Nowości wydawnicze

NOWOŚCI

WYDAWNICZE

RECENZ.IE·

GEOCHEMIA

A. A, .SAUKOW. Gleocldmja.. Gos. lzd. GieCil:og:cze-. S'koj Litieratury. Moskwa 1952. Str.· 343.

.

.

. W ostatnich czasach jesteśmy świ.a-dkami ~pan:La· łego rozwo}u najmłodszej · ·ga.lęzi · naukli: o Ziem! -geo·chimlii - ·wyo<hębnionej j.alko sarnodzieh1a na·ttka przez szkolę geochemików radzieckich, którym prze-wodzą wielcy u-~~eni Wiemadsiki i Fersman. WyMJko-. lili oni całe giori.o ·swoich uczniów.

· · Geochem:a- j·ako odrębna .specjalność jest obecnie przedmioten) nau-czania na _polskich wydzialach geo -logicznych w no.wo utwoczonych zakł.:~dlłch ng,uk6-.wych wyposażonych w specjalną ·aparaturę. Dawna geochemia z· czasów Bischofa, Rotha i Chłrke'a, zaj-mująca s:ę główtll:e rozmieszczeniem pi.oe•rwiastk.ó-.v: w skorupie ·ziemskiej. iJ ich k;rątreniem, zaczyna Et:ę prze-. mieniać ostatnio w. samodzielną dyscyplinę· na'llk'ową

o własnych nietbd.ach •badawezych, słu.ż:ą<:ą do ·poszu~ kiwań no\\rych złóż mineralnych, zw~za

w

ich po'· czątko\Vych. stadiach, w który~ zawodzą dotych~ . -stosowane lklasyczne metody poszukiwawcze.

Złob metali l wielu innjch surowców m'ner~ych są jak wiadomo czytnś :wy:jątkowy.m

w

~korupie

ziem-:-skiej. Badania os-tatnich lat wykazały., że nadspadzie~ wanie wiele cennych pierw:astków irlnieJe w··$taniP-rozproszenia

w

różnych skałach i to w ilościach nie· oczekiwanie dużych. · W konsekweneji nauka o roz-mieszczeniu pierWiastków w skorupie ziemskiej, zwła~ ~.zeza pierwiastków rzadkich, a bardzo cennych, i prO:. cesach ich koncentracji musi .mieć z natuzy ·rzeczy · o-gl"omne znaczenie dla poszukiwań · nowych złóż su·

rowców m:neralnych. .

Nowa nauka i howe metody, badaweze znajdują swój wy.raz w nowych podręcznikach zestawiającyc'h całość przedmiotu. Takim 'syntety~ym nowocz~ snym podręcznikiem 'est I)owstechnle znane

. tie czterotomawe·dzfeło A. E. Fersmana,;pr~emaczone

· 'dla _zaaw,aruiowany~h speejaUstów. W celu :masowege

ne.uc:zania

młodzieży akademickiej różnych

specjalno-śt;i z zalc:resu nauk o ·Ziemi .są bardziej .• potrzebne

podręczniki innego typu, w formie bardziej przystęp-n.ej 1. zWi~ejszej. _DOI!konały pod~ęcznik prof. Kazi-·

· mierza Smulłkowskięgo (K. Smulikowski. --.

Geoehe-m

:

a.

T. l. PIG. Prace· specjalne, 1952), pierwszy

pio-·. niet!!kt podręcznik·. geochęmii w lęzyku .Polskim,

sto-jący. na bardzo WY!oki·m poziomie naukowym, nieste.,

ty nje ''Ca:lkowicie odpovr.1ada tym wymaganiom, po-niew.~ jest .nieoo za .obszerny dla .geologów nie spe-·

cJa:US1;6w

•

.

·

·

.

·

. Wykia~ jasny i zwięzły z zakresu geochemU

ogól-nej daje podręcznik A .. Saukowa, zaleoony przez Mi.:..

n:sten!tw9 Szk~ł Wy7.s'zyc~ ZSRR do użytku szk~l:

:wyższych~ Ksi~:r.k.a

ta,

napiSana

w

języku I:OSyjosltim,

1.est. jut dość populama w naszym kraju . ze względu

na swą jasność i zwięzłość -wykladu. Przekład polski,

. ;wydany ~rzez Wydawnictwa Geologiczne, ·jeszcze

bar-dziej udostępni j.ą polskim czytelńilrom. Dowodem.

wielkiej wartości i aktualności podręc?mika Saukowa · jest równ!eż jej nl'elhiecki. przekład. :który uka.z.a.l się

· · . w a-oku bie!ącym (A. A. Sauk:ow - GeOChemie. VEB.

.. Verlag Technik, Be.rll.n 1953, stron 311). .

· · 'Książk~ Saukciwa- obejmuje geochemię ogólną:

.CZęść systematyczna o krążeniu pOszczególnych

pier-'Wiastlrow w glob~e zhm1skim jest UW2lględni<ma'jedy­

. ' nfe przykładowo

w

jednym końcowYm rożdziale; Po

· . przedstawien.iu historii geochemii i roli uczonych ·

ra-dzii!~Ćh w j'aj rqzwoju (.roz&.!aq I i

II>,

autor

oma-wia · Pódzi.ał .geochemiCzny !Pierwiastków w globie

ziemskim na t~e ukłacht periodycznego Mendelejewa.·

·Roz~z.iał III jest rpoświ~cony omówieniu s'k:ladu

che-micznego meteorytów, skorlljpy zie!ruikiej, hydrosfer:;

··i atmos!ęry. ·W nieco trudniejszym IV rozdziąle au-'.

tor rg~wda .budoWę atomów, · zależność między k ry-staliczną budową. mlnerałów a ich Skł~idem chemfcz-.

