80
MAREK A. RAMCZYK, CZESàAW GIRYN
Streszczenie
Instrumentem wykorzystywanym w analizie wpáywu degradacji Ğrodowiska przy-rodniczego na efekty gospodarowania moĪe byü model ekonometryczny. W pracy przedstawiono rezultaty badaĔ wpáywu zanieczyszczeĔ wód jeziornych na efekty go-spodarki rybackiej. Skonstruowano uogólnione modele ekonomiczno-ekologiczne wyjaĞniające zmiany efektów ekonomicznych ryboáówstwa jeziornego w warunkach postĊpującego zanieczyszczenia wody w hipolimnionie na przykáadzie odáowów páoci, leszcza, krąpia, sielawy, siei, wĊgorza i szczupaka.
Sáowa kluczowe: model ekonometryczny, gospodarka rybacka, efekty gospodarowania, odáowy ryb, jakoĞü wód jeziornych.
Wprowadzenie
Wzrost zanieczyszczenia Ğrodowiska stanowi zagroĪenie nie tylko biologicznego bytu czáo-wieka, ale równieĪ dla ekonomiki kraju. Stąd istotna jest m. in. analiza wpáywu pogarszania siĊ jakoĞci wód jeziornych na efekty ekonomiczne gospodarki rybackiej. Z powodu znacznych trudno-Ğci zgromadzenia kompletnych informacji statystycznych o ekonomicznych efektach páynących z wykorzystania okreĞlonego akwenu ograniczono analizĊ do rezultatów w gospodarce rybackiej.
Obserwacje i analiza zaleĪnoĞci miĊdzy efektami gospodarki rybackiej a zmianami jakoĞci wody w jeziorze moĪliwe są wiĊc tylko tam, gdzie stopieĔ jej zanieczyszczenia jest relatywnie nie-znaczny, wskutek czego prowadzi siĊ odáowy ryb. NiezbĊdny jest teĪ zorganizowany system rejestrowania zarówno zmian jakoĞci wód, jak równieĪ rozmiarów odáowów ryb. Warunki te speá-nione są w stosunku do Jeziora Charzykowskiego w województwie pomorskim. Dlatego teĪ w niniejszym artykule przedstawione zostaną rezultaty analizy obejmujące to wáaĞnie jezioro.
W literaturze pojawiáy siĊ modele ekonometryczne opisujące oddziaáywania zanieczyszczeĔ Ğrodowiska przyrodniczego na elementy ekonomiki paĔstwa [1–3]. Celem niniejszej pracy jest ana-liza wpáywu zmian jakoĞci wód Jeziora Charzykowskiego na odáowy ryb. W pracy przedstawiono rezultaty realizowanych badaĔ w zakresie wpáywu zanieczyszczeĔ wód jeziornych na efekty gospo-darki rybackiej. Skonstruowane modele ekonomiczno-ekologiczne wyjaĞniają zmiany efektów ekonomicznych ryboáówstwa jeziornego w warunkach rosnącego zanieczyszczenia wody hipolim-nionu.
81 1. Metoda
W Polsce dáugo próby szacowania strat odĞrodowiskowych oparte byáy na uogólnieniach frag-mentarycznych badaĔ empirycznych. Do 1989 roku dla uchwycenia tego typu szkód nie stosowano metod modelowania deterministycznego ani stochastycznego. Opublikowany w 1989 roku artykuá [4] daá początek zainteresowaniu ekonometryków modelowaniem szkód z tytuáu degradacji wód jeziornych. W nastĊpstwie tej pracy ukazaá siĊ m. in. artykuá Ramczyka i WiĞniewskiego [5], prace Ramczyka [6–8 i 10-11] oraz prace Ramczyka i Giryna [9 i 12].
