Powołanie chrześcijańskie jako zasada teologii moralnej w ujęciu Enda McDonagha

Anna Zawadzka

Powołanie chrześcijańskie jako

zasada teologii moralnej w ujęciu

Enda McDonagha

Collectanea Theologica 59/4, 61-76

C ollectan ea T h eo lo g ica 59 (1989) fa se. IV

POWOŁANIE CHRZEŚCIJAŃSKIE JAKO ZASADA TEOLOGII MORALNEJ

W UJĘCIU ENDA McDONAGHA

Tem at idei powołania jako zasady teologii m oralnej podejm uje w swych rozważaniach irlandzki teolog Enda McDonagh, profesor teologii m oralnej w St. P atrick College Maynooth i w N otre Dame. Je st on autorem licznych artykułów i rozpraw naukowych, które są w ynikiem jego tw órczych poszukiwań dla znalezienia adekw at­ nych odpowiedzi na pytania współczesnego człowieka w zakresie jego życia moralnego. Pismo Święte stanow i dla niego źródło n a j­ bardziej podstawowe w tym przedmiocie. K orzysta również w znacz­ nym stopniu z teologii dogmatycznej, a także inne kierunki teolo­ giczne i dyscypliny naukowe znajdują się w kręgu jego zainteresowań pod kątem upraw ianej refleksji teologicznomoralnej. W jej centrum znajduje się idea powołania.

Powodowanie zachętą Soboru W atykańskiego II, aby doskonalić teologię m oralną przez karm ienie jej w większej mierze Pismem Świętym celem ukazania wzniosłości powołania w C h ry stu sie,1 a dostrzeżenie pewnej oryginalności w ujęciu powołania chrześci­ jańskiego przez McDonagha z drugiej strony, skłania do pytania: w jaki sposób przejaw ia się jego zdaniem idea powołania chrześci­ jańskiego jako zasada teologii m oralnej? Problem ten podejm uje się również celem przybliżenia orientacji teologicznomoralnej autora, k tó ry jest mało znany w polskim środowisku teologicznym.

Tak sform ułow any problem domaga się odpowiedzi na pytania: Jak ie są istotne cechy powołania chrześcijańskiego? W czym prze­ jaw ia się jego charakter norm atyw ny? Jakie są założenia antropo­ logiczne w realizacji powołania chrześcijańskiego? Odpowiedzi nâ powyższe pytania pomocnicze będą stanowić treść niniejszego a r­ tykułu oraz następnych.

W tym celu zostanie w yjaśniona idea powołania chrześcijań­ skiego, jej aspekt try n itarn y i chrystologiczny w oparciu o relację między człowiekiem a Bogiem Stw órcą i Odkupicielem. K olejny arty k u ł ukaże norm atyw ny charakter powołania, a więc ład m oral­ ny w ynikający z n a tu ry i z powołania nadprzyrodzonego oraz in- ' terp re tację tego ładu w świetle Nowego P raw a Chrystusowego. Umożliwi to również głębsze w yjaśnienie zobowiązującego charak­ te ru powołania. Trzeci arty k u ł określi założenia realizacji

powoła-'3. ANNA ZAWADZKA CSNJ, WARSZAWA

62 S. A N N A Z A W A D Z K A C S N J

nia chrześcijańskiego w oparciu o wolność człowieka, która jest w arunkiem osobowej i czynnej odpowiedzi osoby jako podmiotu powołania.

Źródło odpowiedzi będzie stanow ił dorobek naukow y Enda McDonagha, w którym na szczególną uwagę zasługują pozycje książkowe: Invitation and Response, G ift and Call, Doing the T ru th oraz w spółautorstw o pozycji T ruth and Life. Wskazane pozycje książkowe zostały napisane w języku angielskim i w ydane w Irla n ­ dii, Anglii i S tanach Zjednoczonych. Żadna z nich nie została do chwili obecnej przetłum aczona na język polski.

Celem odpowiedzi na pytania zaw arte w niniejszej pracy wspomniane pozycje autora zostaną przeanalizowane i porównane z m yślą teologiczną innych teologów. W ydaje się, że pozwoli to zro­ zumieć ideę powołania jako zasadę teologii m oralnej w ujęciu tego autora.

I. Idea powołania Bożego

Idea powołania Bożego znalazła swoje odbicie w literaturze teologicznomoralnej, szczególnie po Soborze W atykańskim II. Zau­ waża się równocześnie, że rozumienie fenom enu powołania człowieka spraw ia już wiele trudności. P rzejaw iają się one szczególnie w b u ­ dowie stru k tu ry teologii m oralnej opartej o te idee, która dla pew nych autorów posiada bardziej ch arakter zew nętrzny niż w e­ w nętrzny.2 W rezultacie relacja Bóg—człowiek przedstaw ia się m i­ mo wszystko na sposób pew nej ich separacji, w której podkreśla się odległość człowieka od Boga. W ydaje się, że nieco inny stosunek człowieka do Boga prezentuje E. McDonagh. Opiera się on w tym przedmiocie nie tylko na Biblii, lecz i na całej tajem nicy zbawie­ nia żyjącej w liturgii. Wobec tej odmienności staw ia się pytanie: jakie są istotne cechy powołania? W świetle myśli naszego autora należy do nich zaliczyć dwie cechy w ew nętrzne, które kontynuują jej istotę. Można powiedzieć, że powołanie posiada aspekt tryni- ta rn y i chrystocentryczny.

1. A s p e k t t r y n i t a r n y

Enda McDonagh zauważa, że fenomen powołania ma swoje n a j­ głębsze źródło w Tajem nicy Trójcy Świętej, która jest samą Miłością

i stanow i akt Ojcostwa. A jej cechą jest rozległość i pragnienie udzie-.

2 To zau w aża się w y r a ź n ie w op ra co w a n iu zb io ro w y m pod red. S. S m o - l e ń s k i e g o , gd zie au torzy u siłu ją pokazać teo lo g iczn y a sp ek t id ei p o w o ła ­ n ia, a le w r z e c z y w isto śc i a k cen t pada na stron ę filo zo ficzn ą poza n ieliczn y m i a k cen ta m i sob orow ym i. Por. P o w a l a n i e c h r z e ś c ij a ń s k ie . I s to ta p o w o ła n i a c h rz e ś c ij a ń s k ie g o , pod. red. S. S m o l e ń s k i e g o , t. I, O pole 1978, ró w n ież

S. O l e j n i k p od k reśla b ardziej zew n ętrzn y ch arak ter p o w o ła n ia czy to in ­ d y w id u a ln y , czy zb iorow y. P or. S . O l e j n i k , W o d p o w i e d z i na d a r i p o ­

P O W O Ł A N IE W U J Ę C I U E N D A M c D O N A G H A ₆₃

lania się o charakterze zawsze twórczym. Dzięki tem u rozpoczyna się „łańcuch miłości”, k tó ry m a początek w głębiach Trójcy Świętej i rozlewa się na zew nątrz jako a k t stw orzenia.3 I dlatego wszystko w tej miłości zawiera się, co napełnia glob i okrąg ziemski, byty, które z doskonałej i absolutnej Jedni wywiodły swoje istnienie, swoją różnorodność, swoją niepowtarzalność. Istnieją one na „swój” sposób, na m iarę miłości udzielonej przez Boga, różniąc się między sobą stopniem miłości.4 Szczególnej miłości Bóg udzielił człowiekowi. Podkreśla to w yraźnie tekst Pism a Świętego w Księdze Rodzaju 1, 26. D la-naszego autora tek st ten oznacza nie tylko stworzenie człowieka na obraz i podobieństwo Boże, ale także uczestniczenie w tej Miłości i dzielenie się nią.5 Dzięki temu, stw ierdza E. Mc- Donagh, człowiek został powołany do takiej postawy, która anga­ żuje ludzkie „ja” w Boskim „Ty” .8 Jest to pierwsze i najbardziej pierw otne powołanie Boże, które jest zakorzenione w samym Bogu Trójcy, gdyż zawiera się w przedwiecznej, zbawczej inicjatyw ie Bo­ ga. Jest ono zatem w yry te w głębi człowieka i jakoś kształtuje treść życia w ew nętrznego osoby powołanej.7 Dlatego człowiek jest jakby przeniknięty Bogiem, przez co staje się przebóstwiony. E. McDonagh określa go jako superhuman'. Dzieje się to dlatego, że Bóg udziela­ jąc swojej miłości wzywa go do życia i dzielenia się tym darem .8 Dzięki temu obdarowaniu i w ezw aniu Bóg wprowadził istotę ludzką

