Z nowych serii wydawniczych IBL

Ryszard Przybylski,Krzysztof

Dmitruk,Teresa Michałowska,Alina

Kowalczykowa,Małgorzata

Semczuk

Z nowych serii wydawniczych IBL

Biuletyn Polonistyczny 26/1-2 (87-88), 298-312

P r z y j ę t o h a r m o n o g r a m dalszej p r a c y g r u p y roboczej. S p o t k a ­ nia o d b ę d ę się: w P r ad z e w 198 2 r. ( p r a w d o p o d o b n i e ) , w B u d a p e s z ­ cie w 1983 r . , w W a r s z a w i e w 198 4 r. i w Sofii (końcowe) w 1985 r. K o l e j n e s p o t k a n ia p o ś w i ę c o n e będę p r z e d y s k u t o w a n i u t e k s tów p r e z e n t o w a n y c h p r z e z każdę ze stron p a r t y c y p u j ą c y c h w p r aca ch g r u p y roboczej. K o o r d y n a t o r e m c a ł e g o tematu p o z o s t a j ę nadal prof. A. N a t e w z B u ł gar skiej A k a d e m i i Nauk.

Dr P i o t r S t a s i ń s k i

Z NOWYCH SERII WYDAWNICZYCH

D ZIEJE POLSKIEJ KRYTYKI LITERACKIEJ

P r z e d s i ę w z i ę c i e o c h a r a k t e r z e s y n t e z y h i s t o r y c z n o l i t e r a c ­ kiej, p o d j ę t e w P r a c o w n i P o e ty ki Hist o r y c z n e j IBL PAN na p r z e ł o ­ m i e 1 9 7 7 / 1 9 7 8 r. Z e sp ół a u t o r s k i p r z y g o t o w u j ą c y " D z i e j e p o l s k i e j k r y t y k i l i t e r a c k i e j " stanowią: prof. M i c h a ł Gło w i ń s k i , doc. doc. T e r e s a K o s t k i e w i c z o w a , Elżbie ta S a r n o w e k a - T e m e r i u s z , J a n u s z S ł a­ w i ń s k i , d r dr W ł o d z i m i e r z Bolecki, M a r i a n Płachecki, m gr M a r e k G u m k o w 8 k i . K o o r d y n a t o r e m prac i r e d a k t o r e m całości jest J. S ł a ­ w i ń s k i. Og ó l n a o b j ę t o ś ć dzieła w y n o s i ć będzie ok. 1 5 0 ark. P o ­ s z c z e g ó l n e jego c z ę ś c i będę k o ń c z o n e s u k c e s y w n i e - p o c z y n a j ą c od 1 9 8 4 r. ( o s t a t n i a część - w 1 98 7 r.) . "Dzieje..." będą pró bą p r z e d s t a w i e n i a h i s t o r i i polskiej k r y t y k i literackiej - od jej s t a r o p o l s k i c h p o c z ą t k ó w po rok 1975. W żadnej ze swoi ch części nie będą one p r z e g l ą d e m t w ó r c z o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h kr yty ków, lecz c h a r a k t e r y s t y k ą c a ł o ści h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i c h tego rodzaju, co s zkoły, kierunki, ś r o d o w i s k a itp. I n f o r m a c j e d o t y c z ą c e życia i

- 299 t w ó r c z o ś c i ludzi u p r a w i a j ą c y c h k r yt ykę z g r o m a d z o n e będą w o d ­ d z i e l n y c h pa r t i a c h d o k u m e n t a c y j n y c h ( b i o - b i b l i o g r a f i c z n y c h ) . O.S. BIBLIOTEKA ROMANTYCZNA B i b l i o t e k a R o m a n t y c z n a powstała w 1977 r. z I n i c j a t y w y M a ­ rii Oanion, która s f or m u ł o w a ł a również zadania tej nowej ser ii w y d a w n i c z e j : " R o m a n t yzm powra ca i my p o w r a c a m y do romantyzmu - oto, co z n a m i o n u j e naszą epokę. C z y jednak jest to ten sam ro­ mantyzm, z k t ó r y m mieli do czyn ien ia jego w s p ó ł c z e ś n i ? a l b o ten sam, k t ó r y nie r a z już w c i ągu stulecia p o w r a c a ł ? Oedną z a m b i ­ cji B i b l i o t e k i R o m a n t y c z n e j jest o d p o w i e d ź na podobne pytania, z d e r z a j ą c w r a ż l i w o ś ć w s p ó ł c z e s n ą z w r a ż l i w o ś c i ą romantyczną, nie n a ś l a d u j ą c romantyzmu, lecz i n t e r p r e t u j ą c go. Pop rze z c h a ­ r a k t e r y s t y c z n e dla polskiej i e u r o p ejskiej sztuki r omantycznej tematy. Idee, gatunki, style, popr zez i n d y w i d u a l n e w y o b r a ź n i e poety c ki e , p o p r z e z o sobo woś ci, dziwactwa, man i e r y z m i m a r g i n e s y - tak jak m y dzisiaj je o d b i e r a m y - Biblioteka R omant yczna p r a g ni e d o t r z e ć do w i e l o g ł o s o w e g o świata epoki, w której tkwi jedna z o j c z y z n d u c h o w y c h w s p ó ł c z e s n e g o człowieka".

