* w ar t o ś c i e k s -portu w u l n o r y n k o w e y o ) ,
- o sł a b i a n i e l h a m o w a n i e rozwoju wł a s n e j sieci zbytu na r y n -kac h z a g r a n i c z n y c h , co w dłu g im ok r esi e pro wadz i do izolacji tych r y n k ó w ,
- u r u c h a m i a n i e produkc ji sz k o d l i w e j dla ś ro d o w i s k a n a t u r a l n ego , - intensywne e k s p l o a t o w a n i e za s obó w nat ural ny ch,
- przy s ze r o k i m st o s o w a n i u tra nsakcji k o m p e n s a c y j n y c h m o ż l i w o ś ć p e t ryf i kacj i w dłu g un o k r es ie czasu t r a d y c y j n e g o e ks p o r t u ( s u r o w -ce, towary rol n o-s po żyw c ze, półfa br yka ty ),
W w ys ok o r o z w i ni ę tyc h k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h t r a n sa k cje k o m -p e n s a c y j n e są silnie krytyko w ane . P r z e m y s ł o w c y uważają je za " g o r -szy h a n d e l ” związki z aw od ow e za "zł o dzi ej a mie js c pracy". Og ó l n i e z p u n k t u w i d zen i a firm k a p i t a l i s t y c z n y c h jako wady tych t ra nsakcji wskazać można:
- ryzyko n i e w y w i ą z a n i a się p a r t n e r ó w z umowy, - niska j akość o f e r o w a n y c h w k o m p e n s a c i e wyrobów, - wąski zak res o f e r o w a n y c h wyrobów,
- d od at k o w e o bc i ą ż e n i a wy n i k a j ą c e z k o n i e c z n ośc i z a a n g a ż o w a n i a osó b trzecich (dotyczy to ma ł y ch i śr e d n i c h prz e dsi ę b i o r s t w ) .
wad, w większości krajów kap ital is t y c z n y c h eksport inwestycyjny re alizowany jest w tej właśnie formie. Dla intensyfikacji handlu w y -robami flotowymi tworzy się spe cjal istyc zne firmy poś rednictwa han- dloweyo, szkoli się ekspertów, państwo finansowo stymuluje t r a n -sakcje kompens acyjn e jako doraźne formy handlu międzynarodowego.
T r a n s a k c je k o m p e n s a c y jne w h a ndlu W s c h ód-Zachód
Jak już wspomniano, transakcje kom pens acyjn e w sto sunk ach h a n -dlowych Wschód- Zachó d stanowią 30* obrotów i wykazują tendencję rosnącą. Rozwój tej formy wymiany handlowej wynika z jednej s t r o ny z przecią gając ej się stagnacji gos podarczej w wysoko r o z w i n i ę -tych kra-jach kap ital is t y c z n y c h oraz ogr anic zania dostępu do rynków tych krajów poprzez stosowanie barier pro tekc jonis tyczn ych; z d r u -giej zaś z trudności p ł a tnic zych większości krajów socjalistycznych szu kają cych w ten sposób możliwości zwiększenia eks port u n i e z b ę d n e -go dla obsługi zadłużenia.
Aktywne włączenie się krajów soc ja l i s t y c z n y c h w latach s i e d e m -dziesią tych w międzyn arodo wy podział pracy, szerokie korzyst anie z rynków pienięż nych i kapitałowych, import n o w ocze snych technik i technologii, wymiana licencyjna i rozwój kooperacji prz emysłowej sprzyjały również tworzeniu się por ozum ień opartych o mechani zm k o m p e n s a t y .