3 E. M c D o n a g h , I n v i t a t i o n an d R espon se. E ssa y s in C h r is ti a n M oral

T h e o lo g y , D u b lin 1S72, 60 (odtąd w c y to w a n iu tej p ozycji sto so w a ć się b ę ­

dzie skrót: IR). P od ob n e u jęcie tego za g a d n ien ia p rzed sta w ia M. R o g o w s k i . P isze on m . in.: ..U źród eł w szelk ieg o b y tu zn a jd u je się m iłość. D o tej n a tu ry n a leży u d ziela n ie się b ezin tereso w n e i b ezgran iczne. B ó g jest M iłością — jak p isze św . Jan (J 4, 16) — i d latego do n a tu ry B oga n a le ż y u d ziela n ie się stw o rzen io m i d z ielen ie się Sobą z n im i. U p o d sta w w ię c p o w o ła n ia do b y ­ tu czło w ie k a le ż y ty lk o i jed y n ie M iłość B osk a n iesk oń czon a i n iesk o ń czen ie b ezin tereso w n a . S tąd w s z e lk ie p y ta n ia o cel stw o rzen ia i św ia ta ■ sp ro w a ­ dzają się do jed y n ej od p ow ied zi, jest n ią po p rostu M iłość.” C z ł o w i e k w o d ­

w i e c z n y m p la n i e Boga, CS 7 (1975) 36— 37.

4 „The w h o le o f creation is a r e fle c tio n o f God, som e com m u n ication , h o w ev er in ad ep u ate, o f th e d iv in e g o o d n ess.” IR, 60. W idać w y r a ź n ie jak M cD onagh sy tu u je się na lin ii Soboru W a ty k a ń sk ieg o ΙΪ. Por. K D K 12: ■człowiek „ośrodkiem i szczy tem ” stw orzen ia.

5 „M an created in th e im a g e of God (Rdz 1, 26), e n jo y in g at th e hum an - -c r e a te d le v e l ca p a cities to k n o w and lo v e , so ch a ra cteristic o f God h im self, m u st b e regard ed as th e om eg a p o in t o f G od’s g ift o f crea tio n .” IR, 60

6 T a m ż e , 61. W ta k i sarn sposób u jm u je to z a g a d n ien ie К . R o m a n i u k stw ierd za ją c, że B oże b ło g o sła w ie ń stw o jest zak orzen ion e w nas i sięga aż do g łęb i n aszego jestestw a . Por. K. R o m a n i u k , Z b a w c z a i n i c j a t y w a Boga, w: D ro g i z b a w ie n i a . O d B ib l ii do S o b o r u , pod red. B. P r z y b y l s k i e g o , P ozn ań 1970, 5— 23.

7 „Lo,ve a w a k en s lo v e. T h e lo v e of th e F a th er for m an a w a k en s in h im a n e w ca p a city to lo v e. M an r e c e iv e s n ot o n ly a n e w grasp o f G od’s lo v a ­ b len ess, so th a t h e m a y be stim u la ted to a greater in te n sity of lo v e .” IR, 61. 8 „So m an b ecom es in a su p erh u m a n w a y lik e to God, sh a rin g th e d i­ v in e lo v e, p a rticip a tin g in ,the in tern a l d iv in e life .” T a m ż e , 61.

64 S.' A N N A Z A W A D Z K A C S N J

do w nętrza Swojej Tajem nicy objawionej najpełniej w Synu Bożym przez Ducha Świętego.8 A zatem idea powołania jest wbudowana w sam byt człowieka tak dalece, że każda właściwa odpowiedź reali­ zuje go.10 To się dokonuje dzięki Bogu jako Miłości, która umożli­ w ia człowiekowi otwarcie się na Niego, a następnie oświeca go, przem ienia i uświęca podmiot stworzenia.11

Powołanie w edług naszego autora nie dotyczy tylko jakiegoś aspektu życia osoby ludzkiej, ale jest wezwaniem skierow anym do całej osoby ludzkiej jako we właściwym jej sposobie istnienia.12 I dlatego chrześcijanin odkryw a swą szczególną praw dę o sobie przez poznanie powołania przede w szystkim w aspekcie dzieła Stw o­ rzenia, które z kolei można zrozumieć- w świetle miłości Ojca, to jest w relacji do Tajem nicy T ryn itarn ej.13 Ta trynitarność relacji powołania b ytu ludzkiego wskazuje, że ludzkie życie zostało umiesz­ czone na płaszczyźnie tajem nicy Boga i dlatego też jedną z jego cech jest w ym iar tajem nicy, czyli w ym iar mistyczny. A zatem m i­ łość Ojca okazana człowiekowi umożliwia otw arcie się całej istoty życia ludzkiego na Boga, który ukryw a się w całym bycie chrześci­ jańskim i prom ieniuje przez działanie samego przemienionego pod­ miotu. Działanie to jest uw arunkow ane podobieństwem człowieka do Boga w samej jego istocie przez odbicie w nim obrazu Stw órcy.14 On to ukazuje w yjątkowość podmiotu stworzonego i szczególne zbliżenie Ojca do niego.15 To zbliżenie dokonało się szczególnie

9 T a m ż e , 189.

10 „God e sta b lish e s a rela tio n sh ip w ith m an w h ich b ecom es th e tru e m ea n in g o f m a n ’s life , h is u ltim a te fu lfilm e n t, and w h ic h a lth o u g h g iv e n by- G od m u st be ex p r e sse d and a ch iev ed in h u m an liv in g .” T a m ż e , 189,

11 T a m ż e , 106.

12 „C reated in G od ’s im a g e w ith a ca p a city to k n o w , to com m it h im se lf freely , to lo v e, ca lled to a d iv in e d estin y to sh a re in th e d iv in e k n o w led g e and lo v e, m an is a co m p lex m a teria lsp iritu a l crea tu re.” T a m ż e , 74. A utor id zie po lin ii Soboru W a ty k a ń sk ieg o II, k tó ry m ó w i o p o d o b ień stw ie B ożym w czło w ie k u i u k azu je tę n a u k ę jako p o d sta w ę a n trop ologii. Por. K D K 12; 24; 34.

13 „M ore sp ecifica lly ,, h e m eets m an fin a lly and fu lly in C hrist as a th ree- -p erso n a l God. T he T rin ity is k n o w n to m an th rou gh th e ro le o f th e th ree person s in th e G od -m an rela tio n sh ip — in itia te d b y th e F ath er, a cco m p lis­ hed in and through th e S on and e x te n d e d to a ll m an k in d by th e g ift o f th e S p irit.” IR, 189. Z a g a d n ien ie to u jm u je ta k że autor w sw o jej d ru giej pracy. Por. E. M с D o n a g h, D oin g t h e T ru th . T h e Q u e s t for M oral T h e o lo g y , D u b ­ lin 1979, 78 (odtąd w c y to w a n iu tej p ozycji sto so w a ć się b ęd zie skrót: DT).

14 IR, 70.

15 T a m ż e , 60. P o g lą d E. M cD onagha harm on izu je z w izją czło w ie k a w y ­ rażoną w D e k r e c ie o d z ia ła ln o śc i m i s y j n e j K ościo ła: „K ościół p ielg rzy m u ją ­ cy... sw ój p oczątek b ierze w e d le p la n u O jca z p o sła n ia (e x m ission e) S yn a i z p o słan ia D u ch a Ś w ię te g o . P la n ten zaś w y p ły w a ze źródła m iło ści, Czyli z m iło śc i B oga O jca. On to, b ęd ąc P o czą tk iem b ez początku, z k tórego rodzi się S yn, a p rzez S y n a p och od zi D uch Ś w ię ty , stw a rza ją c n a s d ob row oln ie w sw ej n iezm iern ej i p ełn ej m iło sierd zia ła s k a w o ś c i i p o w o łu ją c ła s k a w ie do u czestn ictw a z sobą w ży ciu i ch w a le, ro zle w a h o jn ie sw ą boską dobroć i

roz-P O W O Ł A N IE W U J Ę C I U E N D A M c D O N A G H A ₆₅

w Objawieniu Ojca przez Syna i Ducha Świętego w jedności Bó­ stw a. Dzięki tem u człowiek stał się uczestnikiem samej n atu ry Bożej. Jest to realizm łaski, w której Bóg wiedziony nadm iarem swej miłości przyjm uje człowieka za swoje dziecko i obcuje z nim jako przyjacielem. Objawienie więc jest nie tylko odsłonięciem ta­ jem nicy Boga, ale je st ono równocześnie zaproszeniem. Człowiek przyjm ując to zaproszenie uczestniczy w dziele zbawienia. Bóg objawił samego Siebie jako Jedność, a zarazem Wspólnotę Osób, tak że człowiek, który przyjm uje to Objawienie, nie tylko stoi wo­ bec rzeczywistości, jaką jest Bóg sam w sobie wobec niego, ale i zostaje jakby wprowadzony do w nętrza tej Tajm nicy N adprzyro­ dzonej Rzeczywistości, jako że jego powołaniem jest zjednoczyć się z Bogiem.16

