Analiza wyników badañ fizyczno-chemicznych i biologicznych wód
rzeki Ma³a Panew
Ma³gorzata Ostrowska*
Badania rzeki Ma³a Panew przeprowadzono w latach 1995–1998. Do analiz wody i fitomikrobentosu wybrano 5 stanowisk badawczych: rzeka przed zbiornikiem Turawa (Kielcza, Krasiejów i Jedlice) oraz poni¿ej zbiornika (Turawa i Czarnow¹sy).
Ma³a Panew jest prawobrze¿nym dop³ywem Odry, przep³ywa przez teren województw œl¹skiego i opolskiego. Ma d³ugoœæ 131,8 km i zbiera wody z obszaru 2131,5 km2
. Na 18,0 km rzeki jest usytuowany zbiornik retencyjny Tura-wa. Pod wzglêdem hydrologicznym rzeka posiada zró¿nico-wany charakter. Powy¿ej zbiornika Turawa ma wartki pr¹d, poni¿ej zaœ jest uregulowana i wyró¿nia siê czêstymi zmia-nami przep³ywu. Wzd³u¿ biegu rzeki s¹ po³o¿one miejsco-woœci Kalety, Krupski M³yn, Zawadzkie, Kolonowskie, Ozimek, Jedlice, Turawa, Wêgry, Czarnow¹sy, stanowi¹ce wa¿niejsze ogniska zanieczyszczeñ cieku.
Analizowano wskaŸniki fizyczno-chemiczne, które maj¹ zwi¹zek z procesem samooczyszczania siê wód oraz wp³ywaj¹ w sposób istotny na tworzenie siê zbiorowisk organizmów. Z czêstotliwoœci¹ ponad 50% stwierdzono wartoœci dopuszczalne dla I klasy czystoœci wód dla:
tem-peratury wody, sodu i potasu (100%), tlenu rozpuszczone-go (95%), odczynu (97%), azotu amonowerozpuszczone-go (79%), azotu azotanowego (88%), azotu ogólnego (75%) i BZT5(57%).
Na wszystkich stanowiskach badawczych wielokrotnie odnotowano podwy¿szone wartoœci stê¿eñ fosforu ogólne-go, w stosunku do norm przyjêtych dla podstawowych trzech klas czystoœci wody. Pojedynczo, w niektórych ter-minach badañ, jakoœæ wody nie odpowiada³a wymogom normatywnym III klasy czystoœci wód ze wzglêdu na nad-miern¹ zawartoœæ azotu azotynowego (stanowiska: Kielcza, Jedlice, Turawa i Czarnow¹sy), ¿elaza ogólnego (stanowiska: Krasiejów, Jedlice i Turawa) oraz utlenialnoœci (Jedlice i Czarnow¹sy). Pozosta³e wartoœci wskaŸników tlenowych i biogennych, poza pojedynczymi — podwy¿-szonymi, wskazywa³y na wodê I i II klasy czystoœci. Zawartoœæ zwi¹zków biogennych w rzece, w formach przyswajalnych dla roœlin: azot amonowy, azot azotanowy, fosforany i potas, zmienia³a siê w ci¹gu roku. Najwiêksz¹ zmiennoœæ stê¿eñ wykazywa³y azotany i azot amonowy, stê¿enie fosforanów by³o bardziej równomierne. Wœród 224 rodzajów i gatunków glonów wyodrêbniono 100 tak-sonów bêd¹cych wskaŸnikami czystoœci wód. Udzia³ 81 gatunków z grupy saproksenów, form charakterystycznych dla strefy $ — mezosaprobowej, unikaj¹cych wód zanie-czyszczonych, pozwoli³ okreœliæ badany bieg rzeki jako ma³o zanieczyszczony.
Wp³yw zbiornika retencycjnego „Turawa” na jakoœæ wody w dolnym odcinku
rzeki Ma³a Panew
Agnieszka Brañka*
Podstawowym rodzajem u¿ytkowania zasobów wod-nych, najsilniej oddzia³uj¹cym na ich stan iloœciowy i jakoœciowy, jest pobór wody na cele gospodarcze i wyko-rzystanie wód jako odbiorników œcieków wytwarzanych w ró¿nych sektorach gospodarki. Postêpuj¹cy rozwój gospo-darczy stworzy³ groŸbê zanieczyszczenia wód z ognisk punktowych i obszarowych. Dowodem tego jest dokonana analiza danych z roku hydrologicznego 2001 i 2002 dla dorzecza Ma³ej Panwi; wziêto pod uwagê równie¿ zbiornik retencyjny „Turawa”, który dzieli koryto rzeki na dwa odcinki o zró¿nicowanych w³aœciwoœciach. Zwrócono szczególn¹ uwagê na iloœæ ³adunków zanieczyszczeñ dop³ywaj¹cych, odp³ywaj¹cych oraz kumulowanych w zbiorniku „Turawa”, porównuj¹c ich zmiany z opadami i przep³ywami. Pod uwagê wziêto parametry
fizykoche-miczne takie jak: tlen rozpuszczony, pH, zwi¹zki azotu i fosforu, ¿elazo, kadm i zawiesiny.
Uzyskane dane klasyfikuj¹ wodê, na odcinku Stanisz-cze Wielkie–Turawa, do II i III klasy czystoœci. Iloœæ bio-genów w wodzie ulega sezonowym wahaniom wynikaj¹cym ze zmiennoœci warunków hydrologicznych oraz dzia³alnoœci antropogenicznej. Po dokonaniu bilansu zwi¹zków biogennych w zbiorniku „Turawa” mo¿na stwierdziæ, ¿e iloœæ osadu kumulowanego w poszczegól-nych miesi¹cach jest, z roku na rok, coraz wiêksza. Wzrost dop³ywu biogenów przyczynia siê do powolnej eutrofiza-cji, a proces samooczyszczania wody w rzece Ma³a Panew odbywa siê kosztem pogarszania warunków w samym zbiorniku . Trwaj¹ starania zwi¹zane z uruchomieniem zbiornika wstêpnego, który spe³nia³ swoj¹ funkcjê do 1997 r., oraz prace nad oczyszczeniem czaszy zbiornika „Tura-wa” ze zgromadzonego osadu. Zmniejszaj¹ca siê iloœæ odprowadzanych œcieków, w tym œcieków prze-mys³owych, skanalizowanie wsi, zwiêkszaj¹ca siê iloœæ 953 Przegl¹d Geologiczny, vol. 51, nr 11, 2003
*Wydzia³ Przyrodniczo-Techniczny, Uniwersytet Opolski, ul. Dmowskiego 7/9, 45-365 Opole
oczyszczalni, ograniczana iloœæ stosowanych w rolnictwie nawozów i œrodków ochrony roœlin mog¹ przywróciæ, tak
oczekiwany, pierwotny charakter dorzecza Ma³ej Panwi oraz zbiornika „Turawa”.
954
