Natora-Macierewicz, Hanna
"’Świt’ Marii Konopnickiej", Maria
Zawialska, Wrocław 1978 : [recenzja]
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 18/2, 133-135
R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N IA 133 nie we w stęp ach do obu książek. N ato m iast n asu w a się zasadnicze p y ta nie: czy w p ro g ram ie dalszych badań n ależało b y p rzy ją ć te sam e, co w obu W spom nianych opracow aniach, założenia m etodologiczne?
W ydaje się bowiem , że w y jaśn ien ie przebiegu rec e p c ji lite r a tu r y ro sy jsk iej oraz roli, ja k ą w ty m procesie o d eg rały czasopism a, w ym aga w prow adzenia do rozw ażań w y ra ź n y ch podziałów histo ry czny ch. B rak perio dyzacji u tru d n ia syntezę i sp raw ia, że zgrom adzone in fo rm acje s ta ją się czasem tru d n o poró w n yw aln e. Idzie tu zwłaszcza o uw zględnienie ta k zasadniczych cezur, ja k p ow stanie styczniow e oraz początek la t dzie w ięćdziesiątych X IX w. P rz y ję c ie tej zasady pozw oliłoby w zbogacić d al sze opracow ania szeroką syntezą, w y ja śn ia jąc ą n a jb a rd zie j c h a ra k te ry styczne zjaw iska k u ltu ra ln e , jak ie w ystęp o w ały w poszczególnych o k re sach. S p raw ą k o n tro w e rsy jn ą je s t też dobór pism , jak ie pow inn y zna leźć się w p ro gram ie badań. Czy należy go rozszerzyć poprzez w p ro w a dzenie inn ych perio d y k ó w sp o łeczn o -k u ltu raln y ch ? Czy przytaczanie fra g m en tó w w ypow iedzi k ry ty k ó w , p u b licy stó w i h isto ry k ó w lite r a tu r y byłoby n ad al celowe? W y d aje się, że n a stę p n a k w e re n d a pow inna w szer szym zakresie uw zględnić obieg te k stó w — zarów no w y so k o arty sty cz- nych, ja k i p o p u larny ch . D latego rodzi się p o stu la t, b y w ykroczyć poza k rą g czasopism e lita rn y c h , d ocierający ch p rzede w szystk im do w y k sz tał conych i stosunkow o n ielicznych odbiorców . In te resu jąc y m , a przecież w ciąż nie zb adan y m zjaw iskiem pozostaje obecność lite r a tu r y ro sy jsk iej w p u b lik a c ja c h p ra sy codziennej oraz tygodników . P o djęcie tego ty p u poszukiw ań b y łoby zam ierzeniem tru d n y m , jed n ak że ograniczenie k w e re n d y do w yb ran eg o ok resu (np. 1890— 1914) oraz re p re z e n ta ty w n y c h ty tu łó w u łatw iło b y realizację tego ty p u zam ierzeń. R ozszerzenie p o d sta w y d o k u m en tacy jn ej pozw ala n ieje d n o k ro tn ie u stalić in te re su ją c e zja w iska, jak ie to w arzy szy ły p u b lik a c ji tek stó w w y so ko arty sty czny ch . Jednocześnie p rzedm io tem rozw ażań sta ła b y się ro sy jsk a lite r a tu r a po p u la rn a , o d g ry w ająca doniosłą rolę w p olityce litera c k ie j polskim pism codziennych w pierw szy ch la ta c h po odzyskaniu niepodległości. W e ry fi k acja dotychczasow ych sposobów grom ad zen ia m a te ria łu w y d aje się za tem celow a, a le k tu ra Zwierciadła prasy sk łan ia nie ty lk o do h isto ry cz nych, ale rów nież m etodologicznych rozw ażań.
Oskar Stanisław Czarnik
M aria Z a w i a l s k a , „ Ś w i t ” M arii K o n o p n ic k i e j, W rocław 1978, s. 224.