E. McDonagh podkreśla, że pełna praw da o człowieku jest uznaniem w nim pełnej ludzkiej godności, która stanow i powołanie człowieka do uczestnictw a w życiu Boga i może być zrozumiana tylko w Osobie objawiającego się Boga.17 Przede w szystkim osoba obdarzona godnością musi się stać przedm iotem szacunku w p er­

spektyw ie ziemskiej i wiecznej, co nabiera szczególnej doniosłości, gdy dokonuje się urzeczywistnienie ostatecznych zamiarów Boga względem człowieka i św iata.18 Rzeczywistość godności osoby ludz­

le w a ć jej n ie p rzestaje tak, żeb y b ęd ą c S tw ó rcą w szy stk ieg o s ta ł się o sta ­ te czn ie w sz y stk im w e w sz y stk im (1 K or 15, 28), o sią g a ją c r ó w n o cześn ie i w ła s ­ ną ch w a lę, i n aszą sz częśliw o ść.” DM 2.

16 IR, 24. Por. M. G o g а с z, M o d l i t w a i m i s t y k a , W arszaw a 1S87.

17 „Por th e C h ristian , th e trad ition , th e v a lu e s and th e r u le s are not a group o f d isem b od ied ab stra ctio n s, h o w e v e r ad m irab le. T h ey are g iv e n fle sh and blood in th e p erson o f J esu s C hrist, in w h ich our u n d erstan d in g o f m an h is d ig n ity is fin a lly grounded. T hat m ea n in g and th at d ig n ity re­ v e a ls m an as sh a rin g th e o th ern ess (h olin ess) o f God b y b ein g ca lled to sh a re in so n sh ip o f th e F ath er, in b rotherhood o f J esu s and o f on e an o th er.” IR, 164. P o d o b n ie ten tem a t trak tu ją n a stęp u ją ce prace: P o w o ł a n ie c h r z e ś c i­

ja ń s k ie , dz. cyt., 57; S. O l e j n i k , W o d p o w i e d z i na d a r i p o w o ła n i e Boże, dz. cyt., 123; K. W o j t y ł a , U p o d s t a w o d n o w y . S t u d i u m o r e a l iz a c j i V a ­ ti c a n u m 11, K ra k ó w 1972, 101— 106; 147; t e n ż e , „A b y C h r y s t u s się n a m i p o s ł u g i w a ł ”, K ra k ó w 1-979, 214— 217; W. S ł o m k a , P o d m i o t o w y c h a r a k t e r o s o b y —■ g o d n o ść c z ł o w i e k a , w: B y ć c z ł o w i e k i e m , P ozn ań 1974, 81— 102; M. B e d n a r z , M o w a a k o n t a k t y m i ę d z y l u d z k i e , w: C z ło w i e k , is tn ie n ie i d z i a ­ łanie, K ra k ó w 1974, 60— 69; R. G u a r d i n i, K o n ie c c z a s ó w n o w o ż y t n y c h . Ś w i a t i osoba. W olność, ła ska, los, K ra k ó w 1969, 109; M. J a w o r s k i , O e k o ­ n o m i i o d k u p ie n i a w e n c y k l i c e „R e d e m p t o r h o m i n is ”, w: W n u rcie z a g a d n i e ń p o s o b o r o w y c h , W arszaw a 1980, 73— 82; J. Z. Z d y b i с к a, K o n s e k w e n t n y p e r ­ s o n a l iz m c h r z e ś c ij a ń s k i, w : t a m ż e , 83— 94; Z. P e r z , W i a r a a m oraln ość, w : ta m ż e , t. IV, 149— 162.

18 IR , 58. A utor w y ra źn ie sy tu u je się na lin ii Soboru W a ty k a ń sk ieg o II. P or. K D K 19; KO 2. T ak też za u w a ża ją in n i teo lo g o w ie. Por. M. K o ł o d z i e j ­ c z y k , T e o lo g ia p o w o ła n i a c h r z e ś c ij a ń s k ie g o w j e g o w y m i a r z e w s p ó l n o t o ­ w y m , A C r 8 (1976)) 137; T. Ś l i p k o , G o d n o ść o s o b y lu d z k ie j , A K 62 (1970) 200; B . I n l e n d e r , N a d p r z y r o d z o n e p o w o ł a n i e c z ł o w i e k a , t a m ż e 199; J. K ł y s , P o w o ł a n i e d o r o z w o j u , w : W n urcie z a g a d n i e ń p o s o b o r o w y c h , t. II, 233. 3 — C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a

66 s. A N N A Z A W A D Z K A C S N J

kiej przejaw ia się przede wszystkim w darze wolności.19 Szczególny jednak w ym iar wolności człowieka odsłania się w kontekście jego relacji do Boga, którego w ybór jest najw yraźniejszym aktem w ol­ ności. Dzięki niej może w ystąpić jako podmiot powołania i po- winnościowego wezwania. Jest on zdolny przyjąć Boży plan lub go odrzucić, zwrócić się do Boga lub zrezygnować z Jego zapro­ szenia do dialogu, zaangażować się przez w iarę i miłość po Jego stronie lub odwrócić się. Twierdzenie to autor form ułuje w oparciu o tek sty Pism a Świętego Starego Testam entu, takie jak Pp 30, 19—20; Syr 15, 15— 17, które egzegeci w tym w łaśnie duchu in ­ terp retu ją .20

W świetle wypowiedzi McDonagha szczególnym udziałem w wolności Bożej jest działanie zgodne z wolą Boga w ścisłym z Nim zjednoczeniu. Takie działanie nie jest elem entem w tórnie dopełniającym istniejącą już natu rę człowieka, lecz w ypływ a z sa­ mej istoty człowieczeństwa.21 Podm iot stworzenia nie może oderwać się od Boga, od którego pochodzi, nie zaprzeczając tym samym wszystkiem u, co je st w nim najistotniejsze.82

A utor Invitation and Response, podkreślając ideę szczególnego zbliżenia Stw órcy i stworzenia, w skazuje na doniosłą relację m ię­ dzy życiem Bożym i ludzkim, co dostrzega w świetle Listu św. P aw ­ ła do Rzym ian 2, 7. Zbliżenie to w yraża się przez dar uczestnictwa w życiu samego Boga, k tóry umożliwia miłość człowiekowi i p ra ­ gnie On, aby przedm iot Jego miłości stał się także podmiotem, czyli, aby um iłowany człowiek odpowiedział miłością na miłość, kształ­ tując praw dziw ie przyjacielski charakter tej relacji.23 Celem osiąg­ nięcia tego zam iaru Bóg uczynił swoją miłość w pełnym tego słowa znaczeniu darem dla człowieka. McDonagh tw ierdzi naw et, że czło­

19 IR, 168— 182; DT, 76— 100. T em at w o ln o śc i osob y lu d zk iej trak tu ją po­ d ob n ie in n e dzieła. Por. S. O l e j n i k , W o d p o w i e d z i na d a r i p o w o ła n i e B o ­

że, dz. cyt., 122— 129; P o w o ł a n i e c h r z e ś c ij a ń s k ie , dz. cyt., 130— 134; H. В o u i 1-

l a r d , A u t o n o m i a c z ł o w i e k a a o b ecn o ść Boga, Z nak 19 (1967) 1096— 1112; J. F u c h s , T e o lo g ia m o r a ln a , tł. L. B o b ia ty ń sk i i E. K ra sn o w o lsk a , W arsza­ w a 1874, 96— 115; J. G a ł k o w s k i , B y ć w o l n y m — s t a n c z y z a d a n ie ? w : B y ć

c z ł o w i e k i e m , W arszaw a 1974, 111— 136; R. G u a r d i n i , K o n ie c c z a s ó w n o ­ w o ż y t n y c h , Ś w i a t i osoba, dz. cyt., 223— 298; W. G r a n a t , U p o d s t a w hu­ m a n i z m u c h rz e śc ija ń sk ie g o , P ozn ań 1976; J. M a j k a , C h r z e ś c ija ń s k a k o n c e p c ja w o ln o ś c i a p r a w o d o w o ln o ś c i , Z n ak 19 (1967) 285— 296; t e n ż e , M oraln a t r a n s c e n d e n c ja c z ł o w i e k a p r z e z w o ln o ś ć i m iło ś ć, CS 7 (1975) 41-—56; K. W o j ­

t y ł a , O so b a i czyn , K ra k ó w 1969, 109— 155.

