Badanie i ocena jakości sensorycznej kremów naturalnych

Pełen tekst

(1)w. Jacek Kaniewski Grzegorz Turek. Badanie i ocena jakości sensorycmej kremów naturalnych 1. Wprowadzenie Głów n y m zadanie m kremów kosmetycznych jest pielęgna cj a , rege neracja oraz ochrona naskórka. Kremy przywra cają w skórlc rów n owagę wodno-tłu sz czową, zab urzo ną przez szkodliwe czynniki zew n ętrz n e. g ł ów ni e at mosferyczne, oraz z mia ny fi zjologiczne z wiązane z procesam i rozwoju i starzenia. Działanie 10 polega na uzupełnianiu brakującego tłu szcz u w naskórku z jednoczesnym wprowadzaniem wody i substancji higroskopijnych [1 , 7}. Kremy są emu lsjam i kosmetycznymi s kł adaj ącym i s i ę z fazy wodnej i olejowej. Mogą to być emul sje, w których cząstki oleju S;:l rozproszone w wodzie, lub emulsje, w któ rych cząst ki wody rozproszone są woleju. Stosowane są też bardziej z ł ożo n e ukł ady wie lofazowe, w których faza rozproszona zawiera w sobie dodatkowo cząstki fazy rozpraszającej. Aby e mul sje by ł y trwałe , muszą zaw i e rać odpowiedni e e mulgatory. S'l nimi związki powierzchni owo czynne . Rodzaj zastosowanyc h emu lgatorów decyduje o typie emulsji. Jelcze· niu tłu szczó w zawartych w kre mach przeciwd z iał ają konserwanty. Po nadto kremy mogą zawie rać kompozycje zapachowe 16]. W za leżnosci od zawa rt ości wody i tłuszczów kremy dzielą s ię na tzw. kre my nawi l żające, będące emul sjami zaw i e r ającymi powyżej 60% wody. i kremy tłu s te, zawierające poniżej 60% wody . Kremy półt l u st e zaw i erają do 70% wody o raz łatwo przyswajal ne tłuszcze. Zwy kle kremy nawi l żające za lecane są do pie l ęgnacji cery suchej i mieszanej na dzien o raz tłu s t ej na noc, kremy t ł u ste do pi el ęgnacji cery suchej na dzien i na noc, za ś pó łtłu st e do pielęgnacji ka żdego rodzaj u skóry l4] ..

(2) Ja cek Kaniewski.. Turek. o. podstawowym przeznaczeni u kremu decydują w dużej mie rze zawarte w nim substancje biologicznie aktywne , które mają działać regenerująco na skórę. Należą do nich witaminy, enzymy, retinoidy, kolage n, ASC III ,lipo ~ somy. hydroksykwasy. ceramidy i cie kłe kryształy (9J. Bogate źródło substancji biologicznie aktywnych s tanowią liczne roś lin y. Substancje naturalne pozyskiwane z roś li n maj'l bardzo duże, stale rosnące, znaczenie praktyczne. Znajdują one szeroki e zastosowanie jako cenne sk ład niki kremów kosmetycznych. Wyciąg i z brzoskwini. jabłek i kiwi zawieraj,! kwasy organ iczne. witami ny B i C oraz sole mineralne. Krem brzoskwiniowy dziala regcneruj'lco i tonizująco oraz lekko ściągająco. Krem j ab łkowy działa na skórę rozjaśniająco i nawilżająco. Krem kiwi przywraca równowagę kwasową skóry, dziala nawi l żająco i pojędrniająco. Wyciąg z ogórka zawiera kwasy organiczne, sole mineralne i kompleks witamin. Wykazuje dzialanie oczyszczające, tonizujące i łagod zące podra żnie nia skóry. Wyciąg z pietruszki jest bogaty w witaminę C oraz sole mineralne. Krem zawierający ten wyciąg reguluje równowagę wodno-tłuszczową skóry, poprawia jej napi ęcie, e la stycz no ść i gładkość. Ekstrakt z nagietka lagodzi podra ż nienia skóry , d ziała antyseptyczn ie, regenerująco. uelastycznia i wygładza naskórek . Wyciąg z aloesu wykazuje działa nie an tyseptyczne. nawilża i regeneruje spęka nia skóry. Wyciąg. z miodu reguluje. wi l gotność. skóry oraz wykazuje działa n i e. z mi ęk. czające.. Olej z ki e łk ów pszenicy jest bogaty w witaminę E, le cy t ynę oraz ni enasy~ cone kwasy tłuszczowe. Wzmacnia barierę ochronną naskórka oraz działa rewitalizująco. Ekstrakt orzechowy. d zięk i dużej zawarto śc i naturalnych tłusz czów. działa na skórę wzmacn iaj'lco i odżywczo, nadając przy tym skórze z ł o cisty odcień opalenizny [8, 10]. Wszystkie te s kł adniki. nadaj"c kremom poż<łda ne d z iałani e kosmetyczne. mogą jednocześnie poprawiać lub pogarszać ich ocenę organoleptyczną. ktÓrll stanowi istotny elemen t oceny konsumenckiej. Może to powodować. że kremy o lepszych w ła ściwośc iac h u ży tk owyc h nie będą znajdowa ł y uznan ia konsumentów. St<łd cclem pracy jest zbadani e wp ł yw u wybranych substancj i naturalnych pochodzenia roślinnego na ocenę se n so ry cz ną kre mów . W oce ni e tej wykorzystywano t:lkie metody, jak: dyfe rencjał se mantyczny, skalowani e (ska la ciąg ł a dwubiegunowa), metoda ska li Likc rta (werbalna), metoda ska li hedonicznej oraz metoda graficzna profilowania zapac hu [2,41.. 2. Wyniki. badań. I wnioski. Przeprowadzono ocenę cech sensorycznych kremów zawieraj:lcych składniki naturalne pochodzenia roślinncgo. Badano kremy: aloesowy, brLOskwiniowy. jab łkow y. kiwi. miodowy, nagietkowy . ogórkowy, orzechowy, pi etruszkowy.

