Normy i instrukcje

INSTRUKCJA Nr 2 PREZESA CENTRALNEGO

URZĘDU

GEOLOGU

z dnia 3 maja 195_4 roku

w sprawie ustalania (dokumentOwania) zasob6w złóż węgli kamiennych, brunatnych i sapropelowych oraz

łupków. węglowych l bitumicznych Na podstawie §. 5 zasad ustalania stopnia poznania

· zasobów złóż kopalin, stanowiących Z!łłącznik do uchwały nr 864 Rady Ministrów z ·dnia 10 patdzier-nika 1952 r. w sprawie ustalania i zatwierdzania stop-nia poznastop-nia zasobów (dokumentowastop-nia) złóż kopilin i rozmiaru dokonywania inwestycji przed przystąpie­ niem do eksploatacji złoża (Monitor Polski Nr A-90,

poz. 1404) ustala się, co następuje:

§ 1. Przy ustalaniu zasobów złÓż w~gli kamiennych, brunatnych i sapropelowych oraz łupków węglowych i bitumicznych stalluje się przepisy instrukcji nr l Pre-zesa ·Centralnego Urzędu Geologii z linia 30 kwietnia

· 1954 r. w sprawie ustalania (dokume~towania) zaso-bów złóż kopalin stałych. zwanej dalej instrukcją ogólną, ze zmianami i uzupełnieniami zawartynil w niniejszej instrukcji.

§ 2. l. Węglami kamiennymi i brunatnymi w ro-zu!pieniu niniejszej instrukcji są osadowe skały palne, powstałe na skutek przeobrażenia substan~ji roślinnej, mogące zawierać domieszkę substancji mineralnych · .(a w szczególności kwarc, minerały ilaste; kalcyt, piryt) powodujących przy spalaniu powstanie popiołu w ilości nieprzekraczającej 23% wagowych suchej masy węg •. "la kamiennego, względnie 50% wagowych suchej masy

węgla brunatnego;

. 2. Węglami sapropelowymi są osadowe skały po.,; krewne ·węglom kamiennym lub brunatnym różniące się od nich wysoką wydajnością ciekłych produktów suchej destylacji; dolna granica ich wydajności powin~ na. być wyższa od 15% ciężaru suchej próby- pięrwo~ .. p.eJ.

-3. Łupkami węglowymi w rOzumieniu niniejszej instrukcji są osadowe skały pośrednie pomiędzy węg-· Iem kamie:nriym lub brunatnym a łupkami ilastymi, da. jące przy spalaniu więcej popiołu niż węgle; dolna granica wartości opałowej łupków węglowych powin-na być wyższa od 1700 kalorii: · .

4. Łupkami bitumicznymi w rozumieniu niniejszej instrukcji są osadowe skały, z których .można uzyskać bituminy ciekłe lub produkty pokrewne. Rozróżnia się dwa r'odzaje łupków bitumicznych:

l) łupki sapropelowe :... ·tj. skały pośrednie pomiędzy węglami sapropelowymi a łupkami ilastymi,

. 2) łupki ropne - tj. skały ilaste przesycone bit-J.mi-nami ciekłymi (ropa naftowa lub tp.). .

§ 3. I. Stosownie do wielkości złoża, zmienno'!ci je-go formy i budowy oraz zmienności rodzaju i jakości kopaliny, rozróżnia się trzy następujące ··grupy złóż węgli kamiennych, łupków węglowych oraz ·łupków ropnych:

l) grupę l - obejmującą złoża, które na znacznych przestrzeniach nie wykazują zmian budowy, a w szczególności złoża części Górno-śląskiego Zagłę:.. bia· Węglowego, charakteryzujące się występowa-' niem pokładów węgla kamiennego o. prostej bu. dowie (nieliczne uskoki, łagodne sfałdowania), 2) grupę II - obejmującą złoża, które na większych

przestrz·eniach wykazują zmiany w budowie, a w

szczególności złoża: .

a) cżęści Górno-śląskiego Zagłębia Węglowego_· silniej tabunone tektonicznie,

p) części Dolno-śląskiego Zagłębia Węglowego · słabiej zaburzone

tettonicznie,

3) grupę "III - obejmującą złoża, które . w)okazują znaczną .zmiennÓść formy i budowy, a w szczegól-ności złoża części Górno-śląskiego i Dolno-ślą- . skiego Zagłębia Węglowego silnie zaburzone tek.; tonicznie. ·

2. W złożach, o których mowa w ust. l, rozróżnia się­ dWa ;r.odzaje pokładów:

l) pokłady o jednakowej miąższości· lub zmieniają~ ce swą miąższość nie więcej niż o 25% i zawiera~ jące kopalinę Q niezmiennej lub mał() zmiennej ja.

k(lści, ..