го IR, 60-—61. W ty m d u ch u in terp retu je w y m ie n io n e te k s ty P ism a Ś w ię ­ teg o J. S t ę p i e ń . O p ow iad a się on p rzed e w sz y stk im za ta k im a k tem w o l­ n ości, k tó ry jest n ap raw d ę w o ln y w B ogu. Por. J. S t ę p i e ń, B i b l ij n a idea

p o w o ł a n i a c z ł o w i e k a , w : W k ie r u n k u c z ł o w i e k a , pod red. B. B ejże, W arszaw a

1971, 127; t e n ż e , S u m i e n ie w a n tr o p o lo g i i ś w . P a w ł a , w : C z ł o w i e k w e w s p ó l ­

n ocie K o śc io ła , pod red. L. B a ltera , W arszaw a 1979, 172— 173.

21 T P i q n

22 T am że,' 190— 195. га T a m ż e , 61.

P O W O Ł A N IE W T JJĘ C IU E N D A M C D O N A G H A ₆₇

wiek został całkowicie ogarnięty i obdarow any darem Boskiej m i­ łości tak. że w niej się niejako zaw iera.24 W tym właśnie kontekście można zrozumieć określenie O bjawienia Bożego przez McDonagha jako sam odarowania się Boga człowiekowi. W darze tym przejaw ia się dość w yraźnie powołanie, które m a profil dialogiczno-mistycz- ny. Dialog ten m a ch arakter w ezwania i odpowiedzi. Człowiek od­ powiadając Bogu naw iązuje do tego substancjalnego daru Boga speł­ nionego w Chrystusie, k tó ry jest osobowym wezwaniem i osobową odpowiedzią, a w której uczestniczy powołany podmiot. Tak więc osoba obdarow ana tym bezcennym darem i powołana do dialogu miłości uznaje miłość try n itarn ą i m iłuje na wzór Osób w Trójcy.25 Ten dialog jest najpełniejszy, gdyż miłość, która go tworzy, jest tym dziełem, które otw iera „ja ” na Boskie „Ty”, akceptuje i udziela odpowiedzi. Człowiek zatem nie może odnaleźć się i realizować w pełni inaczej jak tylko przez życie na sposób relacji istniejących w Trójcy Świętej, tzn. przez bezinteresow ny dar z siebie samego, przez zaangażowanie całego swego jestestw a dla innych. Przez ta ­ kie zaangażowanie człowiek identyfikuje się z Tym, którego Wybrał i którem u udziela odpowiedzi.20 Miłość tak rozum iana nie może być nigdy traktow ana jako nadbudowa, względnie aposterioryczne dopowiedzenie do osoby. Nie stanowi ona bynajm niej dodanej ex

post do s tru k tu ry osoby nowej jakości ludzkiej, ponieważ sama już

decyduje o istocie i stru k tu rze osoby. Ta miłość objawiająca się w tajem nicy zbawienia kształtuje w ten sposób treść życia we­ w nętrznego osoby. To życie oparte na takiej relacji powołania uzys­ kuje w swym założeniu rysy teologalno-mistyczne. Tak więc cha­ ra k te r życia podmiotu powołanego zależy od jego przyczyny i osta­ tecznego odniesienia oraz od sam ej treści tego życia.27 Dialog u k a­ zany na płaszczyźnie miłości nie jest tylko podstawą inspiracji i m otyw acji działania, ale znajduje swoje w yrażenie we wszystkich dobrych czynach człowieka.28 Przez taki dialog człowiek urzeczy­ w istnia siebie i rozw ija swoją osobowość, daje się innym i w spół­ żyje we wspólnocie z innym i.28 Je st to możliwe dzięki przynależności

do Bożego porządku na zasadzie podobieństwa, które sięga w pewnej mierze tajem nicy Trójcy Świętej. W świetle tej tajem nicy McDo­ nagh widzi ludzkie „ja” jako nie istniejące nigdy wyłącznie dla

24 „H e is cau gh t up b y th e p ow er o f G od ’s lo v e in to lo v in g as God- d oes.”

T a m ż e , 61.

25 T a m ż e , 23.

2β T a m ż e , 193.

27 T a m ż e , 74— 75.

28 D T , 92— 93. P o d o b n ie to z a g a d n ien ie u jm u je H. J u r o s w artyk u le:

C h r z e ś c ija ń s k a m o r a l n o ś ć r e l a c ji m i ę d z y o s o b o w y c h , CT 40 (1970) fa sc . 3,

63—74. 29 IR, 74.

63 S. A N N A Z A W A D Z K A C S N J

siebie, lecz tak samo mocno powiązane z innym i, że drudzy należą w pew ien sposób do naszego własnego „ja”.30 Uznanie bliźniego jest więc bez żadnego w y jątk u uznaniem „drugiego za samego siebie”. Ten międzyosobowy i wspólnotowy charakter powołania m a swoje źródło i głębokie uzasadnienie w planie Bożym.81 Wspól- notowość bowiem leży na tej samej linii co stworzenie i powołanie osoby na obraz Boży. Ten aspekt społeczny n atu ry ludzkiej ponow­ nie ukazuje i pogłębia Chrystus, k tó ry jest ostatecznym źródłem i celem wszelkiej wspólnotowości.82

McDonagh idąc za m yślą soboru stw ierdza dalej, że cała ludz­ kość „daje znać o pew nym podobieństwie Boskich Osób, a jedno­ ścią synów Bożych zespolonych w praw dzie i miłości... człowiek... nie może odnaleźć się w pełni inaczej, jak tylko poprzez bezintere­ sowny d ar z siebie samego” (KDK 24).3S Człowiek więc zjednoczony z Bogiem posiada dar Boskiej miłości, którym jest zdolny obdarować bliźniego. A utor zauważa, że dzięki takiej zdolności do miłowania, człowiek w pew nym sensie kocha tak, jak kocha Bóg.34 Bóg w T ró j­ cy ukazuje człowiekowi najpełniejszy model miłości, który p ro ­ fesor określa gift love. Człowiek jest w ezw any do poznania tej r e ­ lacji, by stać się uczestnikiem try n itarn ej miłości, a następnie d a­ wać siebie innym tak, jak daje się Bóg.35 W świetle tych relacji daje się zauważyć pew ną analogię m etafizyczną między osobowym Bogiem i w spólnotą Osób w jedności Boga a człowiekiem powoła­ nym do egzystencji we wspólnocie.36

Tak przedstawione rozumienie powołania chrześcijańskiego w aspekcie try n itarn y m u E. McDonagha w ydaje się teologicznym w yjaśnieniem tego fenomenu, a w konsekw encji w yboru teologal- nej moralności chrześcijańskiej. Profesor opowiadając się za m istycz­ nym rozumieniem podstaw życia chrześcijańskiego, zmierza do za­ tarcia granicy dzielącej pojęcie życia moralnego chrześcijan od życia mistycznego, rozumianego często jako wyższy poziom życia chrześcijańskiego. W ten sposób przybliża model doskonałego ży­ cia chrześcijańskiego, do którego człowiek jest zaproszony w świetle dzieła Stw orzenia i własnej godności osobowej jako podmiotu po­ wołanego.

30 T a m ż e , 2.

31 T a m ż e , 59— 65. To za g a d n ien ie u jm u je n a tej lin ii M. K o ł o d z i e j c z y k w a rtyk u le: T e o lo g ia p o w o ł a n i a c h r z e ś c ij a ń s k ie g o w j e g o w y m i a r z e w s p ó l n o ­

t o w y m , art. cyt., 135— 137.

33 IR, 64. 33 T a m ż e , 56.

34 „H is lo v e o f h u m an p erso n s h a s b een tra n sfo rm ed in th is w a y also, so th a t h e se e s and lo v e s th e m as G od se e s and lo v e s th em .” T a m ż e , 64.

