Paweł Góralczyk
"Dar - Wezwanie - Odpowiedź.
Teologia moralna", T. 5: "Służba Bogu
i otwarcie się na świat", T. 6: "Życie
osobiste i współżycie międzyludzkie",
Stanisław Olejnik, Warszawa 1991 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 62/4, 191-193
litu r g ic z n e g o w y d a r z e n ia . A u to r m ó w i o E u c h a r y s tii w w y m ia r z e p a s c h a l n y m , o E u c h a r y s t ii ja k o s a k r a m e n c ie o fia r y , b ę d ą c y m o f ia r ą c h w a ły , p o je d n a n ia i p r o śb y . W w y m ia r z e p a s to r a ln y m E u c h a r y s t ia p r z e d s ta w io n a je s t j a k o c e le b r a c ja p a m ię c i C h r y stu so w y c h w y d a r z e ń i z a p o w ie d ź n o w e j rz e c z y w is t o ś c i c z ło w ie k a . T r z e c i r o z d z ia ł p r z e d s ta w ia E u c h a r y s tię w j e j d z ia ła n iu , u k a z u ją c m o c E u c h a r y s t ii, k t ó r a d a je ła s k ę . A u to r o m a w ia so te r io lo g ic z n e i c h r y sto c e n tr y - cz n e a s p e k t y E u c h a r y s tii o r a z o s o b is te z a a n g a ż o w a n ie c z ło w ie k a i je g o d u ch o w e p r z e k sz ta łc e n ie p r z e z E u c h a r y s tię . I s t ą d E u c h a r y s t ia m a m o c p r z e b a c z e n ia g r z e c h ó w i le c z e n ia z n ich . A u to r k r e ś li te ż a s p e k t y s o c ja ln o - e k le z jo - lo g ic z n e , o m a w ia ją c w z a je m n e z w ią z k i E u c h a r y s t ii i je d n o śc i K o ś c io ła , E u c h a r y s t ii i m iło śc i. N in ie js z y ro z d z ia ł r y s u je te ż w y m ia r e sc h a to lo g ic z n e g o lu d z k ie g o istn ie n ia , s p o g lą d a ją c p r z e z p r y z m a t E u c h a r y s tii n a ż y c ie w ie c z n e i r a d o ś ć e sc h a to lo g ic z n ą . W r o z d z ia le c z w a r ty m a u to r o m a w ia E u c h a r y s tię ja k o ź ró d ło i sz c z y t ż y c ia c h r z e ś c ija ń sk ie g o . W św ie tle a n a liz y p o p rz e d n ic h ro z d z ia łó w a u to r u k a z u je c e n tr a ln y c h a r a k t e r E u c h a r y s t ii w c h r z e ś c ija ń s k ie j e g z y s t e n c ji. P e r s o n a ln y c h a r a k t e r w sz e lk ie j d z ia ła ln o ś c i e u c h a r y s ty c z n e j w id o c z n y je s t w u - ś w ię c e n iu c z ło w ie k a i k u lc ie s k ła d a n y m B o g u .
