Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 651. 2004. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Gra˝yna Holik Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju. Zygmunt Nowak Katedra Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju. Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec 1. Wprowadzenie Proces transformacji rozpatrywany bywa wieloaspektowo. Jednym z nich jest aspekt przestrzenny. Przekształcenia systemowe zapoczątkowane w Polsce w 1989 r. spowodowały głębokie zróżnicowanie w polskiej przestrzeni. Niektóre regiony stosunkowo szybko zaadaptowały się do warunków gospodarki rynkowej, w innych zaczęły narastać negatywne skutki reform (tzw. regiony problemowe, depresyjne). Regiony te, często silnie zurbanizowane i uprzemysłowione, do okresu transformacji odgrywały ważną rolę w gospodarce kraju, a po rozpoczęciu przekształceń systemowych same zaczęły wymagać głębokiej restrukturyzacji. Dotyczyło to szczególnie ośrodków (miast) monokulturowych, rozwijających się wokół dominującego w mieście przedsiębiorstwa. Spadek produkcji, rosnące bezrobocie oraz wzrost niewykorzystanych zasobów produkcyjnych spowodowały znaczne naruszenie struktury gospodarczej tych ośrodków (regionów). Skala problemów wykluczała samodzielne ich rozwiązanie przez władze lokalne. Koniecznością stała się pomoc państwa, której wyrazem była m.in. ustawa o specjalnych strefach ekonomicznych1. Określa ona cele i sposób tworzenia stref,. 1. Ustawa z dnia 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych, Dz.U. nr 123, poz. 600 z dnia 23 listopada 1994 r. z późn. zm..

(2) 158. Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. zasady i warunki inwestowania na ich terenie oraz korzyści wynikające z prowadzenia tam działalności gospodarczej. Strefy ekonomiczne są instrumentem polityki regionalnej, mającej na celu optymalne wykorzystanie zasobów regionów do trwałego wzrostu gospodarczego i podnoszenia ich konkurencyjności2. Podstawowym celem tworzenia stref jest przyspieszenie rozwoju gospodarczego danego obszaru przez przyciągnięcie kapitału, wdrażanie nowoczesnych technologii, pobudzanie rozwoju określonych dziedzin. Służą temu rozwiązania instytucjonalne obejmujące ulgi i zwolnienia podatkowe. Na podstawie ustawy o SSE Rada Ministrów utworzyła w latach 1995–2002 17 specjalnych stref ekonomicznych, z czego obecnie funkcjonuje 14. Zajmują one obszar 7033 ha. Biorąc pod uwagę cel, do którego realizacji je powołano, strefy mogą stanowić3: 1) narzędzie restrukturyzacji starych okręgów przemysłowych: – Katowicka SSE, Wałbrzyska SSE (restrukturyzacja przemysłu wydobywczego węgla kamiennego i związanego z nim kompleksu przemysłu ciężkiego), – Legnicka SSE (dywersyfikacja struktury gospodarczej regionu – monokultura przemysłu związanego z wydobywaniem i przetwórstwem miedzi), – Łódzka SSE (restrukturyzacja przemysłu lekkiego), – Mielecka SSE (restrukturyzacja Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL – Mielec), – Tarnobrzeska SSE (dywersyfikacja struktury gospodarczej regionu – monokultura przemysłu siarkowego i jej przetwórstwo), – Starachowicka SSE (restrukturyzacja Staropolskiego Okręgu Przemysłowego), – Żarnowiecka SSE4 (zagospodarowanie niewykorzystanych terenów poprzemysłowych), 2) instrument aktywizacji regionów o niskim poziomie rozwoju gospodarczego: Suwalska SSE, Warmińsko-Mazurska SSE, Słupska SSE, 3) formę zagospodarowania zaplecza naukowo-badawczego: Krakowski Park Technologiczny, Technopark-Modlin,. 2 M. Kozak, A. Pyszkowski, R. Szewczyk, Słownik rozwoju regionalnego, Agencja Wydawnicza Mark Print, Warszawa 2000, s. 35. 3 A. Bazydło, M. Smętkowski, Specjalne strefy ekonomiczne – światowe zróżnicowanie instrumentu [w:] Polskie specjalne strefy ekonomiczne – zamierzenia i efekty, pod red. E. Kryńskiej, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2000, s. 44–45. 4 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 lipca 2001 r. w sprawie połączenia SSE „Tczew” i SSE „Żarnowiec” w specjalną strefę ekonomiczną pod nazwą Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna (Dz.U. z 2001 r., nr 84, poz. 909 i Dz.U. nr 107, poz. 1178)..

(3) Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej…. 159. 4) narzędzie ograniczenia wysokiej stopy bezrobocia strukturalnego: Częstochowska SSE5, Tczewska SSE, Kamiennogórska SSE, 5) formę wykorzystania przygranicznego położenia: Kostrzyńsko-Słubicka SSE, częściowo Suwalska SSE. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie funkcjonowania pierwszej w Polsce Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec, która rozpoczęła działalność w 1995 r. Przedmiotem rozważań będą przesłanki powołania strefy, uregulowania prawne, koncepcja rozwoju strefy i jej struktura przestrzenna i funkcjonalna oraz efekty (bezpośrednie i pośrednie) wynikające z podejmowania działalności na jej terenie. Ustanowienie strefy uważane było za swoisty eksperyment społeczno-ekonomiczny6. Do tej pory nie istniały w Polsce wydzielone specjalne strefy ekonomiczne. Powoływano wprawdzie liczne składy celne, a nawet „wolne obszary celne” (np. Wolny Obszar Celny w Gliwicach), ale pełniły one wyłącznie rolę składu celnego, nie dokonywano tam żadnych inwestycji produkcyjnych czy infrastrukturalnych. 2. Przesłanki powstania strefy Specjalna Strefa Ekonomiczna Euro-Park Mielec zlokalizowana jest w południowo-wschodniej części Polski, w uprzemysłowionej dzielnicy miasta, będącego głównym ośrodkiem powiatu mieleckiego. Rozwój miasta i całego regionu był ściśle związany z funkcjonującą w Mielcu Wytwórnią Sprzętu Komunikacyjnego (WSK – „PZL Mielec”), będącą kontynuatorką powstałych w 1938 r. Polskich Zakładów Przemysłu Lotniczego, wybudowanych w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego. Do 1990 r. dominującym kierunkiem produkcji było lotnictwo ściśle powiązane z głównym odbiorcą, tj. Związkiem Radzieckim, zarówno w dziedzinie konstrukcji, jak również zaopatrzenia i zbytu. Na skutek przekształceń systemowych na początku lat 90. przedsiębiorstwo to znalazło się, podobnie jak wiele innych dużych firm państwowych, w kłopotach związanych z gwałtownym ograniczeniem krajowych i zagranicznych rynków zbytu (rozpad RWPG, ZSRR). Załamanie sprzedaży nastąpiło pomimo to, że produkcja WSK była zdywersyfikowana – oprócz produkcji lotniczej produkowano aparaturę wtryskową, silniki wysokoprężne i pojazdy elektryczne Melex. Pod. 5. Strefy: Częstochowska i Technopark Modlin – nie rozpoczęły działalności.. 6. D. Tomala, T. Tomaszewski, Pilotażowy eksperyment, „Głos Mielecki” 27.08.1993 r..

