• Nie Znaleziono Wyników

Nabokow o Puszkinie

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Nabokow o Puszkinie"

Copied!
6
0
0

Pełen tekst

(1)

Bogumiła Tarasiuk

Nabokow o Puszkinie

Acta Polono-Ruthenica 3, 379-383

(2)

B o g u m i ł a T a r a s i u k O l s z t y n

Nabokow o Puszkinie

W 1 9 6 4 r o k u o p u b l i k o w a n o n i e z m i e r n i e w a ż n e d z i e ł o N a b o k o w a , d o k o n a n y p r z e z e ń p r z e k ł a d P u s z k i n o w s k i e g o

E u g en iu sza O n ie g in a

n a a n g i e l s k i , b ę d ą c y u k o r o n o w a n i e m j e g o p r a c t r a n s l a t o r s k i c h . W w y p o ­ w i e d z i n a t e m a t z n a c z e n i a t e g o ż p r z e k ł a d u a u t o r w s p o m i n a , ż e d z i e ł a l i t e r a t u r y r o s y j s k i e j s ą d l a n i e g o j a k „ f a l e i z m a r s z c z k i p o z o s t a ł e p o w s t r z ą s i e , j a k i m b y ł o z n i k n i ę c i e R o s j i z j e g o d z i e c i ń s t w a ” . 1 A n g i e l s k i e w y d a n i e P u s z k i n a j e s t j e g o h o ł d e m z ł o ż o n y m o j c z y ź n i e . C o s k ł o n i ł o g o d o p r a c y n a d t y m p r z e k ł a d e m ? S k ą d t a k o b s z e r n e k o m e n t a r z e ? O t ó ż P u s z k i n b y ł d l a N a b o k o w a k i m ś s z c z e g ó l n y m , p o s t a c i ą n i e z w y k ł ą , k t ó r e j „ k r e w p ł y n i e w ż y ł a c h w s p ó ł c z e s n e j l i t e r a t u r y r o s y j s k i e j t a k n i e o d w o ł a l n i e , j a k k r e w S z e k s p i r a w ż y ł a c h l i t e r a t u r y a n g i e l s k i e j ” .1 2 O p i n i e t e , t a k j a k i c a ł y s t o s u n e k N a b o k o w a d o t w ó r c z o ś c i r o s y j ­ s k i e g o w i e s z c z a , m a j ą t y m w i ę k s z e z n a c z e n i e , i ż N a b o k o w b y ł w y m a g a ­ j ą c y m c z y t e l n i k i e m i k r y t y k i e m . N i e r o z u m i a ł n a p r z y k ł a d f e n o m e n u t a k s z a n o w a n y c h i p o w s z e c h n i e u z n a n y c h a u t o r y t e t ó w , j a k A l b e r t C a m u s , a n a w e t T o m a s z M a n n .

D o k to r a Ż y w a g o

B o r y s a P a s t e r n a k a t r a k t o w a ł j a k o u t w ó r w r ę c z g r a f o m a ń s k i , n a t o m i a s t M a r c e l a P r o u s t a d o c e n i a ł w y ­ ł ą c z n i e z a d w a p i e r w s z e t o m y t e j b a ś n i

W p o s zu k iw a n iu s tr a c o n e g o c za su

- j a k z w y k ł m ó w i ć . W t y m ś w i e t l e j e g o w y p o w i e d z i o P u s z k i n i e , p e ł n e l i r y z m u , p o d z i w u i t ę s k n o t y , w y d a j ą s i ę j e s z c z e b a r d z i e j s z c z e r e . K w e s t i o n u j e o n z n a j o m o ś ć d z i e ł g e n i u s z a p r z e z p r z e c i ę t n e g o R o s j a n i n a . T w i e r d z i , ż e w i e d z a t a o g r a n i c z a s i ę d o z a p i s k ó w z n a j d u j ą c y c h s i ę n a o d w r o c i e k a r t e k ś c i e n n e g o k a l e n d a r z a , g d z i e o b o k d a t y j a k i e j ś b i t w y , n i e m ą d r e g o p r z y s ł o w i a i m e n u o b i a d u c z ę s t o d r u k o w a n e b y ł y w i e r s z e P u s z k i n a . C z y t e l n i k m i a ł w t e n s p o s ó b m o ż n o ś ć p o d n i e s i e n i a s w o i c h k w a l i f i k a c j i l i t e r a c k i c h . „ T y c h p a r ę

