Audyt organizacji systemu logistycznego przedsiębiorstwa w procesie tworzenia zintegrowanego łańcucha dostaw

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 774. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Wojciech Pająk Katedra Analiz Strategicznych. Audyt organizacji systemu logistycznego przedsiębiorstwa w procesie tworzenia zintegrowanego łańcucha dostaw 1. Uwagi wstępne Logistyka jest istotnym elementem całościowej strategii globalnej przedsiębiorstwa. Stanowi ona instrument tworzenia przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa. Słabość logistyki może podważyć tę przewagę poprzez powstawanie zakłóceń w najważniejszych ogniwach łańcucha dostaw1. Jak zauważa J. Witkowski, w wyniku zmiany warunków konkurowania, wynikających z procesów globalizacji, nastąpiła ewolucja pojęcia łańcucha dostaw. W wyniku tej ewolucji pojęcie łańcucha dostaw stało się wieloznaczne i nieprecyzyjne2. Łańcuch dostaw można opisać na podstawie następujących kryteriów: struktury podmiotowej, przedmiotu przepływu, celów, zakresów czynnościowych i obszaru współdziałania uczestniczących podmiotów3. Uwzględniając zakres podmiotowy, przedmiotowy i czynnościowy współpracy uczestników łańcucha dostaw, można określić go jako współdziałające w różnych obszarach funkcjonalnych przedsiębiorstwa wydobywcze, produkcyjne, handlowe,. G. Stonehouse, J. Hamill, D. Campbell, T. Purdie, Globalizacja. Strategia i zarządzanie, Wydawnictwo FELBERG SJA, Warszawa 2001, s. 152–153. 1. 2 3. J. Witkowski, Zarządzanie łańcuchem dostaw, PWE, Warszawa 2003, s. 11. Ibidem, s. 11..

(2) Wojciech Pająk. 70. usługowe oraz ich klientów, między którymi przepływają strumienie produktów, informacji i środków finansowych4. Tworzenie zintegrowanych łańcuchów dostaw stawia przed systemami logistycznymi wysokie wymagania co do standardów obsługi logistycznej oraz wysokości generowanych kosztów. Aby sprostać tym wymaganiom, konieczne są zmiany w funkcjonowaniu systemów logistycznych poszczególnych przedsiębiorstw wchodzących w skład łańcucha dostaw. Proces dostosowania może odbywać się w drodze rewolucyjnej lub ewolucyjnej. Pierwszy z tych sposobów jest bardzo ryzykowny, ponieważ każda rewolucyjna zmiana systemu niesie ze sobą wiele zagrożeń. Do podstawowych można zaliczyć niebezpieczeństwo wystąpienia wadliwych założeń oraz możliwość popełnienia błędów w podczas realizacji. Istotnym problemem mogą być także trudności w przystosowaniu się do zmian personelu wynikające z braku nowych potrzebnych kompetencji. Znaczenie może mieć również konieczność poniesienia dużych jednorazowych nakładów kapitałowych5. Zdecydowanie lepszym sposobem osiągnięcia założonych standardów jest zmiana ewolucyjna (planowana, dostosowawcza). Jest to zmiana rozłożona w czasie pozwalająca poprzez zaplanowaną sekwencję działań osiągać kolejne poziomy efektywności systemu logistycznego przedsiębiorstwa. Istotnymi zaletami takiego postępowania jest rozłożenie nakładów kapitałowych w czasie, możliwość korekty dotychczasowych działań oraz płynny rozwój kompetencji logistycznych przedsiębiorstwa6. Instrumentem badania i oceny organizacji systemu logistycznego w ramach takiego procesu dostosowawczego może być audyt logistyczny przedsiębiorstwa. 2. Audyt w przedsiębiorstwie Pojęcie audytu jest rozumiane w różny sposób. Jednym ze sposobów jego definiowania jest rozumienie audytu jako funkcji wspierającej działania jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa, czyli jest to niezależna i obiektywna działalność oceniająca, mająca na celu pomoc członkom organizacji w efektywnym wykonywaniu ich zadań. Audyt może być traktowany jako funkcja oceniająca. W tym znaczeniu audyt jest to dokonywanie oceny działań jednostek organizacyjnych oraz podmiotów zależnych pod względem ich efektywności i wydajności lub jest to ocena efektywności i skuteczności działań w wybranych obszarach działalności przedsiębiorstwa. Przedmiotem tak zdefiniowanego audytu jest badanie 4 5 6. Ibidem, s. 17.. J. Bagiński, Strategia zmian, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw” 1995, nr 10, s. 3–7. Ibidem, s. 3–7..