(3) Baclanie i ocena'. sensorycz.nej kremów. oraz pszeniczny (zawierający olej z kiełków pszenicy) wyprodukowane przez Fabrykę Kosmetyków "Pollena Malwa" oraz Zakład Produkcji Leków "Ziaja" . Analizę sensoryczną każdego kremu wykonywało ni ezależnie dwudziestu ocen i ających, speł ni ających podstawowe wymagania w zakresie wraż l iwości sensorycznej. Zespó ł oce niający zos t ał zapoznany z celem wykonywanych badań oraz t echniką dokonywania oceny [12] . Analiz ie poddano na s t ępujące cechy sensoryczne: jednolitości wyglądu, barwę i zapach kremu, adhezyjnośe do powierzchni skóry, czy li łatwoś e rozprowadzania kremu, łatwość wchłani a nia kremu przez s k órę, ogólny wyg l ąd skóry oraz jej zapach bezpośred ni o po nalożeniu kremu l5, 11l. Wartość nas ilenia powyższych cech sensorycznyc h oce ni ający okre ś lal i s t osując ska l ą pięciopunktową: 5 - ocena bardzo dobra (stan idealny), 4 dobra. 3 - przecięlna, 2 - zła, l - bardzo zła (stan bezwzględ ni e z ły ). W tabel i l zestaw iono wartości śred nie ocen wystawionych przez poszczególnych oce n iających oraz wartość średn i ą oceny wszystkich cech, natomiast tabela 2 podaje wzg lędn e błędy sta ndardowe tych ocen, wy ra żone w procen ~ tach. Uzyskane wyniki prledstawiono również na rys. 1--4. Na rys. 5 porównano śred nią oce n ę wszystk ich badanych cech sensorycznych poszczególnych kremów . Jak widae, można wy różnić trly poziomy oceny se nsorycznej. Do pierwszej grupy nale żą (w kolejności ocen) krem kiwi , nagietkowy. j ab łk owy, aloesowy , ogórkowy i brzoskw iniowy , do drugiej krem miodowy . do trzeciej - krem orzechowy, pietruszkowy i pszen iczny. Tabela l . Srednia ocena cech sensorycznych badanych kremów Ocena w skali. Rodzaj kremu. wygląd. Aloesowy BrLOSkwiniowy. 4,05 400. kremu. Jabłk owy. 4, ł 5. Kiwi Miodowy Nagielkowy Ogórkowy Orlechowy PielOJszkowy Pszeniczny. 4,45 4,10 4.55 420 3.85 4,05 4.35. barwa kremu. 4,25 435 4.65 4.65 4,15 4,"" 435 2,80 4,30 3,90. pięciopunklowej. zapach adhezyjkremu 3,85 3,85 3,80 4.15. 310 3,90 3.75 3,10 2,80 2,60. wchła·. wygląd. "o". nialność. skóry. zapach skóry. średnia. ocena. 4,10 3,80 3,95 4,10 3,75 3,90 3,60 4.05 3,15 3,60. 3.80 3,<xl 3,80 400 3.60 3.65 3.75 350 3.35 3,45. 4,20 4,15 4,10 4,20 3,70 4,05 4.35 3.75 3,65 3.55. 3.85 3.80 3,90 4.10 3.55 4.15 4.05 3.30 3.05 2.50. 4,01 3,98 4n5 4,24 3.72 4,09 4.01 3.48 3.48 3,42. Źródło : opracowanie własne.. Najwyższą śred ni ą ocenę u zyska ł krem kiwi . Prawie wszystkie cechy sensoryczne tego krem u zoslały ocen ione naj wyżej. Jedynie krem nagietko wy okazał się lepszy pod wzg lęd e m jednolitości wyglądu i zapachu skóry po nało ~ żeniu kremu oraz krem ogórkowy - pod względe m wyglądu skóry po n a t oże-.

