Jan Łach
"Die Apostelgeschichte", cz. II :
"Kommentar zu Kap. 9,1-28,31",
Gerhard Schneider,
Freiburg-Basel-Wien 1982 : [recenzja]
Collectanea Theologica 54/1, 181-183
1984
R E C E N Z J E
181
cz ę śc i d ru g ie g o li s t u do K o r y n tia n , ja k te ż h ip o te ty c z n e j k o le jn o ś c i li s tó w do K o r w r a z z tz w . lis te m o „ n ie c z y s to ś c i” o ra z lis te m „ łe z ” .N a t e m a t lis tó w p a s te r s k i c h a u to r k s ią ż k i z a p o z n a je z r a c j a m i , k tó r e m o g ą p r z e m a w ia ć za n a p is a n ie m ic h jesz c z e w c z a s a c h d z ia ła ln o ś c i P a w ła , a le u w a ż a z a s łu s z n ie js z e t e r a c je , k tó r e u p a t r u j ą p o w s ta n ie ic h d o p ie ro po ś m ie rc i A p o s to ła N a ro d ó w . S z c z e g ó ln ie w a ż n e w ty m w z g lę d z ie są k r y t e r i a w e w n ę trz n e . B a rd z o in te r e s u ją c e , choć u jm o w a n e ró w n ie ż n a d z w y c z a j z w ię ź le , są s y n te z y te o lo g ic z n e p o sz c z e g ó ln y c h lis tó w (T h e o lo g i s c h e B e d e u t u n g ). N a j b a r d z ie j in t e r e s u j ą c e w ty m w z g lę d z ie są d a n e z lis tó w p a s te r s k ic h , k tó r e p o w s ta ły ok. 100 r o k u , a w te n sp o só b u k a z u ją p ro b le m m ło d e g o K o śc io ła te g o czasu . K o le jn o z a jm u je się O. K n o c h lis te m do H e b ra jc z y k ó w . N a te m a t te j k s ię g i b ib lijn e j p o w ta r z a o n z n a n e s k ą d in ą d p o g lą d y . I n t e r e s u j ą c e je s t je d n a k jeg o s p o s trz e ż e n ie n a te m a t p rz e z n a c z e n ia lis tu . N a p o d s ta w ie k o ń co w eg o s tw ie r d z e n ia n ie z n a n e g o n a m a u to r a , ja k ie z a w ie r a się w H e b r 13,18—25, m o ż n a w n io s k o w a ć , że m a m y do c z y n ie n ia n ie z r o z p r a w ą te o lo g ic z n ą , a le r z e c z y w is ty m lis te m s k ie r o w a n y m do o k re ś lo n e g o k r ę g u o d b io rc ó w p rz e ż y w a ją c y c h k o n k r e t n e tr u d n o ś c i, k tó r y m n a le ż a ło z a ra d z ić . S t a r a ł się im p r z e c iw s ta w ić i u d z ie lić w s k a z ó w e k , ja k je n a le ż y p rz e z w y ciężyć, n a jp r a w d o p o d o b n ie j s ły n n y A p o llo s z A le k s a n d r ii (Dz 18,24nn.), ch o ć n ie m a m y n a to p e w n y c h ś w ia d e c tw w tr a d y c ji. Z n a c z e n ie te o lo g ic z n e li s t u je s t w y ją tk o w e : w ła ś n ie w ty m liśc ie o p ra c o w a n o w s z e c h s tro n n ie p r o b le m C h ry s tu s o w e g o k a p ła ń s tw a o ra z se n s w ę d r ó w k i e s c h a ty c z n e g o lu d u B ożego z m ie rz a ją c e g o do o s ta te c z n e g o celu , ja k i m je s t u d z ia ł w b o g a c tw ie d ó b r w ie c z n y c h w y s łu ż o n y c h p rz e z N a jw y ż sz e g o K a p ła n a N ow ego P rz y m ie rz a .