85 T a m ż e , 65.

P O W O Ł A N I E W U J Ę C I U E N D A M c D O N A G H A ₆₉

2. A s p e k t c h r y s t o l o g i c z n y

Zbawienie jest dziełem całej Trójcy Św iętej, każda z Trzech Osób m a w nim w łaściw y sobie udział. Bóg Ojciec daje m u początek i inicjatyw ę, w Nim dopatrujem y się ostatecznego źródła przeba­ czającej miłości. On posyła na św iat Syna, udziela uspraw iedliw ie­ nia i umożliwia człowiekowi odpowiedź.37 W zbawieniu ma swój udział także Duch Święty, bowiem całe dzieło C hrystusa jest prze­ niknięte Jego działaniem. On jako uosobienie miłości m iędzy Ojcem i Synem .w łonie Trójcy ukształtow ał, przepoił miłością święte człowieczeństwo i zespolił w jedność osobową z bóstwem. Jego dzia­ łanie przenika całość życia .Chrystusa, je st natchnieniem i mocą w szystkich Jego czynów.88

McDonagh eksponuje jednak m ediacyjną rolę Chrystusa, sta ­ w iając Go pomiędzy Bogiem i człowiekiem, który realizuje kon­ k retn y kształt owego pośrednictwa, ukazując również Boga i czło­ wieka.39 Dzięki tem u Bóg odsłonił swoje ojcowskie uczucia i w y­ szedł ku człowiekowi, wyzyw ając go. do przyjaźni, do zażyłego związku z Sobą.40 W ten sposób C hrystus staje się Darem Ojca i jako D ar jest żywym i osobowym objawieniem Jego Miłości, jako „Św ięty D ar, D ar przez świętość ze świętości.”41 Ten Dar Boga w C hrystusie jest udzielaniem się Boga przez osobowy i osobisty czyn — dar Chrystusa. Zatem D ar Ojca i D ar Syna jest w zajem nym Darem, k tó ry je st istotą zbawienia udzielanego ludzkości w darze.42 Jednocześnie dla McDonagha C hrystus jako Słowo Ojca jest zara­ zem Jego Objawieniem i powołaniem, ponieważ podjął osobiście wezwanie Ojca skierow ane do ludzkości i dał Ojcu doskonałą, sy­ nowską odpowiedź i to odpowiedź w im ieniu całej ludzkości.43 Chrystus jest więc Powołaniem i Powołującym, gdyż w Nim spełni­ ło się Powołanie przez wezwanie i odpowiedź. To wezwanie i odpo­ wiedź sytu u je się przede w szystkim w samym dziele miłości Jezusa

37 „It is h is g ift o f h im s e lf in C h rist w h ic h ca lls for m a n ’s resp o n se and e n a b le s m an to m a k e it.” IR, 25. i,

38 T a m ż e , 25.

89 „C hrist is th e lo v e -lin k b e tw e e n G od and m an; G od’s com m u n ication o f 'h im s e lf as lo v e to m a n .” T a m ż e , 65; P or. także: t a m ż e , 15, 24; К . W o j ­ t y ł a , U p o d s t a w o d n o w y , dz. cyt., 59— 60.

49 IR, 9.

41 T a m ż e , 25, 97. P od ob n ie u k azu je rolę C hrystu sa w d ziele zb a w czy m S. N a g y w a rtyk u le: B ó g - C z ł o w i e k — m i ło ś ć B o ż a o b j a w i a j ą c a się c z ł o w i e ­

k o w i , Ć S 7 (1975) 83— 98.

42 IR, 187.

43 „In h im th e d iv in e g ift and th e h u m a n resp o n se reach ed th eir clim a x . T h rou gh h im and o n ly th rou gh h im , God th e F a th er com es to m an and the m an com es to th e F a th er.” T a m ż e , 24. N a tej sam ej lin ii sy tu u je się S. O 1 e j- n i к w pracy:W o d p o w i e d z i na d a r i p o w o ł a n i e B oże, dz. cyt., 86.

70 S. A N N A Z A W A D Z K A C S N J

Chrystusa.41 On jako pierw szy ujaw nił człowiekowi nieskończoną miłość Boga. Uczył miłować całym życiem, w ypełniając we wszy­ stkim wolę Ojca. To dzieło miłości spełnione przez Jezusa jest w y­ pełnieniem całego przeznaczenia stworzonego św iata i tym samym stanowi podstawę i źródło powołania ludzkości. W Chrystusie zatem człowiek jest wezwany, by odnaleźć siebie w centrum odwiecznego planu Ojca i tej Miłości, która otw arła się ku światu.45 Jednocześnie E. McDonagh podkreśla, że to odnalezienie się człowieka w centrum odwiecznego planu Ojca dokonuje się przez przyw rócenie podobień­ stw a Bożego mocą zbawczego dzieła C h ry stu sa40. Stanow i to dla naszego autora podstawę chrześcijańskiej antropologii, która okre­ śla podstawowy w ym iar w ykładu teologii powołania przez ukaza­ nie konieczności w ejścia człowieka na drogę realizacji powołania pierwotnego, a osiągalnego dziś tylko w łączności z Chrystusem .47 Rezultatem tego jest w ew nętrzne odnowienie człowieka, przyw ró­ cenie m u stanu synostw a względem Ojca, dzięki czemu posiada udział w boskim życiu Ojca, Syna i Ducha Świętego. Człowiek zo­ staje w ten sposób przebóstwiony, stając się równocześnie uczestni­ kiem Bożej natu ry.48 A tajem nica Ojca i Jego miłość w Jezusie C hrystusie objawia człowiekowi człowieka, udziela ostatecznej od­ powiedzi na pytanie, kim on jest, i ukazuje najwyższe jego powo­ łanie. Dlatego w C hrystusie praw da o człowieku znajduje swoje źródło, a człowiek potw ierdza kim jest, przyjm ując to powołanie i w ypełniając je w Nim.49 Zarówno przyjęcie powołania, jak i w y­ pełnienie go przez człowieka dokonuje się w Chrystusie i przez Chrystusa. On pierw szy przyw rócił zerw any dialog miłości z O j­ cem i uzdolnił m oralnie człowieka do przyjęcia powołania.60 A czło­

44 IR, 59— 95. P o d o b n ie te n tem a t u jm u ją n a stęp u ją cy au torzy. Por. S. J a n k o w s k i , N a m a r g in e s i e P a w i o w e g o h y m n u o m iło ś c i, A K 52 (1950) 165— 184; J. C h m i e l , R e la c j a m i ło ś c i B o g a do m i ło ś c i b liźn ie g o w t r a d y c j i

b ib l ij n e j. P r ó b a s y n t e z y , A C r 1 (1969) 106— 118; B . D o h e n , P o w o ł a n i e do m i ­ łości, K ra k ó w 1963; A. D ’ H e i 11 y, T w a r z c z ł o w i e k a o b l i c z e m Boga, W arsza­

w a 1974; W. G r a n a t , M iłość p r z e t w a r z a j ą c a , Z nak 6 (1951) 281— 301; t e n ż e , T e o lo g ic zn a w i a r a , n a d z i e j a i m iłość, L u b lin 1960; A. N o s s o l , A n t r o p o l o ­ g i c z n y w y m i a r m i ło ś c i Boga, Z N K U L 15 (1972) nr 3, 5— 13; F. S a w i c k i , Bóg j e s t m iłoś cią, K ra k ó w 1949; R. F о г у с к i, A p o s t o l s k i e p o w o ł a n i e lu d u B ożego, w: P o w o ł a n ie c z ł o w i e k a , t. IV, P o zn a ń 1975, 144— 156; J. W o r o n i e c - k i, K a t o l i c k a e t y k a w y c h o w a i v c z a , t. II, K ra k ó w 1946, 207.

45 IR, 70— 72; 82. Z a g a d n ien ie p o w o ła n ia czło w ie k a p od ejm u je w p olsk iej litera tu r ze M. M a c i o ł k a w artyk u le: S z a n s a c z ł o w i e k a d z i ę k i C h r y s t u s o w i , w : C h r z e ś c ija ń s k a w i z j a c z ł o w i e k a , P ozn ań 1977, 113— 140.

4S IR, 25. 47 T a m ż e , 8. 48 T a m ż e , 68.

49 T a m ż e , 20. T em at te n p o d ejm u je au tor ta k że w sw o jej d rugiej pracy. P or. DT, 78.

50 „On h is in itia tiv e God en tered m a n ’s w o rld and se t up a p erson al rela tio n sh ip b e tw e e n h im se lf and m an. H e r e v ea led or com m u n icated h im ­ se lf b v g iv in g h im se lf cu t o f lo v e to m an and ask in g for m a n ’s lo v e in r e - turn .” 'lR , 80—81.