(4) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 160. względem technologicznym zakład był jednym z najnowocześniejszych w kraju. Na jego terenie funkcjonował Ośrodek Badawczo-Rozwojowy7. Trudna sytuacja ekonomiczna firmy przejawiała się głównie w drastycznych redukcjach zatrudnienia z ok. 20 tys. osób w 1990 r. do ok. 8 tys. osób w 1995 r. Stopa bezrobocia w Mielcu osiągnęła poziom 20%. Był to jeden z najwyższych wskaźników w Polsce. Niekorzystna była również struktura bezrobocia w regionie. W 1995 r. ponad 63%8 zarejestrowanych bezrobotnych stanowili ludzie młodzi, w wieku poniżej 24 lat: większość z nich posiadała doświadczenie z pracy w przemyśle, zdobyte w WSK PZL Mielec. Znaczny był również odsetek osób trwale pozostających bez pracy (ponad 20% bezrobotnych w 1995 r. poszukiwało pracy od ponad 2 lat). Pogarszająca się sukcesywnie kondycja ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa (pomimo uruchomienia procesu restrukturyzacji) oddziaływała na sytuację społeczno-gospodarczą całego regionu mieleckiego. Protesty społeczne i akcje strajkowe zaczęły się nasilać. Ich efektem było podpisanie w listopadzie 1992 r. protokołu uzgodnienia pomiędzy komisją rządową (reprezentowaną przez ministra przemysłu i handlu) i komitetem strajkowym. Ministerstwo zobowiązało się do powołania w Mielcu specjalnej strefy ekonomicznej, która miała być odpowiedzią na drastyczną sytuację miasta i regionu (wysokie bezrobocie, zbędny majątek produkcyjny, brak ofert na rynku pracy). Z uwagi na brak krajowych doświadczeń w tworzeniu tego typu obszarów uprzywilejowanych koncepcja i strategia funkcjonowania strefy została opracowana w 1993 r. przez irlandzką firmę Shannon Free Airport Development Company Limited (SFADCO) – organ zarządzający strefą w Shannon. Przy opracowaniu projektu strefy mieleckiej wykorzystano doświadczenia SSE w Shannon w Irlandii9. 3. Uregulowania prawne W efekcie działań organizacyjnych i legislacyjnych 5 września 1995 r., Rada Ministrów wydała Rozporządzenie w sprawie ustanowienia Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Mielcu, a 10 grudnia 1996 r. minister przemysłu i handlu – Rozporządzenie w sprawie ustalenia planu rozwoju Strefy10. W dokumencie tym określono, że strategicznymi celami ustanowienia Strefy są: 7 R.W. Królikowski, Wpływ specjalnej strefy ekonomicznej na podniesienie konkurencyjności miasta (na przykładzie SSE Euro-Park Mielec) [w:] Konkurencyjność miast i regionów, pod red. Z. Szymli, materiały konferencji naukowej, AE w Krakowie, Kraków 2001, s. 191. 8. Materiały Powiatowego Urzędu Pracy w Mielcu.. 9. A. Bazydło, Specjalna strefa ekonomiczna Euro-Park Mielec [w:] Polskie specjalne…, s. 56.. 10. Rozporządzenie RM z dnia 5 września 1995 r. w sprawie ustanowienia specjalnej strefy ekonomicznej w Mielcu (Dz.U. 1995, nr 107, poz. 526 z późn. zm.), Rozporządzenie Ministra.

(5) Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej…. 161. − utworzenie docelowo około 7 tys. nowych miejsc pracy, − zagospodarowanie majątku przemysłowego i infrastruktury gospodarczej pozostałych po restrukturyzacji WSK „PZL – Mielec”. Pozostałe cele to: − rozwój skupisk przemysłowych na bazie gospodarczych atutów Mielca i regionu, − odbudowa pozycji rynkowej spółek powstałych w wyniku restrukturyzacji holdingu WSK „PZL – Mielec”, − dywersyfikacja działalności gospodarczej na obszarze Strefy oraz stymulowanie małej i średniej przedsiębiorczości w regionie. Po 2000 r. funkcjonowanie Strefy opiera się również na: − ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców11, − Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2001 r. w sprawie pomocy regionalnej dla przedsiębiorców12, − ustawie z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej13. Dokumenty te regulują zakres i typ zwolnień podatkowych dla podmiotów gospodarczych prowadzących działalność w Strefie. Na zarządzającego SSE Euro-Park Mielec została wyznaczona Agencja Rozwoju Przemysłu SA (ARP SA) w Warszawie14, która zorganizowała w Mielcu swój oddział. Na podstawie przepisów ustawy o SSE obowiązujących do końca 2000 r. oraz rozporządzenia Rady Ministrów (o ustanowieniu Strefy)15, w okresie funkcjonowania Strefy podmioty prowadzące działalność gospodarczą na jej terenie – na podstawie zezwoleń wydawanych przez zarządzającego – mogły korzystać z następujących ulg i preferencji: − całkowitego zwolnienia z podatku dochodowego na okres 10 lat i 50% zwolnienia z podatku dochodowego w pozostałym okresie trwania Strefy, − uznania wydatków inwestycyjnych za koszty uzyskania przychodów w roku podatkowym dla podmiotów nie korzystających ze zwolnień podatkowych, Przemysłu i Handlu z dnia 10 grudnia 1996 r. w sprawie ustalenia planu rozwoju specjalnej strefy ekonomicznej w Mielcu (Dz.U. 1996, nr 154, poz. 749). 11. Dz.U. z 2000 r., nr 60, poz. 704.. 12. Dz.U. z 2001 r., nr 28, poz. 306.. 13. Dz.U. z 1999 r., nr 101, poz. 1178.. 14 Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 15 grudnia 1995 r. w sprawie powierzania Agencji Rozwoju Przemysłu SA udzielania zezwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej oraz wykonywanie kontroli działalności podmiotów gospodarczych na terenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec, oraz ustalenia zakresu tej kontroli, MP 1995, nr 67, poz. 768. 15. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 września 1995 r. z późn. zm., t.j. (Dz.U. z 1997 r., nr 135, poz. 914)..