W śród w ielu pism kobiecych u k azu jący ch się w d ru g iej połow ie X IX w. w W arszaw ie szczególne zain tereso w an ie badaczy budzi „ S w it”, w yd aw an y w lata ch 1884— 1887 pierw szy organ ru c h u em an cypacyjn ego kobiet w K ró lestw ie P olskim , w y ró żn iający się postępow ym i treściam i
134 R E C E N Z JE I S P R A W O Z D A N IA
n a tle in ny ch , red ag o w an y ch tra d y c y jn ie pism dla kobiet: „B luszczu”, „K ro nik i R o d zin n ej” , „K ółka D om ow ego”, „T ygodnika Mód i Now ości” . K o m p let „ Ś w itu ” n ależy dzisiaj do rzadkości; jego zbiory p osiad ają je d y nie B iblioteka Ja g iello ń sk a w K rak o w ie oraz B iblioteka U n iw ersy tecka w W arszaw ie.
Z ain tereso w an ie badaczy „ S w it” zaw dzięczał nie swoim treściom , ale osobie re d a k to rk i — M arii K onopnickiej. D latego brak ow ało w d o ty ch czasow ej lite ra tu rz e o pracow ań pośw ięconych sam em u pism u: jego ge nezie, założeniom pro g ram o w ym , analizie treści. P ra ce zajm u jące się udziałem K onopnickiej w red ago w aniu tyg od nik a, o p arte na skrom nej bazie źródłow ej, zaw ierały w iele lu k i b łęd n y ch ocen społecznej fu n k cji „ Ś w itu ” . N ajw ięcej in fo rm acji o piśm ie i jego treściach przynosił a rty k u ł T. C zapczyńskiego1, z k tó reg o w iele b łęd n y ch u sta le ń zostało p ow tórzonych później w in n y ch opracow aniach, a n a w e t w Historii pra
s y po lskiej2.
P ró b ę u zu p ełn ien ia lu k w w e ry fik a c ji sądów o „Św icie” p o djęła M. Z aw ialska w p rac y „Swit” Marii Konopnickiej. A u to rk a w y k o rz y sta ła
szeroką bazę źródłow ą: roczniki „ Ś w itu ” i k ilk u in n y ch w y d aw an y ch w spółcześnie czasopism , na łam ach k tó ry c h u k azy w ały się oceny i po lem ik i ze „Ś w item ”, koresp o nd en cję K onopnickiej i w spółpracow ników ty g o d n ik a i in. Na szczególną uw agę zasług ują dw a źródła: K sięga r e d a k c y jn a „ Ś w itu ” z la t 1885— 1887 oraz N o ta ty z czasów „ Ś w itu ” — do tychczas nie uw zględnione w badan iach h isto ry k ó w p rasy i ty lk o w n ie w ielkim stopniu b ra n e pod uw agę w p racach biograficznych o K onop nickiej.
W łaściw ie w y k o rz y sta n y i bogato cy to w an y m a te ria ł źródłow y, zw ła szcza pochodzący z k o respondencji, w y d aje się być n iezastąpiony dla zrozum ienia atm o sfery , w jak ie j zrodziło się pism o. T reść listu oddaje zaangażow anie p o etk i oraz pozw ala ocenić jej in sp iru ją c ą rolę jak o r e d a k to rk i ty g o dn ik a, udział w p o w staw aniu a rty k u łu , w pływ na po d ej m ow aną p ro b le m aty k ę , rolę w selekcji nadsyłan ego m a te ria łu .
Z aw ialska an alizu je „ S w it” w edług ogólnie p rzy jęteg o sch em atu : om aw ia genezę pism a, p ro g ram , daje opis b iblio graficzn o-fo rm aln y częś ci litera c k ie j, „ m o d n e j” i ilu stra c ji, podaje w ysokość n ak ład ó w w po szczególnych lata ch , ok reśla na podstaw ie ko resp o n d en cji czytelników zasięg te ry to ria ln y ty go d n ik a, c h a ra k te ry z u je red a k c ję i je j w sp ó łp ra cow ników , u sta la skład poszczególnych redakcji. P o d e jm u je prób ę ok reś len ia recep cji „ Ś w itu ” w św ietle listów n ad sy ła n y c h do pism a i ocen w spółczesnej p rasy . Nie pom ija także problem ów zw iązanych z in g e re n cją cenzury.