Przedmiotem zainteresowania w niniejszej pracy jest analiza wpáywu pogarszania siĊ jakoĞci wód jeziornych na efekty ekonomiczne gospodarki rybackiej. Model ekonometryczny moĪe byü precyzyjnym instrumentem analizy wpáywu degradacji Ğrodowiska naturalnego na efekty gospoda-rowania. RozwaĪmy nastĊpujący model skáadający siĊ z
G
równaĔ stochastycznych:
¦
k j ti tj ij itx
i
G
t
n
y
0)
...,
2,
1,
=
oraz
...,
2,
1,
=
(
,
K
D
, (1) gdzie:yit – i-ty efekt dziaáalnoĞci gospodarczej w okresie t,
xtj (j=1, 2, .., k) – mierniki charakterystyk Ğrodowiska naturalnego spoĞród k rozwaĪanych w okresie t,
Dij – parametry modelu bĊdące miarami jednostkowego oddziaáywania kaĪdej z cech Ğrodowi-skowych na rozwaĪany i-ty rezultat gospodarowania,
Ș
ti – skáadnik losowy i-tego równania, t – okres obserwacji (kwartaá).Stawiamy tezĊ, Īe w przypadku, gdy w modelu (1) yit jest wielkoĞcią i-tego rodzaju odáowów, zaĞ xtj – poziomem zawartoĞci j-tej substancji w wodzie (j=1,2, ..., k), parametr strukturalny Dij moĪe informowaü o trzech moĪliwych sytuacjach:
a) jeĪeli Dij = 0, to obserwowane w jeziorze poziomy stĊĪenia j-tej substancji są obojĊtne dla wiel-koĞci i-tego rodzaju odáowów, czyli nie wystĊpuje znaczący dla rozpatrywanego i-tego efektu stopieĔ zanieczyszczenia jeziora;
b) gdy Dij > 0, to wystĊpujące w wodzie jeziornej stany zawartoĞci danej j-tej substancji są poniĪej strefy obojĊtnoĞci, przez co byáy jeszcze stymulatorami rozwoju danej populacji ryb, czyli wpáywaáy pozytywnie na ich odáowy;
c) gdy Dij < 0, mamy do czynienia z zanieczyszczeniem wody jeziora ponad stan obojĊtnoĞci. WĞród zaobserwowanych wielkoĞci zawartoĞci j-tej substancji w wodzie dominują wówczas obserwacje o przekroczonym poziomie ze strefy obojĊtnoĞci. Przyrost masy tego skáadnika jest wiĊc zanieczyszczeniem jeziora szkodliwym dla jego rybostanu, a tym samym wpáywającym negatywnie na rozpatrywany i-ty efekt ekonomiczny.
Skonstruowano zatem empiryczny liniowy model ekonometryczny opisujący reakcje wielko-Ğci i-tego rodzaju odáowów ryb na wpáyw zmian jakowielko-Ğci wód epilimnionu JezioraCharzykowskiego. Model ten ma daü statystyczną ocenĊ oddziaáywania róĪnych sekwencji czynników Ğrodowisko-wych (19 zmiennych egzogenicznych) na rozmiary odáowów: páoci, leszcza, krąpia, sielawy, siei, wĊgorza i szczupaka (7 zmiennych endogenicznych). Estymowano parametry równaĔ dla kaĪdej ze
82
zmiennych endogenicznych w zaleĪnoĞci od róĪnych czynników Ğrodowiskowych. Szacunki po-szczególnych równaĔ przeprowadzono na podstawie 26 obserwacji kwartalnych, przy czym przyjĊcie 3-miesiĊcznych sekwencji danych o zmiennych wynika z zaáoĪenia adekwatnego odzwier-ciedlenia ich natĊĪenia w typowych sezonach limnologicznych jeziora. Podczas konstrukcji modelu rozpatrywano wiele wersji zaleĪnoĞci miĊdzy zmiennymi ekonomicznymi i zmiennymi Ğrodowisko-wymi. Zasada specyfikacji równaĔ modelu byáa nastĊpująca: w kaĪdej iteracji obliczeĔ z maksymalnego zbioru zmiennych egzogenicznych eliminowano po jednej, przy czym rugowano zmienną o najniĪszej empirycznej wartoĞci statystyki t-Studenta. W ten krokowy sposób docho-dzono do zestawu, którego wszystkie zmienne moĪna uznaü za statystycznie istotne. W poszczególnych równaniach uwzglĊdniono wiĊc ostatecznie te przyczynowe zmienne egzoge-niczne, które statystycznie istotnie ksztaátują daną zmienną endogeniczną.