(4) Ja cek Kaniewski, Grzegorz TI/rek. niu kremu. Krem aloesowy natomiasl uzys kał podobną oce n ę pod względem adhezyjn ośc i oraz wy g l ądu skóry po na ł ożeniu kremu , a krem jab ł kowy pod wzg l ę dem barwy. Tabela 2.. Względny b łąd. standardowy śred niej oceny cech sensorycznych Wzgl ędny bląd. Rodzaj kremu. kremu. barwa kremu. zapach kremu. Aloesowy Brzosk winiowy Jablkowy Kiwi Miodowy Nagietkowy Ogórkowy Orlechowy Pietruszkowy Pszeniczny. 521 5,44. 4 ,14 5,08. 5,74 6.33. 4.72 3,04. 235 235. 4,90. 556 137. 4,02. Wl. 1,04. 5m 5,74. 4.18. 6,66. 6.94 5m 4.62. 3.83. 3,42 4. 12. 6,66 7,06. Srednia. 4.69. 3.94. 5.91. Źród ło :. opracowanie. wygląd. 4,90. standardowy oceny (%) adhczyj-. wchla·. wyg ląd. ność. nialność. skóry. 4.97. 526 521. 328. 431 5,92 5S5 5,94. 134 3m. 5,60 4,90. 5.21 5.77 5.48. 5.92 5,13 5.11 6.67 4.69 6.39 6,94 4.45. 4 ,02 3,92 3,70 4,43. 4.69 4,98 4,78. 5,43. 5.25. 5'8. 4m. 5,93. 5,60 5.Q2 4 ,65 4.69 5.23. 4,72. zapach skóry. 5,84. 4.65. 8,06 8,94. wł asne .. • • • ] ~. ~. o. o. '" ~. ~. •<. ~. o. ~. o ~. ~ o. o~. ~. •. l. ~. o. ."" N. < N. •. ~. D wygląd iii barwa Rys. l . Ocena w skali pięc iopunkt owej jednolitości wygl;)du badanych kremów i ich barwy Zródlo: opracowanie własne..

(5) Badanie i. kremów. 4,.. 41 3,8 3,4. 3,0. 2,.. 2111 IjIIId II~H lJ I. • • "• • ~. . '. " o '2. ~. ~. o. D. '. :;;. • • • • • '8 • "• '" E ," g ~. ~. ~. ~. o. o. o. o. ~. '~. <. o. D. D. pięciopunktowej. Rys. 2. Ocena w skaJi po nałożeni u kremu. ~ ~. krem. o. ~. o. u. " o. ~. o ~ N. .s.. < ~ •o. 1'1 skóra. zapachu kremu i zapachu skóry. Zródlo: opr.lcowanic własnc .. 4,2. 4n 3,8 3,.. , " '" ,I III D] I !;;j 3nll U I .Iblll .&:.!I1_Eł • 1[;1 lł.~ I IJ . . .<. 3,4 3,2. r" • I. ,5 ~. ]. ł. D. •o •o •o •o •o ,o ~ ~ ' o" • "o ,"1:o ~. :;;. ~. ~. ~. ~. E. ~. ~. o o. <. adhc7.yjność. II.. ~. ~. N. ~. N. o. '2 o. N. •o. wchlanialność. Rys. 3. Ocena w skali pięciopunktowej adhezyjności i wchlaniaJności przez s kórę badanych kremów l:ród/o: opr.lcowanic wlasnc..

