Janusz Królikowski
"Jezus w świetle historii", Józef
Kulisz, Warszawa 1989 : [recenzja]
Collectanea Theologica 62/3, 188-189
w o d le g łe j sta ro ż y tn o śc i, n a t o m ia s t s k u t k i t r w a ją do d z is ia j. N a p is a n a p r z y stę p n ie , ży w o i rz e te ln ie j e s t d o b r y m p r z y k ła d e m w y w a ż o n e j i s o lid n e j r e f l e k s ji n a d z a g a d n ie n ia m i b a r d z o tru d n y m i. O d ich n a ś w ie t le n ia i p o z n a n ia z a le ż y p r a w id ło w e ro z e z n a n ie n a t u r y c h r z e ś c ija ń st w a i ju d a iz m u o r a z w ła ś ciw e k s z ta łt o w a n ie ja k o ś c io w o n o w y c h sto su n k ó w m ię d z y r e lig ijn y c h .
k s . W a ld e m a r C h r o s t o w s k i, W a r s z a w a
K s . J ó z e f K U L I S Z S J , J e z u s w ś w i e t l e h is t o r ii, A k a d e m ia T e o lo g ii K a t o lic k ie j, W a r sz a w a 1989, s. 68.
C z y m ś n ie z w y k le w a ż n y m w w ie r z e i te o lo g ii c h r z e ś c ija ń sk ie j j e s t c ią g łe p o w r a c a n ie d o teg o , co o J e z u s ie z N a z a r e t u m ó w i n a m h is t o r ia ; n ie m o ż n ą b e z te g o do k o ń c a z r o z u m ie ć n u r t u ż y c ia d u c h o w eg o , k tó r e m u d a ł p o c z ą te k i k t ó r y w c ią ż o d n o w a p r z e k s z ta łc a c z ło w ie k a i je g o d z ie je ; n ie m o ż n a b ez J e z u s a z ro z u m ie ć h isto r ii i k u lt u r y c z ło w ie k a . S z c z e g ó ln ie d u ż ą u w a g ę n a p o s z u k iw a n ia z w ią z a n e z h is t o r ią J e z u s a z w ró c iły d w a o sta tn ie s tu le c ia . H i sto r ię ty c h p o sz u k iw a ń J e z u s a h isto ry c z n e g o p r z e śle d z ił i z a p r e z e n to w a ł n a m k s. J . K u lis z S J w ce n n e j p u b lik a c ji J e z u s w ś w ie t le h is t o r ii.
W p ie r w s z e j c z ę śc i sy g n a liz o w a n e j p u b lik a c ji a u to r o m a w ia z a g a d n ie n ie in d y w id u a ln y c h in t e r p r e t a c ji E w a n g e lii, k tó r e d o p ro w a d z iły d o w y tw o rz e n ia się p o s t a w y r a c jo n a ln e j w p o d e jś c iu do B ib lii, a w k o n se k w e n c ji do z a k w e s tio n o w a n ia j e j h isto ry c z n o śc i i h isto ry c z n o śc i J e z u s a . P o c z ą tk ó w t e j p o s t a w y n a le ż y sz u k a ć ju ż u L u t r a , a b e z p o śr e d n im je j tw ó r c ą s t a ł się H . S . R e im a - r u s. Z w o le n n ik a m i t e j p o s t a w y b y li n a s t ę p n ie G . E . L e ss in g , K . F . B a h r d t o r a z IŁ E . G . P a u lu s . P o s t a w a t a d o p r o w a d z iła R e im a r u s a d o u z n a n ia J e z u s a z a o s z u s t a ; B a h r d t u z n a ł, że J e z u s b y ł ty lk o n a r z ę d z ie m w r ę k a c h e s s e ń czy k ó w , a P a u lu s w id z ia ł w J e z u s ie ty lk o n a u c z y c ie la w z n io słe j m o r a ln o śc i. N a s t ę p n y e ta p w lib e r a ln e j k r y ty c e b ib lijn e j w y z n a c z a D . F . S t r a u s s , k t ó r y w p r o w a d z ił d o n ie j z a ło ż e n ia r a c jo n a ln o - id e a list y c z n e w y p ro w a d z o n e p r z e d e w sz y st k im z filo z o fii H e g la , c z y li te o rię m itu : E w a n g e lie w je g o i n t e r p r e t a c ji s ą e fe k te m k o n k r e ty z o w a n ia się o d e r w a n y c h m itó w w e w ła ś c iw ie m a ło z n a n e j p o s t a c i J e z u s a C h r y s tu s a . D a ls z ą k o n ty n u a c ją s ta ło się w y d a r z e n ie p u b lic z n e , z n a c z ą c e i s ta n o w ią c e e le m e n t h is to r ii p o w sz e c h n e j.
