SUMMAil t
"l1łlc first Meeting of if1he Poldsh Geologiea[ Soociety was organized by L. H.orwitz and F. Ra!bow:s.ki in :the Pieniny Mts, Canpathians in 1929. ·Previously, ~
was dn 1903 an eXIC'Ursion ot rthe IXth IntematiDnall Geologkał Congress to the Pieniny Mir; and rthe Ta-tra Mis, iled. !by V. Uhid,g. The present, XXXVIth Meerting of 1ihe Polish Geołogical Society -is devoted chiefly to the strat®:apbic, sedilnellltologic and :tec-ronic prabilems of lthe Mesoooic and Palaeogene of the Renlny Klilppen. Belt of PQland, as we1l as to
the flresh~ater Neogene dEII)OSi:ts, andesite i.nt-rusions, hydrogeological problems a. o.
_.E3ibM~
tiepB&IA HayąHbJA C'be:J~ Ilon&cKoro reonoriNecKoro OOIQecTBa B IleHHHHax, opraHH30BaHHb:di JI.
ropBHT-qOM H <%». Pa60BCKHM, COCTOJLJIC$1 B 1929 r. ,li;O STOrO, B 1903 r., IleHHHHhi H TaTPbl noceTHJia SKCKYPCHH IX MelKJO'Hapo~aoro reonoi'H'łecKoro KOHrpecca, B03-rnaBJJHeMaH B. YnHroM. HaCTo~ XXXVI Hayq-H&:di c'be3~ Ilon&cKoro reonoi'H'łecKoro o6IQecTBa B IleHHHHax. nocBHIQeH, rnasH&IM o6pa30M, BonpocaM CTPaTHrpa<tJHH, ce~HMeHTOJIOrHH H TeKTOHHKH ropcKHx, MeJIOBbJX H naJieoreHOBbJX nopo~ IleHHHHCKOA YTe-COBOA 30Hbl, H 3aTeM BOnpocaM npecHOBO~HOrO Heore-Ha, ~e3HTOB&IX HHTPY3HA, r~oreonorn'łecKHM npo-6neMaM H T. n.
WALERY GOETEL
Akademia Górniczo-Hutnicza
PIENINY PARKIEM NARODOWYM
p
lENlNY są jedną z największych osobli-wości przyrodniczych Polski. Składa się na to ich niezmiernie interesująca budowa geologiczna i morfologiczna, pięknokrajobra-zu przełomu Dunajca przez bi~łe wapienne skały, porośnięte bujnymi lasami i pokryte kwietnymi łąkami, bogactwo flory zawierają cej jedyne w swym rodzaju gatunki oraz fauny, zwłaszcza bogaty świat owadów, pta-ków i ryb.
Od dłuższego czasu Pieniny stanowiły przedmiot licznych badań przyrodników wszel-kiego autoramentu, jak: geologów, geografów, botaników i zoologów, a także historyków sztuki i etnografów, którzy znajdowali w sztu-ce ludowej górali pienińskich i barwnym fol-klorze przedmiot żywego zainteresowania. Piękno Pienin budziło również zachwyt
pisa-rzy i. poetów, wśród których Wincenty Pol, Adam Asnyk, Maria Konopnicka i Zenon Przesmycki poświęcili górskiemu gniazdu na-tchnione poezje, a Jan Wiktor szeregiem · świetnych opowieści rozsławił urok Pienin w
narodzie polskim.
Niepowtarzalnemu klejnotowi przyrody, ja-kim są Pieniny, zagrażało jednak od lat nie-bezpieczeństwo ze strony chciwości ludzkiej. Wyrąb lasów, tępienie zwierzyny i rybostanu przez kłusowników, niszczenie kwiatów przez spacerowiczów i turystów, spowodowały w bogatej szacie przyrodniczej bolesne szczerby. Gdyby ten proces trwał dalej Pieniny zosta-ły by stracone.