1 R. Stiller,

Wywiad z Nabokowem,

„Literatura na Świecie”, 1978, nr 8, s. 93.

2 Ibidem.

(3)

380

Bogumiła Tarasiuk

w i e r s z y , n ie r o z u m i a n y c h , w y s z c z e r b i o n y c h j a k s t a r y g r z e b i e ń , o g ł u p i o ­ n y c h z b e z m y ś l n e g o p o w t a r z a n i a p r z e z b l u ź n i e r c z e w a r g i , b y ł o b y w s z y s t ­ k i m , c o d r o b n o m i e s z c z a n i n r o s y j s k i w i e d z i a ł o P u s z k i n i e , g d y b y ś m y n ie m i e l i j e s z c z e p a r u o p e r , s z a l e n i e p o p u l a r n y c h , o p a r t y c h p o n o ć n a j e g o d z i e ł a c h . N i e m a s e n s u p o w t a r z a ć , ż e a u t o r z y l i b r e t t , p o n u r e i n d y w i d u a , k t ó r e w y d a ł y

E u g en iu sza O n ie g in a c z y D am ą P ik o w ą

n a p a s t w ę n ę d z n e j m u z y k i C z a j k o w s k i e g o , o b e s z ł y s i ę z t e k s t e m P u s z k i n a w s p o s ó b k r y ­ m i n a l n y . K r y m i n a l n y , m ó w i ę , b o w i e m i s t o t n i e w t a k i c h w y p a d k a c h p o ­ w i n n o b y ł o w k r o c z y ć p r a w o ; s k o r o z a b r a n i a o n o k a ż d e m u s p o t w a r z a n i a b l i ź n i e g o , w j a k i s p o s ó b - m y ś l ą c l o g i c z n i e - m o ż e o n o p o z w a l a ć b y l e k o m u r z u c a ć s i ę n a d z i e ł o g e n i u s z a , b y j e p l ą d r o w a ć , j e d n o c z e ś n i e u z u p e ł n i a ć - b o g a t o - w ł a s n y m i w s t a w k a m i d o t e g o s t o p n i a , ż e t r u d n o s o b i e w y o b r a z i ć c o ś j e s z c z e g ł u p s z e g o n i ż

E u g en iu sz O n ieg in

i

D a m a

P ik o w a

n a s c e n i e o p e r o w e j ” 3 - p i s a ł N a b o k o w p e ł e n o b u r z e n i a . S ą t o o p i n i e n i e s ł y c h a n i e s u b i e k t y w n e , j e d n o s t r o n n e i w g r u n c i e r z e c z y b ł ę d n e . D u ż o t u c h i m e r y c z n e g o s n o b i z m u , p r z e k o r y i z w y k ł e j m e g a l o m a n i i . P r a w d z i w i w i e l b i c i e l e t a l e n t u P u s z k i n a o b d a r z a j ą g o k u l t e m c z y s t y m i g o r ą c y m , a j e g o p i s m a , n i e w y ł ą c z a j ą c z n i c h n i c z e g o : o p o w i a d a ń , e l e g i i , k o r e s p o n d e n c j i , d r a m a t ó w , t e k s t ó w k r y t y c z n y c h s ą j e d n ą z g l o r i i t e g o ś w i a t a . N a b o k o w b y ł p r z e c i w n i k i e m p i s a n i a b i o g r a f i i , u z n a j ą c j e z a p o z b a ­ w i o n e s e n s u p l a g i a t y , w k t ó r y c h ż y c i e w i e l k i e g o c z ł o w i e k a j e s t z a w s z e z a f a ł s z o w a n e , c h o ć b y f a k t y b y ł y p r a w d z i w e . S a m u c h y l a s i ę , r z e c z j a s n a , o d t a k i e j f o r m y , s n u j e j e d y n i e w i z j e , s w o j e p r y w a t n e w y o b r a ż e n i a n a t e m a t a u t o r a

D a m y P ik o w ej.