Por ozum ienia kom pens acyjn e w s t o sunk ach g o s p o da rczyc h Wschód- -Zachód podzielić można na dwie grupy:
1. Kompensata w ramach bieżącej wymiany handlowej (wymiana kompensacyjna, zakupy wzajemne). Na ogół w wymianie tej o b o w i ą z u -je specjalizacja branżowa, choć w wielu przypad kach umożliw ia się p a r t n e r o m zag rani cznym dokonyw anie kom bi n o w a n y c h zakupów wyrobów spoza branży. Dla ułatwienia realizacji tych transakcji powołuje się w y s pecj alizo wane firmy k o o rdyn ujące wymianę, jak np. phz DAL w Polsce. Zasada branżowości prz estr zegan a jest dość ryg orystycznie w CSRS. W przypad ku chęci zakupu przez partnera zag ra n i c z n e g o wy-robów spoza branży wymagana jest kompensata nawet w wielkości 2Q Q X _ jego eksportu.
W ZSRR i NRD ofe rowane w kompens acie towary dzielą się na tkne g r u p y :
a) wyroby ogólne;
Wybrane prz yk ł a d y p o r o z u m i e ń o p a r t y c h na zas adzi e samospłaty tow arowej (buy-back) w s t o sunk ach Wsc hó d - Z a c h ó d
Kraj
wschodni Firma i kraj zachodni P r z e d m i o t kontraktu Kontr, w min Wartość $
Rok pod pisa nia
" " 1 Uwagi 1 1 2 3 t 5 6 ZSRR S a l t z g i t t e r - R F N Dary P o w e r g a s - W l k . Brytania
Klo eckn er AG- RFN Sahalin Oil D e v e l o -pment Co Ltd. (Sodeco) Japonia
Zakłady etyliny
Zak ład produkcji m e t a n o l u o z d o l n o -ści 2,5 tys. ton dzi enni e Budowa szy bów na Sah alin ie 100 250 150 - 250 1976 1977 1975 ... J Spłata produkcję, 27
tys. ton rocznie
przez 10 lat
Spłata dostawa mi m e
-tanolu 300 tys. ton
roc znie w ciągu 10 lat
Spłata dostawami r o -py i gazu
Polska Gunnar Haell
Szwecja
Siemens AG, Kabel und Met allw erke, Gutehof fn un gshu e- tte AG, Norddeutsche Raffinerie, M e t a l l -ges el l s c h a f t AG Dostawy k o m p l e k s o -wej rafinerii o zdolności 10 min ton rocznie Wy p o s a ż e n i e z a k ładó w p r z e r o b u miedzi 333 125 1974 1976
Eks port 50% produkcji do Szwecji
Spłata e k s p o r t e m mie-dzi surowej - 40 tys.
ton rocznie T r a n s a k cj e k o m pe ns ac y joe w_ ha ri dl u ś w i a t o w y m
\
* Tabela l (cd.) .... I л 2 3 4 5 6 NRD Uhd e/Hoechst RFNKom plek sowe zakłady
sody kaustycznej 472 1976
Spłata dostawami so-i dy - 30 ton rocznie' w ciągu 8 lat
Citroen-Francja Zakłady produkcji
sprzęgieł sam o c h o -dowych
360 1978 80* kredytu spłacane;
produkcję sprzęgieł
Węgry M on tedison (Włochy) Zakłady chemii o r
ganicznej i n i e o r -ganicznej
80 1977 Spłata dostawami o-!
lejków i aromatów v.! ciągu 4 lat
Levi Strauss (USA) .... .... .. .. ...
Zakłady produkcji
dżinsów _ 1978 Spłata 40* d o s t a w a
-mi odzieży 'x
Ź r ó d ł o : Mit teil ungen der Berliner Absatz-Organisation, Informationen ueber Kompen-
s ations-und Gegenge schae fte mit den Lae ndern des Rates fuer gegenseitige Wirtschaftshilfe,
Berlin 1978; 3 . S t a n k o v s k y t Die Kom pensation im Ost-West-Handel, Wiener Institut fuer
Internationale W i r t s c h a f t s v e r g l e i c h e ’, 1978; E, T á b a o z y r t s k i , Współpraca inwestycyjna Wschód-Zachód, Warszawa 1982. Al ic ja Ma tu si ak
Transakcje kompenaacyjńe w handlu świ atowym__ _ „JLÜL Partner zagraniczny może wyb iera ć towary z jednej z grup, bądź dokonywać kombinacji. Udział tej grupy p o r ozum ień ko m p e n s a c y j n y c h w ostatnim okresie dyn amic znie wzrasta i ze względu na w y k a z a n e po-wyżej uwarunk owani a wymiany Wsc hó d - Z a c h ó d nie należy o cz ekiw ać o- słabienia tej tendencji.