Z grona przyrodników, związanych z Pieru-nami swymi zainteresowaniami, wyszedł już
w 1921 r. pomysł utworzenia z Pienin rezer-watu. Gdy zaś ten projekt niestrudzonego bo-jownika o ochronę przyrody polskiej prof. Władysława Szafera został zrealizowany na niewielkim otoczeniu zamku czorsztyńskiego,
inny wybitny badacz Pienin prof. Stanisław Kulczyński w 1922 r. opracował pierwszy pro-jekt utworzenia z Pienin parku narodowego.
Po długich i uciążliwych zabiegach
uzyska-liśmy wreszcie w latach 1928-1930
zakupie-nie przez państwo z rąk właścicieli prywat-nych znaczprywat-nych części Pienin, po czym w
1932 r. został formalnie utworzony Pieniński Park Narodowy po polskiej stronie granicy państwowej, którą stanowi bieg Dunajca.
Ponieważ jednak Pieniny stanowią zwartą wspaniałą przyrodniczą całość po obu stronach Dunajca, przeprowadziliśmy starania o objęcie ochroną przyrody także czechosłowackiej .
części pienińskiego gniazda. Podstawę prawną do tego stworzył tzw. "protokół krakowski" z maja 1924 r., który stanowił zgodne zakoń czenie sporu granicznego polsko-czechosło wackiego o Jaworzynę Spiską. W protokole tym, podpisanym przez przewodniczącego de-legacji czechosłowackiej inż. W. Ronbika oraz autora tych słów, przewidzieliśmy utworzenie w najpiękniejszych partiach pogranicza
polsko-czechosłowackiego "rejonów zastrzeżonych dla kultury, fauny i flory oraz krajobrazu miejsco-wego", czyli pogranicznych parków narodo-wych.
Dla idei tej uzyskaliśmy pełne poparcie
czechosłowackich pracowników naukowych, a wśród nich znakomitego botanika prof. Karola Domina oraz czołowego geologa, obecnie człon ka honorowego Folskiego Towarzystwa Geolo-gicznego oraz członka Polskiej Akademii Nauk prof. · Radima Kettnera. Przy ich energicznym współdziałaniu, do którego przyłączyli się i inni przyrodnicy czescy i słowaccy,
doprowa-dziliśmy do objęcia także czechosłowackiej części Pienin postanowieniami o ochronie przy-rody i dnia 27 lipca 1924 r. w Czerwonym Klasztorze i Szc~awnicy nastąpiło uroczyste
ogłoszenie pogranicznego, polsko-czechosło
wackiego parku narodowego. Była to wielka manifestacja współpracy kulturalnej bratnich narodów, w której wzięli liczny udział pra-cownicy nauki i kultury obu ·stron. Pogranicz-ny Pieruński Park Narodowy był pierwszym tego rodzaju tworem w Europie."' W tym sa-mym roku został utworzony na górskim po-graniczu USA i Kanady podobny park naro-dowy (Glacier-Waterton), jako pierwszy w Ameryce.
