Karolina Ruszkiewicz1), Paweł Jagielski2), Iwona Traczyk1) OCENA WIEDZY ORAZ SPOSOBU ŻYWIENIA
PACJENTÓW DIABETOLOGICZNYCH 1) Zakład Żywienia Człowieka
Wydział Nauki o Zdrowiu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: dr hab. inż. I. Traczyk
2) Zakład Żywienia Człowieka
Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Kierownik: prof. dr hab. n. farm. M. Schlegel-Zawadzka
Zaobserwowano, że aż 2/3 pacjentów diabetologicznych nie stosowało diety. Osoby z cukrzycą typu 2, które stosowały dietę, rzadziej pojadały między po-siłkami. Celem pracy była ocena częstości spożycia wybranych produktów oraz sprawdzenie, czy wykształcenie, czas trwania choroby i miejsce zamieszkania mają wpływ na poziom wiedzy pacjentów diabetologicznych.
Hasła kluczowe: cukrzyca, poziom wiedzy żywieniowej, sposób żywienia. Key words: diabetes, level of dietary knowledge, nutrition.
Już w latach 90-tych ubiegłego wieku King i wsp. prognozowali, że w 2025 r. łączna liczba chorych na cukrzycę wyniesie około 300 mln, z czego 228 mln przy-padnie na mieszkańców krajów rozwiniętych (1). Obecne prognozy odnośnie do rozwoju cukrzycy są jeszcze bardziej pesymistyczne. Dane z raportu „Cukrzyca. Gdzie jesteśmy? Dokąd zmierzamy?” opublikowanego przez Instytut Ochrony Zdro-wia w 2018 r. wskazują, że w 2015 r. na świecie żyło łącznie 415 mln osób w wieku 20–79 lat cierpiących na zaburzenia gospodarki węglowodanowej, a w Polsce było ich ponad 3 mln (2).
Cukrzyca należy do grupy chorób metabolicznych prowadzących do rozwoju licznych powikłań (mikro- i makroangiopatii), które skutkują pogorszeniem się jakości życia pacjentów i w konsekwencji jego skróceniem (3). Jak szacuje IDF (International Diabetes Federation) w 2015 r. tylko w Polsce zmarło z powodu cu-krzycy ok. 21500 osób, a na całym świecie łącznie 5 mln. Do powstania choroby dochodzi na skutek defektu wydzielania insuliny lub upośledzonego jej działania, czego skutkiem są podwyższone poziomy cukru we krwi (tzw. hiperglikemie). Ce-lem terapii jest unormowanie poziomu glikemii, co zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań zarówno tych ostrych (zawałów serca, udarów), jak i przewlekłych (nie-wydolności nerek, ślepoty, zespołu stopy cukrzycowej) (2).
Jednym z pierwszych etapów leczenia cukrzycy jest odpowiednia edukacja ży-wieniowa, podczas której pacjenci mogą przyswoić sobie wiedzę z zakresu
in-deksu glikemicznego, produktów zalecanych i niewskazanych, ilości oraz sposo-bu komponowania posiłków. Otwarte pozostaje pytanie, na ile pacjentom udaje się przyswoić przekazywaną im wiedzę oraz w jakim stopniu jest ona przez nich wykorzystywana.
Celem pracy było zbadanie poziomu wiedzy żywieniowej pacjentów diabetolo-gicznych oraz sprawdzenie, czy przekłada się ona na ich wybory żywieniowe, a tak-że zweryfi kowanie, czy takie czynniki, jak długość trwania choroby, wykształcenie czy miejsce zamieszkania wpływają na wiedzę tej grupy chorych.
MATERIAŁ I METODY
Badanie przeprowadzono w okresie od listopada 2018 do marca 2019 roku. Udział w badaniu był dobrowolny, a wyniki zebrano wśród pacjentów Szpitala Za-konu Bonifratrów św. Jana Grandego w Krakowie, Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Biomed w Opolu oraz Zespołu Opieki Zdrowotnej w Lidzbarku War-mińskim, za pomocą ankiety internetowej umieszczonej na stronach dedykowanych pacjentom diabetologicznym oraz poprzez wywiady przeprowadzane telefonicznie, dzięki czemu uniknięto braków danych w odpowiedziach, a ankietowani mogli do-pytać w przypadku niezrozumienia pytań. W rekrutacji zastosowano dobór celowy − kryterium włączenia stanowili pacjenci, którzy ukończyli 16. rok życia i mieli zdiagnozowaną cukrzycę typu 1 lub 2. Wyniki analizowano w podziale na 2 grupy − pacjentów z cukrzycą typu 1 oraz 2.