2. Wyniki i dyskusja
PoniĪej przedstawiono wyniki estymacji parametrów strukturalnych równaĔ liniowego modelu ekonometrycznego opisującego oddziaáywanie wielu róĪnych cech wody jeziornej w epilimnionie na wielkoĞü odáowów ryb w Jeziorze Charzykowskim przy róĪnym ujĊciu zbioru zmiennych Ğrodo-wiskowych. W poszczególnych równaniach empirycznych pod ocenami parametrów strukturalnych w nawiasach podane są obliczone wartoĞci statystyk t-Studenta. Ponadto prezentowane są teĪ nastĊ-pujące miary charakteryzujące wahania losowe odáowów ryb:
R
2 – wspóáczynnik korelacji wielorakiej,D
K
– ocena odchylenia standardowego skáadnika losowego,
DW
– statystyka Durbina i Watsona, 1
U
– wspóáczynnik autokorelacji reszt pierwszego rzĊdu.W pracach Ramczyka [6, 7, 8 i 10] zaprezentowano zestawy równaĔ dotyczących odáowów páoci, wĊgorza, leszcza, szczupaka, krąpia, sielawy i siei z uwzglĊdnieniem warunków siedlisko-wych w róĪnych warstwach jeziora, a w pracy [11] przedstawiono uogólnione równania empiryczne tych odáowów w zaleĪnoĞci od jakoĞci wody caáego Jeziora Charzykowskiego. W pracy [12] za-warto zaĞ uogólnione równania empiryczne przedmiotowych odáowów w zaleĪnoĞci od jakoĞci wody w epilimnionie (warstwie powierzchniowej) Jeziora Charzykowskiego. Natomiast w niniej-szej pracy prezentowane są uogólnione równania empiryczne odáowów páoci, wĊgorza, leszcza, szczupaka, krąpia, sielawy i siei warunkowane jakoĞcią wody w hipolimnionie (warstwie przyden-nej) tego jeziora.
Równanie odáowów páoci w zaleĪnoĞci od poziomu zmiennych Ğrodowiskowych w warstwie przydennej Jeziora Charzykowskiego ma nastĊpującą postaü (w kaĪdym równaniu modelu uwzglĊd-niono skáadnik resztowy losowy (np.
K
td(ODPà)), a przy zmiennej wystĊpują indeksy, których znaczenie jest nastĊpujące:ODPà
– odáowy páoci,ODL
– odáowy leszcza,ODK
– odáowy krą-pia,ODSL
– poáowy sielawy,ODSJ
– poáowy siei,ODW
– odáowy wĊgorza,ODSZ
– odáowy szczupaka id
– warstwa przydenna jeziora, czyli hipolimnion):83 , 036 , 0 123 , 0 838 , 0 ( ) ( ) ) 951 , 2 ( ) ( ) 629 , 2 ( ) 000 , 2 ( ODPà td d t d t t TWOG MG ODPà
K
(2) gdzie: tODPà
– wielkoĞü odáowów páoci (w kilogramach),) (d t
TWOG
– twardoĞü ogólna wód warstwy przydennej jeziora (w stopniach niemieckich),) (d t
MG
– stĊĪenie magnezu w hipolimnionie (w mg/dm3)oraz: 2
R
= 0,316;D
K = 0,4214;DW
= 2,142; 1 U
= - 0,2873. Równanie strukturalne odáowów leszcza zaleĪnie od zmian czynników Ğrodowiskowych w warstwie przydennej jeziora w postaci oszacowanej jest nastĊpujące:,
057
,
1
062
,
0
073
,
1
236
,
1
219
,
0
201
,
0
244
,
5
628
,
2
908
,
36
) ( ) 587 , 9 ( 1 ) 046 , 4 ( ) ( ) 096 , 4 ( ) ( ) 648 , 2 ( ) ( ) 957 , 9 ( ) ( ) 056 , 2 ( ) ( ) 455 , 2 ( ) ( ) 005 , 2 ( ) 964 , 2 (K
ODL td t t d t d t d t d t d t d t tWW
O
TR
PZOOD
PZOS
MG
FF
OW
ODL
(3) gdzie: tODL
– wielkoĞü odáowów leszcza (w kilogramach),) (d t
OW
– odczyn wody warstwy przydennej jeziora,) (d t