P o n i e w a ż p o w o d z e n i e tego rodzaju im p r e z y za l e ż a ł o w dużej m i e r ze od p r z y g o t o w a n i a k i l ku co najmniej tomów, które można by było rzucić nie m a l r ó w n o c z e ś n i e na rynek, inicjatorka tego p r z e d s i ę w z i ę c i a z w r ó cił a się do cz ł o n k ó w Praco w n i L ite r a t u r y E poki R o m a n t y z m u p r z y I n s t y t u c i e Badań L i t e rackich PAN, a b y z e ­ c h c i e l i p o d j ę ć się tego sk ę d i n ę d f a s c y n ującego zadania. P o m y s ł z e s p ó ł p r z y j ą ł z e nt uzjaz mem . P r z e d y s k u t o w a n o ted y w s p ó l n i e

formę p ublikacji, n a k ł adają c na a u t o r ó w p o s z c z e g ó l n y c h tomów prz ed e w s z y s t k i m o b o w i ą z e k s p o r z ądzenia a n t o logii, p o z w a l a j ą ­ cej c z y t e l n i k o w i p r z e ś l e d z i ć i p r z e myśleć z ł o ż o n o ś ć i bogactwo o k r e ś l o n e g o tematu, p r o bl emu c zy w y d a rzenia. P o d k r e ś l o n o w i e l ­ ką w a g ę k o m e n t a r z a do t wo rzą cych o d p o w i e d n i ą k o m p o z y c j ę tek s ­ tów. Miarą jej z n a c ze nia niech będzie fakt, że Maria Oanion, która zos t ał a reda k torem tej serii, zażądała, a b y w samym u k ła­ dzie a n t o l o g i i za w a rta już była zasa d n i c z a idea interpr eta tora. N a to m ia s t formę i r o z miar y roz pra wy z o s t a w i o n o do dyspoz ycji autorów. Po d y s k u s j i z p r z e d s t a w i c i e l a m i W y d a w n i c t w a Li t e r a c ­ k i e g o w K r a k o w i e seria przy jęł a o k r e ś l o n y kształt graficzny, a k a ż d y tom uz y s k a ł o z do bę w po sta ci i l u s t r a c j i ściśle z wi ązany ch z tematem. A c z k o l w i e k ze w z g l ę d u na tzw. o b i e k t y w n e t rudności i l u s t ra c je te u k a z a ł y się w formie niez a d o w a l a j ą c e j , złej lub w r ę c z fatalnej, a c z k o l w i e k p a p ier i o k ładka nie o s i ą g n ę ł y nie­ k i e d y p r z e w i d z i a n e g o poziomu. W y d a w n i c t w u n a l e ż y się w d z i ę c z ­ ność, c h o c i a ż b y za dobre chęci.

B i b l i ot e k a R o m a n ty czna c i e s z y się b a rdzo w i e l k i m p o w odz e­ niem, co oznacza, że idea poddana przez M a r i ę Dani o n trafiła w p o t r z e b y i n t e l e k t u a l n e i e s t e t y c z n e na s z e g o społeczeń stw a. Po­ s z c z e g ó l n e tomy, k a ż d y w liczbie 10 tysięcy, rozchodzą się “spod lady" i po kilku d n iach s p r z e d a ż y stają się p o s z u k iwaną rzad k o ś ci ą b i b l i o g r a f i c z n ą . Z trud em można je dostać w A n t y k w a ­ riatach W s p ó ł c z e s n y c h . G d y b y nie trudności z papierem, nakład m ó g ł b y z o s t a ć podwojony, ś w i a d c z y to o w i e l k i m z a i n t e r e s o w a n i u romantyzmem. P o n i e w a ż w i ę k s z o ś ć a u t o r ó w rekrutuje się z c z ło n­ k ó w P r a co w ni L i t e r a t u r y Epoki R o m a n t y z m u p r z y IBL PAN, można też sądzić, że z e s p ó ł ten spełnia w o b e c społe c z e ń s t w a p o l s k i e ­ go swój p o d s t a w o w y obo wiązek.

O o t y c h c z a s u k a z a ł y się n a s t ę p u j ą c e tomy: A. K o w a l c z y k o w a , " C iemne drogi s z a l eństwa ( S z a lenie c romantyczny)"; R.

Przybył 301 Przybył

-ski, " O g r o d y r o m a n t y k ó w ” ; M. Janion, "Reduta ( R o m a n t y c z n a p o e ­ zja n i e p o d l e g ł o ś c i o w a) " ; A. Wi tk o w s k a , "Ja, g ł upi Sł o w i a n i n ( S ł o w i a n o f i l s t w o ro man tyc zne)" ; R. Przybylski, "Podróż Ju liu sza S ł o w a c k i e g o na W s c h ód "; A. K o w a l c z y k o w a , "Pejzaż romantyczny". W dru ku z n a j d u j ę się tomy: J. K a m i o nkowej "Sztambuch r o m a n t y c z ­

ny" i M. Pi w i ń s k i e j "Miłość romantyczna". Z ł ożono do druku tom y M. M a c i e j e w s k i e g o "Gawęda romantyczna" i Ł. G i n k o "Koń r o m ant y­ czny", z a m ó w i o n o zaś o p r a c o w a n i e n a s t ę p u j ą c y c h tematów: " R o m a n ­ t yczni ironi ś c i " ( M. Ż migrodzka), "Paryż ^romantyków" ( J. T r z n a ­ del), " Kuchnia p olska i romantyczna" (i. J a r o sińsk a) i "Śmierć romantyczna" ( M. Janion).

Doc. dr hab. R y s zard P rzy b y l s k i

SERIA WYDAWNICZA "PROBLEMY KULTURY LITERACKIEJ"

Od c h w i l i p o w o łan ia P racow ni Badań K u l t u r y Literackiej p o ­ de j m o w a n o p r ó b y u t w o rzeni a serii w y d a w n i c z e j , poświęconej o g ł a ­ s zaniu prac z d z i e d z i n y teorii i h i s t o r i i k u l t u r y literackiej. Oc z e k u j ą c fo r m a l n e g o z a a k c e p t o w a n i a planowanej serii, zes pół p r a c o w n i k ó w n a u k o w y c h s k u p i onych w o k ó ł prof. dra Stefana Ż ół­ k i e w s k i e g o p r z y g o t o w a ł szereg książek, któr y m W y d a w n i c t w o im. O s s o l i ń s k i c h n a d a ł o pod obn ą szatę graficzną, a b y pod kre ślić w ten sp o s ób i n s t y t u c j o n a l n ą i t ema t y c z n ą ciągłość kole jny ch t o ­ mów. W r amach tak pomy ślane j q u a s i - s e r i i ukazało się 9 książek a u t o r s k i c h i z b i o r o wych :