Badania przeprowadzono w oparciu o autorską ankietę wzorowaną na kwestiona-riuszu KomPAN, składającą się z testu wiedzy, kwestionariusza częstości spożycia produktów oraz metryczki. Na podstawie deklarowanego przez pacjentów wzrostu oraz aktualnej masy ciała obliczono wskaźnik masy ciała (BMI − body mass index) − BMI = masa ciała (kg)/wzrost (m)2 (4).
W badaniu wzięły udział 303 osoby, których średnia wieku wyniosła 51,0±20,2 roku (16–86 lat), z czego 65% stanowiły kobiety. Średnia długość trwania choro-by wyniosła 10,4±8,6 lat. Większość pacjentów miała nadwagę (34%) lub otyłość (31,7%) (tab. I).
Ta b e l a I. Charakterystyka badanej grupy Ta b l e I. Characteristics of the study group
Badana cecha Ogółem
(n=303) Cukrzyca typu 1 (n=125) Cukrzyca typu 2 (n=178) P Wiek [lata] X±SD Me Min Max 51,0±20,2 56,0 16,0 86,0 32,2±13,7 29,0 16,0 63,0 64,3±11,5 64,0 27,0 86,0 p<0,0001* Płeć n (%) Kobiety Mężczyźni 197 (65,0) 106 (35,0) 97 (77,6) 28 (22,4) 100 (56,2) 78 (43,6) p=0,0001**
Badana cecha Ogółem (n=303) Cukrzyca typu 1 (n=125) Cukrzyca typu 2 (n=178) P BMI X±SD Me Min Max 27,6±5,4 27,6 10,2 47,6 24,44±4,89 23,6 10,2 46,6 29,74±4,62 29,4 18,8 47,6 p<0,0001*
Czas trwania choroby [lata] X±SD Me Min Max 10,4±8,6 8,0 0,1 43,0 12,4±10,4 11,0 0,1 43,0 9,0±6,7 7,0 0,2 30,0 p=0,0410*
Stan odżywienia wg BMI n (%) Niedowaga (BMI<18,5) Norma (BMI=18,5-24,9) Nadwaga (BMI=25-29,9) Otyłość (BMI>30) 6 (2,0) 98 (32,4) 103 (34,0) 96 (31,7) 6 (4,8) 68 (54,4) 35 (28,0) 16 (12,8) 0 (0,0) 30 (16,9) 68 (38,2) 80 (44,9) p<0,0001*
n – liczba pacjentów, X – średnia, SD – odchylenie standardowe, Me – mediana, Min – wartość minimalna, Max – wartość maksymalna, P – poziom istotności, * test U Manna-Whitneya, ** test Chi2
Większość respondentów zadeklarowała wykształcenie średnie (41%) oraz wyż-sze (28%), wykształcenie zasadnicze oraz podstawowe miało odpowiednio 18,8% oraz 12,2% ankietowanych. Najwięcej respondentów mieszkało w miastach powy-żej 100 tys. mieszkańców oraz na wsi (po 28,7%), następnie w miastach 20–100 tys. (22,8%), a najmniej w miastach do 20 tys. (19,8%).
Analizę statystyczną wyników przeprowadzono przy użyciu programu IBM SPSS Statistics 25. Do sprawdzenia różnic między grupami wykorzystano test U Manna--Whitneya oraz test Chi-kwadrat, zależności między zmiennymi sprawdzono wyko-rzystując korelację Spearmana. Za poziom istotności statystycznej przyjęto α=0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Ocena poziomu wiedzy badanej grupy
W kwestionariuszu zamieszczono 17 pytań, które pozwoliły zweryfi kować wie-dzę badanej grupy. Dotyczyły one indeksu glikemicznego oraz podstawowych re-komendacji w żywieniu pacjentów z cukrzycą. Średni odsetek prawidłowych od-powiedzi wyniósł 54,5% i jest on wyższy niż w badaniu Hołyńskiej i wsp. (5), ale wciąż niezadowalający.