Współpracę polsko-czechosłowacką w Pie-ninach przerwała II wojna światowa. ·
Po jej ukończeniu podjęliśmy na nowo dzieło Pienińskiego Parku Narodowego, uzys-kując dla niego, jak dla całości ochrony przy-rody; wielkie warunki rozwojowe w Polsce Ludowej. Na podstawie nowej, znakomitej ustawy o ochronie przyrody z 7 kwietnia
1949 r. uzyskaliśmy ostatecznie odtworzenie Pieruńskiego Parku Narodowego, co nastąpiło w drodze rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 października 1954 r. Odrodzony park pieniński obejmuje powierzchnię 2231 ha po lewym brzegu Dunajca od rejonu Niedzicy aż do rejonu Krościenka, ze wspaniałym przeło mem Dunajca, zaczynającym się od Sromowiec Wyżnych a kończącym się opodal Szczawnicy. Na obszarze tym w myśl rozporządzenia Rady Ministrów "działalność człowieka oraz wszel-kie czynności w gospodarce, ich charakter, za-kres i sposób przeprowadzenia muszą być ściś le dostosowane do potrzeb ochrony przyrody i być zgodne z jej celami". Cały obszar parku dzieli się· na tereny ochrony ścisłej (rezerwaty ścisłe) oraz ochrony częściowej (rezerwaty częściowe). W pierwszych ochrona zmierza do utrzymania . całości przyrody nieożywionej i ożywionej w stanie nienaruszonym, w dru-gich do przywrócenia przyrodzie stanu natu-ralnego. Na podobnych zasadach oparta jest ochrona przyrody w części parku, leżącej po stronie czechosłowackiej, która w 195W r. zo-stała przyłączona administracyjnie do dyrekcji czechosłowackiego Tatrzańskiego Parku Naro-dowego.· Współpraca polsko-czechosłOwacka w obu częściach Pienińskiego Parku Narodowego rozwija się pomyślnie w drodze bezpośrednich porozumień rad parkowych, składających się z pracowników nauki oraz przedstawicieli ad-ministracji, ludności miejscowej i organizacji' turystycznych. '
W ten sposób Pieniny stały się terenem rozległej czynności kulturalnej Polski i Cze-chosłowacji, przykładem akcji, w której gra-nica zamiast dzielić, łączy sąsiadujące ze sobą
narody. ·
Wielkie poruszenie naszej opinii publicznej wywołała w ostatnich latach sprawa projektu budowy zapory i wielkiego zalewu w rejonie Czorsztyna. Opinia szerokich sfer społeczeń stwa, wyrażona w licznych uchwałach towa-rzystw i organizacji naukowych, kulturalnych i społecznych czuła się głęboko zaniepokojona niebezpieczeństwem zagrażającym Pieninom, głównie zaś słynnemu przełomowi Dunajca, wskutek projektów zapór. Zwłaszcza groźny był projekt budowy wielkiej sztolni, odpro-wadzającej wody Dunajca z rejonu Czorsztyna do rejonu Tylmanowej, gdyż sztolnia, zbudo-wana dla celów energetyczych wyzyskania spadku wody, musiałaby spowodować zanik wody Dunajca w przełomie pienińskim, a więc w . parku nałodowym.
W uchwałach, sprzeciwiających się projek-toni zapór, podnoszono słusznie, że oprócz zagrożenia zniszczeniem nie~wykłych walorów naukowych i przyrodniczych Pienin, dotkli-308
Wrota przełomu w Pieninach.
· Fot. W. Strojny
Gate of the Du11ajec river gorge in the Pieniny. we zmniejszenie ilości wody dunajcowej w przełomie pienińskim spowodowałoby upadek spływu łodziami przez Pieniny, który stał się największą atrakcją turystyczną w Polsce. Nastąpiłyby więc szkody dla gospodarki naro-dowej, które wobec olbrzymiego wzrostu ru-chu turystycznego w Polsce, a zwłaszcza w Pieninach, byłyby bardzo poważne.
Organizacje i instytucje geologiczne, jak: Państwowa Rada Geologiczna, Komitet Nauk Geologicznych Polskiej Akademii Nauk oraz Polskie Towarzystwo Geologiczne wskazywały
nadto na bardzo skomplikowaną budowę geo-logiczną Pienin, która zmusza do wyjątkowej dokładności oraz ostrożności w ustalaniu ko-sztorysów przy projektowaniu w tym rejonie wielkich · budowli wodnych. Liczne opinie przyrodników i geologów wskazały na oko-liczność, że istniejące w rejonie Dunajca po-stulaty ochrony przeciwpowodziowej i gospo-darki rolnej dałyby się rozwiązać przez bu-dowę szeregu mniejszych zapór, zwłaszcza na dopływach Dunajca. Zespół pracowników nau-kowych, zgrupowanych w Komitecie Zagospo-darowania Ziem Górskich Polskiej Akademii Nauk opracował też odnośny projekt, który przedłożył czynnikom miarodajnym.
Pieniny są takim klejnotem krajobrazu i tak niepowtarzalną osobliwością przyrody, że muszą być zachowane w nietkniętej szacie dla obecnych i przyszłych pokoleń!