. nym, Jagadnienia :?.: zakresu chemii kryształów,

zja-wiska· izomorflzrim i inne. Z kolei czytelnik zazn.a3a-.· mla się z przycz~ami wewnętrznym\ i :

zcwnętnny-. mi, .WP~ywająctm! na kr~enie pierwiastków

(czynnl-iki . end

o-:-

i egztigeńlćzne). ·

z

istniejP,cymi zesPołarni

'

.

}łlerwfastków w skorupie ziemskiej, lttóre są rezulta-.

' .· }~m. dzi.ąłanf.a ty(:h -czynników. Tre-ść końcO:w~ćh roz- .

---<Walów stanoW-ą opfsy pliÓcesóW·m:a~t:rczi}yc.b, pne

-. . • · umo-hydroterrnalnych i pegm.atytowycll oraz proce

-sów ·hyperget;ti<'znych (sup~r.geniczny"h .. według

na-i:llenklatury augl\lsaskiej);·.~J·· procesów

powierzchnio-· .. wyc~, przez .co ·wykład wkracza wyraźnie w zakres

ge-ologii złożowej. W C>$tatnim ro~ziale bardzo ·krótko

omó:w.lQńe jest krążerile pierwiastków i ich ro~iesz·

. czenle~. w ;!koru'Ple ziems'kiej na· przykładzie . trzech .

pi-ei'Wiastków: . tlenu, zelaza i 11'~~ jaJko

przedsta:wi-ctell grup plerwiaątków lito-, ·sydero- i chalkofilnych.

Obie kstążld - K: Smulikowskiego i A. Saukowa

--. będą niewątpllwię J>Cidstawą nauczania geochemii ' .

w

nueym

ktaju w najbliższym •czasie i staną się

wiel-ką pomocą dla· studiujących i naukowców. Różnią sJ~

one . zakresem t ujęciem prz·edmiotu, a jednocześnie

znakomicie się u~upełniłlją. Książka K. Smulikow

-sldego, bardzlej obszerna i źródłowa, jest

odpow!ed-. niejsza tlla . ~~zuplejszej grupy przys:z:łych naukow~

.ców-geochem~ów, .natomiast podręcznik Saukowa z~;~-. ;w'fera mateJ;"l!lł obowiązUjący . geologów tóżnych si)e-·

cjalnoAci z zakresu nauk' o Ziemi ,podany w zwięzłej · . j· przyst1p1ej · formie:· Może ona być takźę źr_9dłem · wielu ce~mych informacji ~a· przyrodńików.

chemi-.

·

~ów,· gleboznawców t imiych. · . . . ·Ę;zczególnie wżyteczne będą ob:e te książki dla ge-·. ąlcgów .surowcowych,. czyli złożowych, co. jeszcze

bar-·dz!ej podn<J6i ich . wartość. Geologia złoiowa bowiem

.

w

C'becnej nas:~;e1 r~eczywistości wysuwa się na czoło

Jiauk geologicznych. ·Nowoczesna geochemia ba·rdzo

.~ciAle wląZe się z' nauką o złoiach surowców min

eral-nych.. Rozszerza ona i uzupelhla przygotowanie

gOO"-.

. . ' ( .

. ~ Recenzj~ ·o

tym

podręczniku ukazała się

w

Geo· .tooicznym ·Biuletynie Informacyjnym, zeszyt 3, napi

-Slina .przez prof. c1r M. Turna.u~Morawskq.

.

.

.

.

·

.

.

.

logiczne. nowoczesnego geologa złolt~go w tak1m stopn~u. iŻe jest rzeczą. nie ·do pomyśl~nia szkolenie. 9pecj.alistów

z ..tej

dziedżmy bez z.azna)omiema ich w

szerszym Zakresie ·z .problematyką i metodami badań

geochemii · · ·

S. Jas1t6bkł

MECHANIKA

GB11NT()W

·.. R. PIĘTKOWSK.I. Mechanika Glimł6w.

Warmam

.

1952. Państwowe Wydawnictwa

T:echni.Czne;

illtr. 16~,,

ryc. 175, tab. 15" - ·

W roku ubieg!ym ukazała się kmą1:ilta J)l;'Of~&

po-litechniki warszawskiej .przeznaczona ·.dla inżynie~:ów

i studentów wyższych uczelni technicznych; Poza

".Pod-1'ęcznikiem inżyntetskitn" t. II, zaWierającym nilęclzY. innymi także rozdziały o mec,hanice grun.tów, geologii

inżynierskiej i badaniach uwarstwień gruntów w te- .

;renie, jest

to.

dnlgi w literaturze polski-ef podtęcZnik .. . z zakresu ·nauk zwią-zanych z gruntami ·Pozycją

~ześniel wydaną {1947) jest .,Gron.tomawi;two

dro-gowe" Z. Wiłuna (l): . . · . . . · ·· . ·

Rozwój nauk o gruntach, szczególnie w PoJsce, da-·

tuje $ię od niedawna i. zapewne dlatego. dorobek n:JBz

w

tej. dziedmue jest tak skromny.

-Duży .postęp, ja;ki obserwujemy w ciągu 'ldlkuctż:ie-·

sięc.~ tetatnich lat w. mlodej . jeszcze gałęzi wiedzy

. i :stałe poszerzanie się wachlarza zagadnień związa­

nych z gruntami, lączy s i~· także :Z próbami określe-·

. n:a IProblematy<ki i metod badawczy~q pauk o g.i-uri-.

t<tch oraz powiązania ich z innym! naul<::am.i. Zt<g .ad-·niente to zostało interesujaco 'opracowane .w Związku

Radzieckim pr:z;ez · Prikłonsk!ego (2) l Popowa (3).