P O W O Ł A N IE W U J Ę C I U E N D A M C D O N A G H A ₇₁

wiek podejm uje wezwanie i udziela odpowiedzi dzięki przemianie, której dokonał Jezus Chrystus, a któ ra dotknęła człowieczeństwo w samej istocie i dała podstawę do nowego dialogu Boga z czło­ wiekiem i do odnowy jego życia moralnego.51 O dtąd spotkanie człowieka z Bogiem pozwala na dialog ludzkiego „ja” z Boskim „Ty”. Jest to rozmowa, w której Bóg przem awia i pociąga czło­ wieka ku sobie, a obdarzając go miłością, oczekuje odpowiedzi, to jest zaangażowania się w Boskiej miłości, która jest od początku jego zasadniczym i podstawowym w ym iarem powołania.52 W tym kontekście- teologicznym E. McDonagh podkreśla, że dar miłości niesie wielkie zadanie sięgające sw ym i im plikacjam i w całość ży­ cia moralnego.53 Aby ten d a r.b y ł całkowicie własnością człowieka, Bóg uczynił swoją miłość własnością ludzi odkupionych przez C hry­ stusa i poddających się Bogu. W ten sposób umiłowani przez Boga stają się obdarzeni miłością i powołani do obcowania z Nim w m i­ łości. Wchodzą oni w n u rt miłości Bożej i poddają się jej działaniu. A Bóg udzielając ludziom szczególnej możności miłowania Boga i szczególnej aktywności wobec św iata pozwala uczestniczyć w m i­ łości takiej, jaką sam Bóg m iłuje.54 W ydaje się, że w świetle tej praw dy McDonagh twierdzi: „człowiek je st przebóstwiony, p a rty ­ cypuje w miłości Bożej ofiarując się Bogu i ludziom w Bożej m i­ łości.” 55

Miłość jest zatem darem Bożym, k tóry stanow i szzczególne uczestnictwo w w ew nętrznym życiu Bożym, które przejaw ia się w uzdolnieniu nas do podejm ow ania relacji Bosko-ludzkich

zaini-51 T a m ż e , 34, 93. A utor id zie po lin ii Soboru W a ty k a ń sk ieg o II: „O sob li­ w ą rację g o d n o ści lu d zk iej sta n o w i p o w o ła n ie czło w ie k a do u czestn iczen ia w ż y c iu B oga. C zło w iek już od sw eg o p o czą tk u zap raszan y jest do rozm ow y z B ogiem : istn ie je b o w iem ty lk o dlatego, że B óg stw o r z y ł go z m iło śc i i w cią ż z m iło ści za ch o w u je, a ż y je w p e łn i w e d le p raw d y, gd y d o b ro w o ln ie uzn aje o w ą m iło ść i p o w ierza się sw em u S tw ó r c y .” K D K 19. M yśl soboru p o d ej­ m ują i ro zw ija ją w jej im p lik a cja ch n a stęp u ją cy autorzy: B. I n l e n d e r ,

N a d p r z y r o d z o n e p o w o ł a n i e c z ł o w i e k a , art. cyt., 196— 207; W . d r a n a t , W i z ja n o w e g o c z ł o w i e k a ja k o e l e m e n t m o r a ln o ś c i c h r z e ś c ij a ń s k ie j , A K 81 (1973) 22—

38; W. P l u t a , Z y c i e w e w n ę t r z n e — w a r u n k i e m p e łn e g o c z ł o w i e c z e ń s t w a , A K 84 (1975) 362— 364.

52 IR, 25— 26, 64. A sp ek t d ia lo g iczn y id ei p o w o ła n ia dostrzegają także in n i teo lo g o w ie: S. O l e j n i k , W o d p o w i e d z i n a d a r i p o w o ła n i e Boże , dz.

c yt., 471— 474, 512— 515; P o w o ł a n i e c h r z e ś c ij a ń s k ie , dz. cyt., 67; 58— 59, 66—

69; W. G r a n a t , K u c z ł o w i e k o w i i B o g u w C h r y s t u s ie . Z a r y s d o g m a t y k i k a ­

to l ic k i e j, t. 1— 2, L u b lin 1972— 1974.

53 IR, 27. F a k t ten , że dar m iło ści n ie s ie w ie lk ie za d a n ie do sp ełn ien ia , k tó re rozciąga się n a całość życia m oraln ego, p od k reślają tak że in n i autorzy. Por. G. G u t i é r r e z , T e o lo g ia w y z w o l e n i a , p rzeł. J. S zew czy k , W arszaw a 1976, 203—210; S. O l e j n i k , W o d p o w i e d z i na d a r i p o w o ł a n i e Boże, dz.

cyt., 248— 249.

54 IR, 60— 61; 18.9. W p od ob n ym duchu u jm u je to za g a d n ien ie J. K u d a - s i e w i с z, C e c h y s p e c y f ic z n e e to s u b ib lijn e g o , w: W n u rcie z a g a d n i e ń po so ­

b o r o w y c h , t. X IV , W arszaw a 1981, G1— 88.

72 S. A N N A Z A W A D Z K A C S N J

cjowanych przez Ojca, dokonanych przez Syna i rozciągniętych na cały rodzaj ludzki przez Ducha Świętego.56 A zatem nasz autor ukazuje stru k tu rę zaproszenia i odpowiedzi w relacjach Bosko- -ludzkich, które dzięki tem u posiadają charakter try n itarn y . Ozna­ cza to, że człowiek bądący w relacji z każdą z Trzech Osób Boskich jest przy jęty do dzielenia wew nętrznego życia trynitarnego.57 Ta w ew nętrzna trynitarność jest życiem miłości. Pozwala to na zro­ zumienie miłości człowieka do Boga i do człowieka na wzór miłości Trzech Osób Boskich.68

Na tej płaszczyźnie miłość ludzką rozważa się jako naślado­ w anie miłości Bożej. P rzejaw ia się ona nie tylko w akceptow aniu ,,ty” czy naw et pragnieniu dobra drugiej osoby, ale ciągłym bez­ interesow nym obdarowywaniu nią bliźniego. Nasz autor w yraża to w sposób następujący: „Miłość jest relacją m iędzy osobami. Ona angażuje całą osobę: in telekt w rozpoznaniu drugiego, wolę w sa- mozaangażowaniu się dla drugiego, a także uczucia. Tam, gdzie in ­ telekt, wola i uczucia harm onizują, miłość kw itnie.” 59 Nadto zau­ waża się, że E. McDonagh w przedmiocie miłości jest inspirow any hym nem św. P aw ła z Listu do K oryntian (1 K or 13). W jego kon­ tekście twierdzi, że miłość potrafi skutecznie skłonić do spełnienia obowiązków, je st natchnieniem i mocą w realizacji dobra w ykracza­ jącego poza ram y obowiązku. Ukazuje nie tylko godność tej miłości, ale także charakter dynamiczny, a naw et same czyny, które należy podjąć. A jej nieporów nyw alna w artość i niezastąpione znacze­ nie w życiu chrześcijańskim polega przede wszystkim na tym , że nadaje ona tem u życiu wyższą i dynam iczną jedność, skierowaną ku doskonałości m oralnej.60 To się może dokonać przez fakt, że człowiek upodobniony do C hrystusa jest zdolny żyć na Jego wzór, mieć udział w miłości i w poznaniu, jakie m a C hrystus wobec Ojca w Duchu Świętym i przez co jest on zdolny odzyskać harm onię życia religijno-m oralnego.61

5S T a m ż e , 189— 190.

-57 T a m ż e , 195. To za g a d n ien ie p o d ejm u je ta k że M. K o ł o d z i e j c z y k ,

Teo lo g ia p o w o ła n i a c h rz e ś c ij a ń s k ie g o w je g o w y m i a r z e w s p ó l n o t o w y m , dz. cyt., 135— 136.