P u s z k i n j a w i n a m s i ę w n i c h j a k o c z ł o w i e k g w a ł t o w n y , p r z y s a d z i s t y , k t ó r y s w o j ą m a ł ą c i e m n ą r ę k ą n a p i s a ł p i e r w s z e i n a j p i ę k n i e j s z e k a r t y r o s y j s k i e j p o e z j i . N i e b i e s k i e o c z y k o n t r a s t u j ą z c z a r ­ n y m i , k r ę c ą c y m i s i ę w ł o s a m i . S t r ó j m ę s k i z w i ą z a n y b y ł p o d ó w c z a s z k o ­ n i e m , m ę ż c z y z n a w c i ą ż j e s z c z e b y ł j e ź d ź c e m , t a k w i ę c n a s z p o e t a n o s i b o t y z k l a p a m i i o g r o m n e p ł a s z c z e ; i n n y m r a z e m j e s t c y g a n e m , k o z a k i e m l u b d a n d y s e m . N a b o k o w z d a j e s o b i e s p r a w ę , ż e n i e j e s t t o b y ć m o ż e p r a w d z i w y o b r a z , a l e z a b a w a t a k b a r d z o m u s i ę p o d o b a , ż e u m i e j s c a w i a w i e s z c z a w r ó ż n y c h m i e j s c a c h : a t o n a b r z e g u N e w y , z a d u m a n e g o , w s p a r t e g o o g r a n i t o w y p a r a p e t , t o z n o w u w t e a t r z e , p o t e m u n i e g o n a

3

W. Nabokow,

Puszkin albo prawdziwe i nieprawdopodobne,

„Twórczość”, 1987,

nr 3, s. 9-10.

(4)

