Edward Polański
Mój życiorys naukowy
Nauczyciel i Szkoła 2 (9), 251-255
Edward Polański
Mój życiorys naukowy
U rodziłem się 2 m arca 1932 roku w B rzozdow cach w w ojew ództw ie lwowskim . N aukę w szkole podstaw o wej rozpocząłem w 1939 roku w rodzinnym m iasteczku, a ukończyłem j ą w 1945 roku w Tarnow ie, dokąd w raz z rodziną przeniosłem się w 1944 roku. D o III Liceum Ogólnokształcącego im. A dam a M ickiew icza w Tarnowie uczęszczałem w latach 1945-1951. W yższe studia poloni styczne ukończyłem na W ydziale Filologicznym U niw er sytetu Jagiellońskiego w 1955 roku.
W latach 1 9 55-1961 p ra c o w a łe m w ch a ra k te rz e nauczyciela języka polskiego w Liceum O gólnokształcą cym im. W ładysław a Broniew skiego w K rośnie O drzań skim, ucząc rów nocześnie w szkole podstawow ej oraz liceum ogólnokształcącym dla oficerów oraz w ieczorow ym liceum ogólnokształcącym .
W 1961 roku przeniosłem się do K atow ic, gdzie podjąłem pracę naukow o- dydaktyczną jak o asystent w K atedrze D ydaktyki L iteratury i Języka Polskiego W yższej Szkoły Pedagogicznej, a także w ram ach pół etatu prow adziłem zajęcia w w ieczorow ym liceum ogólnokształcącym (do 1966 roku). Do dośw iadczeń dy daktycznych zebranych w trakcie swojej pracy w różnych typach szkół naw iązy w ałem w czasie m oich późniejszych badań oraz w trakcie prow adzenia zajęć ze studentam i z zakresu dydaktyki języ k a i literatury polskiej.
Od 1 października 1963 do 30 w rześnia 1969 roku pełniłem funkcję starsze go asystenta K atedry W yższej Szkoły P edagogicznej, a następnie (od 1 X 1968 roku) U niw ersytetu Śląskiego, od 1 października 1969 do 30 w rześnia 1973 roku byłem zatrudniony na stanowisku adiunkta w Instytucie Filologii Polskiej (Zakład M etodyki L iteratury i Języka Polskiego).
W 1968 roku odbyłem staż naukow y w Uniw ersytecie W arszawskim pod kie runkiem profesora Bronisława W ieczorkiewicza. W 1969 roku doktoryzowałem się w Uniwersytecie Śląskim na podstawie pracy Badania nad ortografią uczniów szkół
średnich (stan, typologia błędów, przyczyny ich pow staw ania oraz sposoby zapobie gania), za którą otrzymałem nagrodę M inistra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego.
Od 1 października 1969 do 30 września 1973 roku pełniłem obowiązki sekre tarza naukowego Instytutu Filologii Polskiej. W listopadzie 1969 roku z inicjatywy
252 Nauczyciel i Szkoła 2(9) 2 0 0 0
Rektora U niwersytetu Śląskiego, prof. Kazimierza Popiołka, rozpocząłem organizo wanie M iędzywydziałow ego Studium K ulturalno-O św iatow ego, którego zostałem pierw szym kierownikiem , którą to funkcję pełniłem do 30 w rześnia 1974 roku.
1 października 1973 roku pow ołano mnie na stanowisko docenta i pow ierzono funkcję kierow nika Zakładu D ydaktyki Języka i L iteratury Polskiej Instytutu F i lologii Polskiej.
W latach 1977-1982 kierowałem ogólnopolskimi badaniami, których zadaniem było w drażanie nowych programów, podręczników szkolnych i innych środków dy daktycznych (problem zlecony Instytutowi Języka Polskiego Uniwersytetu Śląskiego przez M in isterstw o O św iaty i W ychow ania), w latach 198 7 -1 9 9 0 w ramach Centralnego Programu Badań Podstawowych kierowałem ogólnopolskim zespołem badań nad jakością i zakresem treści kształcenia w zakresie języka polskie go w szkołach (propozycja nowego program u nauczania, ocena podręczników itp.), ponadto w latach 1984—1989 brałem udział w badaniach centralnych Rządowego Program u Badań Podstawow ych „Unowocześnianie procesu dydaktycznego...”
