96
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 2, 2005
S£OWO OD REDAKTORA NACZELNEGO
Tabela stratygraficzna
rekomendowana przez Miêdzynarodow¹ Komisjê Stratygraficzn¹
(patrz str. 176)
W³odzimierz Mizerski*
Przez kilkadziesi¹t ostatnich lat radykalne zmiany w tabeli straty-graficznej nastêpowa³y sporadycz-nie. W ostatnich latach zasz³y w niej jednak tak wa¿ne zmiany (a niektóre z nich ju¿ siê ugruntowa³y na dobre), ¿e informacje o tym musz¹ dotrzeæ do wszystkich: do geologów prakty-ków, studentów wydzia³ów przyrodni-czych, naukowców pokrewnych geologii dyscyplin nauk o Ziemi, pracowników administracji geologicznej, nauczycieli geografii oraz do autorów podrêczników szkolnych.
Konieczne jest stosowanie nowych wydzieleñ w publikacjach naukowych. Dlatego te¿ na ostatniej stro-nie nistro-niejszego numeru Przegl¹du Geologicznego zamieœciliœmy najnowsz¹ tabelê stratygraficzn¹, reko-mendowan¹ przez Miêdzynarodow¹ Komisjê Straty-graficzn¹ (ISC). Wszystkie wymienione w niej jednost-ki zosta³y zaaprobowane przez Miêdzynarodow¹ Uniê Nauk Geologicznych (IUGS). Podzia³ dziejów Ziemi, zastosowany w publikowanej dziœ tabeli, bêdzie podzia³em stosowanym od tej pory w naszym czaso-piœmie.
Przedstawmy pokrótce najwa¿niejsze zmiany, jakie zasz³y w tabeli stratygraficznej w ci¹gu ostatnich lat.
Po pierwsze, do historii przechodzi ju¿ podzia³ pre-kambru na dwie ery: archaik i proterozoik. Ten d³ugi czas w dziejach Ziemi, wynosz¹cy oko³o 4 mld lat, zosta³ podzielony na siedem er. Dawny archaik podzie-lono na cztery, a dawny proterozoik — na trzy ery, trwaj¹ce po kilkaset milionów lat. W dawnym archaiku wydzielono ery: eoarchaik, paleoarchaik,
mezoar-chaik i neoarmezoar-chaik. Podobne nazewnictwo er
zastoso-wano w dawnym proterozoiku. Obecnie wydziela siê:
paleoproterozoik, mezoproterozoik i neoproterozoik.
Wszystkie granice miêdzy poszczególnymi erami prekambru, a tak¿e miêdzy ich poszczególnymi okre-sami (z wyj¹tkiem granicy kriogen/ediakar w neopro-terozoiku) zosta³y wyznaczone na podstawie datowania wieku bezwzglêdnego ska³.
Po drugie, znikaj¹ nazwy okresów w erze keno-zoicznej — trzeciorzêd i czwartorzêd. Nazwy te po-chodz¹ jeszcze sprzed stuleci.
Przypomnijmy, ¿e twórc¹ pierwszego, nowoczes-nego podzia³u ska³ w dziejach Ziemi by³ urodzony w Osiecznicy na Dolnym Œl¹sku Abraham Gottlob Wer-ner (1749–1817), który podzieli³ warstwy geologiczne na pierwszorzêdowe (nie zawieraj¹ce widocznych ska-mienia³oœci — odpowiadaj¹ce dzisiejszemu prekam-browi), przejœciowe (w których wystêpuj¹ skamie-nia³oœci tylko organizmów morskich, przede wszyst-kim bezkrêgowców — odpowiadaj¹ce mniej wiêcej paleozoikowi), drugorzêdowe (zawieraj¹ce skamie-nia³oœci organizmów morskich i l¹dowych, zw³aszcza gadów — odpowiadaj¹ce mezozoikowi) oraz trze-ciorzêdowe (ze szcz¹tkami roœlin kwiatowych, ptaków i ssaków). W pierwszej po³owie XIX w. geolodzy doda-li do tego podzia³u jeszcze czwartorzêd, obejmuj¹cy osady najm³odsze, uwa¿ane wówczas za aluwialne. Podzia³ taki przetrwa³ przez ponad 100 lat.