P r e z e n to w a n a p r a c a W in fr ie d a H a u n e r l a n d a je s t b a r d z o c e n n a d la p o sz e r z e n ia w ie d z y t a k z te o lo g ii litu r g ii, j a k i z lit u r g ii p a s t o r a ln e j. U g r u n to w u je w K o ś c ie le to, co z o sta ło u c z y n io n e w r e f o r m ie litu r g ic z n e j, w k t ó r e j p o c z e sn e m ie js c e z a jm u je M s z a ł R z y m s k i P a w ła V I. Je d n o c z e śn ie o m a w ia n a p o z y c ja n a n o w o p o m a g a k a p ła n o m i w ie r n y m św ie c k im z ro z u m ie ć n o w e s p o jr z e n ie n a litu r g ię , p e łn ie js z e i o w o c n ie jsz e je j św ię to w a n ie i w p r o w a d z a n ie w ż y c ie . T o s tu d iu m t e o lo g ic z n o - p a sto r a ln e w z w ię z ły sp o s ó b w y c z e r p u je p r z e d m io t e u c h o lo g ii e u c h a r y sty c z n y c h z a w a r t y c h w M s z a le P a w ła V I i z a c h ę c a do n o w y c h b a d a ń w ty m z a k r e sie . k s . J a n D e c y k , W a r s z a w a K s . S t a n i s ła w O L E J N I K , D a r - W e z w a n ie - O d p o w ie d ź . T e o l o g i a m o r a l n a , t. 5 S ł u ż b a B o g u i o t w a r c i e s i ę n a ś w i a t o r a z t. 6 Z y c ie o s o b i s t e i w s p ó ł ż y c ie m ię d z y lu d z k ie , A T K , W a r sz a w a 1991. O d c z a su S o b o r u W a ty k a ń sk ie g o I I , k t ó r y ja s n o o k r e ś lił k ie r u n e k p o s z u k iw a ń n a d u d o s k o n a la n ie m te o lo g ii m o r a ln e j (O T , 16) o d n o to w a ć n a le ż y lic z n e p r a c e n a t e m a t o d n o w y t e j d y s c y p lin y t e o lo g ic z n e j, i to z w y r a ź n ą p r o p o z y c ją m o d e lo w ą . L i s t a p o s t u la t ó w w sz e ro k o p o ję t e j d y s k u s ji n a d p o s z u k iw a n ie m to ż sa m o śc i te o lo g ii m o r a ln e j, n a d o k r e ś le n ie m j e j sp e c y fic z n y c h z a d a ń , j e j w ła sn e g o o b s z a r u b a d a ń o r a z m e to d y je s t b a r d z o d łu g a i b o g a ta . D y s k u s je te u ja w n i a ją b e z sp rz e c z n ie , że s e r ia r z e te ln y c h p r ó b n o w e g o o p r a c o w a n ia te o lo g ii m o r a ln e j, u jm u ją c y c h tę d y sc y p lin ę a r e to lo g ic z n ie , n o m o lo g icz n ie c z y a k sjo lo g ic z n ie , w y k a z u je z a ró w n o s w o iste z a le ty , j a k i n ie d o c ią g n ię c ia . W p o s t u la t a c h i d y r e k ty w a c h so b o ro w y c h m o ż n a u p a tr y w a ć o fic ja ln e a u to r y z o w a n ie t a k ic h o r ie n t a c ji re fo r m isty c z n y c h , k t ó r e w sw y c h p r o g r a m a c h w y r a ź n ie d e k la r o w a ły : 1) P ism o Ś w ię t e — ja k o p r i n c i p i u m c o g n o s c e n d i,
2) ż y c ie w C h r y s tu s ie — ja k o p r i n c i p i u m e s s e n d i , 3) św ia d e c tw o m iło śc i (ow oc) — ja k o p r i n c i p i u m a g e n d i. W t y m k o n te k śc ie m e to d o lo g ic z n y m i h isto r y c z n y m n a le ż y p r z y s tą p ić do o c e n y k o le jn y c h d w ó ch to m ó w te o lo g ii m o r a ln e j w y b itn e g o p o lsk ie g o m o r a lis t y k s. S t a n i s ła w a O l e j n i k a , O a r - W e z w a n ie - O d p o w ie d ż . J u ż s a m ty tu ł p o d r ę c z n ik a w s k a z u je , iż a u to r w p e łn i p o d z ie la m e to d o lo g ic z n e i m e r y t o ry c z n e p r o p o z y c je so b o ro w e . Z a w a r to ś ć t r e ś c io w a p o d rę c z n ik ó w j e s t r e z u l t a t e m d łu g ic h l a t p r z e m y śle ń , p r z e p r a c o w a ń , d y s k u s ji w g r o n ie te o lo g ó w m o r a lis tó w i n ie z w y k le tw ó r c z e j d z ia ła ln o śc i. C z y te ln ik p o lsk i, stu d e n t te o lo g ii m o r a ln e j, j a k ró w n ie ż w y k ła d o w c a t e j d y s c y p lin y o t r z y m u ją n ie z w y k le
c e n n y m a te r ia ł z z a k r e s u c h r z e ś c ija ń s k ie j i k a to lic k ie j m o r a ln o śc i. T e o lo g ia m o r a ln a k s. S . O le jn ik a s ta n o w i ró w n ie ż z a k o ń c z e n ie e p o k i ta k ic h p o d r ę c z n ik ó w , g d z ie w sz y stk o b y ło p r z e w id z ia n e , a ż d o n a jd r o b n ie js z y c h szcze g ó łó w , j a k w k o d e k sie , i g d z ie c h r z e ś c ija ń sk ie ż y c ie m o r a ln e p r z e d s ta w ia ło się p r z e d e w sz y stk im ja k o s y st e m z a m k n ię ty s a m w so b ie , d o sk o n a le o k r e ślo n y , w k t ó r y m k a ż d y m ia ł p o słu sz n ie p r z e s tr z e g a ć p r z e p isó w w n ich z a w a r ty c h . N ie m a t u t a j — w p r z e c iw ie ń stw ie d o w c z e śn ie jsz y c h p o d rę c z n i k ó w — p r y m a tu p r a w a , o b o w ią z k u i p o s łu s z e ń s tw a w k lim a c ie fo r m a liz m u , g d z ie p a n u je je d y n ie o b a w a g rz e c h u . P e łn ie js z e sto so w a n ie E w a n g e lii w p o d rę c z n ik a c h k s . S . O le jn ik a p o z w a la c z n ik a c h k s. S . O le jn ik a , p o z w o lił m o r a ln o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j o d z y sk a ć s w ą o r y g in a ln o ść . U k a z a n a o n a z o s t a ła b a r d z o p r z e jr z y ś c ie ja k o w o ln a i o d p o w ie d z ia ln a o d p o w ie d ź n a w e z w a n ie o so b y C h r y s tu s a , b ę d ą c e j w y r a z e m m i ło śc i c a łk o w it e j i b e z g r a n ic z n e j. N ie z a m y k a się t a k u k a z a n a m o r a ln o ść w c ia sn o c ie in d y w id u a ln e g o s u m ie n ia o d d z ie lo n eg o o d ś w ia ta , le c z o tw ie ra się sp o n ta n ic z n ie n a s p o t k a n ie w sz y stk ic h lu d z i, z g o d n ie z E w a n g e lią , k t ó r a j e s t w e z w a n ie m s k ie r o w a n y m d o c a ł e j w sp ó ln o ty lu d z k ie j, d ą ż ą c e j d o je d n o śc i. P e łn ie js z e sto so w a n ie E w a n g e lii w p o d rę c z n ik a c h k s . S . O le jn ik a p o z w a la m o r a ln o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j o b ja w ić się ta k ż e w p e d a g o g ic z n e j p e r sp e k t y w ie w z ro stu , r o z w o ju k u c o r a z p e łn ie js z e j p r a w d z ie i o fie r z e sie b ie . A u to r p o sz u k u je t a k ż e s t a le n o w y c h d z ie d z in ż y c ia , k tó r e o p is u je i w y ja ś n ia w p e r sp e k t y w ie m iło śc i i n ie w y c z e r p a n e g o m iło sie r d z ia . T a k a m o r a ln o ść je s t s t a le o t w a r t a n a n o w e h o ry z o n ty , k u z d a rz e n io m z a p o w ia d a ją c y m p r z y sz ło ść , b ę d ą c y m z n a k ie m c z a su d a n y m p r z e z B o g a .