(6) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 162. − stosowania podwyższonych stawek amortyzacyjnych środków trwałych, − całkowitego zwolnienia z podatku od nieruchomości niezależnie od innych ulg. Całkowite zwolnienie z podatku dochodowego w Strefie mieleckiej przysługiwało w wypadku spełnienia jednego z dwóch warunków: − poniesienia nakładów inwestycyjnych w wysokości przekraczającej równowartość 2 mln euro, − zatrudnienia co najmniej 100 osób. Przedsiębiorca nie spełniający wymagań związanych z uzyskaniem całkowitego zwolnienia z podatku dochodowego mógł uzyskać prawo do częściowego zwolnienia z podatku dochodowego od wartości poniesionych nakładów inwestycyjnych lub 10% zwolnienia z podatku dochodowego za każdych zatrudnionych 10 pracowników. Od 1 stycznia 2001 r. podstawą prawną udzielania pomocy jest znowelizowana ustawa o SSE i ustawa o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, która normuje zasady i warunki udzielania pomocy, zgodnie z regulacjami prawnymi obowiązującymi w Unii Europejskiej. Ustawa ta obliguje do dostosowania do niej w ciągu 2 lat przepisów prawnych, na mocy których jest udzielana pomoc publiczna i jednocześnie zabrania udzielania pomocy publicznej niezgodnej z jej przepisami już z dniem 1 stycznia 2001 r. Pomoc publiczna dostępna w strefie to tzw. pomoc regionalna, która może być udzielana jedynie w celu: − wspierania nowych inwestycji, − tworzenia nowych miejsc pracy związanych z daną inwestycją. Ustawa dopuszcza wyjątki od tej reguły, które są ściśle określone przepisami ustawy. Prawo do uzyskania inwestycyjnej pomocy ma przedsiębiorca, który: – uzyska zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie strefy, – poniesie nakłady inwestycyjne w wysokości nie mniejszej niż 100 tys. euro. Podstawą udzielenia zezwolenia jest pozytywna ocena złożonego przez przedsiębiorcę biznesplanu przedsięwzięcia realizowanego w strefie. Zezwolenie określa przedmiot działalności gospodarczej, wielkość zatrudnienia i inwestycji. Inwestor, który spełni warunki określone zezwoleniem, będzie mógł uzyskać pomoc regionalną w formie zwolnień od podatku dochodowego w wysokości16: − 50% całkowitych kosztów inwestycji, − 50% dwuletnich kosztów pracy nowo zatrudnionych pracowników, − dla małych i średnich przedsiębiorców wielkość pomocy jest podwyższona do 65%. 16. Dz.U. z 2001 r., nr 28, poz. 306..

(7) Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej…. 163. Wielkość pomocy regionalnej na wspieranie nowych inwestycji oblicza się, uwzględniając koszty kwalifikujące się do objęcia tą pomocą, na które składają się: – koszty nabycia gruntów – w wysokości nie wyższej niż 5% całkowitych kosztów inwestycji, – nakłady na budowle i budynki – w wysokości nie wyższej niż 40% całkowitych kosztów inwestycji, – nakłady na wyposażenie obiektów (maszyny, urządzenia) – w wysokości nie wyższej niż 70% całkowitych kosztów inwestycji – przy czym suma procentowych udziałów składników kosztów kwalifikujących się do objęcia pomocą, wymienionych w pkt. 1–3, nie może przekroczyć 100%. Istnieje również możliwość podwyższenia o 25% kosztów kwalifikujących się do objęcia pomocą (pkt. 1–3), jeżeli przedsiębiorca poniesie wydatki na zakup wartości niematerialnych i prawnych. Wielkość pomocy regionalnej na tworzenie nowych miejsc pracy oblicza się, uwzględniając wartość ponoszonych przez przedsiębiorcę dwuletnich kosztów pracy nowo zatrudnionych pracowników, na które składają się koszty płacy brutto pracowników powiększone o wszystkie obowiązkowe płatności związane z ich zatrudnieniem. Korzystanie z pomocy regionalnej wymaga: − prowadzenia działalności gospodarczej, określonej w zezwoleniu przez co najmniej 5 lat od dnia udzielenia pomocy, − składniki majątku, z którymi były związane wydatki inwestycyjne muszą pozostać własnością przedsiębiorcy przez okres 5 lat od dnia ich wprowadzenia do ewidencji środków trwałych, − utrzymania nowo utworzonych miejsc pracy przez okres 5 lat od dnia udzielenia pomocy, − udziału własnego przedsiębiorcy w nakładach związanych z nową inwestycją w wysokości co najmniej 25%. Jak już wcześniej wspomniano, powyższe zasady dotyczą tych przedsiębiorców, którzy uzyskali zezwolenie po 1 stycznia 2001 r. Zasady te będą obowiązywać do 2017 r., czyli do momentu istnienia strefy. W wyniku negocjacji Polski z UE ustalono, że po wstąpieniu Polski do struktur unijnych małym i średnim firmom, które rozpoczęły działalność przed 2001 r. Komisja Europejska udzieli okresów przejściowych17: − małe firmy będą otrzymywały pomoc publiczną na starych zasadach, czyli bez wyznaczonego górnego limitu do końca 2011 r., − średnie firmy do 31 grudnia 2010 r.. 17. A. Michalski, B. Cieszewska, Polityka konkurencji. Polski rynek, ale prawo europejskie, „Rzeczpospolita” 7.01.2003..

(8) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 164. Duże firmy, które zainwestowały w strefach przed 2000 r. będą mogły starać się o pomoc państwa wynoszącą maksymalnie 75% kosztów inwestycji, natomiast „inwestorzy roku 2000” otrzymają ulgi wynoszące maksymalnie 50% kosztów inwestycji18. 4. Plan rozwoju strefy Jednym z najważniejszych dokumentów określających założenia działalności SSE Euro-Park Mielec jest plan jej rozwoju19. Przedstawione w nim zostały m.in. cele ustanowienia strefy, prognozy nakładów koniecznych do jej funkcjonowania, stan infrastruktury technicznej. W planie sformułowano również podstawy strategii rozwoju oraz kolejne etapy rozwoju mieleckiej strefy. Przyjęto oparcie strategii inwestowania na inwestycjach bezpośrednich (one mają dominować w strefie) oraz związkach kapitałowych (joint ventures). Strategię gospodarczą oparto na koncentracji przedsiębiorstw wykorzystujących umiejętności ludzi, doświadczenie, infrastrukturę, zaplecze badawczo-rozwojowe, dostępną technologię i zasoby regionu, a także tendencje gospodarcze w skali makro. Założono pozyskanie kilku inwestorów strategicznych, utworzenie w obrębie strefy zaplecza kooperacyjnego dla inwestorów działających w strefie i poza nią. Przyjęto preferowanie inwestycji trwale związanych z obszarem strefy i generujących wiele miejsc pracy. Założono, że strefa będzie wpływała na aktywizację gospodarczą regionu i jego rozwój. Przy formułowaniu strategii gospodarczej przyjęto również założenie, że Mielec może być siedzibą dla przemysłów skutecznie konkurujących na rynkach międzynarodowych. Według tych założeń rozwój gospodarczy regionu zależeć będzie od tego, czy uda mu się stać bazą dla wielu konkurujących firm. Prowadziłoby to do powstania w Mielcu skupisk przemysłowych, czyli grup przedsiębiorstw działających w określonym sektorze produkcji20. Przy tworzeniu skupisk kierowano się następującymi przesłankami: – priorytet będą mieli inwestorzy wykorzystujący istniejące tradycje przemysłowe Mielca, doświadczenia, kwalifikacje, umiejętności ludzi, – zarządzający strefą będzie pozyskiwał inwestorów, którzy rozwiną nowe gałęzie produkcji oparte na dostępnych w Mielcu zawodach i umiejętnościach pracowników, 18 Dla przedsiębiorstw branży motoryzacyjnej próg ten wynosi, niezależnie od daty rozpoczęcia działalności, 30%. 19 20. Dz.U. z 1996 r., nr 154, poz. 749.. Specjalna Strefa Ekonomiczna w Mielcu – Raport końcowy, Program Restrukturyzacji Przemysłu – Polska Analiza Celowości Projektu, nr 111, maj 1996 r., s. 96..