Respondenci najlepiej poradzili sobie z pytaniami dotyczącymi ogólnych zaleceń. Największy odsetek prawidłowych odpowiedzi uzyskano w pytaniu o konieczność ograniczania słodyczy, miodu, soków oraz napojów owocowych (94% poprawnych odpowiedzi). Pacjenci bardzo dobrze odpowiadali na pytanie o konieczność
za-Ta b e l a I. Charakterystyka badanej grupy (cd.) Ta b l e I. Characteristics of the study group (cont.)
miany pieczywa jasnego na pełnoziarniste (91,7% poprawnych odpowiedzi). O ile w 83,5% przypadków ankietowani wiedzieli, że główne źródło węglowodanów w ich diecie powinny stanowić węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, to jednak często nie potrafi li ich zidentyfi kować. Ponad połowa respondentów błędnie określiła indeks glikemiczny płatków kukurydzianych oraz pieczywa chrupkiego typu Wasa, a 30,7% badanych pomyliło się odnośnie do chipsów. Słabą znajomość zagadnienia indeksu glikemicznego stwierdzono także w innych badaniach, w któ-rych wykazano, że najwyżej 50% ankietowanych posiadała wiedzę na ten temat (5, 6). Zaledwie 26% respondentów wiedziało, że produkty „0% tłuszczu” nie są zalecane pacjentom z cukrzycą, a 17,2% znało pojęcie skrobi opornej. Prawie 64% ankietowanych błędnie stwierdziło, że w ich diecie zaleca się duże ilości warzyw gotowanych.
Nie wykazano zależności między czasem trwania choroby oraz miejscem za-mieszkania a poziomem wiedzy respondentów niezależnie od typu cukrzycy. Za-uważono dodatnią, istotną statystycznie zależność między wykształceniem a wie-dzą, jednak była ona bardzo słaba w przypadku grupy z cukrzycą typu 1: r = 0,27; p=0,002, oraz słaba w przypadku grupy z cukrzycą typu 2: r = 0,36, p<0,001. Zachowania żywieniowe badanych diabetyków
Zdecydowana większość badanych (77,9%) spożywała od 4 do 6 i więcej po-siłków w ciągu dnia, 19,8% respondentów zadeklarowało spożywanie 3 popo-siłków, a 2 i 1 posiłek wskazało odpowiednio 2% oraz 0,3% osób. Podobny odsetek osób spożywających minimum 4 posiłki dziennie stwierdzono także w badaniach Wło-darka oraz Mędreli-Kuder (7, 8). Badanie własne wykazało, że w grupie chorych z cukrzycą typu 1 było więcej osób stosujących się do zaleceń dotyczących liczby posiłków w ilości 4–5 (83,2% badanych) w stosunku do osób z cukrzycą typu 2 (74,2% badanych) (p=0,0104). Podstawowe posiłki o tych samych porach w ciągu dnia spożywało 40,9% respondentów − częściej były to osoby z cukrzycą typu 2 niż 1 − odpowiednio 44,4% i 36% (p=0,0358). Nieco ponad 41% badanych przynaj-mniej niektóre posiłki jadała regularnie. Jednak 17,8% respondentów zadeklarowa-ło, że jedli nieregularnie, co pokrywa się z wynikami Gacek, która zaobserwowała zdecydowanie nieregularne spożywanie posiłków u 11% badanych kobiet oraz 26% mężczyzn z cukrzycą typu 2 (9). Spożywanie posiłków w mniejszych porcjach, ale częściej i w równych odstępach czasowych jest zalecane chorym na cukrzycę ze względu na lepsze wyrównanie stężenia glukozy we krwi (3). Posiłków poza domem nie spożywało łącznie 42,9% pacjentów, a kolejne 41,6% spożywało je sporadycznie, 1−3 razy w miesiącu.