. 2) pokłady zmieniające swą miąższość · więcej niż o 25%, pokłady zmieniające swą miąższość w gra-nicach· jednostki obliczeniowej do granic ririąższO:... ści nie-eksploatacyjnej oraz pokłady zawierające k()palinę o jakości· zmiennej w szerokich grani-cach. . . , ., , . , . , . . . . § 4. Stosownie do wielkości złoża, zmienności . jego formy i budowy oraz zmienności rodzaju i jakości ko-paliny rozróżnia się trzy następujące grupy złóż węM gli brunatnych: ·

l) grupę I obejmującą złoża węgla brunatnego, które nie wykazują znaczniejszych wahań miąższości po·-kładów i zaJ?!lrzeń tektonicznych,

· 2} grupę II obejmującą złoża o zmiennej miąższości i niezbyt skomplikowanej tektonice,

3) grupę III obejmującą złoża silnie zaburzone tek-tonicznie i wykazujące- znaczne wahania miąższo­ ści pokładów aż do granic miąższości . nieeksplo-' atacyjnej.

§ 5. Złoża węgli i łupków S'apropelowych zalicza się do III grupy złóż węgli kamiennych.

§ 6: O ile kierownik resortu, którego zakres działaM nia obejmuje eksploatację złoża, nie orzeknie inaczej, podstaw.ą zaliczenia· zasobów złoża węgla kamiennego -.. i węgla sapropelowego do zasobów pozabilansowych,

·o których mowa

w

§ 9 ust. 3 pkt. l lit. b i c i'nstrukcji ogólnej, jest w szczególności:

l} miąższość pokładu węgli energetycznych -(typ 31~ 32) o upadzie mniejszym od .20° - mniejsza niź 0,80 m, a przy upadach większych - mniejsza 'niż 0,60 -m, zaś węgli koksujących (typ 33-37}. i wę­

gli· sapropelowych odpowiednio mniejsza niż 0,60

m i 0,40'm, · .

'2) zaleganie złoża na głębokości poniżej 1000 m.

§ 7. O ile kierownik resortu, którego zak-res działa­ nia obejmuje eksploątację złoża, nie· orzeknie inaczej, podstawą zaliczenia zasobów złoża węgla brunatnego do zasobów pozabilansowych, o których mowa w § 9

ust. 3 pkt l lit. b i c instrukcji ogólnej, jest w

szcze-gólności: ·

l) miąższość pokładów mniejsza niż 2 ~·_przy e~sploM

atacji robotami podziemnymi,. a mnle]sza niż 3 m przy eksploatacji odkrY.Wkowej, _ ..

2} zaleganie złoża przeznaczonego do ekspłoatacJl ·podziemnej - ną głębok<;>ści J>.Oniż~j 250 m, .

3) stosunki wodne w otoczemu złoza me pozwalaJąCe

na jego eksploatację, _ ·

4) \vystępowanie ·ponad złożem . przeznaczony~ do eksploatacji podziemnej warstwy iłów lub mnych trudnÓ przepuszczalnych dla WQdY skał Q miąż.:. szości mniejsżej niż .15 m, ·

5) stosunek miąższoi!ci .nadkładu do.' miąższości złoża, przeznacżonego· do eskploatacji . odkrywkowej,

przekraczający 7:1.

§ a, O ile kierownik resortu, którego zakres działa-· nia obejmuje eksploatację złoża, nie orzeknie inaczej, . podstawą zaliczenia zasobów złoża łupków węglowych

i łupków sapropelowych do zasobów pozabilansowych, o któryCh mowa w § 9 ust. 3 pkt. l lit. c instrukcji ogólnej, jest w szczególności: . . .

l) współwystępowanie łupków węglowych lub łup­ ków sapropelowych z kopaliną główną zalegającą w złożu, któr'ego zasoby zostały. uznane za

pozabi-lansowe, . · .

· 2} niemożność eksploatacji złoża sposobem odkryww

kowym, · · .

3) niedogodne warunki gęolo~icZno-górni<;;~;e QP\Z k9~ munU-tacy-jne. ·

§ 9. O ile kierownik resortu, którego zakres działa­ nia obejmuje eksploatację złoża .. nie orzeknie inaczej, podstawą zaliczenia zasobów złoża łupków ropnych do zasobów pozabilansowych, o których mowa w § 9 ust.