W ty m se n sie w y d a r z e n ie m sp o łe c z n y m je s t c h r z e śc ija ń stw o , p o tw ie r d z o n e p r z e z T a c y t a , S w e to n iu s z a i O jc ó w A p o sto lsk ic h , d o k tó r y c h n a le ż ą : a u to r
D id a c h e , K le m e n s R z y m sk i, H e r m a s, I g n a c y A n tio c h e ń sk i, P o lik a r p ze S m y r n y , P s e u d o - B a m a b a , a u t o r L i s t u d o D io g n e t a , P a p ia s z . W a ż n y m d o k u m e n te m m ó w ią c y m o c h r z e ś c ija ń st w ie ja k o f a k c ie sp o łe c z n y m je s t lis t P lin iu s z a M ło d sz e g o d o c e s a r z a T r a j a n a ; p o t w ie r d z a ją te n f a k t T e r tu lia n i J u s t y n . W ie lk ie z n a c z e n ie d la p o tw ie r d z e n ia c h r z e ś c ija ń st w a ja k o f a k t u p u b lic z n e g o m a n a u c z a n ie c h r z e ś c ija ń sk ie , k tó r e , co w ie lo k r o tn ie j e s t p o tw ie r d z o n e w N o w y m T e sta m e n c ie , o p ie r a się n a w y d a r z e n ia c h z ie m sk ie g o ż y c ia J e z u s a , k t ó r y je s t C h r y s tu s e m Z b a w ic ie le m . O p ró c z N o w e g o T e s t a m e n tu c e n n y m ź r ó d łe m u k a z u ją c y m J e z u s a w y z n a w a n e g o p r z e z c h r z e ś c ija ń st w o j e s t św ia d e c tw o J ó z e f a F la w iu s z a o r a z P lin iu s z a M ło d sz e g o . T ę s a m ą p r a w d ę z n a jd u je m y p o t w ie r d z o n ą w p ism a c h O jc ó w A p o sto lsk ic h . F a k t e m p u b lic z n y m s ą t a k ż e K s ię g i N o w e g o T e s t a m e n tu ; św ia d c z ą o ty m , w y lic z o n e i o m ó w io n e, n a js t a r s z e p a p ir u s y i k o d e k s y o r a z p r z y ję t e w c a ły m K o ś c ie le c z te r y E w a n g e lie . Z w r ó c e n ie u w a g i n a c h r z e ś c ija ń stw o , c h r z e ś c ija ń sk ie n a u c z a n ie i p is m a c h r z e ś c ija n ja k o f a k t y p u b lic z n e p o św ia d c z a , że c h r z e ś c ija ń st w o je s t r e lig ią h isto ry c z n ą , g d y ż „ w c h o d z ą c w d z ie je lu d z k ie o d sw y c h p o c z ą tk ó w s ta w a ło s ię tw o r z y w e m d u c h o w y m h isto rii, p o w o d u ją c y m je j ro z w ó j i c ią g le o d r a d z a ją c y m k u l t u r ę i c y w iliz a c ję ” (s. 64). C h r z e ś c ija ń s tw o je s t r e lig ią h isto r y c z n ą p rz e d e w sz y st k im d la te g o , ż e p r z e d s ta w ia z b a w ie n ie ja k o w y d a r z e n ie d o k o n a n e w k o n
k r e tn e j p o s t a c i h isto r y c z n e j J e z u s a C h r y s tu s a , B o g a - C z ło w ie k a . C h r z e ś c ija ń stw o z a w sz e w ią z a n o z k o n k r e t n ą p o s t a c ią J e z u s a C h r y s tu s a , z J e g o ż y c ie m ,
ś m ie r c ią i z m a rtw y c h w sta n ie m . I stn ie n ie h isto r y c z n e J e z u s a C h r y s tu s a je s t fa k te m , k t ó r y n ie p o d le g a d y s k u s ji.