w s i , w n o c n e j k o s z u l i , r o z c z o c h r a n e g o , g r y z m o l ą c e g o w i e r s z e n a k a w a ł k u s z a r e g o p a p i e r u , a l b o j e s z c z e p o d c z a s s k w a r n e g o p o p o ł u d n i a n a K r y m i e , s t o j ą c e g o p r z e d f o n t a n n ą w g ł ę b i j a k i e g o ś t a t a r s k i e g o p a ł a c u . I w r e s z c i e P u s z k i n s i e d z ą c y n a ś n i e g u k r z y w o , z k u l ą w b r z u c h u , c e l u j ą c y d ł u g o w d ’ A n t h é s a , t a k d ł u g o , ż e t a m t e n n ie m o ż e t e g o j u ż z n i e ś ć i p o w o l i z a k r y w a s o b i e s e r c e p r z e d r a m i e n i e m . A u t o r z d a j e s o b i e s p r a w ę , ż e w i z j e t e s ą n a j p e w n i e j f a ł s z y w e , j e d n a k w k ł a d a w n ie t y l e m i ł o ś c i , ż e w y o b r a ­ ż o n e ż y c i e m o ż e p r z e i s t o c z y ć s ię w c o ś b a r d z o p o d o b n e g o d o r z e c z y ­ w i s t o ś c i . D l a N a b o k o w a n i e b y ł o n i c b a r d z i e j n u d n e g o n i ż o p i s y w a n i e w ł a s n y ­ m i s ł o w a m i w i e l k i e g o d z i e ł a l i t e r a c k i e g o . A l e w o d n i e s i e n i u d o t e k s t ó w t r u d n y c h , k t ó r e „ s k a r b y s w o j e z a k l i n a j ą w m r o k a c h o b c e g o j ę z y k a ” , s p r a ­ w a k o m p l i k u j e s i ę s z c z e g ó l n i e . W e d ł u g p i s a r z a n ie m o ż n a c z y t e l n i k o w i , n a p r z y k ł a d f r a n c u s k i e m u , p o w i e d z i e ć p o p r o s t u : „ C h c e s z p a n p o z n a ć P u s z k i n a , z a m k n i j s i ę w s a m o t n o ś c i z j e g o u t w o r a m i ” . Z d e c y d o w a n i e p o e t a t e n n i e k u s i t ł u m a c z y . L e w T o ł s t o j , k t ó r y w e d ł u g N a b o k o w a j e s t te j s a m e j r a s y c o P u s z k i n , a l b o „ p o c z c i w y D o s t o j e w s k i , k t ó r y d o p i ę t m u n ie d o r a s t a ” , c i e s z ą s i ę w e F r a n c j i t a k i m r o d z a j e m s ł a w y j a k w i e l u m i e j ­ s c o w y c h p i s a r z y , a l e n a z w i s k o P u s z k i n a , d l a R o s j a n p e ł n e p o e z j i , d l a F r a n c u z ó w b r z m i ś m i e s z n i e i p u s t o . P o e c i e j e d n a k z n a c z n i e t r u d n i e j p r z e k r a c z a ć g r a n i c e n i ż p r o z a i k o w i . A l e w w y p a d k u P u s z k i n a t r u d n o ś c i t e m a j ą j e s z c z e g ł ę b s z ą p r z y c z y n ę . „ T o r o s y j s k i s z a m p a n ” - p o w i e d z i a ł z n a k o m i t y f r a n c u s k i z n a w c a p o e z j i . N i e z a p o m i n a j m y b o w i e m - p r z e ­ s t r z e g a N a b o k o w - ż e w i s t o c i e P u s z k i n p r z y s w o i ł m u z i e r o s y j s k i e j f r a n ­ c u s k ą p o e z j ę , c a ł ą e p o k ę t e j p o e z j i . K i e d y p i ó r o t ł u m a c z a i m a s i ę u t w o ­ r ó w r o s y j s k i e g o w i e s z c z a , d u s z a t e j p o e z j i u l a t u j e - t w i e r d z i a u t o r

L o lity -

i w r ę k u z o s t a j e t y l k o m a ł a z ł o t a k l a t k a . W i e r s z P u s z k i n a , w k t ó r y m k a ż d e r o s y j s k i e s ł o w o z d a j e s i ę d y s z e ć r a d o ś c i ą ż y c i a , p r z e t ł u m a c z o n y s t a j e s ię t y l k o s m u t n y m s w o i m o d b i c i e m . 4 J e d n a k ż e N a b o k o w z b i e g i e m c z a s u o d n a j d y w a ł p r z y j e m n o ś ć w te j p r a c y ; n ie s z ł o m u t y l e o p r ó ż n y z a m i a r p o k a z a n i a P u s z k i n a o b c e m u c z y ­ t e l n i k o w i , i l e o u s t a w i c z n ą r o z k o s z p ł a w i e n i a s i ę w t e j p o e z j i . U s i ł o w a ł n ie t y l k o o d d a ć P u s z k i n a p o f r a n c u s k u , a l e w p r o w a d z i ć s i ę s a m e m u w r o d z a j t r a n s u , ż e b y b e z ś w i a d o m e g o s w o j e g o w t y m u d z i a ł u m ó g ł s t a ć s ię c u d , m o g ł a n a s t ą p i ć m e t a m o r f o z a ; i g d y p o k i l k u g o d z i n a c h s ą d z i ł , ż e

4 Ibidem, s. 14-15.

(5)