O lis ta c h k a to lic k ic h in f o r m u je O. K n o c h k r ó tk o . Z a z n a c z a n a p o c z ą t k u , co ro z u m ia n o p o d o k r e ś le n ie m „ k a to lic k ie ” , źe o k re ś le n ie to o d n o siło się z a s a d n ic z o ty lk o do 1 lis tu J a n a , że są to w c z e s n o c h rz e ś c ija ń s k ie „ ś w ia d e c tw a ” m y ś le n ia te o lo g ic z n e g o i m o ty w a c ji p o s tę p o w a n ia m o r a ln e go. P o te m p rz e c h o d z i do p r e z e n to w a n ia p o sz c z e g ó ln y c h listó w . P r e z e n ta c ję tę u jm u je w n a s tę p u ją c y c h p u n k ta c h : a u to r ; k a n o n ic z n o ś ć ; a u te n ty c z n o ś ć ; tr e ś ć ; p a r a l e li z m w y p o w ie d z i z a w a r ty c h w liś c ie z w y p o w ie d z ia m i w i n n y c h k s ię g a c h b ib lijn y c h ; p r o b le m a ty k a te o lo g ic z n a lis tu . N ie są on e f o r m u ło w a n e je d n a k o w o i w ty m s a m y m p o rz ą d k u . Ic h k o le jn o ś ć i tr e ś ć u z a le ż n io n a je s t od te g o , co d o tą d t r a k to w a n o ja k o p r o b le m c h a r a k t e r y s ty c z n y d a n e g o listu .
W ła ś c iw ie n ic n o w eg o n ie d o w ia d u je m y się z o m ó w ie n ia k s ię g i A p o k a lip s y . U w a ż a m n a w e t, że o p ra c o w a n ie to — d o k o n a n e w p o ś p ie c h u — z a w ie r a z a g a d n ie n ia ź le p o s ta w io n e , n p . p ro r o c tw o czy f ik c ja l i te r a c k a je s t te m a te m n ie łą c z ą c y m s ię śc iśle z o m ó w ie n ie m z n a c z e n ia te o lo g ic z n e g o k się g i. J e j z a ło ż e n ia te o lo g ic z n e b o w ie m b a r d z ie j w s k a z u ją n a o p ra c o w a n ie
lite r a c k ie , a n iż e li n a r e l a c ję p r o f e ty c z n y c h w iz ji ic h a u to r a .
P o m im o b r a k ó w d zieło O. K n o c h a z a s łu g u je n a u w a g ę i m oże b y ć p o ż y te c z n ą l e k t u r ą d la ty c h , k tó r z y n ie s tu d io w a li s y s te m a ty c z n ie te o lo g ii, a le c z y ta ją s y s te m a ty c z n ie k s ię g i N o w eg o T e s ta m e n tu . k s. J a n Ł a c h , W a r s z a w a G e r h a r d S C H N E ID E R , D ie A p o s t e l g e s c h i c h t e , część II : K o m m e n t a r z u K a p . 9,1— 28,31, F re ib u r g - B a s e l- W ie n 1982, V e rla g H e rd e r, s. 440 (H e r d e r s T h e o l o g i s c h e r K o m m e n t a r z u m N e u e n T e s t a m e n t , t. V /1). P ie r w s z y to m k o m e n ta r z a do D z ie jó w A p o s to ls k ic h w s e r ii te o lo g ic z n y c h k o m e n ta r z y do k s ią g N o w eg o T e s ta m e n tu , d r u k o w a n y c h p rz e z z a s łu ż o n ą o fic y n ę w y d a w n ic z ą H e r d e r a , u k a z a ł się w r o k u 1980. R e c e n z ję teg o
182 R E C E N Z J E
d z ie ła p u b lik o w a n o w C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 52 (1982) z. 1, 213—215. O m ó w ie n ie n in ie js z e j cz ę śc i d r u g ie j k o m e n ta r z a s ilą rz e c z y łą c z y s ię z ty m , co p o d a n o w r e c e n z ji p ie r w s z e j części d z ie ła S c h n e i d e r a .