Z w o le n n ik ie m p o g lą d ó w S t r a u s s a b y ł G . B a u e r , k t ó r y ja k o p ie r w s z y z a p r z e c z y ł h isto ry c z n o śc i J e z u s a C h r y s tu s a ; p ó ź n ie j p o g lą d ten ro z sz e rz y ł się m . in. n a sz k o łę h o le n d e r sk ą . W X X w . p r o b le m J e z u s a h isto r ii i C h r y s tu s a w ia r y z o sta ł p o d ję t y p r z e z R u d o lf a B u lt m a n n a , k tó r y w sw o ic h b a d a n ia c h d o sz e d ł d o m in im a listy c z n y c h w n io sk ó w , że J e z u s istn ia ł, że m ia ł u czn ió w , że b y ł w ę d ro w n y m n a u c z y c ie le m i ż e z a sw e m e s ja ń s k ie id e e z o sta ł s k a z a n y n a śm ie r ć p r z e z P iła t a . W e d łu g B u lt m a n n a w ś m ie r c i J e z u s a d o k o n a ł się r e a ln y czy n z b a w c z y B o g a , w N im o b ja w iło się w p e łn i i o sta te c z n ie S ło w o B o g a w o b ec c z ło w ie k a . A b y je d n a k sło w o B o ż e b y ło c z y te ln e d z is ia j, d o m a g a się d e m ito lo g iz a c ji. W sp ó łc z e sn y m i s p a d k o b ie r c a m i r a c jo n a liz m u te o lo g ic z n e g o s ą r e lig io z n a w c y m a r k s is to w s c y ; w P o lsc e m . in. Z. P o n ia to w sk i i J . K e l le r. T a k i e p o d e jś c ie d o p r o b le m u h isto ry c z n o śc i J e z u s a , słu sz n ie a k c e n tu je k s. K u lis z , o p ie r a się n a z a ło ż e n ia c h sc je n ty sty c z n y c h , e le m e n ta c h id e a lis ty c z n y c h filo z o fii H e g la o r a z n a p o z y ty w isty c z n y m p o ję c iu h isto rii, sta n o w ią c y c h d u c h a ó w c z e sn e j e p o k i i filo z o fii te g o o k re su , a n ie p r a w d z iw e g o p o c z ą tk u c h r z e ś c ija ń st w a .