Gruntami. zajmuje się geo.logl.a inżynier&ka jako·

. nauka O' !Proceeach zach-odzących w naj,ba.rdziej . wieri:-chnich warstwach sko!t'upy ziemskiej zw:ązanych z in;.. żyn!ers.ką działalnością . człowieka. Geologia inżynier­

ska należy do na.uk Geologi,cznych .. wykorz:rstuje ona -do ·badań metody gealogiczne, .rozwija je ocl.pow:ednio do swolch IPOtrzeb i opracowUJe

p

.rzy

cym

.

swoje nc:Ne metody badaW\::ze. · . · · · . · ·

· .Geologia inż}-nieTska roZpatrUje cł:jllw.'~k.ii wyiliidłją;

ce ze ws;półżałeżnoścl warunków gęolcrgicżnych gTUt.l-·

tu ibud{)wll. Zajmuje s:ę regiońalną oceną .viiękSeych

vbsża.i:ów ~o celów inżyn1e::ił,·~·w za!f.res

jeJ

wchodlii

J)rrewidy\\ran:ia zjawisk · · .geolOgl~o-1nżynierSk:cll;

wreszcie. k<llWtruktywne oPJ:&eowanie przeciwdzial:ania -szkocHiwym zjawiskom oki'eAlone nazwą .geotechn'lti;. Obok wla9ciwej.·.geologii !ł"..żynierskiej w· oóri':bne

ga~ęzie rozwija się gruntoznawstwo 1 męchanika ł:ruD-':

tów.. ·. . . . · . ' . . ·· · ·.

Gruntoznawe:two jest to nauka ·o

flzyczno-chemicz-nych własnościacll ;;kał-gruntów oraz o powstawaniu. i zmianie tyci!. cech w strefie wietrz.enia· na sku-tek działania . czynników naturalnYICh i st.tucznycll. .

Mechan:ikę gruntów def:niuje się jako zastosowanie metod mechaniki do ap:alizy na,prężeń · i deformacji skał LUZnyJCh. Powiązanie z geologią istnieje o tyle, że !Przedmiotem ;rozważa-ń !mechaniki ·gr\llllotóW jest gr.mt jak~ element geologiczny. · · ·: ·

Poglądy ruwkO'W'CÓw z.agranicZllych na. kwestię auto . nomiczności tych nauk są (3.wojakie .

Nauka· radziecka traktuje 'mlidianikę gruntów i

geo-logię iliźynierską jako dwie odrębne dyscypliny, a

»

=

'?Y

rozpatrywaniu pos.zczegófuy-ch zag&dnień ~ra:ea duM uwagę na opracowanie geologiczne. N.a.tomj,a.st kiei'\1-·

nek panujący w literaturze zaćbodQlej nfe .roz~ela

tych dwu działów, z tendencją, aby całdść zagadnieni~

tr.a.kt(}wać jalro mechooikę gruntów. Zagadnienia grun-toznawstwa w tym ostatnim ujęciu :wchodzą rw sldad

&leboznawstwa. . .. · · . . . . ·

R. Piętkow&ki omawia, zgodnie z ty:flułem, pr<iblep1y

dotyt:z.ące ,g~ównie meohani.ki ·gruntów, .przy których

wYjaśn:aniU istotny ak·cen.t Położony jest na l'Ozwią­

zanie matematyczne. Brak natoiniast· mocniejszego

\>0-, wiązania z ·geologią. . ' ... . ..

P~ręcznik składa się z .dil.ewięclu rouiz:la~.

Pierwszy zaw:era genezę i króHki rys historyczny roz-w.oJu mecha.n.iki gruntów oraiz P,odaJ~ tema.tykę ~d·

. . ..

PRZEGLĄD GEOLOGICZNY·

·~= l~·

tęc;:Zrtlka. -llozdZiał. II omawia bud~·· i

charaktery-styczne własności fizycine gruntów, k.tóre podzielono

na spoiste i niespo!ste, oraz ich oznaczanie.'

NastfPJy ro.zdz:iał zajmuje się rozkładem naprężeń

w

gruntach, przyjmują<: za podistawę rozwiązanie.t~o

zagadnienia przez Boossinesqa. Podano zasta:sowanta

tejże. teQrii ;przy różnych rodzajach obciążenia i fwi-damentow.ania." (Fl"Ohlich, · Strohschnei,der, Steinbren-·

ner, Kollbrunner). Ąutor krytycznię fJtnawla ·pró:Oe

obciątenia i .zatadnienie tzw. współczynnika

poc.at-. noścl podłoża oraz wspomina o ·wzajemnym stosunku

.rozwaiań teoretycznych i praktycznych spostrzeżeń.

. Dwa dalsze rozdziały mówią o przepły\\rie wody

wol-nej, ciśniehlu, spłyWowym oraz oddziaływaniu wody

. włoskowatej na grunty.