K o m e n ta r z , j a k s a m a u to r w y z n a je , p o w s ta w a ł d łu ż e j n iż p rz e z s ie d e m la t. T y le c z a su w y m a g a ło n a p is a n ie w s tę p u , o b sz e rn e g o k o m e n ta r z a o p isó w z a w a r ty c h w p ie r w s z e j części D z ie jó w A p o s to ls k ic h p o św ię c o n y c h p o w s ta w a n iu K o śc io ła i p r a c y a p o s to ls k ie j sz c z e g ó ln ie K s ię c ia A p o sto łó w — P io tr a , a n a s tę p n ie k o m e n to w a n ie Ł u k a s z o w y c h o p isó w d z ia ła ln o ś c i A p o s to ła N a r o d ó w — P a w ła , k tó r e m u S c h n e id e r p o ś w ię c ił d r u g ą część s w e j p ra c y .
W części te j a u to r ju ż n ie z a jm u je się p r o b le m a ty k ą o g ó ln ą całości, lecz p r z y s tę p u je b e z p o ś r e d n io do o b ja ś n ie ń z a w a r ty c h w te k ś c ie Dz rr . 9— 28. P o p rz e d z a je je d y n ie b ib lio g r a f ią , k tó r a u z u p e łn ia w y k a z z a w a r ty w czę śc i p ie r w s z e j. Z n a c z n a ilo ść p rz y to c z o n y c h t u p o z y c ji m o g ła b y ć ju ż u m ie sz c z o n a w p ie r w s z e j części k o m e n ta r z a . P o n ie w a ż je d n a k jeg o a u t o r d o ta r ł do n ic h p ó ź n ie j, . s łu s z n ie z a m ie ś c ił je w d r u g ie j części. O b o k ty c h k s ią ż e k i a r ty k u łó w , k tó r e n a le ż a ło z a m ie śc ić w s p isie p ie r w s z e j części, z a u w a ż a m y c ie k a w e k o m e n ta r z e i t y t u ły o p ra c o w a ń z o s ta tn ic h d w u la t, co d o w o d zi, że D z ie ja m i Ł u k a s z a z a in te r e s o w a n o się w d u ż e j m ie rz e w ła ś n ie te r a z . T łu m a c z y s ię to o g ó ln ą te n d e n c ją p o w r o tu do d z ie jó w p ie r w o tn e g o K o śc io ła i r o z w ija ją c e j się, w sp o só b z a s k a k u ją c o s z y b ki, te o lp g ii D z ie jó w . N ie d z iw i to n ik o g o , k to w ie, że w e w sp ó łc z e s n e j m y ś li c h rz e ś c ija ń s k ie j c zęsto w r a c a się do je j ź ró d e ł. W ie lk a ilo ść li t e r a t u r y p r z e d m io tu p o ja w ia się ta k ż e z r a c j i n a c ią g le a k t u a l n ą o so b o w o ść i d z ie ło ż y c ia św . P a w ła . S c h n e id e r u k ła d a sw ó j k o m e n ta r z w e d łu g p ro s te g o i p rz y ję te g o p o w s z e c h n ie s c h e m a tu : n a p r z ó d z a m ie sz c z a l i t e r a t u r ę ty c z ą c ą o m a w ia n e g o o d c in k a te k s tu , n a s tę p n ie p rz y ta c z a sw ó j w ła s n y p rz e k ła d , k tó r y w p r z y p is a c h z a o p a t r u je „ k r y t y k ą t e k s t u ” (ta je s t w p r z y p a d k u D z ie jó w z n a c z n a z p o w o d u is tn ie n ia w s ta r o ż y tn o ś c i „ d w ó c h w e r s j i ” te g o d z ie ła ) n a s t ę p n ie k r ó tk o o m a w ia p r o b le m a ty k ę li te r a c k ą z w r a c a ją c s łu s z n ie u w a g ę n a tzw . loci p a r a l le l i o ra z s tr e s z c z a ją c d y s k u s ję w o k ó ł n ie k tó r y c h z a g