1. S. Ż ó ł k i ewski, Kultura literacka (1918-1932) , W r o c ł a w 1973;

tomie p i e r w s z y m u k a z a ł y się n a s t ę p u j ą c e prace: Cz. Hernas: Po ­ t r z e b y i m e t o d y badania l i t e r a t u r y brukowej, W. Grajewski: Po­ w i e ś ć - k i c z - ideologia, E. B a l c e r z a n : P r o b l e m y m e t o d o l o g i c z n e b a da c z a l i t e r a t u r y w s p ó ł c z e s n e j , Cz. Samojlik: Dramat m i e s z ­ c z a ń s k i - d ramat m ies zc z a ń s t w a , S. D ą b r o w s k i : W s p ra wie p r z ed­ m i ot u w i e d z y o l i t e ratur ze, 0. Duriein: K o m u n i k a c j a liter ack a a koraparatystyka, R. L e s n a k : P r o b l e m y b a d a w c z e k o m u n i k a c j i lite ­ rackiej, M. G ł o w i ń ski : K a n o n y p o e t y c k o ś c i i style hist ory czne, Z. Mi to s e k : S t e r e o t y p w p r z e k a z i e pr o p a g a n d o w y m , 3. Lalewicz: R a cj a bytu p o wieści, E. S z a r y - M a t y w i e c k a : Pismo i głos,

S. S k w a r c z y ń s k a : P r z e kład i jego m i e j s c e w l i t e r a t u r z e i kultu ­ rze n a r o d o w e j , T. C i e ś l i k o w e k a : S t r u k t u r a po w i e ś c i kry minalnej w o b e c w s p ó ł c z e s n e g o p o w i e ś c i o p i e a r e t w a eksp e r y m e n t a l n e g o, H. P u s tk o w s k i : Poezja " s z m a c i a r z y ’1.

3. 0 w s p ó ł c z e s n e j k u l t u r z e l i t e rackiej, W r o c ł a w 1973. W tomie d r u g i m z a m i e s z c z o n o n a s t ę p u j ą c e pozycje: K. Rudz ińs ka: P i s a r z i t w ó r c z o ś ć w k o m u n i k a c j i l i t e r ackiej XX wie ku, A. Si- cińeki: W s p ó ł c z e s n e p r z e m i a n y roli pisarza, G. Gazda: S p o ł e c z n e u w a r u n k o w a n i a g r u p l i t e r a c k i c h w P o l s c e mię d z y w o j e n n e j , 3.3. Li­ pski: 3an K a s p r o w i c z - c z ł ow iek i p i s a r z prawicy?, S. Mo r a w s k i : S z t u ka łatwa 1 sztuka trudna, 3. A n k u d o w i c z : P r o b l e m y k s i ążki i c z y t e l n i c t w a p o w s z e c h n e g o w o ś r o d k u u p r z e m y s ł a w i a n y m , S. S ie­ k i er s ki : W s p ó ł c z e s n e f unkcje s p o ł e c z n e l i t e r a t u r y k las ycznej, 3. K o ł o d z i e j s k a : P o w s t a n i e b i b l i o t e k p u b l i c z n y c h i z a s a d y g r o ­ m a d z e n i a zbiorów, M. Marcj an: 0 s z k o l n y c h u w a r u n k o w a n i a c h o d b i o ­

ru dzi e ła l i t e r a c k i ego, E. N u r c z y ń s k a : M i e j s c e i rola filmu we w s p ó ł c z e s n e j p o l o n i s t y c e szkolnej, B. Wi n k l o w a : Polska Ak ademi a L ite r a t ur y , A. G o r en iowa: Z p r o b l e m ó w a m a t o r s k i e g o tea tru ro­ b o t n i c z e g o w d w u d z i e s t o l e c i u m i ę d z y w o j e n n y m , 3. G as trzę bsk i: "Co t y d z i e ń powieść" (1946-1949). D w i e p r o p o z y c j e "li t e r a t u r y dla mas".

303

4. S p o ł e c z n e funkcje te k s t ó w l i t e rackich i p a r ali terac kic h, W r o c ł a w 1974. K sięga zawi era nast ę p u j ę c e teksty: 3. Anku dowicz: P r o b l e m y w y b o r ó w l it e r a c k i c h w c z y t e l n i c t w i e powszechnym, E. Bal- c e rzan: O d b i o r c a w poe zji dla dzieci, 3. Ziomek: Obscenum, p or­ n o g r a f i a , ś r o d k i p r zekazu, M. P łachecki: Pragmatyka plakatu p i e r w s z o m a j o w e g o (19 45-19 70) , 3. Bachórz: Ideologia w p o l sk ich d w u d z i e s t o w i e c z n y c h p o w i e ś c i a c h t a j emnic (1908-1939) , K. R u ­ d z i ń s k a : A w a n g a r d a a kul tura masowa, M. Baranowska: P r ób y p r z e ­ k r a c z a n i a g r a n i c sztuki p r z e z a w a n gardy, 3. Stradecki: Funkcj e s p o ł e c z n e s a t y r y ( "C y r u l i k W a r s z awski" 1926-1934), O. Czarnik: U t w o r y b e l e t r y s t y c z n e w polskiej pr asie codziennej lat 1 9 1 9 ­ -1923, A. W e r n e r : W o k ó ł f unkcji s p o ł e c z n y c h p o w ieści d w u d z i e s t o ­ w i e c z n e j . ( Na p r z y k ł a d z i e "Doktora Faustusa"), E. Kloc: D o ś w i a d ­ c z e n i e i k r e acja Jako p r o b l e m " P a m iętnika z powstania w a r s z a w ­ skiego" M i r o n a B i a ł osz e w s k i e g o , E. S z a r y - M a t y w i e c k a : Ksi ężka - p o w i e ś ć - a u t o t e m a t y z m , K. Dmitruk: F u n kcje zespołu i n s t ytucj i l i t e r a c k i c h w mieście, 3. Lalewicz: K o m u nikacja językowa i l it e­ ratura: f o r m y k o m u n i k a c j i j ęzykowej.