3 pkt. l lit. b i c ins'b:ukcji ogólnej, jest w

szczegól-ności: ·

l) miąższość pokładów mniejsza niż l m przy eskplo-atacji robotami podziemnymi, a mniejsza niż 2 m przy eksploatacji odkrywkowej,

2) zaleganie złoża przeznaczonego do. eksploatacji po-dziemnej - _ na głębokości poniżej 250_ . m,

3) stosunki wodne w otoczeniu złoża nie pozwalają~ . ce na· jego eksploatację·,

4) występowanie pona(l złożem przeznaczonym do eksploatacji podziemnej _warstwy iłów lub innej trudno przepuszczalnej· dla wody sk~ły o miążsża­ ści mniejszej niż 15 m,

5) stosunek miąższości nadkładu do miąższości złoża, przeznaczonego do eksploatacji odkrYWkowej

prze-kraczający 7:1, .

6) . współwystępowanie łupków ropnych z kopaliną główną zalegającą

w

złożu, którego zasoby zostały

uznane za pozabHansowe ..

§ 10. Ustalając zasoby złóż węgli l;tamiennych, bru-. .natnych i sapropelowychoraz łupków-węglowych i

bi-tumicznych należy ustalić jednocześnie zasoby kopalin współwystępujących .w złożu luli w- jego najbliższym sąsiedztwie, a w szczególności: łupków ogniotrwałych,

· glin ogniotrwałych i ceramicznych, argilitów, piasków kwarcowych przydatnych do wyrobu szkła lub dla ce-lów ceramicznych, rud żelaza oraz pirytu, barytu i in-nych surowców przemysłu chemicznego w rozmiarze· określonym

w

§ 24 instrukcji ogólnej.

§ 11. l Zagęszczenie wyrobisk potrzebnych do okre-ślenia formy i buduwy złoża węgla kamierinego, węgla sapropelowego, łupków węglowych i bitumicznych oraz zmienności rodzaju i jakości kopaliny w obrębie wyznaczonych granic złoża, powinno uwzględniać

lo-kalne stosqnki geologiczn.e, przy czym nie powinno ·przekraczać odległości określonych w niżej podanej .

·tabelii.:

Zagęszczeni~ \vyrobisk dla kategorii

Gr?ża (podkategorii) w metrach złż Ca

_l.

<;

_l

B

_l

A' I 1 wyrobisko 4000 2000 1000 na 16 kma .(2000) . (1000) (500) II 1 wyrobisko _{na 8 kma. (1000)} 2000 1000 _{(500) (250) .} 500 III 1 _na ~robisko _km1

1000

_{(500) (250).} 500 _.(150.) 250 2. Liczby podane

w

ust. l bez nawiasów dotyczą złóż zawierających pokłady

o

-jednakowej miąższości,- nato-miast liczby w naWiasach · dotyczą złóż o zmiennej miąższości pokładów lub jakości kopaliny (§ 3 ust. 2). 3. Odległości między wyrobiskami wiertniczymi

a

górniczymi nie powinny być większe od odległości

przyjętych dla_ wyrobisk wiertniczych,

§ 12. Zagęszczenie wyrobisk, potrzebnych do okre-ślenia formy i budowy· złoża węgla brunatnego oraz zmienności rodz~ju i jakości kopaliny w obrębie wy• znaczonyeh gra~ic złoża, powino uwzględniać lokal-ne stosunki geologiczlokal-ne, przy czym nie powinno prze-kraczać odległości określonych W- niżej podanej ·ta-beli: ·

Zagęszczenie wyrobisk w odległościach dla Grupa kategorii (podkategorii) w m,

złóż

c.

_l

cl.

_'l

B

_l

A

I 1600 800 400 200 JI 800 400 200 100 III 400 200 100 50 ·-. . . ~-'- ·--~ •' ···- .

§ 1a. L Mapy, o któzych mowa w § 40 ust. 1 in-strukcji ogólnej, sporządza się dla kategorii ·

(pod.ka-. tegorii): · ·

C1 · - w skali nie mniejszej niż l :50 000 C1 __: w skali nie mniejszej niż l :25 000

B l A - w skali nie mniejszej niż l :5090 (a .wyjątko­

wo przy wielkich obszarach górniczych w g]!:ali l :10 000). . . .