382

Bogumiła Tarasiuk

c u d s i ę z d a r z y ł , t o z a p i s a n e ś w i e ż o l i n i j k i w j e g o „ z g r z e b n e j f r a n c u s z - c z y ź n i e ” o d r a z u z a c z y n a ł y w i ę d n ą ć . N a b o k o w n i e p r z y z n a w a ł r a c j i k r y t y k o w i B i e l i ń s k i e m u , t w i e r d z ą c e ­ m u j u ż p o ś m i e r c i P u s z k i n a , i ż n ie d o ś ć w y r a ź n i e o d b i ł y s i ę w j e g o t w ó r ­ c z o ś c i ś l a d y c z a s u , w k t ó r y m p r z y s z ł o m u ż y ć . N i e b y ł o b o w i e m c h w i l i , ż e b y p r a w d a P u s z k i n a n ie b ł y s z c z a ł a g d z i e ś w y s o k o , n i e z n i s z c z a l n a j a k s u m i e n i e . P r a w d a t a p r z y p o m i n a s ł o w a S z e k s p i r a i H o r a c e g o , ż e t y l k o j e d n a r z e c z s i ę l i c z y d l a p o e t y : j e g o s z t u k a . 5 Z a p y t a n y o w p ł y w P u s z k i n a n a s w o j ą t w ó r c z o ś ć , N a b o k o w z d e c y ­ d o w a n i e z a p r z e c z a , t w i e r d z ą c , ż e b a r d z o P u s z k i n a c e n i , t a k j a k i p a r u i n n y c h a u t o r ó w , a l e t w ó r c z o ś ć j e g o w o l n a j e s t o d j a k i c h k o l w i e k w p ł y ­ w ó w . N a t o m i a s t k r y t y c y d o p a t r z y l i s i ę t a k i c h z w i ą z k ó w , b y ć m o ż e n i e ­ ś w i a d o m y c h , a l e j e d n a k i s t n i e j ą c y c h i b ę d ą c y c h j e d y n i e ś w i a d e c t w e m o g r o m n e j f a s c y n a c j i P u s z k i n e m . S z c z e g ó l n i e d o t y c z y t o z w i ą z k u m i ę d z y p r z e k ł a d e m N a b o k o w a

E u g en iu sza O n ie g in a

a j e g o o r y g i n a l n ą p o w i e ś ­ c i ą

B la d y o g ień .

M a o n a p o d o b n ą k o n s t r u k c j ę , k o m e n t a r z w o b u p r z y ­ p a d k a c h j e s t z n a c z n i e d ł u ż s z y o d w ł a ś c i w e g o u t w o r u . C z t e r o t o m o w y p r z e k ł a d i k o m e n t a r z d o w i e l k i e j p o w i e ś c i w i e r s z e m

E u g en iu sz O n ieg in

t y l k o w s z c z e g ó ł a c h r ó ż n i s i ę o d t e g o , c o t ł u m a c z - n i e w ą t p l i w i e o r y g i ­ n a l n y p i s a r z - r o b i ł w c a ł e j s w o j e j d o j r z a ł e j t w ó r c z o ś c i . T r z e b a z a u w a ż y ć , ż e w e w s z y s t k i c h p r z y p a d k a c h „ p o e m a t w p i s a n y ” b ę d ą c y p o d s t a w ą lu b ź r ó d ł e m c a ł e g o d z i e ł a j e s t c z y m ś p o d r z ę d n y m w s t o s u n k u d o k o m e n ­ t a r z a .

B la d y o g ień

j e s t p o w i e ś c i ą , k t ó r a n a j b a r d z i e j p r z y p o m i n a d z i e ł o N a b o k o w a o P u s z k i n i e i k t ó r a s t a n o w i t e g o p r z e d s i ę w z i ę c i a o w o c . P o ­ w i e ś ć u k a z a ł a s i ę p o d k o n i e c p r a c y n a d

E u g en iu szem O n iegin em .

T a k w i ę c r e l a c j a m i ę d z y N a b o k o w o w s k i m p r z e k ł a d e m

O n ie g in a

a N a b o k o - w o w s k i m k o m e n t a r z e m j e s t d o k ł a d n i e t a k a s a m a j a k w

B la d y m ogniu.