58 IR, 64, 72; D T, 164.

50 IR, 71 (tłum . w ła sn e). Por. DT, 152.

60 „In th e c lim a x o f h is se lf-g iv in g , in h is p a ssio n and death, C hrist ta u g h t m an h o w h e m u st die to se lf to reach th e o th er and so lo v e in a f u l­ ly p erson al w a y .” IR, 69. A u tor p o d ejm u je te n tem a t w sw o jej d rugiej pracy: DT, 82. F akt, iż m iło ść k ieru je czło w ie k a ku d osk on ałości m oraln ej u jm u ją

V/ p od ob n ym d u ch u in n e prace. Por. H. M. F é r e t, M iło ść b r a t e r s k a w ż y c i u

K o ś c io ł a z n a k i e m o b e c n o śc i Boga, tłu m . M. K la n o w sk a , C one. 1— 10 (1966—

1967) 552— 566: J. B a j d a , W s k a z a n i a o d n o w y s o b o r o w e j d la ż y c i a y j e w n ę t r z -

neg o, A K 85 (1S75) 182— 194; M. G o g а с z, N a d p r z y r o d z o n e s p o t k a n ie cz ł o ­ w i e k a z B o g ie m , w : W k i e r u n k u c z ł o w i e k a , W arszaw a 1971; S. O l e j n i k ,

W o d p o w i e d z i na d a r i p o w o ł a n i e Boże , dz. cyt., 37. 61 D T, 36— 37.

W oparciu o Pismo Św ięte E. McDonagh na w ielu m iejscach podkreśla zbawcze dzieło Chrystusa, które przywraca jedność m ię­ dzy ludźmi.’2 Przez Niego, w Nim i z Nim dopełnia się prawdzi­ w ie plan Stw órcy.’3 Człowiek zaś w tym kontekście znajduje swoje właściw e w yjaśnienie i urzeczyw istnienie w e wspólnocie Ludu Bo­ żego. To staje się dzięki temu, że człow iek spełniając swoje powo­ łanie buduje wspólnotę przez postawę osobowego daru. Jest to m ożliwe „przez zaanagażowanie się jednostki dla drugiego czło­ wieka, w ięcej, zaangażowanie się jednostki dla całego społeczeń­ stw a w Duchu Św iętym , celem budowania w spólnoty ludzkiej V / C hrystusie.” 64 Zatem powołanie człowieka jako osoby we w spól­ nocie w ydaje się być podstawą w yjaśnienia rzeczywistości Ludu Bożego Kościoła, który istn ieje-w jedności z Chrystusem jako ży­ w y organizm, czerpiący życie z Jezusa. Kościół jako Ciało Chry­ stusa jest przedłużeniem Chrystusowej roli zbawczej, jest w idzial­ nym , ziemskim objawieniem tajem nicy Chrystusowej. W Kościele realizuje się przez Jezusa zbawienie Boże. Czyn Chrystusa staje się źródłem i treścią m isji Kościoła. Chrystus, który jest w K oście­ le, oddaje się Ojcu i objawia Jego m iłość światu. Jak Bóg w Chry­ stusie — obecny i działający — jest źródłem M isterium Chrystusa, tak Chrystus w -K ościele —. obecny i działający — jest źródłem ta­ jem nicy Kościoła, trwając w pełnym zjednoczeniu z Trójcą Św iętą w chwale. W ten sposób Kościół jest „pełnią Chrystusa.”65 A czło­ w iek będąc wszczepiony w Chrystusa aż do m istycznej tożsamości

W K ościele jest w ezw any do udzielenia odpowiedzi na wzór Chry­ stusa w Chrystusie.

E. McDonagh podkreśla szczególny wym iar spotkania Boga z człow iekiem w liturgii sakramentów, która „jest skierowaniem do Ojca w Chrystusie i przez Chrystusa w Darze Ducha Świętego. Przejawia się ona w trynitarnym charakterze.” 68 Poprzez sakra­ m enty człow iek otrzym uje zdolność i moc, aby „być w Chrystu­ sie.” 67 Osobowe spotkanie człowieka z Bogiem kształtuje jego chrześcijańską osobowość i prowadzi do upodobnienia się z Chry­ stusem , a jednocześnie tworzy nadprzyrodzone w ięzy z Bogiem i ludźmi, złączonym i wspólnotą zbawienia w Chrystusie.*8 W ten sposób odkrywam y eklezjalno-sakram entalny charakter powołania,

POWOŁANIE W UJĘCIU ENDA McDONAGHA, 73

K IR, 27, 66, 69, 102, DT, 45, 46, 55, 60, 64. ' 68 T a m ż e , 55.

44 IR, 102 (tłum . w ła sn e). P o d o b n ie u jm u ją to za g a d n ien ie in n i teo lo g o ­ w ie , np. J. P. M a c k e y , T h e G race of G od, th e R esponse o f M an, Mew Y ork 1967'; W. G l a s e r , Man's E x iste n c e : S u p e r n a t u r a l P a r tn e r s h ip , T h eo lo g ica l S tu d ies 30 (1969) 473.

45 IR, 165 (tłum . w łasn e). 64 T a m ż e , 96 (tłum . w łasn e). 67 T a m ż e , 193 (tłum . w łasn e).

6,8 T a m ż e , 101— 103; DT, 46. T en fa k t p rzed sta w ia pod ob n ie M. G o g а с z,

74 s. ANNA ZAWADZKA CSNJ

który ukazuje i uwydatnia związek powołania z działaniem i z isto­ tą poszczególnych sakramentów Kościoła.6’ Dzięki tej strukturze powołania sam Kościół staje się darem i zadaniem i powinien urze­ czywistniać się w dynam icznym samospełnieniu. Pow ołanie tworzy jakby moralną przestrzeń samourzeczywistniania się Kościoła. To się realizuje, kiedy cały Lud Boży spełnia swoje zadanie jako własne i zarazem jako w ew nętrzne odniesienie do budowania i doskonale­ nia całego K ościoła.70

Jezus Chrystus nie zacieśnił dialogu z człowiekiem do wymiaru ściśle w ew nętrznego i osobowego z Nim i z ludźmi, ale wprowadził człowieka w now y stosunek do świata, zarówno materialnego, jak społecznego i kulturowego.71 Profesor zauważa nadto, ż człowiek od­ kupiony zostaje na nowo powołany, a zarazem uzdolniony do w yp eł­ nienia swego zadania wobec świata, korzystania z niego dla własnego rozwoju i włączenia go w w ypełnianie Bożego zamiaru stwórczego aż do oddania świata Bogu. Dzięki tem u zaciera się nie tylko obcość świata dla człowieka, a naw et św iat zostaje ukazany jako źródło wzbogacenia człowieka przez to, że jest on terenem jego twórczej działalności.72 Podjęcie tego działania przez człowieka żyjącego odtąd „w Chrystusie” otrzymuje now y wym iar zbawczy.73

W św ietle analizy idei powołania chrześcijańskiego zauważa się oryginalne ujęcie zrozumienia tego fenom enu przez samego au­ tora. Przejawia się ono w ukazaniu powołania człowieka w aspekcie trynitarnym przy równoczesnym podkreśleniu jego charakteru chry­

69 IR, 103— 106.

le T a m ż e , 47—58. P o d o b n ie p rzed sta w ia to za g a d n ien ie K. W o j t y ł a

w pracy: U p o d s t a w o d n o w y , dz. cyt., 121— 128.

71 DT, 15. N o w y sto su n ek do św ia ta u k azu ją tak że in n e prace. Por. G. T h i l s , D zia ła n ie l u d z k ie w św ie c ie , A K 74 (1970) 326— 350; P o w o ła n ie

c h rz e ś c ij a ń s k ie , dz. cyt., 59— 61; S. O l e j n i k , W o d p o w i e d z i na d a r i p o ­ w o ła n i e B oże, dz. cyt., 334— 349; M. D. C h e n u , T eolo gia m a t e r i i. C y w i l i z a c j a te c h n i c z n a i d u c h o w o ś ć c h r z e ś c ij a ń s k a , przeł. O. Scherer, P a ris 1969; J. A l ­

f a r o , T e o l o g i a , p o s t ę p u lu d z k ie g o , przeł. S. G łow a, W arszaw a 1971; J. M a j - k a, N o w y o b r a z s t o s u n k u c h r z e ś c ij a ń s k ie g o do ś w ia t a , A K 74 (1970) 400— 415; A . Z u b e r b i e r , C h r z e ś c ija n i n w o b e c ś w ia t a , w: W nurcie z a g a d n i e ń p o ­

s o b o r o w y c h , t. III, W arszaw a 1972, 293— 306.