Pojadanie między posiłkami z częstością co najmniej raz dziennie zadeklarowało 34,7% ankietowanych, 43,6% pojadało raz do kilku razy w tygodniu, a pełną re-zygnację z przekąsek zadeklarowało 14,5% osób. Najczęściej sięgano po owoce, za to warzywa były prawie 3-krotnie rzadziej spożywane. Dość popularne okazały się również orzechy, które nie tylko obniżają ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2, ale również zapobiegają jej powikłaniom (10). Po słodkie przekąski, które są re-komendowane jedynie w stanach hipoglikemii, sięgał prawie co drugi respondent. Jednak tylko 32,7% z tej grupy zadeklarowało minimum 1 epizod hipoglikemii
w ciągu ostatnich 2 tygodni. Wśród pacjentów bez stanów hipoglikemii po słodycze znacznie częściej sięgały osoby z cukrzycą typu 2 (83,5%) niż pacjenci z cukrzycą typu 1 (45,5%) (p<0,0001). Szczegółową listę preferowanych przekąsek prezentuje tabela II.
Ta b e l a II. Odsetek pacjentów pojadających między posiłkami spożywających określone typy przekąsek ogółem oraz w zależności od typu cukrzycy
Ta b l e II. The percentage of patients who ate certain types of snacks depending of the type of diabetes
Produkty Ogółem (n=259) [%] Cukrzyca typu 1 (n=103) [%] Cukrzyca typu 2 (n=156) [%] P* Owoce 68 47,7 73 p=0,0297 Słodkie przekąski 41,3 42,7 40,4 p=0,7089
Orzechy, nasiona, pestki 30,9 38,8 25,6 p=0,0245
Niesłodzone napoje mleczne 24,7 24,3 25,0 p=0,8942
Warzywa 23,9 25,2 23,1 p=0,6893
Słone przekąski 15,4 24,3 9,6 p=0,0014
Słodkie napoje mleczne 12,4 14,6 10,9 p=0,3803
n – liczba pacjentów, P – poziom istotności, * test Chi2
Częste sięganie po słodycze wydaje się być problemem wśród pacjentów diabe-tologicznych, co zaobserwowała także Gacek, która wykazała, że 20% kobiet oraz prawie 40% mężczyzn co najmniej kilka razy w tygodniu sięgało po słodycze, a cukru do słodzenia napojów używało prawie 10% badanych (9). Z kolei Szewczyk i współpr. zauważyli, że po słodycze częściej sięgali pacjenci z cukrzycą typu 1 (11). W badaniu własnym wykazano, że regularne (co najmniej kilka razy w tygodniu) stosowanie cukru lub miodu do słodzenia napojów zadeklarowało 18,5% badanych, natomiast pełną rezygnację z tych produktów zadeklarowało 76% osób z cukrzycą typu 1 oraz 58,5% osób z cukrzycą typu 2. Słodziki były tylko nieznacznie bardziej popularne od cukru i miodu − stosowało je regularnie 22% pacjentów. W badaniu przeprowadzonym przez Bronkowską i współpr. wykazano, że 22% mężczyzn oraz 5,9% kobiet dodawało 1 tabletkę słodzika do napoju, a 2 tabletki 11,1% mężczyzn i 5,9% kobiet (12).
Stosowanie diety
Brak stosowania diety zadeklarowało aż 66,3% badanych. Odsetek ten był po-równywalny w obu badanych grupach (p>0,05). Natomiast w grupie stosującej dietę zauważono istotną różnicę dotyczącą motywacji. Pacjenci z cukrzycą typu 1 stosowali dietę z własnego wyboru, a pacjenci z cukrzycą typu 2 podejmowali ją z zaleceń lekarza (p=0,0123) (tab. III).
Stosowanie diety przez pacjentów z cukrzycą typu 2 wiązało się z rzadszym poja-daniem między posiłkami (p=0,0032). Dokładne wyniki przedstawiono w tabeli IV. Takiego związku nie zauważono w przypadku chorych na cukrzycę typu 1 (p>0,05).