5. 3. L a lewicz, K omu n i k a c j a Językowa i literatura, W r o c ł a w 1975.

6 . Ku ltu ra - Komu nikacja - Literatura. Studia nad XX w i e ­

kiem, W r o c ł a w 1976. T o m z awier a n a s t ę p u j ę c e a r t y k u ł y i rozprawy: S. Żółk ie w s k i : P r z y c z y n e k do k r y t y k i . t e o r i i k u l t u r y XX wieku, M. H op finger: A u d i o w i z u a l n y kontekst k u l t u r y współ c z e s n e j , 3. La­ lewicz: L i t e r a t u r a w epoce masowej komunikacji, A. Helman: W s p ó ł c z e s n a s y t u a c ja dzieła sztuki, K. Dmitruk: P r z e str zeń w k u l t u rz e lite r a c k i ej , 3. Strad eck i: Grupa literacka a czasopismo. Pr z y k ł a d "Skaman d r a".

7. K. Dmitr u k , Litera tura - S p o ł e c z e ń s t w o - Przestrzeń. P r z e m i a n y u k ł a d u k u l t u r y lite racki ej, W r o c ł a w 1980.

8 . 0. Mayen, 0 k o m u n i k a t y w n o ś c i dzi e n n i k a rabiowego, W r o ­ cław 1981.

9. O. Czarnik, Proza a r t y s t y c z n a a prasa codz ien na ( 1 9 1 8 ­ -1926), W r o c ł a w 1982.

W 1982 r. u z y s ka no w r e s z c i e z g o d ę na s t w o r z e n i e serii w y ­ d awniczej pod nazwę " P r o b l e m y k u l t u r y l i t e r a ckiej". R e d a k t o r e m n a u k o wy m z o s t a ł prof. dr S. Żółkiewski. Wy d a w c a - Za kła d N a r o ­ d o w y im. O s s o l i ń s k i c h - z a c h o w a ł d a w n y kształt g r a f i c z n y ( o k ł a d ­ kę, format) k s i ążek p r z y g o t o w y w a n y c h p r z e z P r a c o w n i ę Badań K u l ­ tur y Literackiej IBL. Pi e r w s z ą p u b l i k a c j ą serii jest tom s t u d i ó w pn. " P r o b l e m y p u b l i c z n o ś c i l i t e r ackiej", W r o c ł a w 1982. T om z a ­ wi e r a n a s t ę p u j ą c e prace: 0. Lalewicz: P o j ę c i e p u b l i c z n o ś c i i p r o b l em w i ę z i s p o ł e cznej, K. Dmitruk: W p r o w a d z e n i e do teorii p u b l i c z n o ś c i literacki ej, S. Ż ółk iewski: Obie g i s p o ł ec zne l i t e ­

rat ur y a p r o b l e m p u b l i czn ości, 3. S ł a w i ń s k i : O d b i ó r i o d b io rca w p r o c es i e h i s t o r y c z n o l i t e r ac k i m , M. H o p f inger: K o d o w a n i e jako p r o b l em odbioru, 0. Anku d o w i c z : P u b l i c z n o ś ć literack a - p u b l i c z ­ ność czytająca. ( K i l k a uwag o ba d a n i a c h czytel n i c t w a ) , 0. M a c i e ­ jewski: P ub l i c z n o ś ć literac ka a i n s t y t u c j e i m e c h a n i z m y życia k ul t u r ow e go , M. Z aleski: 0 p u b l i c z n o ś c i a w a n g a r d o w e j w d w u d z i e s ­ t o l e c iu m i ę d z y w o j e n n y m , M. Płachecki: Kr y t y k a literacka. Obieg. P ub l i c zn o ść , 3. Koste cki : Uwa gi o p r z e d m i o c i e badań h i s t o r i i c zy t e l ni c tw a , W. Dynak, A.W. Labuda: Z p r o b l e m ó w ucz niowskiej p u b l i c z n o ś c i l i t e r ackiej w Polsce p o d z a b o r o w e j .

N a j b l i ż s z e p l a n y w y d a w n i c z e o b e j m u j ą dwi e pozycje: 3. Lale- wicza: R o z p o w s z e c h n i a n i e - O b ieg - Odbiór. Z a g a d n i e n i a s o c j o l o ­ gii k o m u n i k a c j i literack iej, i M. Z a l e s k i e g o : 0 s y t u acji a w a n ­ g a r d y i a w a n g a r d y z m u w kul t u r z e lite r a c k i e j dwu d z i e s t o l e c i a m i ę ­

, 4

d z y w o j e n n e g o ( t y t u ł roboczy). W dalszej k o l e j n o ś c i przewiduje się p u b l i k a c j ę prac: 3. Kordy sa, S t udia z h i s t o r i i fabuł, i

K. D m i t r u k a : W p r o w a d z e n i e do teorii i h i s t o r i i p u b l i c z n o ś c i li ­ t e r a c k i e j •

Ooc. dr hab. K r z y szto f Omitr uk

" S Ł O W N I K L I T E R A T U R Y S T A R O P O L S K I E J / Ś R E D N I O W I E C Z E ,R E N E S A N S , B A R O K / " pod redakcją T. M i c h a ł o w s k i e j p r z y u d z iale B. O t w in ow- skiej i E. S a r n o w s k i e j - T e m e r i u s z