(3) Audyt organizacji systemu logistycznego…. 71. oszczędności, wydajności i skuteczności systemów i jednostek organizacyjnych oraz ocena efektywności zarządzania, czyli sposobu w jaki kierownictwo planuje swoje działania, a następnie kontroluje realizację tych planów. Audyt może dotyczyć również badania konstrukcji systemów i przebiegu procesów ze względu na ich sprawność i skuteczność. Korzystając z kryteriów: podmiotu, przedmiotu, poziomu, zakresu, zasięgu i stopnia szczegółowości, można wyróżnić różne rodzaje audytu (tabela 1)7. Tabela 1. Rodzaje audytów Kryterium. Podmiot audytu. Przedmiot audytu. Poziom audytu Zakres audytu. Zasięg audytu. Zakres badania. Audyt zewnętrzny Audyt wewnętrzny. Wyszczególnienie. Audyt badań i rozwoju Audyt finansowy Audyt logistyczny Audyt marketingowy Audyt personalny Audyt produkcyjny Audyt strategiczny Audyt operacyjny. Audyt struktury organizacyjnej Audyt procesów Audyt kultury organizacyjnej Audyt wyników. Audyt przedsiębiorstwa Audyt podstawowych podsystemów przedsiębiorstwa Audyt jednostki organizacyjnej Audyt komórki organizacyjnej Audyt stanowiska organizacyjnego Audyt wstępny Audyt zasadniczy. Źródło: opracowanie własne.. Ogólna metodyka audytu obejmuje fazy, takie jak8: – określenie celu, przedmiotu i zakresu audytu, – konkretyzacja metody badania, Opracowano na podstawie: M. Lisiński, Procedura audytu wewnętrznego [w:] Słownik podstawowych terminów samorządu terytorialnego, red. M. Lisiński, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2007, s. 13–16. 7. Opracowano na podstawie: M. Lisiński, Ogólna procedura audytu, materiały niepublikowane. 8.

(4) Wojciech Pająk. 72. – dobranie i zdefiniowanie kryteriów oceny, – budowa skal pomiarowych dla poszczególnych kryteriów oceny oraz opracowanie zasad pomiaru i oceny, – ocena stanu faktycznego, – wyprowadzenie ustaleń diagnostycznych oraz sformułowanie hipotez usprawniających. Realizowane cele audytu są uzależnione od oczekiwań klienta audytu oraz od możliwości realizacji przedsięwzięcia badawczego. Celem audytu może być tylko sprawdzenie czy w ramach danego problemu występują zjawiska dewiacyjne, natomiast jeżeli audyt ma stanowić pełną i wyczerpującą diagnozę istniejącej sytuacji, celami takiego audytu jest wykrycie błędów, ocena ich istotności oraz sformułowanie hipotez usprawniających. Przedmiotem badania audytu może być określony problem, program lub jednostka organizacyjna. Zakres audytu wynika bezpośrednio z określonego celu i przedmiotu badania. Precyzuje on zakres autonomiczności przedsięwzięcia badawczego oraz jego stopień szczegółowości (tabela 2). Tabela 2. Zakres audytu Kryterium. Autonomiczność przedsięwzięcia Stopień szczegółowości. Rodzaje audytów. Niezależne przedsięwzięcie badawcze Fragment przedsięwzięcia badawczego. Rozpoznanie i inwentaryzacja problemu Pełna i wyczerpująca diagnoza istniejącej sytuacji. Źródło: M. Lisiński, Ogólna procedura audytu, materiały niepublikowane.. Konkretyzacja metody badania polega na rozstrzygnięciu czy postępowanie badawcze będzie realizowane na podstawie istniejącej metody badawczej, metody dostosowanej do specyfiki badanego problemu lub czy należy opracować nową metodę. Określona metoda badawcza stanowi podstawę do określenia technik szczegółowych, które będą wykorzystywane w postępowaniu badawczym. Badany w ramach audytu problem jest postrzegany jako pewien zbiór cech obiektu badania. Cechy te stanowią podstawę do sformułowania kryteriów oceny przedmiotu badania. Formułowanie zbioru tych kryteriów polega na ich identyfikacji, ewentualnem uszczegółowieniu (kryteria syntetyczne i analityczne), definiowaniu ich istoty i charakteru (stan wzorcowy) oraz rangowaniu. Skale pomiarowe dla poszczególnych kryteriów powinny być odpowiednie dla danego kryterium. Proponuje się stosowanie skal mieszanych określających stopień nasilenia badanej cechy (kryteria o charakterze ilościowym – skale liczbowe, kryteria o charakterze jakościowym – skale opisowe) oraz opowiadającą im ocenę (np. brak błędu, błąd nieistotny, błąd mało istotny, błąd istotny, błąd bardzo istotny)..