SUMMARY
Attempts to make a reserve in the Pieniny area date back to .1921. After a partial repurchasining of the Pieniny region from the private proprietors by the state authorities, the Pieniny National Park bas been established. Shortly after that also another, adjacent National Park bas been founded, compri-sing a portion of the Pieniny stretching on the other side af the Czechoslovakian boundary. Thus, this was at that time the first borderland park af such kind in Europe.
After the World War II, the Pieniny National Park was reopened in · 1954. At present, the area of the park amounts 2231 ha, and is divided into both completely and partly protected parts. Because of a considerable importance of the Pieniny region, in particular of the Dunajec river gorge, a project
to builci dams on the Dunajec river seems ·to be very hazardous there. The project of draining off waters of the Dunajec river using drainage adit from Czorsztyn to Tylmanowa, which may destruct
the natural Dunajec gorge, is . here particularly
dangerous.
PE3IOME
CTpeMJieHHH K o6pa3oBaHJ110 npHpO,ąHoro 3anoBe,ą
HJ1Ka B IIeHHHHax nOHBJ1JIJ1Ch exqe B 1921 r. B 1932
ro,ąy, nocne 3aKyna rocy,ąapcTBOM Tex yąacTKOB
IleHHJ1H, KOTOphie npl1Ha_ąJie:lKaJIJ1 'laCTHhiM BJia_ąeJih
qaM, 6hiJI. o6pa3oBaH IIeHHJ1HCKJ1ti: Han;HoHaJihHhiti:
3anoBe,ąHHK. BcKope B03Hl1K TaK:m:e rpaHH'IHhiti:
npH-po,ąHhiti: 3anoBe,ąHJ1K, oxsaThmaroxqHti: TY ąacTh
IIeH-HHH, KOTopaa np11Ha,ąne:m:ana 'łexocnoBaKJ1J1. 3To
6hiJI nepBhm napK TaKoro po,ąa B EBpone.
IIocne BTopoti: MHpoBoti: BOti:Hhi IIeHHHHCKHti:
3ano-Be,ąHHK 6hiJI BHOBh OTKphiT B 1954 r. I!JIOiqa_ąh
3anoBe,ąHl1Ka oxBaThmaeT 2231 ra; Bech 3anoBe,ąHHK
pa3_ąeJIHeTCH Ha yqaCTKJ1 nOJIHOti: oxpaHbi J1 'laCTJ1'1HOti:
oxpaHhl. B CBH3J1 C J1CKJIIO'IJ1TeJihHhiM 3Ha'leHl1eM
IIeHHHH 11 oco6enHo l13BeCTHoro nepeJioMa p. ,IJ;yHaen;, onaceHHH Bhi3hiRaroT npoeKThi coopy:m:eHHH nJIOTHH
Ha 3TOti: peKe. 0co6eHHO onaceH npoeKT OTBO_ąa BOA
p. ,IJ;yHaen; qepe3 UITOJihHIO 113 r. 'łopUIThiH B. _ąep.
ThiJihMaHoBa,. 'ITO npHBe,ąeT K noJIHOMY yHH'ITO:lKeHHIO
ecTeCTBeHHoro nepe.lloMa ,IJ;yHa~a.
STANISŁAW SMOLSKI
Wojewódzki Konserwator Przyrody w Krakowie
KULTURALNA ·I SPOŁECZNA ROLA PIENIŃSKIEGO
PARKU NARODOWEGO
U
TWORZENIE Pienińskiego ParkuNaro-dowego umożliwiło zabezpieczenie naj-bardziej cennych części Pienin, a jednocześnie
dało podstawę do prac nad przywróceniem
i regeneracją tych elementów ich przyrody,
które uległy dewastacji. Sprawa całkowitego
zabezpieczenia przyrody Pienin nie jest jed-nak w pełni zakończona. Czeka nas jeszcze wiele · trudu i starań, zanim dzieło ochrony Pienin dobiegnie do pomyślnego końca. Obec-nie czynione są starania nad włączeniem do parku najbardziej wartościowych części
Ma-łych Pienin. Należy podkreślić, iż pod wzglę
dem walorów krajobrazowych i naukowych niewiele odbiegają one od innych członów
Pienińskiego Pasa Skałkowego, a ponadto
cha-rakteryzują się specyficznymi cechami, im
tylko właściwymi. Pierwszym krokiem w tym kierunku było utworzenie kilku rezerwatów które ochronią najcenniejsze fragmenty przy-rody tego interesującego obszaru, jak wąwozy:
Homo l e, Biała W oda i Zaskalski e oraz
naj-wyższy szczyt Pienińskiego Pasa Skałkowego
Wysokie Skałki. Następnie objęto ochroną
w formie pomników przyrody skałkę
bazal-tową i tzw. Sołtysie Skałki.