Najwczeœniej zrezygnowano z nazw pierwszorzêd i drugorzêd. Wprowadzono podzia³ na znane ery i okresy, w którym zachowano nazwê trzeciorzêd dla starszego okresu ery kenozoicznej i nazwê czwarto-rzêd dla okresu najm³odszego. Podzia³ taki utrzyma³ siê do koñcaubieg³ego wieku, kiedy zdecydowano siê zlikwidowaæ trzeciorzêd jako okres geologiczny i na jego miejsce wprowadziæ dwa okresy: paleogen i
neogen.
W roku 2004 postanowiono zlikwidowaæ ostatni, nie maj¹cy ju¿ racji bytu, archaizm w postaci czwar-torzêdu i w³¹czyæ go do neogenu, co znalaz³o odzwier-ciedlenie w opublikowanej tabeli stratygraficznej.
Adaptuj¹c tabelê na rodzimy u¿ytek, angielskie nazwy nie wydzielanych u nas wczeœniej okresów (w obrêbie poszczególnych er prekambryjskich) lub piêter (w fanerozoiku) spolszczono, podobnie jak przyjête ju¿ powszechnie nazwy jednostek podobne-go rzêdu. Z pewnoœci¹ niektóre nazwy trzeba bêdzie
w przysz³oœci zmodyfikowaæ (uznaj¹c za poprawne
np. syder zamiast sider czy kalym zamiast calym itp.), ale to nale¿y zostawiæ ju¿ specjalistom.
Wiêcej informacji i szczegó³owe podzia³y mo¿na znaleŸæ na stronie internetowej www.stratigraphy.org.
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; wlodzimierz.mizerski@pgi.gov.pl
EONOTEM EONOTHEM EON
EON
ODDZIA£ SERIES EPOKA EPOCH PIÊTRO STAGE WIEK AGE WIEK (mln AGE (Ma)
lat) HOLOCEN HOLOCENE PLEJSTOCEN PLEISTOCENE GÓRNY/PÓNY UPPER/LATE ŒRODKOWY MIDDLE DOLNY/WCZESNY LOWER/EARLY PLIOCEN PLIOCENE GELAS GELASIAN PIACENT PIACENZIAN ZANKL ZANCLIAN MESSYN MESSINIAN TORTON TORTONIAN MIOCEN MIOCENE SERRAWAL SERRAVALLIAN LANG LANGHIAN BURDYGA£ BURDIGALIAN AKWITAN AQUITANIAN OLIGOCEN OLIGOCENE SZAT CHATTIAN RUPEL RUPELIAN EOCEN EOCENE PRIABON PRIABONIAN BARTON BARTONIAN LUTET LUTETIAN PALEOCEN PALEOCENE IPRES YPRESIAN TANET THANETIAN SELAND SELANDIAN DAN DANIAN MASTRYCHT MAASTRICHTIAN GÓRNY/PÓNY UPPER/LATE GÓRNY/PÓNY UPPER/LATE KAMPAN CAMPANIAN SANTON SANTONIAN KONIAK CONIACIAN TURON TURONIAN CENOMAN CENOMANIAN ALB ALBIAN APT APTIAN BARREM BARREMIAN HOTERYW HAUTERIVIAN WALAN¯YN VALANGINIAN BERIAS BERRIASIAN GÓRNY/PÓNY UPPER/LATE GÓRNY/PÓNY UPPER/LATE GÓRNY/PÓNY UPPER/LATE DOLNY/WCZESNY LOWER/EARLY ŒRODKOWY MIDDLE DOLNY/WCZESNY LOWER/EARLY ŒRODKOWY MIDDLE DOLNY/WCZESNY LOWER/EARLY ŒRODKOWY MIDDLE DOLNY/WCZESNY LOWER/EARLY DOLNY/WCZESNY LOWER/EARLY DOLNY/WCZESNY LOWER/EARLY ŒRODKOWY MIDDLE ŒRODKOWY MIDDLE TYTON TITHONIAN KIMERYD KIMMERIDGIAN OKSFORD OXFODIAN KELOWEJ CALLOVIAN BATON