(5) Audyt organizacji systemu logistycznego…. 73. W ramach skal pomiarowych określa się możliwe stany oraz ewentualnie wzorce. Ocena stanu faktycznego to zastosowanie wypracowanych wcześniej narzędzi badawczych do pomiaru cech opisujących badany obiekt na podstawie zebranych i przeanalizowanych informacji. Wyprowadzenie ustaleń diagnostycznych sprowadza się do określenia istotności zidentyfikowanych błędów oraz na odpowiednim ich uporządkowaniu i przedstawieniu w przejrzystej formie. Sformułowanie hipotez usprawniających polega na określeniu postulowanych kierunków zmian mających na celu usunięcie zdiagnozowanych dewiacji w ramach danego problemu badawczego. Należy przy tym zaznaczyć, że nie jest to szczegółowy program, a tylko podstawa do jego opracowania. 2. Audyt logistyczny przedsiębiorstwa Audyt logistyczny stanowi jeden z rodzajów audytów przedmiotowych. Może on być rozumiany jako metoda merytorycznej weryfikacji istniejących niezgodności pomiędzy stanem deklarowanym a rzeczywistym, wdrażanych lub funkcjonujących systemów logistycznych oraz oceny ich skuteczności9. Polega on na rozpoznaniu dysfunkcji systemu logistycznego przedsiębiorstwa, ustaleniu ich przyczyn oraz określeniu kierunków usprawnień tego systemu. Odbywa się to poprzez systematyczne i niezależne badanie mające na celu stwierdzenie, czy działanie odnoszące się do jakości funkcjonowania systemu logistycznego i jego wyniki są zgodne z planowanymi ustaleniami oraz czy ustalenia te są skutecznie realizowane i pozwalają na osiągnięcie celów w kategoriach kosztów, użytkowania zasobów i jakości obsługi klientów10. Podstawowymi celami audytu logistycznego są: – wskazanie słabych punktów i możliwości poprawy efektywności systemu logistycznego, – uzyskanie sprawności systemu logistycznego, aby mógł realizować zadania na poziomie satysfakcjonującym zarówno producenta, jak i klienta, – uzyskanie i utrzymanie jakości procesów logistycznych na poziomie gwarantującym taki standard wytwarzanego wyrobu i usług logistycznych, aby w sposób trwały zaspokoić stwierdzone lub przewidywane potrzeby nabywcy, – stworzenie takich warunków zarządzania logistycznego w przedsiębiorstwie, które zapewniają stałe osiąganie i utrzymanie zamierzonej jakości,. 9 J. Twaróg, Koncepcja zastosowania audytu logistycznego w przedsiębiorstwie przemysłowym, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 1998, nr 7–8, s. 154.. J. Twaróg, Opracowanie koncepcji prowadzenia audytu logistycznego w przedsiębiorstwie produkcyjnym, IliM, Poznań 1996. 10.

(6) Wojciech Pająk. 74. – uzyskanie zaufania nabywcy (klienta) do dobrej jakości dostarczanego wyrobu i poziomu świadczonych usług gwarantujących utrzymanie dalszej współpracy11. Audyt logistyczny powinien być przeprowadzony w przypadku: – gdy logistyka staje się słabym ogniwem działalności przedsiębiorstwa pomimo stosowania różnego rodzaju doraźnych środków zaradczych, – gdy przedsiębiorstwo pragnie usprawnić swój dobrze funkcjonujący system logistyczny12. Do innych przyczyn konieczności przeprowadzenia audytu logistycznego przedsiębiorstwa można zaliczyć sytuacje, gdy: – w systemie logistycznym występują symptomy sytuacji dewiacyjnych, – logistyka jest słabą stroną przedsiębiorstwa z punktu widzenia jego pozycji konkurencyjnej, – przedsiębiorstwo pragnie podnieść efektywność funkcjonowania swojego systemu logistycznego w celu osiągnięcia standardów wymaganych przez zintegrowany łańcuch dostaw. Audyt logistyczny może być oparty na modelu systemowym logistyki przedsiębiorstwa obejmującym13: – otoczenie systemu logistycznego (otoczenie dalsze, otoczenie konkurencyjne, inne podsystemy przedsiębiorstwa), – cele systemu logistycznego (strategie logistyczne, strategie zaopatrzenia, strategie dystrybucji), – wejście – potrzebne zasoby (zapasy surowców, przewozy magazynowanie itp.), – wyjście – produkty, zbędne zasoby, informacje (zapasy wyrobów gotowych, przewozy, magazynowanie, obsługa klienta itp.), – organizację systemu logistycznego (struktura organizacyjna), – procesy logistyczne – transformacja wejść na wyjścia (procesy podstawowe, procesy pomocnicze, proces zarządzania), – wyposażenie systemu logistycznego – zasoby niezbędne do realizacji zadań logistycznych. Proponuje się, aby proces audytu logistycznego przedsiębiorstwa przebiegał w sposób zgodny z ogólną metodyką audytu. 11 J. Twaróg, Koncepcja zastosowania audytu…, s. 154; Z. Korzeń, J. Twaróg, Udział i rola współczesnej logistyki w kompleksowym zarządzaniu jakością (TQM), „Problemy Ekonomiki Transportu” 1997, nr 2.. 12 A. Pabian, Audyting logistyczny przedsiębiorstwa, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 1998, nr 11, s. 234.. J. Twaróg, Koncepcja zastosowania audytu logistycznego w przedsiębiorstwie przemysłowym, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 1998, nr 7–8, s. 154. 13.

