Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 65 (10), 707-709, 2009

Medycyna Wet. 2009, 65 (10) 707

Praca oryginalna Original paper

W ostatnich latach w Polsce pojawi³o siê szereg prac dotycz¹cych parazytoz koni. We wszystkich brak jest jednak informacji na temat wystêpowania u tych zwie-rz¹t przywr, w tym motylicy w¹trobowej (8-10, 14, 18, 19). Jakkolwiek konie mog¹ pe³niæ rolê ¿ywicieli osta-tecznych Fasciola hepatica, to wielu autorów zgod-nie podkreœla, ¿e zwierzêta tego gatunku wykazuj¹ znaczn¹ opornoœæ na inwazje motylicy (1, 7, 21). Fas-cjoloza jest od wielu lat jednym z g³ównych tematów badawczych Zak³adu, w ostatnich latach tematem wio-d¹cym sta³y siê tak¿e parazytozy koni. St¹d podjêcie badañ nad fascjoloz¹ koni by³o naturaln¹ konsekwen-cj¹ wczeœniejszych zainteresowañ i osi¹gniêæ.

Celem badañ by³o stwierdzenie, czy u koni w Pol-sce wystêpuj¹ zara¿enia Fasciola hepatica oraz ewen-tualne okreœlenie ekstensywnoœci inwazji.

Materia³ i metody

W latach 2006-2009 wykonano badania parazytologicz-ne 1482 próbek ka³u koni z centralparazytologicz-nej i wschodniej Polski. Konie w wieku od 6 miesiêcy do 18 lat by³y ró¿nych ras, pochodzi³y z ró¿norodnych systemów utrzymania i u¿yt-kowania. Ka³ badano metodami flotacji, dekantacji wed³ug ¯arnowskiego i Josztowej oraz metod¹ Nilssona w mody-fikacji w³asnej, poszukuj¹c jaj motylicy w¹trobowej Fas-ciola hepatica (13, 14). Wykonano tak¿e sekcje parazyto-logiczne w¹trób 951 koni rzeŸnych ubijanych w trzech rzeŸ-niach na terenie po³udniowej Polski.

Wyniki i omówienie

Pojedyncze jaja Fasciola hepatica stwierdzono we wrzeœniu 2006 r. w kale jedynie jednego konia pocho-dz¹cego z okolic Warszawy (ryc. 1). Jest interesuj¹ce, ¿e inwazjê stwierdzono zmodyfikowan¹ metod¹ Nils-sona. Wynik dodatni potwierdzono w badaniu kolej-nych próbek zarówno metod¹ Nilssona, jak i dekanta-cji. Koñ wa³ach, w wieku 9 lat, by³ u¿ytkowany rekre-acyjnie, regularnie korzysta³ z pastwiska. Pomimo za-chowanego apetytu by³ wychudzony i s³abej kondycji. W badaniach laboratoryjnych krwi stwierdzono eozy-nofiliê, podwy¿szony poziom bilirubiny i enzymów w¹trobowych. Badaniem koproskopowym poza stwier-dzonymi jajami F. hepatica znaleziono tak¿e pojedyn-cze jaja glist i s³upkowców.

Inwazje Fasciola hepatica u koni

z centralnej i wschodniej Polski

KRZYSZTOF TOMCZUK, MARTA DEMKOWSKA

Zak³ad Parazytologii i Chorób Inwazyjnych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, ul. Akademicka 12, 20-033 Lublin

Sadzikowski A. B., Studziñska M. B., Tomczuk K., Demkowska M. Fasciola hepatica invasion in horses from central and eastern Poland

Summary

In the years 2006-2009 coproscopic investigations of 1550 horses from central and eastern Poland have been conducted. Flotation, decantation and sedimentation-flotation methods were used. Parasitological autopsies of 950 horse livers were carried out. Fasciolosis was confirmed intra vitam in one live horse (0.07% examined) and in one horse post mortem (0.11%). Despite the fact that the invasion of Fasciola hepatica occurs in Poland sporadically, it should nevertheless be considered in the differential diagnosis of some diseases of horses.

Keywords: horses, Fasciola hepatica

Medycyna Wet. 2009, 65 (10) 708

W kale badanych koni pospolicie wystêpowa³y naj-czêœciej jaja s³upkowców i glist, rzadziej jaja tasiem-ców z rodziny Anoplocephalidae, a sporadycznie jaja owsików, wêgorków oraz oocysty pierwotniaków Eimeria leuckarti.