(6) Jacek Kaniew~-ki.. TlIrek. 4,6. 4.4 4,2. 4,0. --. -. -. -. ~. 3,8. ,-----. -. 3 ,6. [J O. .-. 3.4. Rys. 4. Ocena w skali. pi ęc i opunktowej wygl ądu. skóry po. naloże niu. kremu. Żród ł o : opracowanie wł asne.. 4,2. 4,0. r-- ,----- ,-----. 3.8. 3,6 -~-. 3.4. 32. 3,0 LL::-'-'-':-'-'--'-:::-..ll7.:"-LL::-'-'-':c-'-'-::-..ll-::-LL::-'-'-':,-',, •~ ,2.S n•o ~ ~o• •o :go~ ~o •o "cc 8 "~ •" . ," ~. ... ~. ~. • ".,. ~. ~. ~. E. ~. ~. "•. ~. c. ~. ~. o. ~o. ". n. Rys. 5. Ś redn ia ocena cech sensorycznych badanych kremów t ród ł o: opraco wanie włas ne .. ~. ~. 5. '5.. •. ~.

(7) Badallie i. I. kremów. Krem miodowy u zys kał wyraźnie gorszą ocenę zapachu oraz zapachu skóry nał oże niu kremu niż wszystkie kremy z pierwszej grupy jakośc iow ej . Na go rszą ocenę kremu orzechowego wpłynął w dużej mierze brak akceptacji ni etypowej barwy tego kremu oraz s łaba ocena j ednol it ości wyglądu i zapachu . Natomiast o gorszej ocenie kremu pietruszkowego i pszeni cznego d ecy d ow ała g łównie z ła ocena zapach u i zapachu skóry po nało że niu kremu. Szczególnie ż le oceniono zapach kremu pszenicznego. Z przeprowadzonych badań wynika , że poprawę kompleksowej oceny sensorycznej kre mów zaw ierają cyc h ekstrakt z orzecha włos kiego moina uzy s kać przez modyfikację ich barwy , zaś kremów zawiemjących olej z kielków pszenicy oraz kremów zaw i e rających wyciąg z pielrUszki - przez modyfikację zapachu . Gorzej oceniono wchłanialność kremu pi etruszkowego, pszenicznego i orzechowego, co jest zgodne z oczekiwaniami , poniewaź nal eżą one do k.remów tłu s tyc h i może stanowić to potwierdzenie rzetelno śc i przeprowadzonych ocen sensorycznych . Jak widać na rys. 6 , błąd standardowy przeprowadzonych oznaczell nie prze kraczał 6% i był najwi ęk szy w prLypadku oceny zmyslem zapachu, mniejszy w przypadku jed noczesnej oceny zmysłem dot yku i wzroku (ocena adhezyj n ośc i i wc hł an ialno śc i kremu prlez s kórę) oraz najmniejszy w wypadku zmys ł u wzroku (ocena jednolitości wyglądu kremu , jego barwy oraz wyg lądu skóry po nal oże niu kremu). po. 6.0. --=. ~. r--c-. 55. "~ o. ~. r-. 5.0 45. e---. 4.0. 3.5. wygląd. kremu. Rys . 6.. D. barwa. zapach. adhc-. wchłanlal -. kremu. kremu. zyjność. no~. Wartość ś rednia błędu. t.r6dlo: opracowanie własne .. D. wygląd. skóry. zapach skóry. standardowego wyznaczonych cech sensorycznych.