T e c h a r a k t e r y s ty c z n e z n a m io n a m o r a ln o śc i c h r z e ś c ija ń sk ie j z n a la z ły s w o je m ie js c e w k o le jn y c h d w ó c h to m a c h te o lo g ii m o r a ln e j k s. S . O le jn ik a . T o m 5, z a ty t u ło w a n y : S ł u ż b a B o g u i o t w a r c i e s ię n a ś w i a t , z a w ie r a d w a isto tn e o d n ie sie n ia ż y c ia m o r a ln e g o : w e r ty k a ln y i h o ry z o n ta ln y . W o d n ie sie n iu w e r ty k a ln y m a u to r u k a z u je o b e c n o ść B o g a w śr ó d lu d z i, co n ie m o ż e s ta ć się o b o ję tn e d la c z ło w ie k a , le c z d o m a g a s ię w ła ś c iw e j o d p o w ie d z i w n a jo g ó ln ie j p o ję ty m o d d a w a n iu M u c z c i i z a a n g a ż o w a n iu o so b y w ży cie c n o tliw e . U k a z a n a z o st a ła t u t a j lit u r g ia z c a ły m sw y m b o g a c tw e m , w k t ó r e j o s o b a lu d z k a w sp o s ó b n a jb a r d z i e j w ła ś c iw y i w sp ó ln o to w y o d d a je c z e ść B o g u . W sk a z a n o ta k ż e n a n a jb a r d z ie j p o w sz e c h n y , bo s i ę g a ją c y w ży cie co d z ie n n e p r z e ja w t e j czci, k tó r y m j e s t m o d litw a . N ie w ą tp liw ie , K o ś c ió ł o d d a je c ze ść B o g u w J e z u s ie C h r y s tu s ie . D la te g o a u to r p o d r ę c z n ik a u k a z u je n a s t ę p n ie n ie z a s t ą p io n ą ro lę k a p ła n ó w z a a n g a ż o w a n y c h w sz c z e g ó ln e j słu ż b ie B o g u i L u d o w i B o ż e m u . A u to r z d a je so b ie d o sk o n a le s p r a w ę , że j a s n a ś w ia d o m o ść t o ż s a m o śc i k a p ł a ń s k ie j i z a k o n n e j j e s t g w a r a n c ją b u d o w y d u c h o w o śc i w ła ś c iw e j k a p ła n o w i i z a k o n n ik o w i i d la n ic h s p e c y fic z n e j. W y r a ż a się o n a w u ś w ię c a n iu się k a p ł a n a p r z e z w ie r n e s p e łn ia n ie o b o w ią z k ó w , w m iło śc i p a s t e r s k ie j i c a łk o w ity m o d d a n iu s ię m is ji o tr z y m a n e j o d C h r y s tu s a . T a k w id z ia n a d u c h o w o ść z a k ła d a n a jś c iś l e js z ą w sp ó ln o tę ż y c ia i d z ia ła n ia w je d n o śc i z C h r y s tu s e m , n a ś la d o w a n ia G o w J e g o c a łk o w ity m p o słu sz e ń stw ie w o li O jc a , w J e g o n ie p o d z ie ln y m o d d a n iu się n a słu ż b ę d r u g ie m u czło w iek o w i.
A u to r w d r u g ie j c z ę śc i p ią te g o to m u , k ie r u ją c się n a u k ą S o b o r u W a ty k a ń s k ie g o I I i sp o łe c z n y m i e n c y k lik a m i, u k a z a ł b a r d z o w y r a ź n ie k o n ie c z n o ść o t w a r c ia się K o ś c io ła k u w sp ó łc z e sn e m u ś w ia tu , m i s ji s łu ż b y w sto su n k u do n ie g o , m is ji s łu ż e n ia m u p r a w d ą o b ja w io n ą , d o b r e m n a d p r z y r o d z o n y m i ż y c ie m m iło ści. T y m s a m y m a u t o r p o s t a w ił p r z e d t e o lo g ią n o w e z a d a n ie p o g łę b io n e j r e f le k s ji n a d św ia te m . N a ś w ie t la ją c rz e c z y w isto ść z ie m sk ą ja k o B o ż y d a r d la lu d z i, u w y r a ź n ił on ta k ż e z w ią z a n e z n im p o w o ła n ie , b y d o p o m ó c c h r z e śc ija n o m w z a ję c iu w ła ś c iw e j p o s t a w y m o r a ln e j w o b ec z a c h o d z ą c y c h w św ie c ie z ja w is k , s p r a w i w y d a rz e ń . C h r z e ś c ija n in z a a n g a ż o w a n y w d z ia ła ln o ść d o c z e sn ą , w o r g a n iz o w a n ie i d o sk o n a le n ie s p r a w t e j z ie m i o t r z y m u je ty m sa m y m n a d r z ę d n ą p e r sp e k ty w ę p a tr z e n ia n a s e n s i w a r to ś ć d z ie ła sw e g o ż y c ia .