Motylice w¹trobowe w liczbie 178 egzemplarzy znaleziono w w¹trobie tylko jednego konia w marcu 2006 r. Przywry znajdowa³y siê w silnie zgrubia³ych i zw³óknia³ych przewodach ¿ó³ciowych, wype³nionych gêst¹ ¿ó³ci¹ zawieraj¹c¹ jaja Fasciola hepatica oraz ró¿nego kszta³tu konkrementy wielkoœci od jednego do dziesiêciu milimetrów (ryc. 2, 3). Mi¹¿sz w¹tro-by w¹tro-by³ zmieniony i wykazywa³ cechy zwyrodnienia (ryc. 4).

Jak wynika z przeprowadzonych badañ, fascjoloza u koni w Polsce wystêpuje sporadycznie. Ekstensyw-noœæ inwazji w badaniach koproskopowych wynosi³a zaledwie 0,07%, natomiast w badaniach sekcyjnych 0,11%. Na tak nisk¹ ekstensywnoœæ inwazji poza opor-noœci¹ koni na zara¿enie Fasciola hepatica wp³yw mia³o tak¿e wiele innych czynników. Nale¿y do nich zmniejszaj¹cy siê w wielu regionach odsetek

prze¿u-waczy zara¿onych motylic¹ oraz drastyczne zmniej-szenie siê pog³owia owiec, bardzo podatnych na zara-¿enie. W ostatnich latach zmieni³y siê tak¿e sposoby u¿ytkowania i utrzymania koni. U¿ywane s¹ one g³ów-nie do rekreacji i sportu, a znaczna czêœæ koni jest ho-dowana systemem alkierzowym z przeznaczeniem rzeŸnym.

Dostêpne piœmiennictwo dotycz¹ce fascjolozy ko-niowatych opiera siê na przy¿yciowych badaniach koproskopowych. Szczegó³owe dane odnoœnie do eks-tensywnoœci inwazji F. hepatica u koni i os³ów w ró¿-nych krajach przedstawia tab. 1. Zwraca uwagê fakt, ¿e wyniki uzyskane przez autorów w innych krajach s¹ bardzo zró¿nicowane. Fascjolozê notowano w la-tach 70. ubieg³ego wieku a¿ u 77% koni w Irlandii (17). W latach 80. stwierdzano fascjolozê w Niem-czech u 38-71% koni z pó³nocnych regionów kraju (21), natomiast badania przeprowadzone w latach 90. w po³udniowych regionach Niemiec nie wykaza³y Ryc. 2. Motylice w przewodach ¿ó³ciowych w¹troby Ryc. 3. Gêsta ¿ó³æ i konkrementy wype³niaj¹ce przewody

¿ó³-ciowe

Ryc. 4. Zgrubia³e przewody ¿ó³ciowe i zmieniony mi¹¿sz

Tab. 1. Ekstensywnoœæ inwazji Fasciola hepatica u udomo-wionych koniowatych w ró¿nych krajach

j a r K Ekstensywnoœæinwazij(%) Piœmiennictwo e i n o k os³y a il a rt s u A 0,7 Bucknelliwsp.1995 a i p o it E 1,5 Ayeleiwsp.2006 1 5 Getachewiwsp.2009 a i d n a lr I 77 91 Kearney1974 y c m e i N 11 Beeilztiwsp.1996a 1 7 -8 3 cy.tzaSchnieder2006,lata80. A P R 9,1 Alvesiwsp.1988 a j c r u T 9 , 0 0,9 Güliwsp.2003 8 , 5 Karacaiwsp.2005 6 , 3 6,17 UsluiGuclu2007 a k s l o P 0,0₀7_,1(p₁r₍z_sy_e¿y_kc_ci_jao₎wo) Badaniaw³asne2006-2009

Medycyna Wet. 2009, 65 (10) 709

obecnoœci przywr (3-5). Dane z ostatnich lat, z ró¿-nych krajów, s¹ z regu³y znacznie ni¿sze i wahaj¹ siê w granicach od dziesi¹tych czêœci procenta do kilku procent (1, 6, 12, 16, 22).