W latach 1980-1982 byłem prodziekanem W ydziału Filologicznego U niw er sytetu Śląskiego, a od roku 1984 do 1987 pełniłem funkcję w icedyrektora Insty tutu Języka Polskiego. Jestem członkiem Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN od m om entu jej pow ołania, tj. od 1996 r., w ram ach tej rady członkiem K o misji Dydaktycznej — od czasu jej powstania, tj. od 1999 roku, członkiem Komisji K ultury Języka K om itetu Językoznaw stw a PAN od 1990 roku, P olskiego Tow a rzy stw a Ję z y k o zn aw czeg o od 1980, K o m isji Ję z y k o z n a w stw a PAN O d d z ia ł w K atow icach, Polskiego Tow arzystw a Fonetycznego, International Society o f P honetic Sciences, Polskiego Tow arzystw a Logopedycznego, Senackiej K om isji ds. Rozwoju K adry N aukowej UŚ i jej przew odniczącym (1990-1996), Senackiej K om isji ds. M ianow ania na stanow isko Profesora N adzw yczajnego od 1996 r., a od 1999 roku jej w iceprzew odniczącym , w 1991 roku zostałem pow ołany na 3 lata do Zespołu Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego ds. K ształcenia Nauczycieli. Przez 3 lata byłem członkiem Zespołu Programowego Języka Polskiego Ministerstwa O św iaty i W ychowania. W 1977 roku utw orzyłem pism o naukow e U niw ersytetu Śląskiego „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego” , którego byłem re daktorem lub współredaktorem (do 2000 roku). Pismo to ma zasięg ogólnopolski (do tąd opublikowano 15 tomów). Ponadto od w ielu lat w chodzę w skład kolegiów re dakcyjnych 5 czasopism : „Polonistyka” , „D ydaktyka L iteratury” , „Język Polski w Szkole, IV -V III” , „Edukacja H umanistyczna” , „Nauczyciel i Szkoła” .
O trzym ałem m.in. 2 indyw idualne i 1 zespołow ą nagrodę resortow ą, K rzyż K aw alerski OOP, M edal KEN.
W 1978 roku habilitow ałem się w U niw ersytecie W rocław skim na podstaw ie rozpraw y „Studia nad zasobem leksykalnym uczniów ” . Tytuł profesora nadzw y czajnego nadała mi Rada Państw a uchw ałą z dnia 19 lipca 1988 roku, stanow isko
Edward Polański — M ó j życiorys naukowy 253
p ro feso ra zw yczajnego U niw ersytetu Ś ląskiego M in ister E dukacji N arodow ej nadał mi 2 m arca 1992 roku.
M oje zainteresowania naukowe skupiają się wokół takich zagadnień, ja k kom petencje i sprawność językow a dzieci i młodzieży, ortografia i słownictw o oraz ich nauczanie, nauka o języ k u w szkole.
Opublikowałem ponad 80 prac, w tym 14 książek autorskich lub współautorskich. W książkach B adania nad ortografią uczniów (1973) oraz w D ydaktyce or
tografii i interpunkcji (1987, zm ienione i rozszerzone w ydanie 1995) przedstaw i
łem w łasne badania nad determ inantam i sprawności ortograficznej uczniów (m.in. pam ięć wzrokowa, uwaga, myślenie, płeć, czynniki środowiskowe i dydaktyczne), w ysuw ając w ynikające z otrzym anych w yników badań w nioski dla nauczania, do których naw iązyw ałem w innych publikacjach, m ających charakter podręczników dla nauczycieli: Ortografia i interpunkcja w nauczaniu początkowym . Podręcznik
dla nauczyciela (w spółautor) 1996 oraz O rtografia i interpunkcja w klasach IV - VIII. Wiadomości i ćwiczenia (w spółautor) 1994.
Z m oich badań nad pam ięcią w zrokow ą i m yśleniem logicznym w ynika, że w opanow aniu ortografii rola pam ięci w zrokowej je st w iększa niż znajom ość re guł ortograficznych, które m ają zw iązek z myśleniem logicznym. Dość często zna jo m o ść zasad ortograficznych nie idzie w parze z pop raw n o ścią ortograficzną, a popraw na pisownia nie zawsze pokrywa się ze znajom ością reguł ortograficznych u uczniów. Uwzględnianie bodźców w zrokow ych (czytanie, w ykorzystyw anie ko lorów w nauczaniu pisowni) je st bardziej skuteczną form ą w nauczaniu ortogra fii niż uczenie reguł pisowni, których znajom ość je s t wprawdzie przydatna, ale ma charakter jedynie w spierający uczenie poszczególnych zapisów wyrazów. W dy daktyce ortografii, co obserwujem y w podręcznikach dla uczniów, zbyt dużą wagę przypisuje się znajom ości przez uczniów zasad pisow ni, natom iast za m ałą prak tycznem u celowi jakim je st bezbłędne pisanie.
W pływ pamięci emocjonalnej na zapam iętanie pisowni, potrzebę uw zględnie nia zasady „ucząc, baw ić”, istotną zwłaszcza w młodszym w ieku szkolnym, akcen tuję w niektórych słownikach i ćwiczeniach ortograficznych, por. m.in. Słow nik or
tograficzny dla najm łodszych 1998; Zabaw a z ortografią. Ćwiczenia do Słow ni ka ortograficznego dla najm łodszych z grą p la n szo w ą N a ra tu n ek księżn iczce
1998; Zabaw a z ortografią. Ćwiczenia do Słow nika ortograficznego dla najm łod
szych z grą planszow ą G rzegorz O dważny 1998 oraz w kom puterow ym słowniku
pt. Zabaw a z ortografią. Kom puterowy słow nik ortograficzny dla najm łodszych. W ydaw nictwo Szkolne PW N 1999. Do problem u tego naw iązuję także w dydak tycznych audycjach telew izyjnych „Zabaw y językiem polskim ” oraz ogólnopol skich dyktandach, w których jestem jurorem .