a d n ie ń p o d e jm o w a n y c h w sz c z e g ó ło w y c h o p ra c o w a n ia c h , w re s z c ie k o m e n tu je te k s t. W k o m e n t a r z u u w z g lę d n ia o n t a k p r o b le m a ty k ę h is to ry c z n ą , ja k w s p o s ó b w y c z e r p u ją c y — te o lo g ic z n ą . T a o s ta tn ia je s t s to s u n k o w o n o w a , g d y c h o d z i o D z ie je A p o s to ls k ie , k tó r e z w y k le r o z p a tr y w a n o ja k o r e j e s t r a c ję lic z n y c h z d a r z e ń w p ie r w s z y c h d z ie s ią tk a c h ż y c ia K o śc io ła . P r z y je j o p r a c o w a n iu k o r z y s ta ł a u to r z n a jn o w s z y c h p o z y c ji, k tó r y c h je s t w ie le . A u to r n ie d o s z u k u je się w o m a w ia n y c h o d c in k a c h te k s tó w ja k i e jś je d n e j m y ś li w ią ż ą c e j. R o lę t ę s p e łn ia d o b rz e t y t u ł p r z y j ę ty d la k a ż d e j p e ry k o p y . N ie k tó r e z a g a d n ie n ia o m a w ia S c h n e id e r sz e rz e j w s p e c ja ln y c h e k s k u r - sach . W d r u g ie j części k o m e n t a r z a s ą ty lk o d w a k r ó t k ie e k s k u r s y , p ie r w szy p t. P a u l u s (s. 41— 45), d r u g i p t. A p o s t e l k o n z i l u n d A p o s t e l d e k r e t (s. 189 —-192). W e k s k u r s a c h ty c h n ie p o w ta r z a teg o , co się m ie śc i w k o m e n ta r z u n a t e m a t o d n o śn y c h p e ry k o p , a le ro z w ija sz c zeg ó ło w y p ro b le m , k tó r y u z n a ł z a k lu c z o w y . W p ie r w s z y m in t e r e s u j e a u to r a p o s ta ć A p o sto łó w N a ro d ó w . C hoć t a k k r ó t k ie je s t u ję c ie p r o b l e m a t y k i P a w ła , u m ie sz c z o n o w n im w s z y s tk o , co c h a r a k t e r y z u j e o so b o w o ść i d u c h o w e p r z y m io ty P a w ła , z u w z g lę d n ie n ie m o c z y w iśc ie w s z y s tk ic h n a jw a ż n ie js z y c h d a n y c h h is to rii. N ie p o m in ą ł t u a u to r ta k ż e z a g a d n ie ń s p o rn y c h , k tó r e b y ły p r z e d m io te m d y s k u s ji, z w ła sz c z a w w ie k u u b ie g ły m i w p o c z ą tk a c h o b e c n e g o s tu le c ia . W sz a k d o ty c z y ły on e ty lk o w p ie r w s z e j fa z ie s p r a w h is to ry c z n y c h , a w d a ls z y c h e ta p a c h je j r o z w o ju — k w e s tii te o lo g ic z n y c h . W d r u g im e k s k u r s ie a u to r s k u p ił u w a g ę n a fa k c ie „ z e b r a n i a ” a p o s to l sk ie g o w J e ro z o lim ie i t r e ś c i d e k r e tu , b ę d ą c e g o p rz e d m io te m d y s k u s ji n a ty m „ z e b r a n i u ”. P r o b le m p ie r w s z y — to o d p o w ie d ź n a p y ta n ie (p o z y ty w n a w o p ra c o w a n iu ), czy je s t to to sa m o „ z e b r a n ie ” , o k tó r y m c z y ta m y w G a l 2,1—1 0, z a ś d ru g i, to sp o s ó b r o z w ią z a n ia p ro p o n o w a n e g o w k w e s tii o b rz e
R E C E N Z J E
!["Pisane dla przyszłości", Marek Zaleski, "Twórczość" nr 2 (1985) : [recenzja]]()