(9) Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej…. 165. – pozyskiwani będą inwestorzy strategiczni podejmujący działalność w nowych dziedzinach produkcji wymagających nowych kwalifikacji i umiejętności. Zgodnie z Planem rozwoju SSE Euro-Park Mielec dokonano podziału skupisk przemysłowych na trzy grupy. Do skupisk przemysłowych w dotychczasowych dziedzinach produkcji (tradycje przemysłowe Mielca) zaliczono: przemysł lotniczy, motoryzacyjny, metalowy i elektromaszynowy. Drugą grupę tworzą skupiska przemysłowe w nowych dziedzinach produkcji, tj. produkcja materiałów i wyposażenia dla budownictwa, wyroby o zaawansowanej technologii (dobre zaplecze badawczo-rozwojowe z kadrą inżynierską), przemysł lekki i agrobiznes. Trzecia grupa to szeroko pojęte usługi, od działalności w zakresie magazynowania po usługi związane z dostawą mediów, w zakresie transportu lotniczego, usługi w dziedzinie bankowości i ubezpieczeń. Okres realizacji planu ustalono na 20 lat i podzielono na pięć etapów: Etap I lata 1995–1996 – tworzenie warunków formalno-prawnych i organizacyjnych umożliwiających podejmowanie działalności gospodarczej, – przyjęcie pierwszych inwestorów, – przygotowanie programów do realizacji drugiego etapu; Etap II lata 1997–2000 – realizacja podstawowych inwestycji infrastrukturalnych (modernizacja, rozbudowa), – wchodzenie inwestorów do strefy; Etap III lata 2001–2005 – rozwój działalności gospodarczej w strefie i regionie; Etap IV lata 2006–2010 – osiągnięcie docelowego poziomu aktywności gospodarczej i zatrudnienia; Etap V lata 2011–2015 – formowanie warunków i funkcjonowania powstałego obszaru przemysłowego po wygaśnięciu regulacji prawnych obowiązujących w ciągu 20 lat trwania strefy. Plan rozwoju strefy ma charakter strategiczny, długookresowy. Na jego podstawie instytucja zarządzająca – ARP SA – opracowuje roczne plany operacyjne i przedstawia je do akceptacji Ministrowi Gospodarki. Ponadto ARP SA opracowuje i przedkłada Ministrowi Gospodarki roczne sprawozdania z przebiegu realizacji celów ustanowienia strefy oraz wnioski dotyczące działań w przyszłości. 5. Struktura przestrzenna i funkcjonalna strefy Specjalna Strefa Ekonomiczna Euro-Park Mielec zlokalizowana jest w południowo-wschodniej części Polski, w województwie podkarpackim. Główna część Strefy znajduje się w Mielcu, 70-tysięcznym mieście będącym centralnym.

(10) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 166. ośrodkiem subregionu mieleckiego. W 2001 r. Strefa została poszerzona o Obszary Przemysłowe w Chełmie, Gorlicach i Dębicy, natomiast w 2002 r. o Obszar Przemysłowy w Sanoku (rys. 1).. Gdaƒsk. Poznaƒ Warszawa. Che∏m MIELEC Gorlice. D´bica Sanok. Rys. 1 Rozmieszczenie Obszarów Przemysłowych SSE Euro-Park Mielec. Źródło: www.europark.com.pl. Obecnie obszar SSE Euro-Park Mielec obejmuje 782 ha21 (zagospodarowany w 84%), w tym: − Obszar Przemysłowy Mielec – 680 ha (w tym 350 ha lotnisko), − Obszar Przemysłowy Chełm – 31 ha, − Obszar Przemysłowy Gorlice – 22 ha, − Obszar Przemysłowy Dębica – 15 ha, − Obszar Przemysłowy Sanok – 33 ha. Zaletą Strefy jest korzystne położenie i związane z tym możliwości komunikacyjno-transportowe. Znajdujące się na jej terenie lotnisko umożliwia obsługę czarterowego transportu pasażerskiego i cargo w ruchu krajowym i międzyna21 Internet: www. europark.com.pl/mielec.html; www. europark.com.pl/helm.html; www. europark.com.pl/gorlice.html; www. europark.com.pl/debica.html; www. europark.com.pl/ sanok.html.

(11) Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej…. 167. rodowym. W pobliżu Strefy przebiegają główne szlaki komunikacji drogowej. Najważniejsza z punktu widzenia handlu i możliwości transportu, jest droga międzynarodowa A-4. Przebiega przez Dębicę, a oddalona 20 km od Euro-Park Mielec łączy Europę Zachodnią z Ukrainą. Połączenia kolejowe umożliwiają transport towarów bezpośrednio ze Strefy. Ponadto nieopodal Strefy przebiega szerokotorowa magistrala hutniczo-siarkowa, łącząca Górny Śląsk z Ukrainą i Rosją22. Zlokalizowane na terenie Strefy posterunki celne i Agencja Celna zapewniają obsługę odpraw w wywozie i przywozie oraz świadczą usługi z zakresu składu i magazynu celnego. Obszary przemysłowe wchodzące w skład SSE Euro-Park Mielec (stanowią 13,1% ogólnej powierzchni Strefy) są również ważnymi węzłami komunikacyjnymi i kolejowymi na międzynarodowym szlaku transportowym. Na ich terenie obowiązują ulgi i preferencje, z których mogą korzystać – na ogólnych zasadach – przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą na podstawie zezwoleń. Dodatkowo na Obszarze Przemysłowym Dębica wprowadzono zwolnienia z podatku od nieruchomości, natomiast na Obszarze Chełma preferencyjne stawki w podatkach lokalnych. Infrastruktura całej strefy zapewnia dostępność wszystkich mediów i usług niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej. Uzbrojenie terenu obejmuje: energię elektryczną, gaz ziemny, kanalizację, wodę pitną i przemysłową, sieć ciepłowniczą i telekomunikacyjną. Władze samorządowe miast – centrów obszarów przemysłowych zapewniają inwestorom przyjazne otoczenie biznesowe, dbając o właściwy klimat dla inwestycji, rozwój przedsiębiorczości, popierając inicjatywy zmierzające do tworzenia nowych miejsc pracy. Działają tu liczne organizacje i instytucje ułatwiające prowadzenie działalności gospodarczej. Szczególnie istotną rolę pełnią wśród nich: Mielecka Agencja Rozwoju Regionalnego (MARR), Mielecka Izba Gospodarcza, Centrum Wspierania Biznesu, Inkubatory Przedsiębiorczości (Mielec, Chełm), Ośrodki Wspierania Przedsiębiorczości, Izby Rolnicze i Stowarzyszenia. Usługi okołobiznesowe świadczą firmy consultingowe, oddziały i filie banków, biura projektowe, firmy ubezpieczeniowe oraz kancelarie prawne. Strefa dysponuje ponadto znacznym potencjałem wykwalifikowanej siły roboczej bezpośrednio zaangażowanej w produkcji, jak i menedżerskiej23. Przedmiotem dalszej, szczegółowej analizy w artykule będzie główna część Strefy, która jest zlokalizowana w dzielnicy przemysłowej Mielca, na obszarze 22 23. Internet: www.europark.com.pl/logistyczne.html. Folder informacyjny ARP SA Oddział w Mielcu oraz strony internetowe Obszarów Przemysłowych (odnośnik 21)..