(7) Audyt organizacji systemu logistycznego…. 75. 3. Metoda audytu organizacji systemu logistycznego przedsiębiorstwa Sposób realizacji funkcji logistycznych w ramach struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa wiąże się z oceną różnych możliwych rozwiązań w tym zakresie. Rozwiązania te determinowane są przez czynniki o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Ocenę poszczególnych składników diagnozy oparto na założeniu, że o poprawności danego elementu decyduje jego stopień podobieństwa do wzorca. Dokonanie ocen cząstkowych sprowadzać się będzie do porównania stanu faktycznego cechy zawartej w kryterium oceny z odpowiednim stanem wzorcowym i ustaleniu stopnia zgodności lub rozbieżności oraz interpretacji tego odchylenia. Ze względu na złożoność parametry mają charakter wielostanowy. Do ich oceny proponuje się zastosować zasadę oceny cech o realizacjach niebinarnych (tabela 3). Na postawie ocen cząstkowych dotyczących obiektu empirycznego będą formułowane wnioski diagnostyczne stanowiące wstępną propozycję przedsięwzięć eliminujących zauważone nieprawidłowości. Tabela 3. Zasada oceny cech o realizacjach niebinarnych Oceniany stan. walor. wada. Bardzo duży brak. Określenie stanu błąd nie występuje, zaleta systemu logistycznego lub jego systemu informacyjno-decyzyjnego. Duży. mała. błąd nieistotny, możliwość wystąpienia zakłóceń w systemie logistycznym lub jego systemu informacyjno-decyzyjnego. Średni. średnia. Mały. mała. Brak. bardzo duża błąd bardzo istotny, znaczące zakłócenia w funkcjonowaniu systemu logistycznego lub jego systemu informacyjno-decyzyjnego. błąd mało istotny, możliwość pojawienia się problemu w funkcjonowaniu systemu logistycznego lub jego systemu informacyjno-decyzyjnego błąd istotny, zakłócenia w funkcjonowaniu systemu logistycznego lub jego systemu informacyjno-decyzyjnego. Źródło: opracowano na podstawie: A. Nalepka, Koncepcja systemu oceny struktury organizacyjnej, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1993, s. 71.. Ocena adekwatności danego rozwiązania do stanu faktycznego może być dokonana za pomocą grup kryteriów określonych dla poszczególnych przedmiotów badania (tabela 4)..

(8) Wojciech Pająk. 76. Tabela 4. Zbiór kryteriów do oceny organizacji systemu logistycznego przedsiębiorstwa Przedmiot oceny. Strategia logistyczna. Realizowane funkcje logistyczne. Forma organizacyjna logistyki Organizacja systemu logistycznego Organizacyjne umiejscowienie zadań logistycznych w strukturze organizacyjnej. Kryteria oceny. Strategia przedsiębiorstwa Strategia konkurencji. Zasadność realizowanych funkcji Zupełność funkcji Stopień spełniania funkcji Rozłączność funkcji Stopień spełniania funkcji. Poziom kosztów logistycznych, Struktura wyrobów wytwarzanych w przedsiębiorstwie. Stopień realizacji funkcji logistycznych Stopień integracji funkcji logistycznych. Faza działalności logistycznej Zakres integracji systemu logistycznego Organizacyjne umiejscowienie zadań logistycznych Stopień złożoności zadań logistycznych. Źródło: opracowano na podstawie: H.Ch. Pfohl, Aufbau der Logistik, „Zeitschtift für Betriebswirtschaft”, Jr. 50, 1980, nr 11/12, s. 1209; Felsner J., Kriterien zur Planung und Realisierung von Logistikkonzeptionen in Industieunternehmen, Brenen 1980, s. 98–107.. Pierwszym obszarem audytu jest ocena adekwatności realizowanych strategii logistycznych do strategii przedsiębiorstwa i strategii konkurencji (tabela 5). Relacje te zostały przyjęte jako stany wzorcowe. Tabela 5. Ocena strategii logistycznej w relacji do strategii przedsiębiorstwa i strategii konkurencji Dominująca strategia. Dywersyfikacja/ integracja pionowa Zintegrowany łańcuch dostaw Przywództwo kosztowe. Strategia zróżnicowania Źródło: opracowanie własne.. Strategia logistyczna. Strategia kooperacji w relacji „dostawca-odbiorca”. Strategia szybkich cykli i integracji łańcucha dostaw Strategia zarządzania łańcuchem dostaw. Strategia zmniejszania lub eliminacji zapasów Strategia integracji funkcji i procesów Strategia skracania cykli Strategia outsourcingu.