. Meehaniun O!S~ adania · grunoow pod. obciążeniem

i

·metody .wym.a.c_zania wieUtości os·ladania · · według·

Stęinbrennera, Ben!lela, Haefelego, Froblicha wyja$nia

· rożdział VI. · Na6tpie ,Omówirino zagadn:~ie kąta

tai"ćia: i koheiJf w·· gruntach spoiStych, S!POSoby wy

-. maczania tych . k~w przy użyctu a!Paratu do ścina·

. .ni.ai :pro6tego; ti'ó:losiowe:go f .,P:erścieniriwego. Por6w

-. ·· ilanl) dwie· pier\vsze matody oraz licz:bowe wartości

· .kąta .tarcia i kohezji

w

.gri.mtach spoistych, sposoby

. Wyznaczania tyCh kątów przy użyciu aparatu do

ści-·.oania. prOŚtego,· !trÓjosiowego. 1 ;pierścieniowego. Po-równaP,o dwie pierwsze metody oraz. liC?:howe wartości . kąta. tarcia i kohezji dla różnych . gruntów. nozcttial

·VIII traktuje· ·o sta~eczności ·zboczy sztucznych i na

-:·tural,nycil .(Fellenius., Taylor) oraz o parciu gruntów ··:na: aiu.ry-· ~rowe, · na·stępi:lie' mówi o· osuW~kad:\,

$!ywach, pośl'i"!.ą8ch i plastycznych prze8'1,1ollięciach.

'. Rozdział oS"k.i tni C.t>~ti.i ~ :Zjaw-isk3 W)'S~ujące na·

liikuoto.:::t odd?.iaiywania mrozu na grunty i podaje

tłu-• .maczenie tych zjawisk według ·Beskowa. .

· '- Jak wYnika z ~O.Wyższego krótkiego przeglądu, !Pra

-. ca obejmuje szeroki. zakres zagadnień., ·których ·pos:reze·

·.-gólne diiały z .Poży~iem uzupehiiane Są· zestaw:enia

-ml da:nych liczbowych dotyezących charakterystyk

· gttintów. Jest to !pierwsza P<>lska książka, Jmóra

zapo-znaje. czytel.hik& z zakresem mechaniki . gruntów

· a ·:poikrótce takie' z m'etoqyką badań. Duża' dJ.ość

ry-. · sun-k6w ulatwia: w.ozwnien:e rozpatrywanych

za:gad-. ·nień. ·

Jeżeli cllodii o ·zakres. por.uszor.ej pt'obletńatylki,

.. trzeba stwierdzić'! że pewne omówione zagadnienia

nie wchodzą w zakres mechan:!ki: gnmtó,.v, łl;p. w roz·

.dztale

IV

sprawa• oznaczania· we!p{lłczyr..nika przepusz-. · czalnaści, Przepływu wody. pOd u>.,porami . wodnymi

nalezy. do hydrogeologii. Osuwiska oraz zjawiska

zWiązane z qziała.n·em mrozu na grunty ·w dużej mie-·

·

ize

·

.

wchodzą w żakres geologii ·inżynierskiej; Dlatego

bytoby może karzyWlieilsze dia: u-kł.aJ<iu \PC'd~ęcznika

... · wybranie z: rOzdziałów IV:; V i IX !Partii istotnych dla

mec.haniki gruntów i włąezenie .ich· do rozdziału

'::o własnościach i •ó'J.dowie gruntóW, Omaw.'.a.jąc

P.l)d-... stawy klai!Yfjk.aocjl gruntów alUtor nie .podaje

zasadni-. -czoó żadnej klasyfikacji, 'IIIP· ~iekaweJ. i prze}rzystej

klaayfikacji Masłowa czy Sawarenslk:ego;

'·' 'wY.Ja~ie ~jności (kohez,ji) i jej zmian mecha

-. niC'Zil~ drlałaniem "naci~kbv.': menisków" wody włos­

. kowatej,. jak to autor podaJe w rozdziale V, (str. 62,

.

:

eyc.

5.) ;jest przestarzałe, gdyż w os~atnlch latacl1 ):la- .·

·· · świetlano je bardzlej wyczerpujący111i t~oriami uwzglę­

·.dnialącymi JakośCiową

stroni::

gruntów (skład

mine-ralny, chemizm Itp. --. Grimm (4), Rebinder; Denisow

. :(5) .. ·Mianowici~· .stwierdzono,

ze

w .gruntaJch bard~o

Airobnoziarnistych (ilastych) meniski nie· mogą su:

i .. :. two.reyć, tak że "naciski. m~k:ów'' gll"ają rdlę tyJkei

:<·w· gruntach dróbnoplaszczystycbi pylastych

(Duman-• ski, ·6).

·. ·Do Bformułow.ani.1 "wiadon:io powt;zechnie, że· >®OJ·

n.ość gruntu zależy. pd jego składu mineralnego i stan· l

. · · zawilgt:Joeenia" (s br. 115) trzeba dodać, że. spójno~ć

za-.· leiy także od· s;kładu ziamow~go oraz w-Yjaśnić' zależ­

ność od składu ·mineralnegO. N86t~r.lte aUJtor mó'Ari, że

·~,Bl)Ófuość. ~oż~ p9wstać tytko :n.a skutek wywartego

nacisku na osadowe złota olektórych ·skał s-kruszonycll

· · · na barfizo ul"()bne cząstki;

a

pnecl~ do ·· powstania ~jnoścł .n.adsk. nie 'jest istotny (5). konieczna nato

-mtast jest

woda,

.gdy?t.

suehy

~proszkowany ił

wYka-zuje cechy spójności d()piero po nawilżeniu :wódą.·.