2 . Ouże kontrakty, o b e jmuj ące dostawy zac hodnich maszyn, u r z ą -dzeń, technologii, kom plet nych obi ektó w przt?my;3łowych, jak również kooperacji prz emysłowej, realizo wane na zasadzie saą ospł aty towa- r o w e j * U (wybrane przykłady takich por ozum ień p r z e d s t a w i o n o w tab.l). Bliższa analiza r e a l i zo wanyc h na zasadzie sam osplaty towarowej transakcji pozwala na sfo rmuł owani e kilku c h a r a k t e r y z u j ą c y c h je cech:
a) inwestycje te w prz emyś le w y d obyw czym realizo wane są w ZSRR (ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny, fosforyty) i w Polsce (węgiel kamienny, miedź, siarka);
b) w przemyś le p r z e t w ó r c z y m inwestycje te obejmują takie dzie*- dziny jak: chemia, hutnictwo, środki transportu, przemysł s p o ż y -wczy i maszynowy. Inne gałęzie r e p reze ntowa ne są w zna czni e w ę ż -szym zakresie;
c) duże inwestycje (zmierzone chociażby n a k ł a d e m środków d e w i -zowych) koncent rują się w trzech krajach: ZSRR, Polska, NR11. Jest to związane 7 bazą surowcową, zasobami siły roboczej, poz iome m rozwoju tych krajów;
d) zauważalna jest reg ionalna kon cen t r a c j a współpracy; kraje ta-kie jak: ZSRR, Polska, NRD wię ks z o ś ć kon t r a k t ó w realizują z RFN, Wielką Brytanią, USA i Szwecją, nat omiast Czechos łowac ja, Węgry, Rumunia, Bułgaria z RFN, Francją, Włochami i Austrią;
e) inwestycje te w zna czny m zakresie są w y r azem polityki zabez-pieczen ia sur owco wego kra jów zachodnich.
Liczba transakcji k o m p e n s a c y j n y c h na zasadzie .samosplaty towarowej w wymianie towatowarowej Wsc hó d Z a c h ó d z poc z ą t k i e m lat o s i e m -d zi esią tych wyraźnie obniżyła się. Ost atni e por oz u m i e n i a ZSRR i NRÜ wskazują na pewne ożywianie. Również w Polsce w n a j b l i ż s z y c h latach prz e w i d u j e się m o d e r n i z a c j ę nie k t ó r y c h gałęzi p r z e m y s ł u na bazie dostaw z krajów zac h o d n i c h opi eraj ąc się na m e c h a n i z m i e k o m -pensaty .
il) W Polsce używa się dla tego rodzaju prz ed s i ę w z i ę ć równioż Okr eślenia samospłata oewizowa. Por. Z. M a t u s i a k , S y -stem k r e dyto wania dew i z o w e g o inwestycji na zasadzie samosplaty,
Alicja Matusiak
COMPENSATORY TRANSACTIONS IN THE WORLD TRAOE
The compensatory tra nsactions in the con temporary world economy become an important element of foreign trade and other forms of international coopera tion such as joint ventures, licensing contracts, franchising or turnkey contracts.
There are a lot of causes of these tendencies, for example: for eigncurrency restrictions, difficult financial situation, e c o nomic stagnation, dif ficu lties in access to the mar kets of d e v e -loped capitalist, countries and pro tectionist policy. It should be noted that many capitalist enterpr ises (especially int e r n a t i o -nal corporations), using compensatory transactions realize their aims on a large scale.
the economic coo pera tion EastWest is a sphere of special d e velopment of com pensatory transactions. Active involvement of s o -cialist countries in the international labour division, wide use of capital and financial markets, import of modern technology, conver-sion of licences and development of industrial c o o pera tion are conduci ve to creating agreements on the compensatory principle.