W celu zharmonizowania różnorodnych
funkcji regionu pienińskiego, jego roli dla nauki, dydaktyki, turystyki, lecznictwa, wcza-sów i gospodarki wodnej, potrzebny jest plan
zagospodarowania przestrzennego, któryby
uwzględniał wszystkie te elementy, a
jedno-cześnie dał wyraz postulatom nauki i ochrony
przyrody. Plan taki opracowywany jest obec-nie przez zespół pracowników naukowych
Wy-działu Architektury Folitechniki Krakowskiej
pod kierunkiem prof. dr G. Ciołka. Jednocześ
nie Pracownia Urbanistyczna Prezydium Wo-jewódzkiej Rady Narodowej y.r Krakowie
opracowuje plany urbanistyczne dla Krościen
ka i Szczawnicy. W końcu 1962 r. odbyła się
w · Wojewódzkiej Komisji Flanowania Gospo-darczego konferencja z udziałem przedstawi-cieli organów planowania przestrzennego z Koszyc, której celem było uzgodnienie planów
zagospodarowania Pienin po obu stronach
polsko-czechosłowackiej granicy i stworzente
jednolitego układu przestrzennego zagospoda-rowania całości tego · obszaru. Ustalono, iż
strona polska obejmie swoim planem całe pol-skie Pieniny od Czorsztyna po Białą W odę
w Małych Pieninach, · strona zaś czechosło
wacka Pieniny słowackie wraz z szerokim przedpolem, które łączyć się będzie przez
Ma-gurę Spiską z wielkim obszarem Tatr aż po
orawską zaporę wodną. Należy tu nadmienić,
iż region · Pienin stanowić będzie wschodni
człon szerokiego rejonu zagospodarowania
tu-rystycznego obejmującego po polskiej stronie obszar od Pienin po Babią Górę, którego centralnym ośrodkiem będzie Tatrzański Park Narodowy.
Ponadto ·rozważany jest, a nawet stopniowo
już realizowany, projekt utworzenia Gorezań
skiego Parku Krajobrazowego (rejon Turbacza, doliny Turbaczyka, Łopusznej i doliny Kamie-nicy), który zamknie wspomniany wyżej
układ przestrzenny od północy. W ten sposób
powstanie na południu Polski jedyny _w swoim rodzaju wielki region · grupujący ogromne
wartości naukowe, krajobrazowe i
turystyczno-wypoczynkowe. Obszar ten oparty na czterech parkach narodowych, łączyć się będzie z
pie-nińsko~tatrzańsko-orawskim regionem.· czech o.:.
słowackim o niemniejszych walor~ch. . ..
Należy jeszcze nadmienić, iż realizacja
opra-cowanego przez Komitet Zagospodarowania Ziem Górskich PAN projektu kaskady małych
i średnich zbiorników wodnych na górnym
Dunajcu i jego dopływach przyczyniłaby się
nie tylko do rozwiązania ważnych problemów gospodarki wodnej i aktywizacji gospodarczej tego Podhala, ale utworzyłaby jak gdyby "pojezierze podhalańskie" o wielkiej atrakcji z punktu widzenia krajobrazowego i . tury-stycznego.
Plan zagospodarowania przestrzennego re .. gionu pienińskiego uwzględnić musi . zharmo-nizowanie wszystkich elementów społecznego
"wykorzystania" przyrody Pienin przy zacho-309