O p r a c o w a n i e to st anowi p i e r w s z e - z uwagi na swój c h r o n o l o ­ g i c z n y z a s i ę g - o g n i w o w serii s ł o w n i k ó w lit e r a t u r y p r z y g o t o w y ­ w a n y c h p r z e z Instytut B a da ń Li te r a c k i c h PAN. O g a rnia trzy epoki:

ś r e d n i o w i e c z e , renesans i barok, a w i ę c ok. 600 lat polskiej k u l t u r y i p i ś m i e n n i ct wa. Po d o b n i e jak w w y d a n y m w c z e śni ej " S ł ow­ n i k u l i t e r a t u r y p o l s kieg o O ś wie cenia" (pod red. T. K o s t k i e w i c z o - w e j , W r o c ł a w 1977) p r z e d m i o t e m o p i s u s t ały się tutaj nie i n d y w i ­ d u a l n o ś c i p i s a r s k i e ani p oj edync ze, nawet n a j w y b i t n i e j s z e utwory, a l e w y o d r ę b n i o n e w o p a r c i u o inne kryteria zjawiska, naturą swą (o r a z c h a r a k t e r e m ujęcia) s u g e r u j ą c e o d m i e n n y od t r a d y cyjne go s p o s ó b o g l ą d u l iteratury. D o b ó r o w ych zjawisk, s e l e k t y w n y i ś c i ­ śle uk i e r u n k o w a n y , przesąd za o r ó ż nicy zachodzącej m i ę dzy " S ł o w ­ ni k iem" a z b l i ż o n y m i doń w y d a w n i c t w a m i e n c y klopedyc znym i, d ą ż ą ­ cym i do o b j ę c i a swym z a s i ę g i e m mo ż l i w i e największej ilości róż­ n o r o d n y c h faktów.

W c e n t r u m uwagi z n a l a z ł y się tu zjawiska następujące: 1) prą­ d y i k i e r u n k i l i t e r a c k i e ; 2) g a t u n k i poezji i prozy, przy czym z a z n a c z y ć należy, iż ten ( n a j o b szerniejszy ilościowo) blok a r t y ­ k u ł ó w s e n s u s t r i c t o h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i c h o b j ą ł swym z a s i ę g i e m dawną t w ó r c z o ś ć n i e z a l e ż n i e od jej formy językowej, a z a tem z a ­

-równo polską, jak łacińską; 3) dzi eło lit e r a c k i e oraz e l e m e n t y j e g o b u d o w y (jak np. podmiot literacki, bohater, fabuła); z a ł o ­ ż e n i e m b a d aw c z y m stała się tu r e k o n s trukcja głównych reguł i k o n w e n c j i ar t y s t y c z n y c h , p r z e s ą d z a j ą c y c h o k s z tałcie i sp o s o b a c h r e a l i za c j i owych elementów; 4) p o d s t a w o w e n u rty trady cji l i t e ­ rackiej (ze s z c z e g ó l n y m u w z g l ę d n i e n i e m i n s p iracji i w z o r ó w a n t y ­ c znych oraz b i b l i j n o - c h r z e ś c i j a ń s k i c h ) , a także k i e r unk i p o w i ą ­ zań p i ś m i e n n i c t w a s t a r o p o l s k i e g o ze w s p ó ł c z e s n ą mu l i t e rat urą e u r o p e j s k ą ( z w ł a s z c za włoską, francuską, niemiecką, h i s z p a ń s k ą i innymi); z a m i e r z o n y m e f e kte m tych a n a l i z m i a ł o b y być rzuceni e ś w iatła na k w e s t i ę p r z y n a l e ż n o ś c i polskiej l i t e ratur y do w s p ó l ­ nego b l ok u dawnej k u l t u r y e u r o p ejsk iej a z a r a z e m p o d j ę c i e d y s k u ­ sji na temat p r z e j a w ó w (i granic) o r y g i n a l n o ś c i t w ó r c z o ś c i ro­ dzimej; 5) s z e roko p oję t y kontekst k u l t u r o w y l i t e r a t u r y o b e j m u ­ j ą c y z a r ó w n o p r ą d y i k i e runk i religijne, filozoficzne, e s t e t y c z ­ ne, jak też życie l i te r a c k i e w różnych jego przejawach: o d in ­ s t y t u c j i (jak szkoły, mecenat, dru karnie, biblioteki, c enzur a) aż po s w o i s t y "produkt mate ria lny", jak i stanowiła książka r ę k o ­ p i ś mi e nn a i d r u k owana, w różnor aki sposób funkcjonująca w k o l e j ­ nych o k r e s a c h rozwoju k u l t u r y i rozmaicie o d b i erana przez o k r e ś ­ lone k r ęg i p u b l i c z n o ś c i lite rac kiej; 6) w ie d z a o literaturze, a z w ł a s zc z a : a) g ł ó w n e jej d y s c y p l i n y (np. poetyka, retoryka, g r a ­ matyka, ars e p i s t o l a n d i ) , b) p o d s t a w o w e pojęcia teoretyczne ( np. poema, poezja, poeta, rodzaj literacki, gatunek), c) k atego rie t e o r e t y c z n o - e s t e t y c z n e skł a d a j ą c e się na ogólną koncepcję p r o c e ­ su t w ó r c z e go (np. sztuka, reguły, imitacja, ingenium, imaginacja, furor poeticus).

P r z e d m i o t e m s z cz ególnej troski b yło d o p r a c o w a n i e się t a k i e ­ go uj ęc i e p o s z c z e g ó l n y c h zagadnień, k t óre by sprzyjał o odtw orze­ niu p r o c e s u h i s t o r y c zneg o, z a a k c e n t o w a n i u z m i a n i przekształceń

d o k o n u j ą c y c h się na p r z e s t r z e n i kilku w i e k ó w za r ó w n o w ob r ę b i e l iteratury, jak t o w a r z y s z ę c y o h jej zjawisk. W ś r ó d tych o s t a tni ch d o n i o sł a rola zo s t a ł a p r z y z n a n a dawnej teorii literatury: u k a z a ­ na dość s z e r o k o w swych r ó ż n o r o d n y c h przejawach zyskała ona w "Słowniku" w y s o k ą rangę j a k o n i e o d z o w n y (a nie d o c e n i a n y na o g ó ł ) kompon e n t w i e d z y h i s t o r y c z n o l i t e r ac k i e j .