(8) Jacek Kaniewski,. Turek. W tabeli 3 podano współczynniki korelacji dla w s pó łzależnośc i między oce ną danej cechy sensorycznej oraz ś rednią oceną wszystkich cec h sensorycznych badanych kremów. Jak widać z tej tabeli oraz z rys. 7, ś rednia ocena sensoryczna badanych kremów najlepiej koreluje z oce ną zapachu , co wskazuje na istotne znaczenie tej cechy w ocenie konsumenckiej kremów, mimo że ni e ma ona więk szego związku z ich podstawowymi , pożądanymi wła ściwo śc iami aplikacyjn ymi . Wręcz przeciwnie, substancje zapachowe mogą wywoł y wać działanie alergizującc .. Tabe la 3. Współczynniki korelacji dla współ zależnoś ci między oceną danej cechy sensorycznej oraz ś redniej oceny wszystkich cech se nsorycznych badanych kre mów Wyg ląd. Barwa. Zapach. W yg ląd. Zapach. kremu. kremu. kremu. 00". Wchlanial· 00". skóry. Skóry. 0,4375. 0,6903. 0,9767. 05455. 0,9020. 0,8973. 0,9275. Adhezyj·. :2:rOOlo: opracowanie wła s ne.. Ocena. 1 f ". ~. ~. średnia. = 1.94 + 0545 · zapach. Współczy nn ik. korelacji = 0,')767. 4 3 , - - - . , - - - -,-------,--.• .-.•T~-; •. r;.;..7.••.,. 4. 1 3.9. .•. ~ ••. ,.. f-----f-----+.-../-0••/••·S:.>! ,..7 . .-'.-=--+----1 .... / .. ,. 3,7. ... •••••; ; : : ••. j:~ ~/ 2.4. 2.8. c 3). 3.6. 4.0. 4.4. Ocena zapachu ~ regresja 95% podziału ufnośc i. Rys. 7. Ws półzależność między oce ną zapachu i ś rednią oceną cech sensorycznych badanych kremów :2:ródlo: opracowanie wł asne..

(9) Badanie i ocena. . kremów narllralllJch. Przedstaw iona metodyka pozwala na wskaza ni e cech sensorycznyc h o szczegó lnym znaczen iu dla kon sumentów oraz cech, których poprawa może istotnie wp l ynqć na poprawę kompleksowej oceny kosmetyku . literatura II J Dylewska-Grlelakowska J., KosmetJk(j SIOSOII'(UW. WSiP. Warszawa 1999. [21 Jedryka T ., Kaniewski J .. IVplyw ('UWI i temperatlIry przechowywallia IW jakość sen· sor)'c:.nq kremów nmviliajqc)'ch. Zeszyty Naukowe AE w Krakowie , Kraków 1997, nr 492. 131 Kaniewski 1.. Skóra jak aksamit . .. Handel" 1999, nr I. [4[ Kaniewski J.. Gajewsk i A .. Confromo delie II/odijicazionj tlel 1'1-1 e propril!f() orgmwlet/iche dei cos/IIerici dura"'e la cOlu'ul'alione, Congresso NazionaJe di Merceologia. Sassari-AIghero . 27-29 Settembre 2000, voJ. 2. [5J Kaniewski J. , Yemchenko 1., NakieJny M .. Badallie i ocena jakości wybmll)'ch kre /IIÓw. Zeszyty N.. ukowe AE w Krakowie , Kraków 2000, nr 546. [6J Knowlton J., Pearce S .. Hmulbook ofCosmetic Science alld Tecflllology, London 1993. [71 Koźmilisb-Kubarska A., Zarys kosmetyki lekarskiej. PZWL. Warszawa 199 1. fgl Lamer-Zarawska E .. Noculak-Palczewska A., Kosmetyki lIatura/lle, Astrum. Wroclaw 1994. [9J Marcinkiewicz-Sa lmonowiclOWa J .. Zt"ys chell/ii i technologii kosmetyków, WPG, Gdarisk 1995. [IOJ Ozarowskl A .. Ziołolecznictwo. PZWL. Warszawa 1980. [11 [ PN ISO 5492: 1997. Analiza sensoryczna terminologia. [ 12J PN ISO 8586: 1996. Analiz.. sensoryczna. Ogólnc wytyczne wyboru , szkolenia i moni· to rowania oce ni ających.. Testi ng and Assess ing the Sensory Quality ot Natura! Cre ams Using a five-point scale, the selected sensory characlerislics of aloc , peach. appJe. kiwi. honey. marigold. cucumbcr, nut. parsley and wheat creams were assesscd, The nut cream (because of its colaur) and the wheat and parsley creams (because of their odour) recei ved lower ralings as compared with the reSI of the teslcd producls. A re1alionship bctwecn the mean sensory Taling and Ihe odour rating was found..

(10)