(12) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 168. należącym wcześniej do Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego „PZL Mielec”. Obecnie wydzielone z niej spółki oferują różnorodne możliwości współpracy, natomiast pozostały po restrukturyzacji WSK majątek – budynki fabryczne oraz tereny pod nową zabudowę – przejęła Agencja Rozwoju Przemysłu SA w Warszawie (zarządzający Strefą) i udostępnia go inwestorom. 6. Potencjał ekonomiczny strefy Preferencyjne warunki prowadzenia działalności w Strefie, dostępność wykwalifikowanej siły roboczej, infrastruktura, możliwość kooperacji ze spółkami mieleckiej WSK czy bliskość granicy, to najważniejsze powody, które stanowią zachętę do inwestowania. Na terenie SSE Euro-Park Mielec działają 54 przedsiębiorstwa (stan na 31.12.2002 r. – tabela 1), które rozpoczęły funkcjonowanie na podstawie zezwolenia24. Tabela 1. Przedsiębiorstwa funkcjonujące w SSE Euro-Park Mielec w 2002 r. Nazwa przedsiębiorstwa. Profil działalności. Armag Telekom Sp. z o.o.. Produkcja osprzętu telekomunikacji. Alukon Sp. z o.o.. Produkcja wyrobów z aluminium i stali. Atlantis Mielec Sp. z o.o.. Produkcja systemów lekkiej obudowy z płyt warstwowych. BRW Sp. z o.o.. Produkcja mebli. ComluterLand Sp. z o.o.. Projektowanie oprogramowania komputerowego. Elektrociepłownia Mielec Sp. z o.o.. Produkcja energii cieplnej i elektrycznej. Eurocast Sp. z o.o.. Produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych. Euro-Eco Sp. z o.o.. Dystrybucja wody i odprowadzanie ścieków. Euro-Energetyka Sp. z o.o.. Dystrybucja energii elektrycznej. Fakro-WDF Sp. Z o.o.. Produkcja okien dachowych. Firma Produkcyjno-Usługowo-Handlowa „Mechanika” Leśniak Danuta & Adam. Produkcja wyrobów z metalu. Firma Tarapata Sp. z o.o.. Produkcja podzespołów do motoryzacji. Formaplan Mielec Sp. z o.o.. Produkcja wyrobów z drewna. 24. Pierwsze zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej w Strefie otrzymała firma Agmar Telecom Sp. z o.o. – kwiecień 1996 r..

(13) Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej…. 169. cd. tabeli 1 Nazwa przedsiębiorstwa. Profil działalności. Frantschach IPP Sp. z o.o.. Produkcja opakowań papierowych. Geyer & Hosaja Zakłady Gumowe w Mielcu Sp. z o.o.. Produkcja wyrobów gumowych. HELIO.COM SA. Produkcja wyrobów z tworzyw sztucznych. Henryk Bury – Mielec Sp. z o.o.. Produkcja akcesoriów do telefonów komórkowych. Huta Mikołaj Sp. z o.o.. Produkcja blach dachowych. J.W. Industries Sp. z o.o.. Produkcja segmentów dla budownictwa mieszkaniowego i hotelowego. Kirchhoff Polska Sp. z o.o.. Produkcja części i podzespołów dla przemysłu motoryzacyjnego. Kirkham Motorsports Sp. z o.o.. Produkcja podzespołów samochodowych. Koronet-Polska Sp. z o.o.. Produkcja zapalniczek. Krono-Wood Sp. z o.o.. Produkcja wyrobów z drewna. Laboratorium Frakcjonowania Osocza Sp. z o.o. Produkcja preparatów farmaceutycznych Lear Automotive (EEDS) Poland Sp. z o.o.. Produkcja wiązek elektrycznych do samochodów. Leopard Automobile Mielec Sp. z o.o.. Produkcja zespołów samochodowych i innych pojazdów. Melex-Tłocznia Sp. z o.o.. Produkcja wyrobów metalowych metodą obróbki plastycznej. Melnox Sp. z o.o.. Produkcja wyrobów z drewna. Oficyna Wydawnicza PRESS MEDIA Roman Oraczewski. Usługi poligraficzne. Onduline Production Sp. z o.o.. Produkcja pokryć dachowych. PETRO-PAK SA. Produkcja opakowań. PLASTOC FACTORY „COBI” SA. Produkcja zabawek z tworzyw sztucznych. Polskie Zakłady Lotnicze Sp. z o.o.. Produkcja sprzętu lotniczego. Polsko-Koreańske Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe JOONGPOL Sp. z o.o.. Produkcja arkuszy i kształtowników z pianki PE. PPHU Lobo Mielec Sp. z o.o.. Produkcja stolarki aluminiowej. PRESS-MEDIA SA. Działalność wydawnicza. Przedsiębiorstwo Produkcyjno-HandlowoUsługowe „P&S” Sp. z o.o.. Produkcja wyrobów z metali. R&G Strefa Sp. z o.o.. Produkcja sprzętu AGD i urządzeń elektrycznych.

(14) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 170. cd. tabeli 1 Nazwa przedsiębiorstwa. Profil działalności. Sanglass SA. Produkcja urządzeń sanitarnych. Spiroflex Sp. z o.o.. Produkcja wyrobów z aluminium i stali nierdzewnej. Stamet – Zakład Mechaniczny Stachura Stanisław. Produkcja części lotniczych, samochodowych, wyposażenia obrabiarek. Systemy Lokalizacji Obiektów „Lokalizator” Sp. z o.o.. Produkcja systemów GPS. Termo Organika SA. Produkcja wyrobów w tworzyw sztucznych. Thermocomfort SA. Produkcja ociepleń. Villa Glass Studio Sp. z o.o.. Produkcja żelu parafinowego. Wire Bind Spiral Sp. z o.o.. Produkcja akcesoriów introligatorskich. Wytwórnia Zespołów Kooperacyjnych „PZL Mielec” Sp. z o.o.. Produkcja drzwi do samolotu Boeing 757. Zakład Mechaniczny Mech-Go Zbigniew Gryc Produkcja wyrobów metalowych Zakład Narzędziowy „PZL Mielec” Sp. z o.o.. Produkcja narzędzi, przyrządów, form. Zakład Produkcyjno-Remontowy „PRODREM” Produkcja wyrobów metalowych gotowych Sp. z o.o. i urządzeń Zakład Produkcyjny „Kamax Mielec” SA. Produkcja zespołów dla transportu kolejowego. Zakład Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych „PZL Mielec” Sp. z o.o.. Przetwórstwo tworzyw sztucznych. Zakłady Farmaceutyczne COLFARM SA. Produkcja wyrobów farmaceutycznych. Zielona Budka Zbigniew Grycan Mielec Sp. z o.o.. Produkcja artykułów spożywczych. Źródło: www.europark.com.pl/firmy.html. W latach 1996–2002 wydano łącznie 79 zezwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej (tabela 2), trzy kolejne zezwolenia przechodzą procedurę rokowań. Tabela 2. Liczba zezwoleń wydanych na prowadzenie działalności gospodarczej w SSE Euro-Park Mielec Wyszczególnienie. 1996. 1997. 1998. 1999. 2000. Zezwolenia w danym roku. 19. 12. Zezwolenia narastająco. 19. 31. 2001. 10. 3. 30. 1. 4. 41. 44. 74. 75. 79. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARP SA O/Mielec, Mielec 2002 r.. 2002.