P o d o b n i e p r z e d s t a w i a s i ę r e l a c j a m i ę d z y p o s t a c i a m i .

O n ieg in

N a b o k o w a „ z a w i e r a ” s w o j e g o t w ó r c ę . P u s z k i n j e s t u s t a w i c z n i e o b e c n y . C z ę s t o o d ­ p r o w a d z a n a s n a b o k , b y s k o m e n t o w a ć t o c z y i n n e w y d a r z e n i e w ś w i e c i e r z e c z y w i s t y m l u b b y o p o w i e d z i e ć a n e g d o t ę o k t ó r y m ś z e s w o i c h p r z y ­ j a c i ó ł . T e g o r o d z a j u r e l a c j ę m a m y i w p o w i e ś c i a c h N a b o k o w a , i w N a ­ b o k o w o w s k i m P u s z k i n i e , p o n i e w a ż N a b o k o w p o z o s t a j e w t a k i m s a m y m s t o s u n k u d o s w o j e g o b o h a t e r a P u s z k i n a , j a k t o o p i s y w a ł w k o l e j n y c h

5 Ibidem, s. 17.

(6)

p o w i e ś c i a c h . T e n s t o s u n e k p r z e j ą ł , j a k m o ż n a s ą d z i ć , p r z e d e w s z y s t k i m z

O n ieg in a .

P u s z k i n z a w s z e b y ł m u z ą N a b o k o w a . B y ł j e g o f a t u m . G ł ó w n ą w a r ­ t o ś c i ą N a b o k o w o w s k i e g o P u s z k i n a j e s t t o , ż e w i e l k i p o e t a d o c i e r a d o n a s p r z e f i l t r o w a n y p r z e z ś w i a d o m o ś ć a u t o r a

B la d e g o o gn ia.

S t a j e m y s ię N a b o k o w e m c z y t a j ą c y m P u s z k i n a . K r y t y k a m e r y k a ń s k i b a r d z o t r a f n i e o k r e ś l i ł ó w z w i ą z e k : „ L o s P u s z k i n a j e s t c z ę ś c i ą j e g o l o s u , a l o s i c h o b u j a k o a r t y s t ó w j e s t c z ę ś c i ą j e d y n e g o l o s u , j a k i N a b o k o w a k i e d y k o l w i e k o b c h o d z i ł : l o s u s z t u k i ” 6 .

6

Zob.. Cl. Brown,

Puszkin Nabokowa i Nabokowa Nabokow,

tł. J. Anders, „Lite­

ratura na Świecie”, 1978, nr 8, s. 185-191.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Opisaliśmy główne grupy obrazu, w którym Krasiński chciał odmalować schyłek starożytnego świata, stosunki polityczne, spo­ łeczne, prądy religijne, umysłowe i

[r]

stw arzałby realną kontrolę zasadności aresztu, gdyby zobowiązywał sąd do wypowiedzenia się co do dalszego stosowania aresztu w każ­ dej spraw ie bądź to w

Nie można by, oczywiście, mieć większej pretensji do dra Sedlaka i dra Piaskowskiego o jedno czy drugie zbyt grandilokwetntne sformu­ łowanie, gdyby całość ich

It was the collapse of Leninist states and an uncritical embrace of neoliberal ideas in the former Soviet Bloc that allowed neoliberalism to achieve hegemony on a global level and

Również wyniki badań z roku 1989, przeprowadzone w Montrealu, wykaza- ły, że motywy kradzieży samochodu przez młodocianych były wyłącznie he- donistyczne 54 (badania

Based on previous research and theoretical statements discussed above, we have defined several assumptions for this particular study on labour market engagement and retirement

burgerischen Geschichte, 14, 1909, s.. Anglii browary prowadzone przez kobiety były czymś oczywistym. Rola kobiet w produkcji, handlu i dystrybucji piwa była wówczas dominująca