. W rozdzia.le o os!adaniu autor, nie podk!;'eśla~ ie

wo$P6łczynnik ściśliwości gruntbw "E" jest· wlelk!>kią

· miienną zależną od ciśnienia. Dlatego czyt~ik.. ~o*e

·zrozumieć błędnie wzór i ryc. 6.8; W~p~czy,nnik .. ter}

nie

o®C>Wiada

'Współczynnikowi sprężystości z .. nau}ó

o wytrzymałości materiałów, ponieważ w. wytrzyma

-łości materiałów współczynnik sprężystości jest wiel

-kością stałą· dla danego materiału. Jego .

odpowiedni-kiem w gruntach mate ·być natomiast u.9redn1ona

przez nas warteiść .,E" ·dla pewnego ;przedzi~u Olśnień,

ale wówczas przy 'podawaniu tej wartośl:i Z8/ma~

si~ wyraźnie, jakiemu zakresowi ·ciśnień ona

odpowia-da. Tak np. przy Pada.hl.acli oedometrycznydl pod,aje

.osię "E" dla ·ciśnienia

w

p-zEXiziałach

o,o

.

.

:..._

0,5 k.gtcm>~,

O,S :- 1,0 kg/cm2 _{~td. . · . . • . . : .}

·Zagadnienie osiadan.ta · w 'czaBie i· podawane· ruf 16

stronach rozwiązania tego zadan1a wg' Glersiewa):lowa

n! e· wiąż~ się dostatecmie z zakresem pod~znika.

. Interesującego si~ rtymt za~ieniami

·

cmeln!Jca

odesłać można do źródłowej literatury rądzie~kieJ. ·

Przy omawianiu stateczności zboczy barc;lzo. celo,we ·

byłooby .za,poznanię czy~eln·:·ka z opracowan14 specjalhle

· dla· ~runtów luźnych teorią granicznej równawagi

(tleo.rija priediell'lrO·go !I'8Wllowdesja, (8) ·f ,z prostą, a

de-kawą metodą wyzn.aczani21 bez:piecznego stoku Wl

MaSłOIWa (7). . . . · . . . .

. Nie.ści:l~e je&t Uum.aczeoie powstawailia .,cząstek

·

Bar

etyc.h przez Wyl)łukują.ce działanie wody czystej 1\ib

nao;yconej kwasami albO zasadaJXli". Zja'!iska ··

kraso-we .powstają bowiem ·przez ViYługo\vyw~ie .:S~

wa·

piennych. . · · · · .: :· .·:: ..

. Gdy mowa ·o· "doczepionych jonach,· a więC ·Na,.

€a,

Mg, Fe, Al, H" - · .!!:onieczne ·jest· wnaśnleme, . że

jony te .adsorbowane są na powierzchni minerałów

. iLastych, .a mogą .także wchodzić w Przel!trzenłe między

warstwowe pakiety krystalicznej . sb:'uktuq tyCh

mine--rałów. Wielkość tej adsorpcji zależy głównie od

cha-rakteru grupy, do której dany minerał. iiBsty n,aleźi

(grupa ;k.aolinitOWQ, montmorylón.itawa i uu~a).

_

.·

. Na str. 67 w p. 4 ·"o rozpoznaniu,

na

.

jakięl głę~o-:

. ko.ścl majduje się poziom. wolnej wody gruritowej"

w przykładzie .autor oblicza, że jeżeli w wa~tw'ę'.,;ttm­

tu Q współczynnik\1 przepuszczalności k

.

=

.

-1,9. !", 10-4

. omT.rpjn.. zawścimy ~rę na .głębokość .~ m .. P6n1tej

poziomu ·zwiercjadła wody, t() wzy;jmując przepływ

prze~; dno rury, woda

w

rurze· podejdzie :na wyso)tpść

:tWierciadła wody .w. te.renie za cztery lata,· czyli ·

do-piero wtedy ~ZJie można mię.reyć glębokoość je~ ..

'WY'"

st®Owan:a. W praktyce-rozpoznania ·głębbki)Ścl WY" stępowan!a wody gruntowej . mieny. się ,.po ·prQJ!!tu .. :iłę­ bokość jej wystąpienia bez.pośrednio . po · nawjer~~miu

. i :ustaleniu się poziomu wody w otworze, kt9ry:wtedy

na odcinku wystąp'enja· wody . jest Q.iez~rowąny.

Metoda.

ta

jest najpros~sza 'l nie nastręcza ."trud,npści

nie' do poikoruania". · . . · · . ·. . . · .

Oznaczanie o" 1 "k" (wg ;Bendela, jak. na .s4'. :81)

na podstawie badania w oedometn:e próbki o·

konsy-st.encH ptynnej jest prakty<:żnie n:ewjic:on.alPet" Podob-. nie jl!lk przyklejenie klejem ptóblti. do podst,a'w ~a·

ratu tró}osioviegll, przystos·owatiegr:> doL. X: .o-~1a.,

.. (tzn. w kierunku osi próbki mama

w

taK:l.IJl aJ)aJ.'~e . Pl:t:Ykładat n~ręźenja ro~.ające) .. · .· _ ·. ·. . ..'

· zasadnicze zagadnien-ia Tozdda'.iu. naprężeń;

:

d!f13da-nia d inna w Utera.tui'ze cy~ow.:neJ -podawane. $ą

bar-. dziej zrozumiale i prościej (Cytowicz, 9 .• Kollł:ll-ui:lher, 10} niż 'U Pięt!k()'W'ękiego. Zdarzaią się .talde błędne

lub· nieścisłe określenia: llil); kaolina, skł&d krystal~

iraf.icmy, rozszczeplania Mll)r~żeii na najdrobniejsze

promienie, wyroby · kop;:~lnlane,· złx>cze rozk()ll8nę

-zęmisst właściw}'ch: kaolinit, 'Sk1ad mineralny.

roz-kladanie ~ęźeń, wyrobiska górnic~. ·wyk,op

IW

,

Ciężar objętościowy oznacr.a się. Z.Wy1de sym~lem

·

,,

r

0 _{", stąd 'Wprowadzanie do wzoru Fr.~hllcha ,;Co"}

powoduje niejasności. Vlt-ykładu 1 . 'Wzorów w partiach,

gdzie jest mowa. 9 kohezif •• c", \ . . o!