W c z ę śc i d r u g ie j o t r z y m a liśm y o b r a z J e z u s a w a s p e k c ie „ w y d a r z e n ia sp o łe c z n e g o ” . W u k a z a n iu h isto ry c z n o śc i J e z u s a a u to r o d w o ła ł się d o s t a r e j m e to d y b a d a n ia h isto rii, o p r a c o w a n e j p r z e z H . L a c o r d a i r e ’a, w e d łu g k tó r e g o h is t o r ia to „ d z ie je lu d z k ie j a k ty w n o śc i, tw o r z ą c e s w o is t ą c a ło ść p rz y c z y n o w o p o w ią z a n y c h e le m e n tó w ” (s. 31), k tó r e o d c z y tu je się ze sp isa n y c h d o k u m e n tó w . Z a p is, a b y m ia ł w a lo r h isto ry c z n y (1), m u s i b y ć d o k u m e n te m p u b lic z n y m p o tw ie r d z o n y m p rz e z w sp ó łcz e sn o ść , w k t ó r e j p o w sta ł, (2) s p is a n e w y d a r z e n ia m u s z ą b y ć p u b lic z n e i (3) s p is a n e w y d a r z e n ia m u s z ą b y ć e le m e n te m h isto r ii p o w sz e c h n e j. W ty m u ję c iu do h is to r ii p r z y n a le ż y i tw o r z y ją . Z a p r e z e n to w a n e tu o p r a c o w a n ie k s. J . K u lis z a J e z u s w ś w ie t le h is t o r ii s ta n o w i c e n n y w k ła d w e w ła śc iw e u s ta w ie n ie w a ż n e g o p r o b le m u te o lo g ic z n e g o : J e z u s h is to r ii — C h r y stu s w ia r y . J e g o n ie w ą tp liw ą z a le tą je s t u k a z a n ie J e z u s a ja k o w y d a r z e n ia o sz e r o k im p o d ło ż u sp o łe c z n y m , co je s t w a ż n y m d o p o w ie d z e n ie m do a r g u m e n t u z a J e g o h isto r y c z n o śc ią . W t a k im u ję c iu z a g a d n ie n ia n o w e g o z n a c z e n ia n a b i e r a ją m . in. p o z a c h r z e ś c ija ń s k ie św ia d e c tw a o J e z u s ie C h r y s tu s ie i c h r z e ś c ija ń st w ie , k tó r e p r z e s t a ją b y ć ty lk o a r g u m e n t a m i a p o lo g e ty c z n y m i. C a ło ść o p r a c o w a n ia c h a r a k t e r y z u je się sy n te ty c z n o śc ią , p r z e j r z y st o ś c ią i su m ie n n o śc ią , k tó r e z a c h ę c a ją do je g o le k tu ry . k s . J a n u s z K r ó l i k o w s k i , R z y m R o m a n S t a n i s ła w Z D Z I A R S T E K O P . C h r y s t i a n o l o g i a ś w i ę t e g o P a w ł a , T . 1. A s p e k t o n t y c z n y , P o lsk ie T o w a r z y stw o T e o lo g ic z n e , K r a k ó w 1989, s. 270. K im je s t c h r z e ś c ija n in ? — to p y t a n ie n ie u sta n n ie s t a je p r z e d w sz y stk im i, k tó r z y n o sz ą to sz c z y tn e i z o b o w ią z u ją c e m ia n o . P y ta n ie to, b ę d ą c p y t a n ie m o c h r z e ś c ija ń s k ą to ż sa m o ść , c ią g le d o m a g a się n o w y ch o d p o w ie d z i n a m ia r ę c z a só w i s y tu a c ji, w k tó r e w c h o d z i i p r z e ż y w a k a ż d y c h r z e ś c ija n in ; d o m a g a s ię n ie ja k o p o d w ó jn e j o d p o w ie d z i, o d p o w ie d z i o b ie k ty w n e j, o p a r t e j n a d a n y c h , ja k ic h d o s t a r c z a B ib lia , o r a z o d p o w ie d z i su b ie k ty w n e j, k t ó r ą k a ż d y w y p o w ia d a sw o im ży cie m . O b y d w ie o d p o w ie d z i s ą o c z y w iśc ie ze so b ą o r g a n ic z n ie p o łą cz o n e , o d p o w ie d ź su b ie k ty w n a m o ż e b y ć b u d o w a n a i w e r y
fik o w a n a w y łą c z n ie w św ie tle d a n y c h o b ie k ty w n y c h .
B a r d z o c e n n ą o b ie k ty w n ą o d p o w ie d z ią n a p y ta n ie o isto tę c h r z e ś c ija n in a je s t k s ią ż k a o. R . S . Z d z ia r s t k a O P C h r y s t i a n o l o g i a ś w ię t e g o P a w ł a , k t ó r ą u d o stę p n iło n a m P o lsk ie T o w a r z y stw o T e o lo g ic z n e ; a u t o r w y p r o w a d z a tę o d p o w ie d ź n a p o d st a w ie lis tó w św . P a w ła , k t ó r e o d g r y w a ją w n ie j u p r z y w ile jo w a n ą ro lę.