(9) Audyt organizacji systemu logistycznego…. 77. Należy zaznaczyć, że w wielu współczesnych przedsiębiorstwach występuje proces ewolucyjnego dostosowywania systemu logistycznego do wymagań zintegrowanego łańcucha dostaw poprzez realizację kolejnych strategii logistycznych14 (tabela 6). Realizacja każdej z tych strategii umożliwia osiąganie coraz to wyższych kompetencji logistycznych oraz podnosi na coraz to wyższy poziom efektywność funkcjonowania systemu logistycznego przedsiębiorstwa. Tabela 6. Charakterystyka strategii logistycznych Nazwa strategii Strategia integracji funkcji i procesów. Charakterystyka integracja procesów i elementów systemu logistycznego przedsiębiorstwa oraz ułatwienie przepływu surowców, materiałów, półproduktów i produktów Strategia zmniejszania lub elimioptymalizacja gospodarki materiałowej i usprawnienie pronacji zapasów cesów logistycznych dające obniżkę kosztów magazynowania Strategia skracania cykli eliminowanie zakłóceń w procesach logistyki produkcji Strategia zróżnicowania obsługi zastosowanie koncepcji segmentacji rynku do logistyki dające klienta podniesienie standardów obsługi klienta Strategia outsourcingu (zakup lub wybór kluczowych kompetencji logistycznych i jednoczesnej sprzedaż usług logistycznych) rezygnacji z samodzielnej realizacji pozostałych zadań logistycznych Strategia kooperacji w relacji ujmowanie problemów logistycznych w relacji „dostawca – „dostawca – odbiorca” odbiorca”, doskonalenie systemów logistycznych w skali wielu przedsiębiorstw, kooperacja logistyczna przedsiębiorstw, tworzenie aliansów logistycznych, internacjonalizację kompetencji logistycznych, dostęp do kompetencji logistycznych partnerów, wzrost skali działalności w zakresie logistyki oraz orientacja na jakość obsługi (maksymalny poziom przy akceptowanych kosztach) Strategia szybkich cykli i integracji ujmowanie problemów logistycznych w skali wielu firm łańcucha dostaw występujących jako dostawcy i odbiorcy, prowadzące do powstania zintegrowanego łańcucha dostaw i stosowanie reguły opóźnienia (opóźnienie momentu tworzenia zapasów, opóźnianie zmian formy towaru do ostatniego z możliwych etapów w procesie produkcji i dystrybucji) Strategia zarządzania łańcuchem integracja logistycznych systemów informacyjnych i prodostaw cesów realnych w całym łańcuchu dostaw mająca wpływ na poprawę standardów obsługi logistycznej, redukcję kosztów logistycznych oraz zwiększenie zaufania i zaangażowania w relacjach „dostawca – odbiorca”, dając możliwość uzyskania efektu synergii kosztów logistycznych. Źródło: opracowano na podstawie: M. Ciesielski, Zarządzanie łańcuchem dostaw jako element strategii firmy, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 1999, nr 1. M. Ciesielski, Zarządzanie łańcuchem dostaw jako element strategii firmy, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 1999, nr 1. 14.