1 T. C z a p c z y ń s k i , „ S w i t ” p o d r e d a k c j ą M arii K o n o p n i c k i e j , „P race P o lo n i sty c z n e ”, seria X , s. 235— 282.
2 P r a s a p o ls k a w la ta ch 1864— 1918, [w :] H isto ria p r a s y p o ls k ie j , t. 2, W arszaw a 1976, s. 50.
R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N IA 135 Słabsza w y d aje się część p rac y pośw ięcona analizie treści tygodn ika w edług w y b ra n y c h w ątk ó w tem aty czn y ch : kw estia kobieca, w ychow anie i kształcen ie kobiet, p raca zaw odow a, upow szechnianie czy telnictw a, m a te ria ły biograficzne. P rz ed sta w iają c w skrócie p ro b le m aty k ę pism a nie ustrz e g ła się Z aw ialska w sw ych ocenach pew nej ogólnikowości.
N ajb ard ziej in te re su ją c a ze w zględu n a w yn iki badań, a tak że stoso w ane m eto d y badaw cze je s t część pośw ięcona M arii K onopnickiej jako R edaktorce „Ś w itu ” . P o d e jm u jąc próbę sko rygow ania u ta rte g o w lite ra
tu rz e przed m io tu stw ierd zen ia, że w k ład a u to rsk i p o etki b ył niew ielki, Z aw ialska p rzytacza szereg dowodów n a au to rstw o K onopnickiej anoni- m om o p u b liko w an ych a rty k u łó w w stęp n y ch i felieto nó w Rachunki, pod pisy w an y ch pseudonim em „Z ero ” i k ry p to n im e m Z. K o n fro n ta c ja p u b li kow anych na łam ach „ Ś w itu ” m ate ria łó w z k orespo nd encją, a u to g ra fa m i, analiza treści i sty listy k i d ały w efekcie 252 pozycje bibliograficzne M. K onopnickiej wobec trz y d z ie stu k ilk u zid en ty fik o w an y ch przez T. Czapczyńskiego i czterd ziestu z a re je stro w an y c h przez J. B aculew - skiego3.
U dział K onopnickiej w „Św icie” Z aw ialska p re z e n tu je m etodą pom ia ru pow ierzchni a rty k u łó w o pu b likow anych przez poetkę. Czy rzeczy wiście m etoda ta d aje obraz fak tycznego jej w k ład u w działalność pism a?
Z asłu gą p rac y M. Z aw ialskiej je s t p rzed e w szystkim zbadanie m ało znanej k a rty z życia M arii K onopnickiej jak o re d a k to rk i pism a dla ko biet. P ra c a uzupełniona została ciekaw ym w y bo rem fra g m en tó w p ro g ra m ow ych a rty k u łó w p isany ch przez K onopnicką oraz ilu stra c ja m i. N ieste ty b ra k w książce opisu w y k o rz y sta n y c h opracow ań.
. _ !
Hanna N atora-Macierewicz
P R A S A H U TN IC Z A N A ZIEM IACH PO L SK IC H w X IX i X X W IEK U
D otychczasow e b ad ania n a d h isto rią p rasy k o n c e n tru ją się przed e w szystkim na p rasie społeczno-politycznej i litera c k ie j, w znikom ym zaś stopniu na tech nicznej. L u k ę tę sta ra się w y pełn ić R ada P ra s y T echnicz n ej (RPT). W sw ej obecnej fo rm ie została ona pow ołana б V II 1970 r. zarządzeniem K o m itetu N au k i i T echniki jak o organ opiniodaw czy i do rad c z y przew odniczącego K o m itetu N au k i i T echniki i prezesa Z arząd u Głów nego N aczelnej O rganizacji Technicznej.
Obok zadań bieżących1 R P T sta ra się inspirow ać badania naukow e
3 M. Z a w i a l s k a , „ S w i t ” M arii K o n o p n ic k i e j, W rocław 1978, s. 187.
1 Do zak resu d zia ła n ia R ady n a leży przed e w szy stk im : 1) o p ra co w y w a n ie w n io sk ó w w sp ra w ie p ersp ek ty w iczn eg o lu b d łu g o o k reso w eg o p la n o w a n ia rozw oju prasy