Ta b e l a III. Odsetek pacjentów stosujących diety ogółem oraz w zależności od typu cukrzycy Ta b l e III. The percentage of patients who used diet depending on the type of diabetes
Stosowanie diety Ogółem (n=303) [%] Cukrzyca typu 1 (n=125) [%] Cukrzyca typu 2 (n=178) [%] P*
Nie stosuje diety 65,7 65,6 66,9
Tak – na zalecenie lekarza 17,5 12,0 21,3
p=0,0123*
Tak – z własnego wyboru 16,2 22,4 11,8
n – liczba pacjentów, P – poziom istotności, * test Chi2
Ta b e l a IV. Odsetek osób z cukrzycą typu 2 pojadających między posiłkami Ta b l e IV. The percentage of patients with type 2 diabetes who ate between meals
Częstość spożycia Cukrzyca typu 2 bez diety (n=119) [%] Cukrzyca typu 2 z dietą (n=59) [%] P* Nigdy 8,4 20,3 p=0,0032* 1–3 razy w miesiącu 6,7 8,3 Raz w tygodniu 11,8 20,3
Kilka razy w tygodniu 33,6 22,0
Raz dziennie 17,6 23,7
Kilka razy dziennie 21,8 5,1
n – liczba pacjentów, P – poziom istotności, * test U Manna-Whitneya
Częstość spożycia produktów
Znajomość produktów zalecanych oraz przestrzeganie diety jest bardzo waż-nym elementem leczenia wszystkich typów cukrzycy, gdyż skład diety przekłada się na stężenie glukozy we krwi. Badanie własne wykazało różnice w częstości spożywania ponad 20 produktów w obrębie dwóch grup pacjentów. Zarówno cu-kier, miód, jak i słodziki częściej były stosowane jako dodatek do napojów przez pacjentów z cukrzycą typu 2. Ponadto, ta grupa chorych rzadziej stosowała ryż brązowy w porównaniu z osobami z cukrzycą typu 1. Obie grupy częściej sięgały po mniej wskazany ryż jasny, co zauważono również w innych badaniach (11). Ana-logiczny problem zauważono przy analizie częstości spożycia bulwiastych warzyw gotowanych i surowych. Obie grupy deklarowały częstsze spożycie warzyw goto-wanych niż surowych, co pokrywało się z wynikami testu, w którym spora grupa respondentów stwierdziła, że duża ilość warzyw gotowanych jest rekomendowana w cukrzycy. W badaniu stwierdzono rzadkie spożycie grubych kasz, takich jak gryczana oraz pęczak, co pokrywa się z obserwacjami Cieloszczyk i współpr. (13), jednak było ono częstsze niż w przypadku kuskus i kaszy manny, co jest prawidło-we. Korzystną tendencją było za to częstsze stosowanie dżemów niskosłodzonych niż wysokosłodzonych czy powideł oraz pieczywa pełnoziarnistego w stosunku do pszennego. Napoje alkoholowe typu piwo były spożywane stosunkowo rzadko, co jest zjawiskiem prawidłowym. Prawie 50% pacjentów z cukrzycą typu 1 oraz 64%
z typem 2 wyeliminowało je całkowicie. W tabeli V przedstawiono częstość spo-życia wybranych produktów (spośród 69 analizowanych w ankiecie).
Ta b e l a V. Częstość spożywania wybranych produktów z zależności od typu cukrzycy Ta b l e V. The frequency of consumption of selected products depending on the type of diabetes
Produkt
Pacjenci z cukrzycą typu 1 (n=125)
Pacjenci z cukrzycą typu 2
(n=178) p*
x±sd me min max x±sd me min max