(15) Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej…. 171. Z analizy tabeli 2 wynika, że popularność Strefy wśród przedsiębiorców w badanym okresie była zróżnicowana. Okres ten można podzielić na dwa etapy. W latach 90. najwięcej pozwoleń wydano w pierwszym roku istnienia Strefy (19), później ich liczba zmalała (w 1999 r. 3 zezwolenia). Wiązało się to m.in. z powstawaniem stref ekonomicznych w różnych częściach kraju oraz atmosferą niepewności wokół przyszłości stref, w aspekcie integracji Polski z Unią Europejską. Wzrost zainteresowania inwestorów uzyskaniem zezwolenia na działalność w Strefie można zaobserwować w 2000 r. Był on praktycznie ostatnim, w którym inwestorzy mogli rozpocząć działalność na dotychczasowych warunkach. Dlatego w tym roku wydano ich aż 30. Otrzymały je prawie wyłącznie firmy polskie, na ogół niewielkie, reprezentujące następujące branże: metalową, tworzyw sztucznych, motoryzacyjną, elektroniczną. Wejście w życie od 1 stycznia 2001 r. znowelizowanej ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych (SSE) i ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców sprawiło, że od tej daty zaczęły obowiązywać nowe zasady udzielania pomocy regionalnej w SSE. Ponadto likwidacja ulgi w postaci zwolnienia z podatku od nieruchomości wzbudziła zaniepokojenie i protesty inwestorów. Wynikiem tego był spadek zainteresowania działalnością w Strefie i stan „zawieszenia” w zakresie wydawania zezwoleń (1 zezwolenie). W 2002 r. wydano 4 zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej. Otrzymały je firmy: − Retech Sp. z o.o. (produkcja części elektromechanicznych), − Kuchcik – Okarma, Misiołek Sp. z o.o. (wyrób i przetwórstwo olejów rafinowanych), − Centurion-R Sp. z o.o. (produkcja drzwi z płyt laminowanych), − C+N Polska Sp. z o.o. (produkcja opakowań do kosmetyków). Spośród 79 zezwoleń wydanych w SSE Euro-Park Mielec w latach 1996–2002 63 pozostają ważne. W tej liczbie 54 inwestorów prowadzi działalność, a pozostali przygotowują się do jej rozpoczęcia. W Strefie przeważają małe i średnie firmy – 41 przedsiębiorstw, co stanowi 76% ogółu. Zgodnie z ustawą prawo działalności gospodarczej25: 1) małym przedsiębiorcą jest ten, kto w poprzednim roku obrotowym: – zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników, – miał przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych do 7 mln euro lub suma aktywów jego bilansu nie przekroczyła 5 mln euro; 2) średni przedsiębiorca to taki, który w minionym roku obrotowym: – zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników, 25. Dz.U. z 1999 r., nr 101, poz. 1178..

(16) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 172. – uzyskał przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych do 40 mln euro lub suma aktywów jego bilansu nie przekroczyła 27 mln euro. Większość małych i średnich inwestorów strefowych rozpoczęła działalność przed 2001 r. i będzie otrzymywała pomoc publiczną na „starych” zasadach odpowiednio do 2011 i 2010 r. Odnośnie do dużych inwestorów – w Strefie jest ich 13 – warunki funkcjonowania są zróżnicowane. Wśród nich trzy firmy określane są jako „inwestorzy roku 2000”, w związku z czym mogą liczyć na ulgi wynoszące maksymalnie 50% kosztów inwestycji. Są to następujące firmy: − Alukon Sp. z o.o. (produkcja wyrobów z aluminium i stali), − Euro-Eco Sp. z o.o. (dystrybucja wody i odprowadzanie ścieków), − Euro-Energetyka Sp. z o.o. (dystrybucja energii elektrycznej). Korzystne warunki prowadzenia działalności gospodarczej w specjalnych strefach ekonomicznych były i są zachętą do lokowania inwestycji na ich terenie. Świadczy o tym m.in. tempo rozwoju tych obszarów w Polsce. Ulgi i przywileje przyciągają do Strefy mieleckiej znane firmy polskie i zagraniczne, które zainwestowały do 2002 r. łącznie 1,9 mld zł (stan na 30.06.2002 r.)26, co stanowiło 17,5% wartości inwestycji zrealizowanych we wszystkich strefach w Polsce. Według szacunków ARP SA, zdecydowana większość tych inwestycji (63%) to przedsięwzięcia typu green-field (od podstaw). 67% wartości zainwestowanego kapitału jest pochodzenia zagranicznego – jest to kapitał głównie austriacki, amerykański i niemiecki. Poza tym zagraniczni inwestorzy pochodzą z Francji, Szwecji, Włoch i Korei. W latach 1998–2001 łączna wysokość ulg z tytułu opodatkowania dochodów osób prawnych działających w SSE Euro-Park Mielec kształtowała się odpowiednio: 52 611 219 zł, 105 490 957 zł, 226 094 435 zł i 247 367 513 zł. Na terenie Strefy powstało w krótkim czasie wiele nowych zakładów. Do końca 2002 r. oddano do użytku 26, ponadto 15 przedsiębiorców przebudowało lub zmodernizowało istniejące obiekty produkcyjne. Powstało łącznie 210 tys. m 2 nowej powierzchni prodkcyjnej. Największymi inwestorami w Strefie pod względem wielkości zainwestowanych nakładów są firmy: Krono-Wood Sp. z o.o. (produkcja drewnopodobnych materiałów wykończeniowych i wyrobów dla budownictwa mieszkaniowego) i Melnox Sp. z o.o. (produkcja, dystrybucja i handel wyrobów z drewna na bazie płyt drewnopodobnych). Łącznie zainwestowały one ponad 600 mln zł. Reprezentują kapitał austriacki. Krono-Wood to jednocześnie najnowocześniejsza fabryka grupy działającej w 9 krajach i jedna z 5 największych firm tej branży 26. A. Michalski, B. Cieszewska, op. cit..

(17) Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej…. 173. istniejących w Polsce (są wśród nich m.in. zakłady w Grajewie i Wieruszowie). Ponadto firmy Lear Automotive (EEDS) Poland Sp. z o.o. (produkcja wiązek elektrycznych do samochodów osobowych Opel i Ford), BRW Sp. z o.o. (produkcja mebli skrzyniowych z płyt wiórowych), Kirchhoff Polska Sp. z o.o. (produkcja części i podzespołów dla przemysłu motoryzacyjnego) czy Onduline Production Sp. z o.o. (produkcja pokryć dachowych) to inwestycje rzędu 40–70 mln zł każda27. Struktura branżowa firm działających w mieleckiej Strefie jest bardzo zróżnicowana. Występuje tu zarówno przemysł farmaceutyczny (Zakłady Farmaceutyczne Colfarm SA), tworzyw sztucznych (Termo Organika SA, Plastic Factory „COBI” SA, Eurocast Sp. z o.o.), poligraficzny (Oficyna Wydawnicza PRESS MEDIA Roman Oraczewski), jak i przetwórstwo drewna i produkcja mebli (Melnox Sp. z o.o., BRW Sp. z o.o.) czy przemysł metalowy (ZP „Kamax-Mielec SA, Zakład Produkcyjno-Remontowy „PRODREM” Sp. z o.o.) i lotniczy (Wytwórnia Zespołów Kooperacyjnych „PZL Mielec” Sp. z o.o., PZL Sp. z o.o.). Dominującymi branżami produkcyjnymi w SSE Euro-Park Mielec są (rys. 2): − produkcja materiałów dla budownictwa, − branże: metalowa, transportowa oraz chemikalia i tworzywa sztuczne. W branży transportowej znajdują się głównie spółki powstałe po restrukturyzacji WSK „PZL Mielec” oraz firmy wykorzystujące tradycje Mielca – jako silnego ośrodka przemysłu środków transportu (np. Lear Automotive EEDS Poland Sp. z o.o., Geyer & Hosaja Zakłady Gumowe w Mielcu Sp. z o.o., Kirchhoff Polska Sp. z o.o.). 300 000 000 250 000 000 226 094 435. 200 000 000. 247 367 513. 150 000 000 105 490 957. 100 000 000 50 000 000 0. 52 611 219 1998. 1999. 2000. 2001. Rys. 2. Łączna wysokość ulg z tytułu opodatkowania dochodów osób prawnych działających w SSE Euro-Park Mielec Źródło: opracowanie własne. 27 W. Dziemianowicz, J. Hausner, J. Szlachta, Restrukturyzacja ośrodków monokulturowych na przykładzie Mielca, Polska Regionów nr 23, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2000, s. 26..