S k ł a d a j ą c e się na tak z a p r o j e k t o w a n ą całość op ra c o w a n i a h a s ł ow e (w li c z b i e 204) p r z y g o t o w a n e przez blisko 40 a u t o r ó w (nie tylko p r z e z p r a c o w n i k ó w Ins t y t u t u Badań Literackich, al e w dużej mi e rz e p r z e z b a d a c z y l i t e r a t u r y staropolskiej z różnych o ś r o d k ó w u n i w e r s y t e c k i c h na ter enie kraju) poddano kolej no z a ­ b iegom r e d a k c y j n y m i u ł o ż o n o a l f a b e tycznie. Ł ą c z n o ś ć m e r y t o r y c z ­ na m i ę d z y h a s ł a m i w o b r ę b i e p o s z c z e g ó l n y c h grup p r o b l e m o w y c h z o ­ stała ut rzymana dz i ęk i o d s y ł a c z o m u m i e s z c z a n y m bądź w e w n ą t r z tekstów, bądź też pod nimi. Dodajm y, iż każde hasło z o s ta ło z a ­ o p a tr z o n e w w y k a z pod s t a w o w e j dla dan eg o z a g a dnienia l i t e r a t u r y przedmiotu.

P r z e k a z a n y * d o O s s o l i n e u m m a s z y n o p i s "Słownika l i t e ratur y s t aropolskiej" z n a j d u j e s ię ob e c n i e na etapie o p r a c ow ani a w y d a w ­ niczego.

Doc. dr hab. T e res a M ich a ł o w s k a

"SŁOWNIK LITERATURY P O L SKIEJ XIX WIEKU"

"Słownik l i t e r a t u r y polskiej X I X wieku" ( 1 8 2 0 - 1890 ), red a­ gowany przez 3. B a c h ó r z a i A. K o w a l c z y k o w ą , powstaje jako część składowa cyklu e n c y k l o p e d y c z n e g o, w y d a w a n e g o przez O s s o l i n e u m w serii " V a d e m e c u m P o lonis ty" , p o zostającej pod redakcją naukową

-Oa n ueza S ł a w i ń s k i e g o. B ę d zie w tym c y klu s ą s i a d o w a ł z wyd anym Już " S ł o w n i k i e m l i t e r a t u r y p ol s k i e g o O ś w i e c e n i a " ( W r o c ł a w 1977) pod red. T. K o e t k i e w i c z o w e J i z p r z y g o t o w y w a n y m ob e c n i e "Słow­ nik iem l i t e r a t u r y polskiej X X wieku" pod red. A. Brodzkiej i Z. 3 ar o 8 i ń s k i e g o .

M a t e r i a ł o w ą pod sta wę h i s t o r y c z n o l i t e r a c k ą Słownik a d z i e ­ w i ę t n a s t o w i e c z n e g o s t anie się l i t e r a t u r a rom a n t y z m u i p o z y t y ­ w izmu. Z n a j d ę się w nim hasła p o ś w i ę c o n e n u r t o m a r t y s t y c z n y m i p r ą d o m u m y s ł o w y m m a ją cym z n a c z e n i e dla literatury, z a g a d n i e n i o m j ęzyka l i t e r a c k i e g o (instytu cjo m, or g a n i z a c j o m , c z a s o p i ś m i e n ­ nictwu), z w i ą z k o m l i t e r a t u r y z i n n ymi d z i e d z i n a m i twó rcz ości a r t y s t y c z n e j o r a z p o w i ę z a n i o m l i t e r a t u r y polskiej z n a j w a ż n i e j ­ szymi dla niej l i t e r a t u r a m i obcymi. Zo s t a n ą nadto u w z g l ę d n i o n e n a j b a r dz i ej c h a r a k t e r y s t y c z n e m o t y w y literackie.

Z k o n c e p c j i o bj ęcia w J e d n y m d z iale m a t e r i a ł u z d w ó c h o k r e s ó w naszej l i t e r a t u r y oraz w ł ę c z e n i a m o t y w ó w l i t e r a c k i c h wynikła w i ę k s z a niż w s ł o w n i k u o ś w i e c e n i o w y m liczba haseł. P r o s ­ pekt s ł o w ni k a d z i e w i ę t n a s t o w i e c z n e g o o b e j m u j e ich ponad 4 0 0 ( w " S ł o w n i k u l i t e r a t u r y p o l s k i e g o Oświecenia" było 118). Z tego w z g l ę d u - mimo p r z e w i d y w a n i a dla "Słownika l i t e r a t u r y pols kie j X I X wi e k u " l i c z b y a r k u s z y w y d a w n i c z y c h w i ę k s z e j niż dla s ł o w n i ­ ka o ś w i e c e n i o w e g o - b ierze się r y g o r y s t y c z n y postulat o p r a c o w a ń krótszych.

O o w s p ó ł p r a c y w p r z y g o t o w a n i u słownika d z i e w i ę t n a s t o w i e c z ­ nego r e d a k t o r z y p o z y skal i 158 autorów; o p r ó c z polo n i s t ó w p r z y ­ jęli u d z i a ł w p r z e d s i ę w z i ę c i u r e p r e z e n t a n c i innych dy s c y p l i n h u m a n i s t y c z n y c h ( h i s t o r y c y , h i s t o r y c y filozofii, h i s t o r y c y sztuki, h i s t o r y c y l i t e r a t u r obcych, t e atrologowie), kt ór z y z g o ­ dzil i się o p r a c o w a ć kil ka d z i e s i ę t haseł z pogranicza hi s t o r i i l i t e r a t u r y i o b s z a r u w ł a s n y c h z a i n t e r e s o w a ń badawczych.