Cukier, miód 1,66±1,42 1,0 1,0 6,0 2,25±1,76 1,0 1,0 6,0 0,0013 Słodziki 1,78±1,72 1,0 1,0 6,0 2,27±1,96 1,0 1,0 6,0 0,0209 Ryż jasny 2,11±0,82 2,0 1,0 4,0 2,29±0,82 2,0 1,0 4,0 0,0814 Ryż brązowy 1,73±0,83 2,0 1,0 4,0 1,42±0,74 1,0 1,0 4,0 0,0001 Makaron jasny 2,30±1,01 2,0 1,0 5,0 2,60±1,02 3,0 1,0 6,0 0,0141 Makaron razowy 1,89±1,03 2,0 1,0 5,0 1,41±0,72 1,0 1,0 5,0 <0,0001 Kasza gryczana 2,10±1,01 2,0 1,0 5,0 1,88±0,83 2,0 1,0 5,0 0,0823 Kasza pęczak 1,93±0,92 2,0 1,0 4,0 1,96±0,89 2,0 1,0 4,0 0,6258 Kuskus 1,41±0,66 1,0 1,0 4,0 1,31±0,59 1,0 1,0 4,0 0,1713 Kasza manna 1,37±0,69 1,0 1,0 5,0 1,47±0,68 1,0 1,0 4,0 0,1077 Pieczywo owsiane 2,45±1,51 2,0 1,0 6,0 1,99±1,31 1,0 1,0 5,0 0,0043 Pieczywo pełnoziarniste 3,74±1,69 4,0 1,0 6,0 3,51±1,73 4,0 1,0 6,0 0,2414 Pieczywo pszenne 2,52±1,49 2,0 1,0 6,0 2,85±1,75 2,0 1,0 6,0 0,1667 Płatki smakowe 1,26±0,69 1,0 1,0 5,0 1,09±0,43 1,0 1,0 5,0 0,0009 Powidła 1,64±0,87 1,0 1,0 5,0 1,81±0,95 2,0 1,0 6,0 0,0911 Dżemy wysokosłodzone 1,22±0,58 1,0 1,0 5,0 1,30±0,76 1,0 1,0 6,0 0,8063 Dżemy niskosłodzone 1,77±0,84 2,0 1,0 4,0 1,80±0,93 2,0 1,0 6,0 0,9942 Surowe warzywa bulwiaste 2,91±1,41 3,0 1,0 6,0 2,54±1,29 2,0 1,0 6,0 0,0343 Gotowane warzywa bulwiaste 3,01±1,21 3,0 1,0 6,0 3,22±1,11 4,0 1,0 5,0 0,0851 Ziemniaki w mundurkach 1,95±1,05 2,0 1,0 5,0 1,67±1,06 1,0 1,0 5,0 0,0015 Ziemniaki gotowane 3,10±1,09 3,0 1,0 5,0 3,39±1,32 4,0 1,0 5,0 0,0049 Ziemniaki smażone 2,06±1,01 2,0 1,0 5,0 1,52±0,81 1,0 1,0 5,0 <0,0001 Frytki 1,69±0,61 2,0 1,0 3,0 1,49±0,61 1,0 1,0 4,0 0,0027 Chipsy 1,78±0,89 2,0 1,0 5,0 1,21±0,59 1,0 1,0 5,0 <0,0001 Banany niedojrzałe 2,30±1,22 2,0 1,0 5,0 1,61±0,96 1,0 1,0 5,0 <0,0001 Banany dojrzałe 2,40±1,20 2,0 1,0 5,0 2,02±1,12 2,0 1,0 6,0 0,0042 Piwo 1,80±0,98 2,0 1,0 5,0 1,56±0,89 1,0 1,0 5,0 0,0069
Gdzie: 1 – nigdy, 2 – 1–3 razy w miesiącu, 3 – raz w tygodniu, 4 – kilka razy w tygodniu, 5 – raz dziennie, 6 – kilka razy dziennie
n – liczba pacjentów, x – średnia, sd – odchylenie, me – mediana, min – wartość minimalna, max – wartość maksymalna, p – poziom istotności, * test U Manna-Whitneya
WNIOSKI
1. Niski poziom wiedzy szczegółowej u pacjentów diabetologicznych może pro-wadzić do nieprawidłowych wyborów żywieniowych. Należałoby rozważyć zmianę sposobu edukacji pacjentów diabetologicznych na bardziej rozłożoną w czasie, co ułatwiłoby im przyswajanie bardziej skomplikowanych zagadnień związanych z in-deksem glikemicznym oraz szacowaniem zawartości cukrów prostych.
2. Nie stwierdzono zależności między czasem trwania choroby oraz miejscem zamieszkania a poziomem wiedzy. Korelacja między wykształceniem a poziomem wiedzy była słaba. Może to sugerować, że kluczowe znaczenie ma sposób eduko-wania pacjentów diabetologicznych.
3. Niestosowanie się do diety przez 2/3 badanych może wskazywać na ich niską świadomość choroby, a fakt, że pacjenci stosujący dietę często robili to bez konsul-tacji z lekarzem bądź dietetykiem nasuwa pytanie o skuteczność edukacji.