BATHONIAN BAJOS BAJOCIAN AALEN AALENIAN TOARK TOARCIAN PLIENSBACH PLIENSBACHIAN SYNEMUR SINEMURIAN HETANG HETTANGIAN RETYK RHAETIAN NORYK NORIAN KARNIK CARNIAN LADYN LADINIAN ANIZYK ANISIAN OLENEK OLENEKIAN IND INDUAN CZANGSING CHANGHSINGIAN WUCZIAPING WUCHIAPINGIAN LOPING LOPINGIAN GWADELUP GUADALUPIAN CAPITAN CAPITANIAN WORD WORDIAN ROAD ROADIAN CISURAL CISURALIAN KUNGUR KUNGURIAN ARTYÑSK ARTINSKIAN SAKMAR SAKMARIAN ASSEL ASSELIAN PENSYL W AN PENSYL VALIAN MISSISSIPP MISSISSIPPIAN G¯EL GZHELIAN KAZIM KASIMOVIAN MOSKOW MOSCOVIAN BASZKIR BASHKIRIAN SERPUCHOW SERPUKHOVIAN WIZEN VISEAN TURNEJ TOURNAISIAN FAMEN FAMENNIAN FRAN FRASNIAN ¯YWET GIVETIAN EIFEL EIFELIAN EMS EMSIAN PRAG PRAGIAN LOCHKOW LOCHKOVIAN PRIDOL PRIDOLI LUDLOW LUDLOW LUDFORD LUDFORDIAN GORST GORSTIAN HOMER HOMERIAN SHEINWOOD SHEINWOODIAN WENLOK WENLOCK LANDOWER LLANDOVER TELYCH TELYCHIAN AERON AERONIAN RHUDDAN RHUDDANIAN HIRNANT HIRNANTIAN DARRIWIL DARRIWILIAN TREMADOK TREMADOCIAN PAIBI PAIBIAN FURONG FURONGIAN KAMBR CAMBRIAN ORDOWIK ORDOVICIAN SYLUR SILURIAN PALEOZOIK PALEOZOIC FANEROZOIK PHANEROZOIC DEWON DEVONIAN KARBON CARBONIFEROUS PERM PERMIAN TRIAS TRIASSIC JURA JURASSIC MEZOZOIK MESOZOIC KREDA CRET ACEOUS PALEOGEN PALEOGENE KENOZOIK CENOZOIC NEOGEN NEOGENE SYSTEM SYSTEM OKRES PERIOD
ERA TEM ERA ERA THEM ERA EDIAKAR EDIACARAN PREKAMBR PRECAMBRIAN PROTEROZOIK PROTEROZOIC ARCHAIK ARCHEAN KRIOGEN CRYOGENIAN TON TONIAN STEN STENIAN ECTAS ECTASIAN KALYM CALYMMIAN STATER STATHERIAN OROSIR OROSIRIAN RIAK RHYACIAN SIDER SIDERIAN
DOLNA GRANICA NIEOKREŒLONA
LOWER LIMT IS NOT DEFINED
PALEOARCHAIK PALEOARCHEAN MEZOARCHAIK MESOARCHEAN EOARCHAIK EOARCHEAN NEOARCHAIK NEOARCHEAN PALEO-PROTEROZOIK PALEO-PROTEROZOIC MEZO-PROTEROZOIK MESO-PROTEROZOIC NEO-PROTEROZOIK NEO-PROTEROZOIC 1000 1600 2500 2800 3200 3600 0,0115 1,806 5,332 23,03 33,9±0,1 55,8±0,2 65,5±0,3 99,6±0,9 145,5±4,0 161,2±4,0 175,6±2,0 199,6±0,6 228,0±2,0 245,0±1,5 251,0±0,4 260,4±0,7 270,6±0,7 299,0±0,8 306,5±1,0 311,7±1,1 318,1±1,3 326,4±1,6 345,3±2,1 359,2±2,5 385,3±2,6 397,5±2,7 416,0±2,8 418,7±2,7 422,9±2,5 428,2±2,3 443,7±1,5 460,9±1,6 471,8±1,6 488,3±1,7 501,0±2,0 513,0±2,0 542,0±1,0 EONOTEM EONOTHEM EON
EON
ODDZIA£ SERIES EPOKA EPOCH PIÊTRO STAGE WIEK AGE WIEK (mln AGE (Ma)
lat)
SYSTEM SYSTEM OKRES PERIOD
ERA TEM ERA ERA THEM ERA 251,0±0,4 FANEROZOIK PHANEROZOIC ŒRODKOWY MIDDLE GÓR./PÓ. UPP./LAT. GÓR./PÓ. UPP./LAT. DOL./WCZ. LOW./EAR. DOL./WCZ. LOW./EAR. ŒRODKOWY MIDDLE