Jednoczeœnie nale¿y zwróciæ uwagê na znaczny odsetek os³ów zara¿onych motylic¹, zwykle wy¿szy ni¿ uzyskiwany dla koni pochodz¹cych z tych samych regionów, na przyk³ad w Irlandii lub w Turcji (17, 22). Dotyczy to ró¿nych krajów, nie tylko tych, w których liczba koni i os³ów jest podobna, jak na przyk³ad w Egipcie, ale tak¿e tych, w których populacja os³ów jest mniej liczna – Niemcy, Irlandia (4, 17). W niektó-rych krajach os³y uznaje siê za wa¿ny rezerwuar fas-cjolozy jako zoonozy (15).

Na wyniki przedstawione w tab. 1 znacz¹cy wp³yw ma region badañ, co jest widoczne na przyk³adzie Etiopii, Niemiec czy Turcji. Ró¿nice geograficzne w ekstensywnoœci inwazji wynikaj¹ ze specyfiki cyk-lu rozwojowego F. hepatica. Niezbêdny jest w nim udzia³ ¿ywiciela poœredniego, okreœlonego œlimaka wodnego lub wodno-l¹dowego i sprzyjaj¹ce warunki klimatyczne (temperatura, wilgotnoœæ), pozwalaj¹ce na optymalny rozwój larw i prze¿ywalnoœæ form inwa-zyjnych. Nie bez znaczenia jest te¿ utrzymywanie na tych samych terenach prze¿uwaczy (g³ównie owiec) i wypasanie ich razem z koniowatymi. Prze¿uwacze s¹ bowiem najwa¿niejszymi ¿ywicielami ostateczny-mi motylicy w¹trobowej, ³atwo ulegaj¹ zara¿eniu i wy-dalaj¹ znaczn¹ liczbê jaj paso¿yta i czêsto w d³ugim okresie (kilkanaœcie lat).

Diagnostyka koproskopowa fascjolozy koniowatych wydaje siê znacznie trudniejsza od wykrywania in-wazji u prze¿uwaczy. Za jedn¹ z przyczyn mo¿na uznaæ ma³¹ koncentracjê jaj F. hepatica w kale. Jak wynika z badañ Ayele i wsp. (2), liczba jaj przypa-daj¹cych na 1 gram ka³u zara¿onych os³ów wynosi³a zaledwie 1,30-2,05. Powy¿szy fakt mo¿e t³umaczyæ wykrycie w badaniach w³asnych fascjolozy u konia zmodyfikowan¹ metod¹ Nilssona, w której analizuje siê 50-gramowe próbki ka³u. Ponadto metoda ta nale-¿y do grupy metod sedymentacyjno-flotacyjnych, nie-kiedy zalecanych tak¿e do diagnozowania inwazji przywr.

Pewien problem mo¿e stanowiæ eliminacja inwazji motylicy u koni. Do odrobaczania koni stosowaæ mo¿na oksyklozanid, triklabendazol lub klozantel (7, 20, 21). Dostêpnoœæ tych preparatów i mo¿liwoœæ ich stosowania u koni w ró¿nych krajach jest ograniczo-na. Niektóre z nich mog¹ wywo³ywaæ objawy niepo-¿¹dane. Ponadto ich skutecznoœæ, szczególnie w od-niesieniu do form m³odocianych, mo¿e nie byæ zado-walaj¹ca.

Mimo ¿e fascjolozê koni stwierdza siê w Polsce sporadycznie, nale¿y jednak uwzglêdniaæ j¹ w roz-poznawaniu chorób przebiegaj¹cych z zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego lub u zwierz¹t wy-niszczonych.

Piœmiennictwo

1.Alves R. M., Rensburg L. J. van, Wyk J. A. van: Fasciola in horses in the Republic of South Africa: a single natural case of Fasciola hepatica and the failure to infest ten horses either with F. hepatica or Fasciola gigantica. Onderstepoort J. Vet. Res. 1988. 55, 157-163.

2.Ayele G., Feseha G., Bojia E., Joe A.: Prevalence of gastro-inestinal para-sites of donkeys in Dugda Bora District, Ethiopia. Livestock Res. Rural Develop. 2006, 18, 11, http://www.cipav.org.co/lrrd/lrrd18/10/ayel18136.htm. 3.Beelitz P., Göbel E., Gothe R.: Artenspektrum und Befallshäufigkeit von Endoparasiten bei Fohlen und ihren Mutterstuten aus Zuchtbetrieben mit und ohne Anthelminthika-prophylaxe in Oberbayern. Tierärztl. Praxis 1996b, 24, 48-54.