(10) Wojciech Pająk. 78. Kolejnym obszarem badawczym jest ocena realizowanych funkcji logistycznych (tabela 7). Poprzedza ją opracowanie ramowego klasyfikatora funkcji. Ramowy trzystopniowy klasyfikator funkcji logistycznych obejmuje grupy funkcji, zespoły funkcji i funkcje. Do jego budowy można zastosować kryterium: przedmiotowe (grupy funkcji) według rodzajów działalności logistycznej oraz dla procesów logistycznych kryterium technologiczne (zespoły funkcji i funkcje). W klasyfikatorze tym powinny być uwzględnione również fazy działalności logistycznej z uwzględnieniem ich następstwa wynikającego z procesu realizacji tych działań15. Tabela 7. Zestaw kryteriów do oceny realizowanych funkcji logistycznych przedsiębiorstwa Nazwa kryterium. Zasadność realizowanych funkcji. Zupełność funkcji. Stopień spełniania funkcji. Rozłączność funkcji. Autonomia funkcji realizowanych. Określenie kryterium. Przystawanie funkcji komórek organizacyjnych systemu logistycznego do celów wynikających z przyjętej strategii logistycznej Kompletny zestaw funkcji z punktu widzenia celów logistyki. Wyróżniki stanu wzorcowego. Wszystkie funkcje komórek i jednostek organizacyjnych wynikają z celów logistyki. Nie można wskazać żadnych funkcji warunkujących sprawną realizację celów logistycznych, które by nie zostały spełnione. Rzeczywista realizacja funkcji Realizacja funkcji przez komórki uzależniające systemu logistycznego nie budzi zastrzeżeń uzależnionych komórek organizacyjnych Stopień nakładania się funkcji realizowanych przez poszczególne komórki organizacyjne systemu logistycznego. Stopień autonomii funkcjonalnej poszczególnych komórek organizacyjnych systemu logistycznego. Brak jednakowych obszarów funkcji realizowanych przez kilka komórek organizacyjnych systemu logistycznego Zastosowane kryteria grupowania funkcji optymalizują zakres przepływów realnych i informacyjnych pomiędzy komórkami organizacyjnymi. Źródło: opracowanie własne.. 15 Klasyfikator taki można opracować na podstawie: J.R. Stock, D.M. Lambert, Strategic logistics management, Illinois 1987; E. Gołembska, M. Szymczak, Informatyzacja w logistyce przedsiębiorstw, PWN, Warszawa 1997; P. Blaik, Logistyka, PWE, Warszawa 1996; T. Strzelecki, Badanie i projektowanie systemów zarządzania, IWZZ, Warszawa 1986, s. 97..

(11) Audyt organizacji systemu logistycznego…. 79. Sposób integracji systemu logistycznego jest ściśle związany z jego formą organizacyjną. Forma organizacyjna ma istotny wpływ na integrację logistycznych procesów decyzyjnych oraz skoordynowanie realizacji poszczególnych celów i zadań logistyki. Wybór danej formy zależy od wielkości kosztów logistycznych oraz struktury wytwarzanych produktów (tabela 8). Tabela 8. Ustalenie formy organizacyjnej logistyki Forma organizacyjna Organizacja liniowa lub liniowa ze sztabami Funkcja scentralizowana Organizacja macierzowa. Gremium, komisja, sztab. Kryteria logistyczne. Koszty logistyczne. Struktura produktów. Średni lub wysoki udział kosz- W dużym stopniu homotów logistycznych w kosztach geniczna całkowitych przedsiębiorstwa. Średni lub wysoki udział kosz- Heterogeniczna (produkcja na tów logistycznych w kosztach zamówienie) całkowitych przedsiębiorstwa Wysoki udział kosztów logistycznych w kosztach całkowitych; na znaczną część kosztów można oddziaływać bezpośrednio. Heterogeniczna. Innowacje w sferze kształtowania produktu. Niski udział kosztów logistycz- Homogeniczna (produkcja dla nych w kosztach całkowitych anonimowego odbiorcy) przedsiębiorstwa. Źródło: J. Felsner, Kriterien zur Planung und Realisierung von Logistikkonzeptionen in Industieunternehmen, Brenen 1980, s. 102.. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że wraz z rozwojem koncepcji logistycznej ewolucji podlegał również sposób organizacji logistyki w przedsiębiorstwie. Z tego punktu widzenia można wyodrębnić pięć podstawowych wzorców organizacji logistyki w przedsiębiorstwie16. Ocena typu organizacji systemu logistycznego może zostać dokonana z wykorzystaniem tych wzorców zbudowanych na podstawie kryterium stopnia integracji organizacyjnej systemu logistycznego. Wyboru dokonuje się na podstawie oceny stopnia nasilenia występowania cech charakteryzujących dany typ organizacji w audytowanym przedsiębiorstwie (tabela 9).. D. Kempny, Podstawowe wzorce logistyki w przedsiębiorstwie, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 1997, nr 9. 16.