2. N.a planacb, pOszczególnych pokładów. węila ka-miennego, węgla sapropelowego, łupków węglowych

· i bituinicznych powinny być zaznaczone warstwice spągu pokładu nie rzadziej niż co 100 m dla podkate-gorii Ct; a co !SO m dla kategorii B i A. Przy upadach · mniejszych niż 15 o • ódl~ł<iść płaszczyzn .

:warstwico-wych powinna być zmniejsz-ona i tak dobrana, aby z obrazu warstwfc mogło być uchwycone zaleganie

po-kładu, a plan nie tracił na przejrzystości.

3 .. Na planach poszczególnych pokładów węgla bru-natnego o zmiennej ,miąższości powinny być zaznaczo-ne ·warstwice spągu i stropu pokładu nie rzadziej niż

co lO m dla podkategorii Ct. · a co· 5 m dla kategorii. ·

B i A_. P.onadto należy sporządzić mapę . Wyrażającą

stosunek miąższości nadkładu do miąższości pokładu.

Przy ustalaniu zasobów doża ·węgla brunatnego

w

ka-tegoriach B i A, przewidzianego do eksploatacji spo-sobem .odkrywkowym, należy sporząd7Jić plan

warst-wicowy spągu co l m·; .. . ·

§ 14. l. Profile ·otworów Wiertniczych sporządza się

w skali dla: · . ·

. l) węgla kamiennego; węgla sapropelowego, łupków

węglowych, łupków bitumicznych - ·nie mniejszej

niż l :1000, . . . . ..

2} węgla brunatnego - nie mniejszej niż l :500. ·

· 2.-Profile wyrobisk górnicżych sporządza się w skali .

l :500, l :200 i l :10.0, a wyjątkowo w skali l :50 lub l :20.

. 3. Przekroje przez . złoże wykonuje się w podziałce nieprzewyższonej.

§ 15. l. W przypadku trudnOści pobriffiia prób węg­ la kamiennego do przepfewadzenia .technologicznych

badań jakości kopaliny w skali półtechnicznej i

prze-mysłowej . jakość_ węgla kamiennego przezp.aczonego dla celów opałowych, en'ergetycznych, gazqwniczyeh

i koksowniczych może być określona w kategoriach

B i A na podstaWie techrtologicznych badań laborato-·ryjnych prób pobranych ze wszystkich/ wyrobisk,

popartych ~świadczeniem właściwego resortu o przy~

datoości węgla kamiennego dla określonej technologii.

2. W przypadku, o. którym mowa w ust. 1,' badania

tecQilologiczne jakości węgla kamiennego

w

skali .pół­

technic.tnej i przemysłowej powinny być przeprowa-dzone w ciągu roku od rozpoCzęcia eksp~oatacji · złoża.

. Do ~ego czasu należy zachować· próby użyte do

techno-logiczny~b badań laboratoryjnych. . .

· § 16. l. Technologiczne badania laboratoryjne

jako-ści węgla brunatnego, o których mowa w '§ 74 ust. l

_pkt. 2 instrukcji ogólnej - do czasu 'Wydania właści­

.wych norm - powinny . być wykonane w rozmiarze ·pozwalającym na:

l) oznaczenie górnej i dolnej jego wartości opałow.ej, ciężaru właściwego, nasiąkliwości i porowatości,

· ~2) określenie w nim zawartości C, H, N, O, S, części

lotnych, popiołu, smoły,_ bituminów,. wosku i żywic.

2. Przepis § 15 stosuje się odllOW'iednio

w

przypad-ku ustalania zasobów złoża· węgla brunatnego przez-naczonego dla celów opałowych i energetycznych. . § 17. l. Technologiczne badania laboratoryjne jakoś­

ci łupków węglowych określone w § 74 ust. l pkt. · 2 instrukcji ogólnej - do czasu wydania- właściwych

norm - powinny być wykonane w rozmiar~e

pozwa-lającym na: ·

l) oznaczenie wartOści OJ?ałowej łupków węglowych, 2) określenie zawartości-w nich części lotnych,

ciek-łych i popiołu. _ ..

2. Podczas wykonywania tecl:ulologicznych badań ja.;.

kości łupków węglowych w. s}rali półtechnicznej

~ przemysłowej należy jednocześnie określić

przydat-ność wypałków. · .

§ 18. · l. Technologiczne badania labor:atoryjne jakoś­

-ci węgli sapropelowych i łupków bitumicznych

okre-.. ślone

w

§ 74 ust. l pkt. 2 instrukcji ogólnej ·_,..: do

cza-. su wydania właściwych norm - powinny być wyko-nane· w rozmiarze pozwalającym na:

l) oznaczenie zawartości części lotnych; ·smoły i

po-piołu,

2) określenie teChnicznej war~ści smoły.