P r a ce nad tomem słownika rozp oczęto na po c z ą t k u 1980 roku. R e c e n z e n t a m i z a p r o p o n o w a n e j k o n c e p c j i słownika i listy h a seł b y l i prof. H. M a r k i e w i c z i prof. Cz. Zgorzelski. Oo końca roku 1 9 8 2 było g o t o w y c h (po o p r a c o w a n i u r edakcyjnym) ok. 5 0 % haseł; d a l s z e 2 0 % w tr a k c i e ost at e c z n y c h u z g o dnień z autorami, t e k s t y p o z o s t a ł y c h nie z o s t a ł y je szcze przez a u t o r ó w nadesłane.

Doc. dr hab. Alina K o w a l c z y k o w a

"SŁOWNIK LITERATURY POLSKIEJ XX WIEKU"

W p o c z ą t k a c h 1 9 8 0 roku z e s p ó ł w składzie: doc. dr hab. A. Brodzka, dr dr Z. Jarosi ński, A. Sobolewska, E. S z a r y - M a t y - w i e c k a i m g r M. P u c h alsk a rozp ocz ął prace nad "Sło w n i k i e m l i t e ­ ra t ur y polskiej X X wieku". Oe s i e n i ą 1981 roku do Z e sp ołu R e d a k ­ cy j n e g o d o ł ą c z y ł a m g r M. Semczuk.

" Sł o w n i k l i t e r a t u r y p olskiej X X wieku" stanowić ma o s t a t n i element serii, w c h o d z ą c e j w skład "Va d e m e c u m P o l o n i s t y ” , a o b e j ­ mującej m a j ą c y się nie d ł u g o uk azać "Słownik l i t e r a t u r y s t a r o p o l ­ skiej" (pod red. T. M i c h a ł o w s k i e j ) o p u b l i k o w a n y już "Sło wni k li­ t e r a t u r y p o l s k i e g o O ś w i e c e n i a ” ( p o d red. T. Kostkiew iczo wej ) o ra z p r z y g o t o w y w a n y do druku "S łownik l i t e r a t u r y polskiej X I X wi e k u " (pod red. A. K o w a l c z y k o w e j , J. Bachórza). W s z y s t k i e wyżej w y m i e n i o n e p o z y c j e sk ładaj ą się na c a ł o ś c i o w y o b raz hi s t o r i i li­

t e r a t u r y po l s k i e j w i d z i a n y nie w p e r s p e k t y w i e p o s z c z e g ó l n y c h autorów, a l e p r ą dów, zjawisk, m o t y w ó w i zagadnień, p o j a w i a j ą c y c h się w r óż nych o k r e s a c h rozwoju naszej literatury. Seria stanow i w i ę c nowe, p r o b l e m o w e u jęcie r ó ż n o rodnych n u r t ó w l i t e r a t u r y p o l ­ skiej na p r z e s t r z e n i dziejów.

-"Słownik..." z a p r o j e k t o w a n y w dwóch tomach po ok. 80 a r k u ­ szy każd y za w i e r a hasła rzeczowe d o t y c z ę c e l i t e r a t u r y polskiej o k r e s u 1890-1980; o b e j m u j e w i ę c epoki; Młodej Polski, d w u d z i e s ­ tolecia m i ę d z y w o j e n n e g o , p i ś m i e n n i c t w o lat w o j n y i okupac ji o r a z l i t e r a t u r ę powojenną. Tym samym jest to k o n t y n u a c j a "Słownika l i t e r a t u r y polskiej X I X w i e k u ” , z a m y k a j ą c e g o się o k re sem p o z y t y ­ wizmu.

C e l e m n a d r z ędnym, p r z y ś w i e c a j ą c y m z e s p o ł o w i r eda kcy jnemu " S ł o w n i k a . . . ” był taki d o b ó r haseł, by w mo ż l i w i e skrótowy, a z a r a z e m p r z e j r z y s t y dla k a żdego p o t e n c j a l n e g o c z y t elni ka s p o s ó b u s y s t e m a t y z o w a ć z j a w isk a oraz z a r y s o w a ć przeb i e g ist otn ych p r o ­ c e s ów p olskiej l i t e r a t u r y i k u l t u r y literackiej XX wieku. Oest to za da n i e o tyle trudne, iż "Sło wnik..." o b e j m u j e epokę nam w s p ó ł c z e s n ą ; w o b e c w i e l u z j awis k i p r o b l e m ó w nie można z a c h o w a ć dystansu, w i e l e z a g a d n i e ń jest j e szcze n i e o p r a c o w a n y c h , c z e k a j ą ­ cych d o pi e ro na h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i e ujęcia. "Słown ik l i t e r a t u ­ ry polskiej X X w ieku" stan owi w i ę c pi e r w s z ą próbę s y s t e m a t y z a c j i naszej lit e r a c k i e j w s p ó ł c z e s n o ś c i .