(12) Wojciech Pająk. 80. Tabela 9. Ocena organizacji systemu logistycznego za pomocą wzorców organizacyjnych logistyki w przedsiębiorstwie Organizacja logistyki. Typ I. Typ II. Typ III. Typ IV Typ V. Podstawowe cechy Rozproszenie funkcji logistycznych pomiędzy różne piony organizacyjne Większość funkcji logistycznych nie jest realizowana Niektóre funkcje logistyczne realizowane są przez różne komórki organizacyjne z pominięciem kryterium podobieństwa funkcji Funkcje logistyczne są kontrolowane i koordynowane przez różne piony lub działy Występuje izolacja pomiędzy zaopatrzeniem a dystrybucją, obie grupy funkcji umieszczone są w różnych jednostkach organizacyjnycha a decyzje podejmują niezależni i współzawodniczący kierownicy Brak systemu informacyjnego integrującego proces logistyczny. Zgrupowanie strategicznych i operacyjnych funkcji logistycznych na podstawie kryterium podobieństwa funkcji Istnienie logistycznej jednostki organizacyjnej realizującej podstawowe grupy funkcji logistycznych Organizacja logistyki w postaci odrębnych spółek świadczących usługi logistyczne dla wszystkich części przedsiębiorstwa mającego formę konglomeratu. Horyzontalna organizacja logistyki w ramach przedsiębiorstwa mającego formę konglomeratu Wymiana informacji w czasie realnym. Źródło: opracowano na podstawie: D. Kempny, Podstawowe wzorce logistyki w przedsiębiorstwie „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 1997, nr 9.. Ocena organizacyjnego umiejscowienia zadań logistycznych w strukturze organizacyjnej polega na określeniu cech charakteryzujących realizowane zadania logistyczne. Proponowane do wykorzystania w tym zakresie wzorce obejmują podstawowe typy rozwiązań strukturalnych przy uwzględnieniu stopnia złożoności zadań logistycznych. Umożliwia to porównanie istniejącego rozwiązania organizacyjnego ze stanem uznanym za wzorcowy (tabela 10). Tabela 10. Ocena organizacyjnego umiejscowienia zadań logistycznych w strukturze organizacyjnej w zależności od stopnia złożoności zadań logistycznych Rodzaj rozwiązania strukturalnego. Zastosowanie kryterium podobieństwa funkcji do grupowania zadań logistycznych w ramach struktury funkcjonalnej. Cechy charakterystyczne. Zastosowanie. Charakteryzuje się przydzieleniem funkcji Niewielkie zróżnicowalogistycznych jednostce organizacyjnej, która nie zadań logistycznych realizuje zadania logistyczne na poziomie strategicznym, operacyjnym i wykonawczym.

(13) Audyt organizacji systemu logistycznego…. 81. cd. tabeli 10 Rodzaj rozwiązania strukturalnego. Rozproszenie zadań logistycznych pomiędzy jednostki organizacyjne przedsiębiorstwa w ramach struktury funkcjonalnej. Organizacja scentralizowanego systemu logistycznego w strukturze dywizjonalnej. Organizacja mieszanego systemu logistycznego w strukturze dywizjonalnej. Organizacja zdecentralizowanego systemu logistycznego w strukturze dywizjonalnej. Logistyka jako jednostka funkcjonalna w ramach struktury macierzowej. Cechy charakterystyczne. Zastosowanie. Niezastosowanie kryterium podobieństwa Duże zróżnicowanie funkcji w stosunku do zadań logistycznych; zadań logistycznych optymalizacją łańcucha logistycznego zajmuje się kierownictwo przedsiębiorstwa, realizując zadania logistyczne o charakterze strategicznym i operacyjnym, które może być wspierane w tym zakresie przez odpowiednie komórki sztabowe nie posiadające jednak uprawnień decyzyjnych Zgrupowanie wszystkich funkcji logistycznych w dywizjonie logistycznym obsługującym całą organizację Zastosowanie dwóch kryteriów grupowania funkcji na drugim szczeblu hierarchicznym powoduje, że rozwiązanie to ma cechy struktury hybrydowej. Stopień dywersyfikacji jest niewielki, a zastosowane kryterium grupowania funkcji na poziomie dywizji w niedużym stopniu różnicuje charakter dywizji. Zdecentralizowanie i przydzielenie większości zadań jednostkom logistycznym umieszczonym w dywizjach dla osiągnięcia korzyści zintegrowanego systemu logistycznego; pewien obszar funkcji logistycznych o charakterze planistycznym, koordynacyjnym i kontrolnym powinien być realizowany przez kierownictwo przedsiębiorstwa. Duże usamodzielnienie poszczególnych dywizji w których zadania logistyczne są bardzo różnicowanie. Decentralizacja zadań logistycznych pomiędzy poszczególne dywizje; aby zapewnić korzyści wynikające z koncepcji zintegrowanego systemu logistycznego należy dokonać centralizacji zadań logistycznych o charakterze strategicznym i koordynacyjnym; pozwala osiągnąć korzyści dwojakiego rodzaju, z jednej strony osiągnięcie efektu skali, natomiast z drugiej optymalną realizację operatywnych funkcji logistycznych uwzględniającą specyfikę poszczególnych dywizji. W jednostce logistycznej są scentralizowane wszystkie funkcje logistyczne, dzięki czemu można skoncentrować wszystkie procesy logistyczne; mankamentem tego rozwiązania jest w ograniczonym stopniu uwzględnianie specyfiki potrzeb jednostek organizacyjnych systemu przedmiotowego. Dywizje wykazują znaczne zróżnicowanie wymagań wobec świadczonych usług logistycznych. Niewielkie zróżnicowanie wymagań wobec świadczonych usług logistycznych.