2. ~Przepis § 17 ust,· 2 stqsuje się odpowiednio.

§ 19. l, Przy ustalaniu zasobów złóż węgla kamien:-nego, węgla sap:ropelowego,. łupków węglowych i łup­

ków . bitumicznych w kategorii A można stosować

ekstrapolację w zakresie .określonym w § 81 instrukcji ogólnej, z tym .że ekstrapolować do· kategorii-B można­ w złożach grupy· I i II, a w złożu grupy

ni

tylko

wte-. dy, o ile roboty geologiczno-rozpoznaw-cze zostały

wy-konane . sposobem górniczym, ·

2. Prży ustalaniu zasobów złoża w kategorii A moż­

na stosować ekstrapolację dla kategorii B tylko· wtedy, o ile pokłady zawierają kopalinę o niezmiennej

jakoś-ci . .

§ 20. Przy ustalaniu zasobów złóż węgl~ brunatnego

można stosować ·ekstrapolację w -zakresie określonym w § 81 instrukcji ogólnej tylko w. złożach grupy I i II.

§ 21. l. W celu obliczenia zasobów złoża WYOiki ba~

dań kopaliny przedstawia się.na planach pokładowych,

. wykreślając linie rozgraniczające występowanie w po~

kładzie różnych rodzajów i jakośCi kopaliny.

. 2. Obliczenie zasobów przeprowadza si~ dla każde­ go pokłac;lu osobJl.o po uprzednim podzieleniu go na

parcele. Granice parcel stanowią: ·

:i) naturalne gramce wyznacZ<> n e przez. uskoki,

nasu-nięcia i wychody P<lkładów oraz granice

eksplo-atacyjne, · ·

2) linie, Wzdłuż których zachodżą zmiany kąta na-chylenia, zmiany miąższości pokładów lub .zmiany ·

jak<Jści węgla w. pokładach.. . · .

3) granice zasobów . bilansowych i pozabilansowych~

poznanych w różnych kategoriach

(podkat~go-riach), ·

4) poziomy i piętra wydobywcze.

3. Parcele, o .których mowa w tist. 2, wyznacza ·się

na plap.ach pokładoWych. w rzucie poziomym lub pio-nowym.·

§ 22. Granke części złoża ~alifikowane do zasobów

. pozabilansowych powinny być wyznaCzone na planach

i przekrojach każdego po)dadu.

§ 23. l. Il-ość kqpaliny oblicza się w tonach w opar ..

ci

u

<!·plany pokładowe: . .

.· 1.-w rzucie poziomym na

podst~wle

w.zoru;

Q =

p .m . .d

. COSIIX

. .

Q

=P.m . . d

2. w rzucie pionowym na podstawie wzoru;

'310. IX

gdZie: Q = .zasobY w tonach,

P

=

powierzchnia pokładu w m2_,

m·= średnia miąższość pokładu w metrach, d = ciężar objętościowy,

~.

=

kąt upadu. .

2. Miąższość · pokładów w wyrobiskach górniczych

ustala się na podstawie pomiarów mierniczych,. a w otwora·ch ·Wiertniczych -7- ha podstawie zapisów· w dziennilql wiertniczym i pomiarów dłUgości rdzenia , przy uwzględnieniu ką1;a_ upadu.

3. Przy ustalaniu zasobów złóż:

. l) węgla kamiennego .przyjmuje się ciężar objętó§..

ciowy na podstawie wyników badań· laboratoryj-. nych; . w podkategorii

c

2

i Ct dopuszeialne jęst

prżyjęcie Ciężaru objl:tościowego 1,3 tony na· l ms;

2) węgla brunatnego, węgla :sapropelowego, łupków węglowych i łupków bitumicznych przyjmuje się średni ·ciężar objętościowy obliczony na })9dstawie wyniku laboratoryjnych · badań pobranych ·prób. § 24. Przy .ustalaniu zasobów złóż węgli kamiennych, brunatnych. i sa~ropelowych oraz ł1,1pków węglowych · i bitumicznych nie mają . zastosowania przepisy §§ 5,

6, 7 ust. l i 2, 28 ust. l i 8, ;40 .ust. l i 4, 51 oraz 88

m-&trukcji ogólnej. . : · . .· ·

§

25.

Instrukcja wchodzi w .życie· z. dniem

podpisa-nia. ·

PREZES CENTRALNEGO URZĘDU GEQLOGII