72 DT, 64—66. A u to r id zie po lin ii Soboru W atyk ań sk iego II, k tóry s tw ie r ­ dza: „człow iek m a za za d a n ie w sp ó łp ra co w a ć ze S tw ó rcą oraz rządzić ś w ia ­ tem w -sp ra w ied liw o ści i św ięto ści, i odnosić do B oga sieb ie sam ego i w s z y s t­ k ie r z eczy ”, K D K 34. P r z e d sta w ic ie le ta k ich te o lo g ii jak teologia pracy, d zia ­ ła n ia , m aterii, r z eczy w isto ści ziem sk ich św ia t w id zą ja k o teren , w ob ec k tó ­ rego c zło w ie k m a szczeg ó ło w e zadania, k tóre w y p ełn ia ją c d o sk o n a li je. Por. A . R e g a n , „Im age o f G o d ” in t h e D ia lo gue w i t h t h e W o r ld , 4 (1966) 141— 166;^ P o w o ł a n ie c h r z e ś c ij a ń s k ie , dz. cyt., 61; С. T h i l i s, D zia ła n ie l u d z k ie

w św ie c ie , art. cyt., 326— 350; A. A u e r , Man's A c t i v i t y t h r o u g h o u t th e W o r ld , w: C o m m e n t a r y on th e D o c u m e n ts of V a ti c a n II, t. V , N e w Y ork

1969, 200—232; 73 DT, 119— 137.

POWOŁANIE W UJĘCIU ENDA MCDONAGHA ₇₅

stologicznego. A zatem akcent pada na wew nętrzną strukturę po­ wołania. W ydaje się, że takie ujęcie idei powołania pozwala głębiej widzieć człowieka jako wezwanego do pełniejszego udziału w życiu Boga. Odpowiedź zaś sytuuje się na kanwie dzieła Odkupienia.

C H R IST IA N IN V IT A T IO N

A S A P R IN C IP L E OF TH E M O R A L T H E bL O G Y A C C O R D IN G TO E N D A M cD O N A G H

T h e id eą o f In v ita tio n and R esp on se as a p rin cip le o f th e m oral th eo lo ­ g y is con sid ered b y th e Irish th eo lo g ia n Enda M cD onagh, author o f n u m e ­ ro u s a rticles and sc ie n tific d issertation s.

T h is a r tic le is aim ed to e lu c id a te and a n a ly se th e id ea o f C h ristian I n v i­ ta tio n as a p rin cip le o f th e M oral T h eology. H is a n a ly se is b a sed on his w ri­ tin g s in th e trin ita ria n and ch ry sto lo g ica l asp ect. P le a se n ote th a t M cD onagh situ a te s th e sou rce o f m a n ’s In v ita tio n in th e M ystery o f th e H o ly T rin ity w h ic h p a rticip a tes in th e C reation W ork b y Its in fin ite L ove. C on seq u en tly m an is created as an im a g o o f h er/h is C reator and is sim ila r to h er/h is F ath er. M oreover sh e /h e is in v ite d to k eep su ch a ttitu d e w h ic h en g a g es th e h u m a n „I” in th e G od’s „T hou”. H en ce m an b ecom es p en etra ted by God a n d e v e n „ tra n sd iv in ized ”, w h a t is d efin ed by th e au th or as a „su p erh u m a­

n iz a tio n ”. For th is reason th e su b ject can by op en ed for G od w h o is h in d in g h im s e lf in th e v e r y e x is ta n c e o f a C h ristian and ra d ia tin g b y th e a c tiv ity o f a tra n sfo rm ed su b ject. S u ch a c tiv ity is co n d itio n ed in a sim ila r ity b et­ w e e n m an and God. S u ch sim ila rity is r e v e a le d in p articip ation in th e v ery d iv in e nature.

In th is c o n te x t M cD onagh n o te s th a t th e su b ject can d isco v er th e truth a b ou t h e r /h im se lf by k n o w in g th e in v ita tio n in th e a sp ect o f th e C reation W ork, it is in the rela tio n to th e T rin itar M y stery . T h erefore th e co m p lete truth ab ou t m an con sists in a ccep ta n ce o f h er/h is hum an d ig n ity w h ich is in in v ita tio n of m an to h er/h is p a rticip a tio n in th e life o f God. A n d th e rea ­ lity of th a t d ig n ity p resen ts th e b asis o f h u m a n lib erty , b eca u se it im p lies in te llig e n c e and lib erty o f th e hum an b ein g . B y th e g ift of su ch lib erty th e m an ca n act in h arm on y w ith th e w ill o f God and in a clo se u n ifica tio n w ith H im . T h is in ific a tio n m ea n s an im p ortan t rela tio n b e tw e e n th e D iv in e and h u m a n life . T he rela tio n is e x p r e ss e d by th e G ift of p a rticip a tio n in the lif e o f the v e r y G od w ho em b ra ces m a n w ith in th e g ift o f H is lo v e in such ä w a y th a t th e h u m an su b ject is so to sa y in clu d ed in it. In th is g ift the in v ita tio n for m a n is m a n ifested . Su ch in v ita tio n has a d ia lo g ico -m y stica l p ro file. T hus a p erson o b ta in in g th e p ric e le ss g if t , and in v ited to a d ialogu e o f lo v e, reco g n iz es th e T rin itar lo v e and lo v e s in accord an ce w ith th e m od el o f th e T rin ity P erso n s. In th is c o n te x t th e h u m an lo v e is un d erstood w ith in th e rela tio n s e x is tin g in th e H oly T rin ity, it is as an u n se lfis h g ift from h e r /h im s e lf b y e n g a g in g h er/h is w h o le p erso n for others.

A t th e sa m e tim e th e lo v e o f God p erm ittin g to k eep su ch a ttitu d e by m a n is a g ift n ot o n ly o f th e F a th er in th e C reation W ork but also it is a g ift o f th e Son and o f th e H o ly S p irit, as m an fin d s her and h is e x is ta n c e in C hrist. A nd C hrist r e v e a ls w h o is .man and in d ica tes h er/h is h ig h est in v ita tio n w h ic h is a c h ie v a b le o n ly in th e u n ifica tio n w ith J esu s w ho r es­ to r e s th e m an his so n sh ip in rela tio n to th e F a th er and en d o w s him w ith a n e w life and p a rticip a tio n in th e d iv in e life o f th e F ath er, S o n and th e H o ly S p irit. T hus m an h as th e a b ility for a n e w dialogu e w ith God w h o is a b asical d im en sio n of h er/h is in v ita tio n . T h e d ia lo g u e is a g ift in clu d in g th e ta sk im p ly in g th e w h o le n e ss o f th e m oral life . T his m ea n s th at m a n b ecom es g ifte d to take D iv in e-h u m a n rela tio n s in itia ted b y th e F ath er, done b y Son

76 S. ANNA ZAWADZKA CSNJ

and sp read o v er th e w h o le m an k in d b y th e H o ly S p irit. T h erefo re m an liv in g in re la tio n w ith each o f T h ree D iv in e P erso n s is a d m itted to p a r ti­ cip a te in th e in tern a l trin ita r life . T his in te r n a l tr in ita r ity w h ic h is a life o f lo v e p erm its to u n d ersta n d th e lo v e o f „I” to „T hou” and „you ” a ccord in g to th e p a ttern o f lo v e o f T h ree D iv in e P erso n s. In su ch fu lfilm e n t o f th e lo v e , m an is a b le to m eet h er/h is in v ita tio n b y b u ild in g th e co m m u n ity v ia p erso n a l g ift in th e H o ly S p irit. H en ce a lso m an in c o m m u n ity seem s to be a b a sis o f e lu cid a tio n o f th e r e a lity o f D iv in e P e o p le w h ich e x is ts in th e C hurch in th e u n ity w ith C hrist as a v iv id org a n ism .w h ich ta k es lif e from H im . T h e C hurch a s th e C orpus C hristi is a p ro lo n g a tio n o f th e C h rist’s sa lv a tio n a l ro le v ia S a cra m en ts w h ich crea te su p ern a tu ra l lin k s w ith God and p eop le. T hus w e d isco v er an e e c le sia lo -sa c r a m e n ta l ch aracter o f m an ’s in v ita tio n . In r e su lt o f su ch stru ctu re o f th e in v ita tio n th e C hurch becom es a g ift an d task and sh o u ld b e re a liz e d in a d in a m ic se lf-rea liza tio n . In th is c o n ­ t e x t th e p h en om en on of th e C h ristian in v ita tio n h a s b een p resen ted in th e trin ita r a sp ect a t sim u lta n eo u s a ccen tu a tio n o f its c h ry sto lo g ie character. In e ffe c t it is p o ssib le to u n d erstan d th e in tern a l stru ctu re o f m a n ’s in v ita tio n .