K o n t y n u a c ję te o lo g ii m o r a ln e j sz c z e g ó ło w e j sta n o w i je j sz ó sty to m , z a t y t u ło w a n y : Z y c ie o s o b i s t e i w s p ó ł ż y c ie m ię d z y lu d z k ie . T o m ten sta n o w i ta k ż e
d a ls z ą te o lo g ic z n ą r e f le k s ję n a d m o r a ln o ś c ią w w y m ia rz e h o ry z o n ta ln y m z b liż s z ą k o n k r e t y z a c ją w sk a z a ń d o ty c z ą c y c h d z ia ła ń lu d z k ic h . Z a k r e s z a g a d n ie ń , k t ó r y s t a ł się p r z e d m io te m r o z w a ż a ń te g o to m u , m a n a w sk r o ś p e r so n a list y c z n y c h a r a k te r , s k u p ia ją c y się c a łk o w ic ie n a o so b ie lu d z k ie j ja k o p r z e d m io c ie m o r a ln e g o o d n ie sie n ia . A u to r w y sz c z e g ó ln ia p r z e d e w sz y st k im d w ie r e la c je , w k tó r y c h o so b a lu d z k a s ta n o w i p r z e d m io t o d n ie sie ń i d z ia ła ń m o r a ln y c h . W je d n e j p r z e d m io te m o d n ie sie n ia j e s t s a m p o d m io t d z ia ła ją c y , w d r u g ie j z a ś in n a o so b a. P ie r w s z y k r ą g o d n ie sie ń — in tr a p e r so n a ln y — o b e jm u je a u to r t y t u ł e m „ k u lt u r a m o r a ln a ż y c ia o s o b iste g o ” . Z g o d n ie z z a s a d n ic z ą id e ą p r z y ję t ą w c a ło śc i p r a c y (d a r B o ż y , w e z w a n ie i o d p o w ie d ź ), u k a z a n a z o st a ła w ła s n a e g z y s t e n c ja z ie m s k a ja k o w ie lk i d a r B o ż y , d o m a g a ją c y się p e łn e j a k c e p t a c ji i o d p o w ie d z i w c z y n a c h m o r a ln y c h a f ir m u ją c y c h te n d a r. U ja - ś n io n a z o st a ła s z e r o k a p a n o r a m a p o z y ty w n y c h d z ia ła ń m o ra ln y c h , b ę d ą c y c h s p o t k a n ie m w o ln o śc i c z ło w ie k a i ł a s k i B o ż e j. P o k a z a n o t u t a j w sp o só b b a r d z o p o g łę b io n y p o w in n o ść r o z w o ju d u c h o w e g o w r e a liz a c ji p o w o ła n ia B o ż e g o , d a l e j w a r to ś ć c ia ła , r a d o ś ć ż y c ia o r a z c z u jn e o c z e k iw a n ie p r z y jś c ia P a n a w k o n t e k ś c ie c h o ro b y i śm ie rc i. D r u g i k r ą g o d n ie sie ń — in te r p e r s o n a ln y — sta n o w i te o lo g ic z n ą r e f le k s ję n a d c h r z e ś c ija ń sk im i o d n ie sie n ia m i d o b liź n ie g o w d u c h u s p r a w ie d liw o śc i i m iło ści. U w y r a ź n ia ją c p o d sta w o w e p r z e s ła n k i m o r a ln e u k ła d a n ia r e la c ji m ię d z y o so b o w y c h a u to r u k a z u je n a jp ie r w p e łn ą p r a w d ę o o so b ie lu d z k ie j, k t ó r a ze w z g lę d u n a s w ą g o d n o ść d o m a g a s ię a f i r m a c ji w p o s t a c i m iło ści. A f i r m u ją c a p o s t a w a w sto su n k u d o b liź n ie g o w d u c h u sp r a w ie d liw o ś c i i m i ł o ś c i m u s i się o b ja w ić w c z y n a c h n io są c y c h p o m o c n a d ro d z e z b a w ie n ia , w p o sta w ie s z a c u n k u d o ż y c ia c ie le sn e g o , n ie m a te r ia ln y c h d ó b r o so b o w y c h o r a z d ó b r m a te r ia ln y c h . A u to r z d a je so b ie d o sk o n a le s p r a w ę z te g o , ż e w r a m a c h ty c h o d n ie sie ń p o w s ta je w ie le tr u d n y c h p r o b le m ó w m o r a ln y c h . B y je d o s ta te c z n ie n a ś w ie t lić i p o p r a w n ie ro z w ią z a ć , n ie p o p r z e s t a je n a p r z e d s t a w ie n iu o g ó ln e j te o r ii m iło śc i b liź n ie g o o r a z z w ią z a n e j z n ią sp r a w ie d liw o śc i, le c z s t a r a się — u w z g lę d n ia ją c w y n ik i w ie lu d y sc y p lin n a u k o w y c h — b a r
d z o rz e c z o w o i o stro ż n ie w y su n ą ć k o n k re tn e r o z w ią z a n ia . C h o d z i tu z w ła sz c z a 0 t a k ie z a g a d n ie n ia , j a k e u t a n a z ja , n ie b e z p ie c z n e e k s p e r y m e n t y m e d y c z n e czy z a p ło d n ie n ie in v it r o . Z a p r e z e n to w a n ie ty lk o g łó w n y ch te m a tó w z a w a r ty c h w d w ó ch k o le jn y c h t o m a c h p o d r ę c z n ik a t e o lo g ii m o r a ln e j k s. S . O l e j n i k a n ie p o k a z u je w ie l k ie g o b o g a c tw a tr e śc io w e g o , z a w a r t e g o w w y m ie n io n y c h w r e c e n z ji p r o b le m a c h . P o d r ę c z n ik o d z n a c z a ją c y się w ie lk im i w a lo r a m i m e to d o lo g ic z n y m i u ł a t w ia c z y te ln ik o w i z o rie n to w a n ie się b e z tr u d u , w ja k im p o lu m o r a ln o śc i c h r z e ś c ija ń s k ie j się z n a jd u je , j a k i e g łó w n e z a s a d y m o r a ln e s ą t u t a j u sz c z e g ó ło w io n e o r a z ja k ie r a c je , z w ła sz c z a teo lo g ic z n e , p r z e m a w ia ją z a ta k im , a n ie in n y m ro z w ią z a n ie m . T o , cze g o o c z e k u je się od p o d rę c z n ik ó w , b y ja s n o o p is y w a ły i w y ja ś n ia ł y isto tn e p r o b le m y , m o ż n a w c a łe j r o z c ią g ło ś c i o d n a le ź ć w p r e z e n to w a n e j te o lo g ii m o r a ln e j. D o d a tk o w y m w a lo r e m p o d r ę c z n ik a je s t u m ie sz c z e n ie p o k a ż d y m p a r a g r a f ie lite r a tu r y , do k t ó r e j m o ż e się o d n ie ść c z y te ln ik w c e lu p o g łę b ie n ia d a n e g o p r o b le m u . C o w ię c e j, a u to r p o d r ę c z n i k ó w z a d b a ł o to, b y w z e sta w ie li t e r a t u r y u k a z a ć p r z e d e w sz y stk im p o lsk ic h a u to r ó w , k tó r y c h d o r o b e k je s t te ż z n a c z ą c y . N a le ż y ży w ić p r z e k o n a n ie , że p o u k a z a n iu s ię w k r ó tc e o sta tn ie g o sió d m e g o to m u stu d e n t i w y k ła d o w c a te o lo g ii m o r a ln e j b ę d z ie m ó g ł n a d łu g ie l a t a s ię g a ć d o b o g a c tw a r e f le k s ji te o lo g ic z n o - m o r a ln e j k s. S . O le jn ik a , b y n ie ty lk o p o g łę b ia ć sw ą w ie d z ę , le c z b y o n a ta k ż e in sp ir o w a ła go do d a lsz y c h p r z e m y śle ń n a d D a re m -W e z w a n ie m 1 O d p o w ie d z ią c zło w iek a.