Styl i ję-z:vk. podręcznika często .jelit nie~ny, .

Nle-ktt6•re rysunki za małe, Wyciągane' Cienką.. b~.· nlę

wybijają się wyramie z. gęstego i

mO!e

.

rueco

u

drobnego druku. .. ·.: .

'

! ' . ! '

.

.

•.0 ' ł ".!

··PRZEGLĄD GEOLOGICZ~Y

·Nr, IJ

. '

Trudno jest w~ krótkiej notatce WYCzerpująco .omó-wić· pracę, która jako pierwsza tego rodzaju w Pol-sce nie ,:nogła uniknąć pewnych u:sterek.

· .·· Mimo pewnycll niedociągnięć trud ~autora z.ru;ługu· je na umanie ·jako wid ad w :począ.tkowY. ~P 'l' OZ·

~~zec.hnlania i IJIOgłębiania na$ o gruntach, tak

: ważnych dla nas w okresie intensywnej rozbudowy

·kraju. '

LITERATURA

· l. W1lun Z. --' GrtinJto:znawstwo drogowe. War-- s.zawa 1947.

2. Prikłonskij

w.

A.~ Gruntowiedienie. Cz. l., .~!oskwa 1949. .

;J. Popow I .. W. ~ Inżeniernaja gieołogm. Mo-

-skwa 1951.

4., Grimm R. - Fundamental factors of clay pro-perties. Illinois GeoL Surv'ey USA Urbana, nr

·146,1950. . . .

· 5.,,Denisow N. A., Rebinder P. A . - O kol-. loidnochiiniczeskoj prirodie swiamosti gliniastych

porod. Dokł. A. N. SSSR, t. IV, nr 6, .1946. 6~.· Dumanskij A. W.- Kollaidno ch:miczeskije

issledowanja WQdnych swoistw torfa. Kolloidn.

Zurn.ał, wyp. · 2, ·1936. .

7. M a s ł o w N. N. - Prikładnaja miechanika grun-tow. Maskwa 1949. · · ·

8. Sokołowskij W. W.- Płoskoje priedielnoje rawnowiesie gornych porod. Izw. A. N. SSSR, . sier. techn. naqk, nr 9, 1948.

9. Cyt.owi·cz N. A - Miechantka gruntow, Mn-_skw.a.lll51. ... ______ -~--··· ____ -··· --~-- ... · 10 •. Kollbrunne.r

c.·

F. - Fundation und

KQIJ-solidation,. t. I., Ziliich 1945.

MINEB.AŁY RADIOAKTYWNE

PMspectiDg

t•

111'l11Diam fn Caoada by Offioers of Ule radloaołlvłty DłvisloD. Departament of Mines and Technical Surveys. Ottawa, 1952, p. 167, tabl. 3, fig: 2,

mapa -·I. ·

w

książeczce tej podano wiadomości niezbędne dla każdego paszukiwacza z.łóż mineralów ndio.a'ktyw-Iiych, mianowicie: przepisy go obowiązujące, schemat

organizacji Służby pĆ}.S.zuk.iwawczej, !Przepisy dOityczą-. ce IPObierania próbek ii;p. Omówiono· również krótko pierwiastki promienlatwórcze i zjawiska prom:eniO' _twórczpści. Scharakteryzowano obszary nadające się

.do· !POSzukiwań, opisano typy z.łóź minerałów radio- . aktywnych w Kanadzie :oraz zasady i metody doty:-czące badań iradiogeologlcmyoh. Pil"zedatawiooo apa·

ratur~ uźyV.ra.ną przy tych .badaniach i omówion-o krótt-ko jej zastosOwanie.

&ląż.eczkę unupełni{)Od . czterema -dodaltkami. w kt.Sryeh podano treść różnych zarządzeń WYdanYICh -·· .. prZez Atomie Energy Control Board.

· W

rozdziale omawiającym warunki geologiczne

Vily-s~an!.a minerałów !radioaktyWnych, !Podaoo geo-graficzne To.zmieszcze11:Ie 'Złóż tych minerałów w

!U-. , nadzie i typy złóż kanadyjskich. Złoża te wYStępują -•głównie

na

zachodniej i iPołudniowej Ikrawędzi .Płyty Kanad.yjiS'kiej, ·!po wschodiniej stronie Wielkiego Jezio· .ra NiedźW!edziego i Wielkiego Jeziora Niewolniczego do obszaru :GrenviJle, który jest uważany za. obszar kryjący w &obie możliwości n.owy,ch natrafień .na ~~ łla: radioaktywne. Wiele złóż wystę(p)lje .również w Kolumbii Brytyjskiej (po żacho<łniej stronie Gór Ska-lis-ty-ch) oraz w -Prowin-cjach N.adano!l'Eddch. Kl.asyfi· .k.ację złóż mlnerałów 'l."adioaktywny.Ch -oparto ca ;per