B l is k o 220 h a s e ł rzeczowych, u ł o ż o n y c h - Jak w k a ż d y m w y ­ da w n i c t w i e e n c y k l o p e d y c z n y m - a l f a b e t y c z n i e , ob e j m u j e p i ę ć n a ­ s t ę p u j ą c y c h g r u p zagadnień:

I. L i t e r a t u ra w k u l tu rze XX wieku,

II. Prądy, postawy, g r u p y i w y b r a n e czasopisma, III. R odzaje, gatunki, t e c hni ki literackie,

IV. Topika,

V. K i e r u n k i i d z i e d z i n y w s p ó ł c z e s n e j w i e d z y o li teraturze. Hasła d o t y c z ą w i ęc z a r ó w n o spraw ś c i ś l e literac kich, jak i p r o b l e m ó w s z e r o k o p o j ę t e g o życia literackiego, w z a j e m n y c h rela­ cji p o m i ę d z y l i t e r a tu rą a kulturą, c zy w r e s z c i e r e c e pcj i obc ych l i t e r a t u r w Po l s c e i polskiej w świecie. O d p o w i e d n i e o d n o ś n i k i w

i n d e k s i e rzec z o w y m w s k a z y w a ć będę, w jakim dziale zn a j d u j e się d a n e hasło, a z a r a z e m - z j a ki mi innymi, o pokrewnej tematyce, jest o no z w i ą z a n e . Ze w z g l ę d u na w s p o m n i a n y już cel n a d r zę dny "Słownika...** d o m i n u j ę hasła o c h a r a k t e r z e typologicznym, którym p o d p o r z ą d k o w a n e z o s t a ł y hasła szczegółowe. W n i e k tóryc h p r z y p a d ­ k a c h do d a ne g o hasła d o ł ą c z o n o aneks, r o z w i j a j ą c y z a gad nieni a s z c z e g ó ł o w e , a z a s ł u g u j ą c e z różnych w z g l ę d ó w na spe cjal ną u w a­ gę (np. hasło " W o j n y ś w i a t o w e a literatura" o p a t r z o n e a n e k s e m " L i t e r a t u r a o b o z o w a ” , u w y p u k l a j ą c y m spe c y f i k ę l i t e r a t u r y tego typu). Każ d e z h a s e ł o p a t r z o n o b i bliografią, zawi e r a j ą c ą n a j w a ż ­ n i e j s z e i najb a r d z i ej d o s t ę p n e teksty, p o r u s z a j ą c e p rob l e m a t y k ę t eg o hasła. R o z m i a r haseł u z a l e ż n i o n o od w a g i zaw a r t e g o w nim z a g a d n i e n i a oraz od jego roli w c a ł o ś c i o w y m o b r azie l i t e rat ury p o l s k i ej X X wieku.

R ó ż n o r o d n o ś ć z a w a r t y c h w "Słowniku..." h a seł jest ogromn a - “M o n o l o g w e w n ę t r z n y " i "Topika j u d e o c h r z e ś c i j a ń e k a " , "Oda" i " P o k o l e n i e l i t erackie", "A w a n g a r d a Krakowska" i "Literatura a film"; z tego p o z o r n e g o c h a o s u w y ł a n i a się, p r e t e n d u j ę c y do ca­ łoś c i ow e go , o b r a z l i t e r a t u r y polskiej X X w i e k u z całym Jej z r ó ż ­ n i c o w a ni e m , roz p i ę t o ścię tec hni k i t e n dencji ora z w i e l o k i e r u n k o - w o ś c i ą z a i n t e r e s o w a ń t e m a t ycz nych, ujęty w formę e n c y k l o p e d y c z ­ nej syntezy. S yntezy, k t ór ą w s p ó ł t w o r z y ok. 130 ludzi ( t y l e bo ­ w i e m osó b jest a u t o r a m i s ł o w n i k o w y c h haseł). O s t a t e c z n y jej kształt jest j e s z c z e nie znany, gdyż w trakcie o p r a c ow ywani a po ­ s z c z e g ó l n y c h has e ł n i e j e d n o k r o t n i e o k a z u j e się, że niektóre sęd y i o p i n i e o z j a w i s k a c h naszej liter ackiej w s p ó ł c z e s n o ś c i sę b a r ­ dzo k o n t r o w e r s y j n e i budzą w i e l e gorących s p o r ó w i dyskusji. N i e k t ó r e tylko z a w a r t e w " S ł ownik u.. ." a r t y k u ł y stanowią rezu l­ tat d ł u ż s z y c h posz u kiw ań, w i ę k s z o ś ć jest pie r w s z y m r e kones ans em b a d a w cz y m , próbą s f o r m u ł o w a n i a p r o b l e m a t y k i i wyty c z a n i a k i e r u n ­ ków d a l s z y c h badań.

-Prace nas " S ł o w n ik iem.. ." p r z e w i d z i a n e b yły na t rzy lata, teraz je dn a k można już stwier dzi ć, iż potrwają one mniej więcej do roku 1985. W tr a k cie bow iem o p r a c o w y w a n i a p o s z c z e g ó l n y c h ha­ seł, jak również w c z a s i e s p o tka ń a u t o r ó w i z e s p o ł u r e d a k c y j n e ­ go w y ł a n i a j ą się nowe p r o b l e m y i za gad n i e n i a , w y m a g a j ą c e d o p r a ­ cowania, u z u p e ł n i e n i a bąd ź us zczeg ó ł o w i e n i a .

S z e r o k i z a k r e s t e m a t y c z n y " S ł o w n i k a . . ." ( l i t e r a t u r a i k u l ­ tura li t e r ac k a w P o l s c e w XX w i e k u ) oraz fakt, iż p r z e z n a c z o n y jest on nie tylko dla grona s p e c j alistów, lecz w s z y s t k i c h z a i n ­ t e r e s o w a n y c h naszą w s p ó ł c z e s n o ś c i ą literacką imp l i k o w a ć musi m a k s y m a l n ą p r z e j r z y st ość , za r ó w n o układu haseł, jak i ich z a w ar- w a r t o ś c i mer y t o r y c z ne j. Stąd w y n i k a a l f a b e t y c z n y ukła d h a seł o ra z o d n o ś n i k i do h a seł p o k r ewn ych w i n d eksie rzeczowym. S tąd

również w i n f o r m a c j a c h b i b l i o g r a f i c z n y c h (ułożonych c h r o n o l o g i ­ c z n i e ) do k a ż d e g o hasła k ł a d z i e się nacisk na p o zycje nows z e (z da w n y c h tylko te, które są s z c z e g ó l n i e w a ż ne), łatwo d o s t ę p n e s z e r s z e m u g r o n u c z ytelników.