O statn ie zm iany w p iso w n i, k tó ry ch b y łem in icjato rem , p rzed staw iłem w „N owym słow niku ortograficznym PW N z zasadam i pisow ni i interpunkcji”
254 Nauczyciel i Szkota 2(9) 2 0 0 0
(1996, 1997, 1998, 1999), „Słowniku ortograficznym ” (1998, 1999), „Słow niku or tograficznym z zasadam i pisow ni i in terp u n k cji” , W ydaw nictw o „Z n ak ” 1999 (w spółautor), „Słow niku ortograficznym nie tylko dla uczniów ” 1995, 1996, 1999 (w spółautor), „Słow niku łącznej i rozdzielnej pisow ni” , W ydaw nictw o „H arm o nia” , G dańsk 2000, a popularyzuję w w yw iadach i cyklicznych odcinkach p raso w ych. Tutaj inform uję rów nież o pracach Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN oraz K om isji K ultury Języka K om itetu Językoznaw stw a PAN.
Duże korzyści, jak wynika z badań, przynieść może integrowanie nauczania or tografii z fleksją, słowotwórstwem i słownictwem, a interpunkcji ze składnią. Problem słownictwa i jego nauczania przedstawiłem w książce Słownictwo uczniów. Badania,
problemy, wnioski, Warszawa 1982, którą m.in. poświęciłem uwarunkowaniom spraw
ności leksykalnej uczniów oraz w nioskom dydaktycznym, do których naw iązałem w książce Słownictwo i frazeologia w szkole. Wiadomości, ćwiczenia, testy dla gim
nazjalistów i szkól średnich. Wydawnictwo „Literatura” 1999 (współautor).
W pierwszej książce m.in. zająłem się zagadnieniem badania zasobu leksykal nego uczniów, przedstaw iając przykładow e testy słow nikow o-frazeologiczne od pierw szej klasy szkoły podstaw ow ej do ostatniej klasy szkoły średniej, ponadto ukazałem w łasną typologię błędów leksykalnych i frazeologicznych uczniów, bio rąc za podstaw ę podziału m ateriał em piryczny zebrany z całej Polski, obejm ują cy w szystkie szczeble nauczania. Typologia ta różni się od przyjętej w literaturze przedm iotu ze w zględu na duże zróżnicow anie otrzym anego m ateriału, który stał się podstaw ą badań. N ie ograniczyłem się do przedstaw ienia typów błędów , pro ponując rów nież sposoby ich zapobiegania. Źródeł ubóstw a leksykalnego uczniów dopatrzyłem się m.in. w podręcznikach dla uczniów, które nie zaw sze są dostoso w ane do poziom u i zainteresow ań uczniów. Z m ateriału badań w ynikają sposoby bogacenia zasobu słownictw a i frazeologii, które przedstaw iłem zarów no w pierw szej, ja k i — szerzej i szczegółow o — w drugiej książce, zam ieszczając tam m.in. testy słow nikow o-frazeologiczne dla uczniów gim nazjów i szkół średnich.
W książce D ram a na lekcjach ję z y k a po lskieg o w klasach IV -V III, K ielce 1997 (w spółautor) ukazałem m etodę dram y jak o je d n ą z m etod w kształceniu in- tersem iotycznym . Po części teoretycznej, przedstaw iałem przykładow e scenariu sze lekcji dram ow ych w zakresie nauczania literatury i języ k a polskiego w star szych klasach szkoły podstawowej. Kończę dwie obszerniejsze książki pośw ięcone tej problem atyce: 1. D ram a w nauczaniu ję z y k a polskieg o w szkole p odstaw ow ej (w sp ó łau to rstw o ) oraz 2. D ram a w n a u czaniu ję z y k a p o ls k ie g o w g im n a zju m
i szkole średniej (w spółautorstw o) dla W ydaw nictw a „H arm onia” . M ają się one
ukazać w 2000 i 2001 roku. Ponadto w tych latach m ają rów nież być opublikowane następujące autorskie i w spółautorskie książki: m ojego autorstw a „K ieszonkow y słow niczek ortograficzny” w W ydawnictwie N aukow ym PW N oraz trzy w spółau torskie książki w W ydaw nictw ie „L iteratura” : „Słow nik ortograficzny dla star
Edward Polański — M ó j życiorys naukow y 255
szych klas szkoły podstaw ow ej”, „Dyktando ogólnopolskie i szkolne” oraz „Szkol ny słow nik tem atyczny języ k a polskiego” .
Jestem prom otorem siedmiorga doktorów, recenzow ałem 21 habilitantów , ok. 12 profesorów tytularnych, jak o rzecznik M EN w zakresie nauczania języ k a p o l skiego recenzuję podręczniki do szkół. W yprom ow ałem około 600 m agistrów fi lologii polskiej studiów dziennych i zaocznych.