K. R u s z k i e w i c z, P. J a g i e l s k i, I. T r a c z y k ASSESSMENT OF THE KNOWLEDGE AND DIETARY HABITS
AMONG DIABETIC PATIENTS S u m m a r y
Diabetes is spreading very fast and therefore is called the epidemic of the 21st century. One of the most important elements of diabetes therapy is diet which helps patients to normalize blood glucose and therefore is the best way to prevent complications of diabetes.
The aim of the study was to investigate the level of dietary knowledge and dietary patterns among
patients with diabetes.
Materials & methods. The study included 303 patients with type 1 and 2 diabetes. The research tool
was a questionnaire based on the KomPAN questionnaire that involved an eating habits questionnaire and a nutrition test. The IBM SPSS Statistica 25 was used for the statistical analysis.
Results. The highest percentage of correct answers was observed in the questions regarding the
need to limit sweets or introduce fi ber-rich whole-grain products (> 90%), the smallest in the questions related to the estimation of carbohydrates and the glycaemic index of certain products (<30%). Patients with type 1 diabetes ate more meals, while patients with type 2 diabetes were more likely to eat at fi xed times of the day. Only 14.5% of the patients did not eat between meals. The others chose mainly fruits (68%) and sweet snacks (43.1%), which in almost 70% of the cases was not correlated with the episodes of hypoglycaemia. Almost 70% of the patients did not follow any diet.
Conclusions. Insuffi cient knowledge about nutritional recommendations may result in inappropriate
dietary choices which may have a signifi cant impact on patients’ treatment. Proper education is crucial to improving patients’ awareness.
PIŚMIENNICTWO
1. King H., Aubert R., Herman W.: Global burden of diabetes, 1995–2025: prevalence, numerical estimates and projections. Diabetes Care, 1998; 21: 1414-1431. − 2. Kalbarczyk W.: Cukrzyca. Gdzie jesteśmy? Dokąd zmierzamy? Instytut Ochrony Zdrowia, 2018. − 3. Polskie Towarzystwo Diabeto-logiczne, Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2019, Diabetol. Prakt., 2019; (5)1. − 4. World Health Organization – http://apps.who.int/bmi/index.jsp?introPage=intro_3. html 24.03.2019. − 5. Hołyńska A., Kucharska A., Sińska B., Panczyk M.: Poziom wiedzy żywieniowej a sposób żywienia chorych na cukrzycę leczonych insuliną. Pol. Merk. Lek., 2015; 39(233): 292-296. − 6. Gacek M., Chrzanowski M.: Zachowania żywieniowe mężczyzn w wieku 20–60 lat w świetle
antropometrycznych wyników stanu odżywienia. Roczn. PZH, 2009; 60: 43-50. − 7. Włodarek D.,
Głąbska D.: Zwyczaje żywieniowe osób chorych na cukrzycę typu 2. Diab. Prakt. 2010; 11: 17-23. −
8. Mędrela-Kuder E.: Prawidłowa dieta w cukrzycy typu 2 jako forma rehabilitacji chorych. Roczn. PZH, 2011; 62(2): 219-223. − 9. Gacek M.: Wybrane parametry somatyczne, stan zdrowia i zachowania żywieniowe w grupie chorych na cukrzycę typu 2. Endokrynologia, Otyłość oraz Zaburzenia Przemiany Materii, 2011; 7(3): 172-178 − 10. Stróżyk A., Pachocka L.: Znaczenie orzechów w prewencji pierwotnej i wtórnej cukrzycy typu 2. Clin. Diabetol. 2017; 6(1): 26-33.
11. Szewczyk A., Białek A., Kukielczak A., Czech N., Kokot T., Muc-Wierzgoń M., Nowakowska-Zajdel
E., Klakla K.: Ocena sposobu żywienia osób chorujących na cukrzycę typu 1 i 2. Probl. Hig. Epidemiol.,
2011; 92(2): 267-271. − 12. Bronkowska M., Zatońska K., Orzeł D., Biernat J.: Ocena wiedzy żywienio-wej osób z cukrzycą typu 2 w świetle zaleceń dietetycznych. Bromat. Chem. Toksykol., 2013; 46(4): 520-530. − 13. Cieloszczyk K., Zujko M., Witkowska A.: Ocen sposobu żywienia pacjentów z cukrzycą typu 2. Bromat. Tech. Toksykol., 2011; 44(1): 89-94.