·chodzeniu . minerałów. Należy zaznaczyć, że termin

,.złoże" jest !tu Używany w SIPecjalnym m.aczeniu. Mia· nowicienie oznacza ciała· skalnego, tylko koncentrację

płet'Wi.3etków radioaktyWnych, . głównie u.r.anu i toru. .. ...Złoie" - to typ znanych kon.ceotra-cjl pierwiastków, bęz. ·względu

na

iCh war:tcśl! pl'Ze.mJi'słową (np. złoże ·---._ · ,.lriln1towe•j). · ·

·Wyrómiono w Kanadzie nas~

tm

.,zł~·~ minerałów mdioaktywnych: l. gr~itowe, 2. • pegmatytowe, a) pegmatyty gran!itowe, b)łupki pegmatytowe. c) pegmatyty diorytowe, d) pegmatyty kalcytowo-tluor:Ytowe, 3. hydrotetmalne, · · .a) po•Q!JtaW<Jwe, ·

b) żyły •blendy sm.al:i9tej ze ~ą minerailUa

-cją (simple),

-c) ż~y iblendY smO-listej z·e .złru:oną

m:lneraitita-cJą. . 1 ·

d) TOZJproSzo.ne l:ub zmetasomatyzowane.

4. osadowe,. · .

5. wtóme, , ._,

6. okruchowe. . _ . .

w

szczegółowym opisie żłóż podlano asocjaeje ńrl -ner.alne · .spotyk.Ęioe na danych obszarach, 7-SW.artQŚć procentową U3 Os, omawiając· jednocześnie przypusz- ''

czalną genezę minerałów. · · ·

Osobny rozd2'li.ał. poświęcono szcz.egórowern:u. zeSta-wieniu minerałów ;radioaktywnych spotykanych ;

W

·

Kanadzie, .ro.zpatrują.c je pod wzilędem wlasności f!-zyeznych li C!hemicmycll. Zwrócono przy ltym. uwagę na trudności ~ązane z identtyfikow.aniem tycll mi~ nerałów, s,po.wOidowane UIS'Zkodzeniami !budowy !k:ry$·ta· licznej pod . wpływem d-ezintegr.acj.l: r:adioaa.k:tyw(n;ej (!Przem:any atom~e), w wynik.u czego o!P1;ycmde

mi·

nerały .te nie m~ą wartoś-ci di.agnostycmej. Wydzie--lanie icJ:tiPcid os?bną ~zwą 1\Iloźliwe, jest tyJ!to

.

n:a

podstaWle wynikow analizy cliemicmeJ. Ogóln·le

n:u-.n&aey·r.adio~;ty.wneiP<\dZielono·fH\···ii.ii'~iiO\Ve--i··-toro:.:· we (pierwotne i wtórne). Na lkdńcu tego razdziału poc dano . tabele syntetyczne, ł!1a których zestawdono naj.,-' ptJ~S;polime ll'adio.alktywne mineTał,y W"anowe i torowe według ich własności. fizycm·a.-chemic:myoh. . . .

KsiążecWI ia:, wydana w małych IJ.'Ozmiar.ach (12 X X 17

cm),

w es~etycznej oprawie, właściwie jest prak-tycznym . poradnikiem, pod!fęcmilkiem informato.rem kieszonkowym di.a rad!ogeologów. inżynierów i tęCh­ ników pracując:Vclł w dziedzinie ractiogeologii. Uderza

w niej lbr.afk rysuników li szkicowe ujęcie zagadnień. Niemniej jednak zakres !Podanych wiadomości· i -·~ ruszone sprawy, świadczą o rożwoju i popularności radio.geolGgii w Kanadzie . i dla radiogeologów ksią­ żeczka ta jest ogromnie jpoiyf;ecm.a.

H. Duczmal

ZASADY GEOLOGU QGOLNEJ

P. FOURMARIER.

Prllioi:&)es

de Gęologie. Troisi&e edition revue et completee. 2 tomy, 1500 str.,-_ 751 U.

Paris - Liege 1950. ·

Przed dwoma la ty Ukazało się trzecie . wYclanle podręcznika geologii ogólriej pt. "Principes de

Geolo-gie", -którego autorem jest znany profesor geologii· na uniwersytecie w Liege- Paul . Fourmarier. Podięczn:k jest bardzo obszerny, gdyż liczy około 1500 stron Uję~ tych w dwa tomy (5 części). . · . . .

Część pierwsza obejmująca 8 rozdziałów, poświ~":cona jest omówieniu metod naukowych stosowanych w geo.:. logii oraz ogólnej charakterystyce· i podziałowi głów~ nych typów skał. Dość obszerny ostatni rozdział

w

tej czę_$ci opisuje ziemię jako ,całość, a więc. jel rozmiąi;;i. skład chemiczny, stan fizyczny wnętrza, ciepło, mag:.: netyzm. Przy omawianiu cii:!~a poruszono szereg

naj-ważniejszych hipotez . o pochodzeniu ziemi, pomijając najnowsze teorie uczonych radzieckiCh Szmidta i

Fie-sienkowa. · •

Część druga (18 rozdziałów) poświęcona j~st

ge-nezie skał. Szczególnie ·dużo miejsca ,zajęło autorowi omówiet1le skał egzogenicznych. Oprócz szczegółowej charakterystyki rodzajów transiiortu i rozmaitych śr.odowisk. sedymentacji, zamieszczono dokładne

opisy

wielu skał. osadowYch. Na uwagę .zasługuje fakt1 że

zamiast 3 'głównycb rodzin skał osadowych wyróż­ niono 4, a mianowicie: okruchowe, chemicme.

or1a-.

nogeniczne i organiczne, Jeden l;'()zdzial ~ostał PQłWlę­ CO!ll' ~kłom o9adowym i · uaadnleniom z8Jd6c:eń

r·

PRZEGLĄD GEOLOGl.C::ZNY . Stt; ł7 (431)