(18) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 174. Pozostałe branże, na które przypada 12%, to m.in. przemysł spożywczy, informatyka, elektronika czy poligrafia. Z analizy struktury branżowej firm działających w Strefie wynika, że oprócz dziedzin charakterystycznych (tradycyjnych) dla tego regionu pojawiły się nowe, np. produkcja materiałów budowlanych czy branża meblarska i informatyczna. 12%. 19%. 6%. 14%. 17% 11%. 21%. przemys∏ metalowy przetwórstwo drewna inne. Êrodki transportu/lotnictwo tworzywa sztuczne. materia∏y dla budownictwa przemys∏ farmaceutyczny. Rys. 3. Główne branże i rodzaje przemysłu w SSE Euro-Park Mielec Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARP SA Mielec 2001.. 9%. 12%. 9%. 28% 27% 15% 1–25 osób. 26-50 osób. 51–100 osób. 101–250 osób. 251–500 osób. powy˝ej 500 osób. Rys. 4. Struktura wielkości firm w SSE Euro-Park Mielec pod względem liczby zatrudnionych pracowników Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ARP SA Mielec 2001 r..

(19) Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej…. 175. Jednym z dwóch strategicznych celów określonych we wstępnych założeniach dla Strefy mieleckiej było utworzenie w ciągu 10 lat 7 tys. nowych miejsc pracy. Według danych ARP SA do końca 2002 r. na obszarze Strefy powstało ok. 6800 miejsc pracy. Liderem wśród mieleckich pracodawców jest firma Lear Automotive (EEDS) Poland Sp. z o.o., zatrudniająca ponad 1200 pracowników. Jak już wcześniej wspomniano, w Strefie przeważają firmy małe i średnie, zatrudniające do 250 pracowników (82%). Wśród nich dominują przedsiębiorstwa zatrudniające od 26–50 pracowników (28%) i od 101–250 pracowników (27%). Najwięksi pracodawcy, zatrudniający powyżej 500 pracowników stanowią zaledwie 9% firm działających w Strefie. Trzy przedsiębiorstwa zatrudniają powyżej 1000 pracowników: wspomniany Lear Automotive (EEDS) Poland Sp. z o.o., Polskie Zakłady Lotnicze Sp. z o.o. i BRW Sp. z o.o. Docelowe zatrudnienie wynikające z realizowanych projektów (4 zezwolenia wydane w 2002 r.) to około 7400 nowych miejsc pracy. Należy podkreślić, że na obszarze Strefy miejsca pracy tworzą firmy, które działały tutaj przed jej powstaniem, a także firmy usługowe, np. banki, instytucje celne, punkty handlowe, gastronomiczne, świadczące prace remontowo-wykończeniowe, usługi transportowe, telekomunikacyjne czy oferujące dostęp do energii elektrycznej. Nie korzystają one wprawdzie z ulg czy przywilejów, ale są solidnymi pracodawcami. Szacuje się, że obecnie na obszarze Strefy w Mielcu zatrudnienie ogółem wynosi ok. 11,5 tys. osób. 7. Analiza SWOT SSE Euro-Park Mielec Mielecka Specjalna Strefa Ekonomiczna miała stanowić rozwiązanie problemu restrukturyzacji dużego obszaru przemysłowego, z nadrzędnym celem zagospodarowania nie wykorzystanego majątku i zasobów ludzkich (7 tys. nowych miejsc pracy). Szacowano, że zapotrzebowanie na kapitał inwestycyjny w Strefie wyniesie docelowo nie mniej niż 500 mln zł28. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, że cele te zostały zrealizowane. Wysoka dynamika inwestycyjna spowodowała szybkie zapełnienie Strefy i potrzebę poszerzenia jej powierzchni o nowe obszary przemysłowe (2001 r. i 2002 r.). Od początku 2001 r. inwestorzy wchodzący do Strefy działają na podstawie nowych regulacji prawnych przystosowujących nasze ustawodawstwo do obowiązującego w UE. Wiąże się to z koniecznością wyznaczenia nowych celów i aktualizacją oferty Strefy. 28. Plan rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Mielcu….

(20) Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. 176. W tabeli 3 za pomocą analizy SWOT dokonano oceny silnych i słabych stron SSE Euro-Park Mielec oraz szans i zagrożeń rynkowych, z którymi musi się liczyć potencjalny inwestor podejmujący działalność po 2000 r. Tabela 3. Analiza SWOT SSE Euro-Park Mielec Mocne strony (S). Słabe strony (W). Infrastruktura Strefy zapewniająca dostępność Odległość od dużych miast wszystkich mediów i usług potrzebnych do prowadzenia działalności (media, komunikacja, logistyka Korzystne położenie i związane z tym możliwości komunikacyjno-transportowe (m.in. lotnisko). Słaba dostępność komunikacyjna (jakość dróg, brak zelektryfikowanej linii kolejowej). Dostępność wysoko kwalifikowanej siły roboczej. Nie wykorzystane możliwości, jakie daje lotnisko znajdujące się na terenie strefy. Znaczący potencjał kooperacyjny, oferujący możliwości współpracy w dziedzinie projektowania, podwykonawstwa, wspólnych przedsięwzięć. Likwidacja ulgi w płatności podatku od nieruchomości. Zaplecze badawczo-rozwojowe Bliskość granicy wschodniej (rynki zbytu) Sprawne zarządzanie Strefą przez ARP SA (najkrótszy cykl realizacji inwestycji – pozwolenia na budowę wydawane na miejscu, profesjonalna obsługa projektów inwestycyjnych) Duża dywersyfikacja struktury branżowej podmiotów prowadzących działalność Przyjazne otoczenie biznesowe Wsparcie procesów rozwojowych w Strefie przez inwestycje oraz politykę lokalną realizowaną przez władze samorządowe Szanse (O). Zagrożenia (T). Rosnące zainteresowanie inwestorów krajowych i zagranicznych. Konkurencja ze strony innych Stref zwłaszcza tarnobrzeskiej i katowickiej. Planowane dalsze inwestycje w infrastrukturę. Zmiana zasad udzielania pomocy publicznej dla firm w strefach w związku z integracją Polski z UE. Ekologicznie czyste otoczenie. Stagnacja w gospodarce krajowej. Możliwość rozwoju przetwórstwa rolnospożywczego z uwagi na rolniczy charakter okolicznych gmin.