(14) Wojciech Pająk. 82. cd. tabeli 10 Rodzaj rozwiązania strukturalnego. Logistyka zorganizowana jako funkcja przekrojowa zorientowana na czynniki wytwórcze w ramach struktury macierzowej. Cechy charakterystyczne. Zastosowanie. Specjalizacja pozioma w jednostkach zorientowanych na czynniki wytwórcze występuje obok specjalizacji pionowej jednostek zorientowanych funkcjonalnie Rozwiązanie to zgodne jest z przekrojowym charakterem funkcji logistycznych i umożliwia osiągnięcie efektu skali; podczas realizacji zadań występuje częste krzyżowanie się i przecinanie kompetencji powodujące powstawanie sporów kompetencyjnych wymagających dodatkowych działań koordynacyjnych. Znaczne zróżnicowanie wymagań wobec świadczonych usług logistycznych. Mieszana forma orgaRealizacja logistycznych zadań strategicznych nizacji logistyki w ramach w ramach jednostki centralnej, przy zdecentrastruktury macierzowej lizowanym przyporządkowaniu pozostałych zadań logistycznych w ramach poszczególnych jednostek systemu przedmiotowego. Znaczne zróżnicowanie wymagań wobec świadczonych usług logistycznych w ramach otoczenia burzliwego. Źródło: opracowanie własne.. 4. Zakończenie Przedstawiona metoda audytu organizacji systemu logistycznego przedsiębiorstwa w procesie budowy zintegrowanego łańcucha dostaw umożliwia ocenę adekwatności istniejącego rozwiązania strukturalnego do realizowanego etapu integracji badanego przedsiębiorstwa w ramach tworzonego zintegrowanego łańcucha dostaw. Metoda ta może być również źródłem inspiracji do dalszych prac nad metodyką badania systemów logistycznych. Zadaniem autora główny wysiłek metodyczny związany z jej doskonaleniem powinien być skierowany na weryfikację proponowanego zbioru parametrów diagnostycznych pod kątem opracowania uniwersalnego bazowego planu audytów systemów logistycznych przedsiębiorstw w procesie budowy zintegrowanego łańcucha dostaw. Literatura Bagiński J., Strategia zmian, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw” 1995, nr 10. Blaik P., Logistyka, PWE, Warszawa 1996. Doskonalenie struktury organizacyjnej; Podstawy teoretyczne, red. A. Stabryła, J. Trzcieniecki, Kraków 1986. Felsner J., Kriterien zur Planung und Realisierung von Logistikkonzeptionen in Industieunternehmen, Brenen 1980..

(15) Audyt organizacji systemu logistycznego…. 83. Gołembska E., Szymczak M., Informatyzacja w logistyce przedsiębiorstw, PWN, Warszawa 1997. Kempny D., Podstawowe wzorce logistyki w przedsiębiorstwie, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 1997, nr 9. Korzeń Z., Twaróg J., Udział i rola współczesnej logistyki w kompleksowym zarządzaniu jakością (TQM), „Problemy Ekonomiki Transportu” 1997, nr 2. Nalepka A., Koncepcja systemu oceny struktury organizacyjnej, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1993. Pabian A., Audyting logistyczny przedsiębiorstwa, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka”, 1998 nr 11. Persson G., Organisation Desing Strategies for Business Logistics, „International Journal of Physical Distributins and Materials Management” 1982, nr 12. Stock J.R., Lambert D.M., Strategic Logistics Management, Irwin, Illinois 1987. Stonehouse G., Hamill J., Campbell D., Purdie T., Globalizacja. Strategia i zarządzanie, Wydawnictwo Felberg SJA, Warszawa 2001. Strategor, Zarządzanie firmą. Strategie, struktury, decyzje, tożsamość, PWE, Warszawa 1995. Strzelecki T., Badanie i projektowanie systemów zarządzania, IWZZ, Warszawa 1986. Twaróg J., Koncepcja zastosowania audytu logistycznego w przedsiębiorstwie przemysłowym, „Gospodarka Materiałowa i Logistyka” 1998, nr 7–8. Twaróg J., Opracowanie koncepcji prowadzenia audytu logistycznego w przedsiębiorstwie produkcyjnym, IliM, Poznań 1996. Witkowski J., Zarządzanie łańcuchem dostaw, PWE, Warszawa 2003. Auditing the Organization of a Logistic System of a Company in the Process of Developing an Integrated Supply Chain This paper examines the issue of auditing the logistics system of a company in the process of developing an integrated supply chain. The development of integrated supply chains is very demanding in terms of the high standards of logistic services and the level of generated costs. In order to meet those requirements changes in the functioning of logistic systems of some enterprises which belong to the supply chain are needed. A logistics audit can be considered a tool for analyzing and evaluating the organization of a logistics system while it is being adapted. The method presented may be used to evaluate the appropriateness of the current structural solution to the realized phase of enterprise integration within the integrated supply chain..

(16)