ł przerw w-s'®:vmentaeji. W Innym znajdUje siE: sze-reg elenumtarnych wiadomości z zakresu geologii his-.· torycznej. Reszta - 5 rozdziałów omawia dość . szcze-. f:ółowo ~ały enqogeniczne oraz ich rolę w budowie

lltosfery: Tutaj znajduje slE: także rozdział o procesach

:

ia'chodiącycłi

w

magmie a także

o

·

wulkaniml.ie~ gd:tie ~ zamieszczono ciekawt& tablicę kUlsyfikac.il. wulkanó'1ll . zal~le od typu wybuchu. ·

Część trzecia, (12 .~·roz.działóW

+-

dwa. , dodatkowe).· :. zajmuJe .. się obszeinle.·zagadnieniem tektoniki i proce- ·

;

. sami

pp;eobrażania skał, Zatytułowano ją "Ewolucja · skałCI. Dość obszerne rozdziały poświęcone są przy

czy-. nom 1 procesom deformacji litosfęry a .także tzw.

ewo-' lucji regionalnej, do której .autor zallezył rozważania ; :na temat diagenezy, metamorfizmu regionalnego ciraz

:\ granityzacji Obsze~nie omówiono. trzęsienia . .ziemi, :, a $pecj~ rozdział porusza problem fałdowań nie-l zgranych (dysharmonijnych). Dwa dodatk9we

roz-;; '\zlały

;w .

tej . części omawiaj_ą · problemy ~artografii . ; geologlcznej, a więc kartowania, czytania oraz

inter-:. prętacH mapy geologicznej.

.

'ezęsć

czwarta (lO

·rozdziałów)

zawiera krótki, lecz

: . dość. ~więzły opis stratygrafic~y W8zystkich

kanty-t nentów począwszy od Ameryki Połnócnej (przy czym .-· najwięcej.mówt ·.~ię .o ·Afryce), oraz praw; rządzących ; rozmieszczeniem mas skamych w powierzchniowej ,; strefie skorupy Ziemskiej.

w

tej części znajduje się · · także omówienie najważniejszych teor li .

tektogenicz-.', nych opartych na: promieniowaniu ciepła ziemi (teoria · kontrakcyjna van Bammelena i Bailey Willisa) meta~ motflzmie, promieniotwórczości i prądach wgłębnych. Jeden oddzielny ustęp poświęcono krytyce i zarżutom

wysuwanym ostatnio przeciw. teoriom głoszącym prze-e,l,lwanie si-; lądów, czyli epejroforezie. DobrYm po-mysłem było zamieszczenie za tekstem 6 schematycz-ey~p. dość przejrzystych mapek geolggic.inych

poszcze-R~ln!~ l~dów w -h!chaice kreskowej~ . .

Cz~ piąta (13 rozdziałów)· pośWięco~a Jest

rótnYJD

działom geografii fi~ycznej, a więc klimatologii, oro-grafii, morzom i wodom śródlądowym (zwłasz.cza ewo• lucji sieci rzecznej), morfologii, a na końcu paleokli-matologii i paleogęografli. · Problemy geomorfologiczne potraktowano. najszerzej, bo aż w czterech dużych roz-. d-Ziałach - dwu ogólriych, gdzie między innymi uwz~-. lędniono szeroko ścisłą zależność · form od atrukturt

geologicznej i . dwu rsz;czególowych, gdzie· umieszczono

szczegółową. analizę form terenu •. W analizie form

te--renu autor ~óżnia formy ·w,vstępujllce

w

reaion.aCJl ,;normalnych", tj. w średnich szerokościach geografict· !lYCh, gdzie dominuje praca wód płynących oraz foru1y

· specjaln_e, do których autor· zaliczył formy krasowe, lodowcowe, e.olic.zne i nadmorskie. Dość ciekawe są rozważania: na temat paleogeOgrafii~ i paleobotalilld, · które.•·dotychczas _prawie. nie lłYły omawłane,.w pod~ ręcznikach geolqgii ogólnej. _. · . . _. . . ·'

Całość podręcznika prof. FóUrmariera robi wraźe­

nie przeładowani.a wiadomościami z petrografii i

se-dymentolqgii a ~ak:że częściOWQ tektoniki~ gdyi opisano mljdrol:miejsze formy dyslokacji. Stosunkowo niewiele miejsca poś:Wi~cono p;roblemom geologii·

dynamiczneJ.

które. właśc1 Wle autor. porusza . marginesowo przy naj-rozmaitszych okazjach. Dobrym natomiast po~łem było zamieszczenie krótkiej charakterystyki regional-nej (IV. część), której zaż.wyczaj albo . nie uwzględnia się w podręcznikach geologii ogófuej, albO - jak w przypadku podręcznika F. Schaffera - opracowuje bardzo szczegółowo (III ·tom). Duża ilość rysunków (719) przejrzystych, ch()Ć z regUły bardzo schematycz-nych, ułatwia korzystanie z podręcznika, natomiast zupełny brak ilustracji .jest raczej jego. wadą •. Cenne są liczne odnośnik,~ do najnowszych prac naukowyCh, na które się autor powołuje. .

J. Głodek··

''·.

O D R E .D A K

<;

J l

NUmet' styczniowy Przealqdu c:eologicznego będzie zawiera! glost~ geologów w dyskusji ·-1,l~a

tezami 1D1JSuniętvmi przez IX Plenum KC PZPR na II Zjazd PZPB..

Numer ten ~ędzUI kolportowanv już W JńerwSZ11Ch dniach

stvc.zonia

1954 T.

·, '