(21) Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej… Szanse (O). 177. Zagrożenia (T). Możliwość kształcenia i dostosowywania profilu zawodowego pracowników zatrudnionych w Strefie dzięki rozwiniętej sieci szkolnictwa wyższego (m.in. WSGiZ) Szansa poprawy komunikacji drogowej (planowana autostrada A-4 będzie przebiegała w odległości 20 km od Strefy Źródło: opracowanie własne.. 8. Zakoƒczenie Wraz z wejściem w życie ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych (1 stycznia 1995 r.) wprowadzono do polityki ekonomicznej nowoczesny instrument rozwiązywania problemów społeczno-gospodarczych. Ustawa o SSE w art. 3 deklarowała przyspieszenie rozwoju gospodarczego, m.in. przez tworzenie nowych miejsc pracy w regionach z różnych względów „problemowych” (np. brak podstawowej infrastruktury, konieczność restrukturyzacji itp.). Do realizacji tego celu zamierzano wykorzystać naturalną aktywność i przedsiębiorczość jednostek, oferując im pakiet zachęt (prawo do ulg podatkowych). Strefy ekonomiczne miały więc być również instrumentem rozwoju regionalnego, aktywizując gospodarczo nie tylko najbliższe sąsiedztwo, ale cały region dzięki powstawaniu sieci powiązań kooperacyjnych między firmami funkcjonującymi w strefie i poza nią, eliminując dzięki temu tzw. efekt enklawy. SSE Euro-Park Mielec, oprócz realizacji celów strategicznych określonych w Planie rozwoju strefy (tzw. efekty bezpośrednie), przyniosła również korzyści pośrednie, tj.: − ożywienie gospodarcze w otoczeniu strefy, − aktywizację gminy i powiatu, − budowę infrastruktury służącej miejscowej ludności, − restrukturyzację i dywersyfikację działalności gospodarczej w regionie, − transfer nowoczesnych technologii. Od początku funkcjonowania Strefy w Mielcu wzrosła liczba podmiotów gospodarczych (z 3292 zarejestrowanych w 1994 r. do 3976 w 2000 r.). Znaczna ich część to firmy działające w Strefie. Wzrosły też wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych. Wiąże się to z faktem, że każde dwa nowe miejsca pracy w Strefie stymulują powstanie jednego miejsca w jej otoczeniu, w usługach czy handlu, na skutek czego: − stopa bezrobocia w Mielcu obniżyła się z 20,9% w 1994 r. do 14,2% w 2000 r.,.

(22) 178. Grażyna Holik, Zygmunt Nowak. − wzrosła koniunktura na rynku usług budowlanych, projektowych i geodezyjnych, − nastąpił rozwój usług bankowych (wzrost liczby banków lub ich filii z 6 w 1995 r. do 10 w 2001 r.), − wzrosła liczba lokali gastronomicznych (obecnie działa ok. 50 lokali w tym 16 restauracji), − następuje modernizacja i rozwój bazy noclegowej, poprawa standardu usług hotelowych (modernizacja hotelu „Jubilat”, który obecnie odpowiada 3-gwiazdkowym standardom), − rozwijają się usługi szkoleniowe (powstało m.in. Międzynarodowe Centrum Kształcenia i Rozwoju Gospodarczego, Centrum Kształcenia Ustawicznego, Mielecka Szkoła Biznesu, Wyższa Szkoła Gospodarki i Zarządzania itd.) zajmujące się restrukturyzacją społeczno-zawodową mieszkańców regionu, − ma miejsce ożywienie na rynku nieruchomości, − wzrósł popyt na usługi typu: transport towarowy, ochrona mienia, catering, sprzątanie obiektów itp., − następuje rozwój turystyki i rekreacji (odrestaurowano zamki w pobliskim Przecławiu, Baranowie i Krasiczynie; otwarto wiele atrakcyjnych ścieżek rowerowych, modernizowane są obiekty sportowe). Ten dynamiczny rozwój miasta i regionu mieleckiego od drugiej połowy lat 90. nie byłby możliwy bez funkcjonowania Strefy i aktywnej postawy władz samorządowych, zmierzających do podniesienia ich atrakcyjności inwestycyjnej i konkurencyjności. W wyniku zakończonych negocjacji z UE, warunki funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce uległy pogorszeniu zarówno w aspekcie czasowym, jak i finansowym. Może to mieć istotny wpływ na dalszy rozwój analizowanej strefy, zwłaszcza w okresie w którym wygasną wszystkie dotychczasowe ulgi i przywileje. Niemniej jednak wydaje się, że zlokalizowany w strefie potencjał będzie jeszcze długo stanowił siłę napędową rozwoju gospodarki lokalnej. Literatura Bazydło A., Smętkowski M., Specjalne strefy ekonomiczne – światowe zróżnicowanie instrumentu [w:] Polskie specjalne strefy ekonomiczne – zamierzenia i efekty, pod red. E. Kryńskiej, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2000. Bazydło A., Specjalna strefa ekonomiczna Euro-Park Mielec [w:] Polskie specjalne strefy ekonomiczne – zamierzenia i efekty, pod red. E. Kryńskiej, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 2000..

(23) Analiza rozwoju Specjalnej Strefy Ekonomicznej…. 179. Dziemianowicz W., Hausner J., Szlachta J., Restrukturyzacja ośrodków monokulturowych na przykładzie Mielca, Polska Regionów nr 23, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2000. Kozak M., Pyszkowski A., Szewczyk R., Słownik rozwoju regionalnego, Agencja Wydawnicza Mark Print, Warszawa 2000. Królikowski R.W., Wpływ specjalnej strefy ekonomicznej na podniesienie konkurencyjności miasta (na przykładzie SSE Euro-Park Mielec) [w:] Konkurencyjność miast i regionów, pod red. Z. Szymli, materiały konferencji naukowej, AE w Krakowie, Kraków 2001. Michalski A., Cieszewska B., Polityka konkurencji. Polski rynek, ale prawo europejskie, „Rzeczpospolita” 7.01.2003. Specjalna Strefa Ekonomiczna w Mielcu – Raport końcowy, Program Restrukturyzacji Przemysłu – Polska Analiza Celowości Projektu nr 111, maj 1996. Tomala D., Tomaszewski T., Pilotażowy eksperyment, „Głos Mielecki” 27.08.1993 r. An Analysis of the Development of the Euro-Park Mielec Special Economic Zone Special economic zones are an instrument of regional policy, the goal of which is to utilise regions in the most effective manner in order to ensure sustainable economic growth and to increase competitiveness. In particular, this refers to so-called “problem regions” that for various reasons have found themselves in a difﬁcult socio-economic situation. In Poland, based on the Act on Special Economic Zones, seventeen zones were created between 1995 and 2002 (14 currently operate). The purpose of this article is to present the operations of the ﬁrst Polish special economic zone: Euro-Park Mielec. The authors describe, inter alia, the reasons for its creation, legal regulations governing its operations, development concept, spatial and functional structure, as well as the direct consequences of the Zone’s operations from 1996 to 2002..

(24)