4.Beelitz P., Göbel E., Gothe R.: Endoparasiten von Eseln und Pferden bei gemeinsamer Haltung in Oberbayern: Artenspektrum und Befallshäufigkeit. Tierärztl. Praxis 1996a, 24, 471-475.

5.Beelitz P., Gothe R., Sandersleben J. von: Endoparasitenfauna und Befalls-häufigkeit der Arten bei Jährlingen und erwachsenen Pferden in ober-bayerischen Zuchtbetrieben mit jahrelanger, regelmäßiger Anthelminthika--prophylaxe. Tierärztl. Praxis 1997, 25, 445-450.

6.Bucknell D. G., Gasser R. B., Beveridge I.: The prevalence and epidemio-logy of gastrointestinal parasites of horses in Victoria, Australia. Int. J. Para-sitol. 1995, 25, 711-724.

7.Furmaga S.: Choroby paso¿ytnicze zwierz¹t domowych. PWRiL, Warszawa 1983.

8.Gawor J.: The prevalence and abundance of internal parasites in working horses autopsied in Poland. Vet. Parasitol. 1995, 58, 99-108.

9.Gawor J.: Zara¿enie koni wierzchowych paso¿ytami przewodu pokarmo-wego. Medycyna Wet. 2002, 58, 148-150.

10.Gawor J., Kornaœ S., Charcenko V., Nowosad B., Skalska M.: Paso¿yty jelitowe zagro¿eniem zdrowia koni w ró¿nych warunkach chowu. Medycyna Wet. 2006, 62, 331-334.

11.Getachew M., Trawford A., Feseha G., Reid S. W. J.: Gastrointestinal parasi-tes of working donkeys of Ethiopia. Trop. Anim. Health Prod. 2009, http:// www.springerlink.com/content/ak5p7443915068u7/fulltext.html. 12.Gül A., Deðer S., Ayaz E.: The prevalences of helminth species according to

faecal examination in equids in different cities in Turkey. Turk. J. Anim. Sci. 2003, 27, 195-199.

13.Gund³ach J. L., Sadzikowski A. B.: Parazytologia i parazytozy zwierz¹t. PWRiL, Warszawa 2004.

14.Gund³ach J. L., Sadzikowski A. B., Tomczuk K., Studziñska M. B.: Paso¿yty przewodu pokarmowego koni z terenu Lubelszczyzny w œwietle badañ koproskopowych i sekcyjnych. Medycyna Wet. 2004, 60, 1089-1092. 15.Hardy F. M., Morsy T. A., Gawish N. I., Antonios T. N., Abel Galard A. G.:

The potential reservoir role of donkeys and horses in zoonotic fasciolosis in Gharbia Governorate, Egipt. Egiptyan Soc. Parasitol. 2002, 32, 561-570. 16.Karaca M., Ayaz E., Tütüncü M., Gül A., Akkan H. A.: Van yöresi atlarýnda

helmint enfeksiyonlarýnýn yayýhþý ve bazý kan parametreleri. YYÜ Vet. Fak. Derg. 2005, 16, 71-74.

17.Kearney A.: Fasciola hepatica: equines as reservoir hosts on hill and marginal land. Proc. Third Internat. Congress of Parasitology. Munich, August 25-31 1974, 1, 67.

18.Kornaœ S., Nowosad B., Skalska M.: Zara¿enie paso¿ytami przewodu pokar-mowego koni w zale¿noœci od warunków utrzymania. Medycyna Wet. 2004, 60, 853-856.

19.Kornaœ S., Nowosad B., Skalska M., Po³oz T.: Inwazje paso¿ytów jelitowych u koni w klubach jeŸdzieckich z okolic Krakowa. Wiad. Parazyt. 2004, 50, 323-327.

20.Rubilar L., Cabreira A., Giacaman L.: Treatment of Fascioloa hepatica infection in horses with triclabendazole. Vet. Rec. 1988, 123, 320-321. 21.Schnieder T.: Veterinärmedizinische Parasitologie. Parey MVS

Medizin-verlage, Stuttgart 2006.

22.Uslu U., Guclu F.: Prevalence of endoparasites in horses and donkeys in Turkey. Bull. Vet. Inst. Pulavy 2007, 51, 237-240.

Adres autora: prof. dr hab. Andrzej B. Sadzikowski, ul. Akademicka 12, 20-033 Lublin; e-mail: absadzikowski@op.pl