FF
– stĊĪenie fosforu fosforanowego w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
MG
– stĊĪenie magnezu w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
PZOS
– zawartoĞü substancji organicznej w suchej masie sestonu hipolimnionu (w procentach),) (d t
PZOOD
– zawartoĞü substancji organicznej w suchej masie osadów dennych hipolimnionu(w procentach),
) (d t
TR
– zawartoĞü tlenu rozpuszczonego w hipolimnionie (w mg/dm3),1 t
O
– kwartalna suma opadów atmosferycznych opóĨniona o 1 okres (w milimetrach),t
84 oraz: 2
R
= 0,3725;D
K = 2,9632;DW
= 2,249; 1 U
= –0,1643. Równanie odáowów Blicca bjoerkna w zaleĪnoĞci od zmian czynników Ğrodowiskowych w hi-polimnionie jeziora prezentuje siĊ w nastĊpujący sposób:,
030
,
1
213
,
0
070
,
0
162
,
2
148
,
0
259
,
0
1,092
529
,
21
) ( 1 ) 639 , 2 ( ) ( ) 191 , 2 ( ) ( ) 022 , 4 ( ) ( ) 996 , 2 ( ) ( ) 306 , 2 ( ) ( ) 980 , 1 ( (2,487) ) ( ) 126 , 4 (K
ODK td t d t d t d t d t d t d t tPW
TWOG
PZOS
FF
TR
NOG
OW
ODK
(4) gdzie: tODK
– wielkoĞü odáowów krąpia (w kilogramach),) (d t
OW
– odczyn wody warstwy przydennej jeziora,) (d t
NOG
– stĊĪenie azotu ogólnego w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
TR
– zawartoĞü tlenu rozpuszczonego w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
FF
– stĊĪenie fosforu fosforanowego w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
PZOS
– zawartoĞü substancji organicznej w suchej masie sestonu hipolimnionu (w procentach),) (d t
TWOG
– twardoĞü ogólna wód warstwy przydennej jeziora (w stopniach niemieckich),1 t
PW
– Ğrednia prĊdkoĞü wiatru z opóĨnieniem kwartalnym (w m/s)oraz: 2
R
= 0,7205;D
K = 0,8365;DW
= 1,631; 1 U
= –0,1626. Ksztaátowanie siĊ odáowów sielawy pod wpáywem wahaĔ czynników Ğrodowiskowych w hipo-limnionie jeziora wyjaĞnia poniĪsze równanie empiryczne:, 016 , 0 193 , 0 OOD 389 , 0 060 , 0 0,226 324 , 9 ) ( ) 584 , 3 ( 1 ) ( ) 057 , 3 ( (d) t ) 615 , 2 ( (d) t ) 258 , 2 ( ) ( (1,763) t ) 592 , 2 (
K
ODSL td t d t d t O TW PZ MG CL ODSL (5) gdzie:85
t
ODSL
– wielkoĞü odáowów sielawy (w kilogramach), CLt(d) – zawartoĞü chlorków w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
MG
– stĊĪenie magnezu w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
PZOOD
– zawartoĞü substancji organicznej w suchej masie osadów dennych hipolimnionu(w procentach),
) (d t
TW
– temperatura wody warstwy przydennej akwenu (w stopniach Celsjusza),1 t
O
– kwartalna suma opadów atmosferycznych opóĨniona o 1 okres (w milimetrach)oraz: 2
R
= 0,6715;D
K =1,0204;DW
= 1,847; 1 U
= 0,0564. Równanie odáowów siei w zaleĪnoĞci od cech jakoĞci wody hipolimnionu i zmiennych klima-tycznych ma nastĊpującą postaü empiryczną:,
033
,
0
040
,
0
048
,
0
021
,
0
378
,
0
029
,
0
055
,
0
168
,
0
061
,
0
026
,
0
087
,
0
5
0,075
669
,
2
) ( ) 751 , 1 ( ) ( ) 468 , 2 ( ) 699 , 1 ( ) ( ) 578 , 3 ( ) ( ) 452 , 3 ( ) ( ) 934 , 1 ( ) ( ) 056 , 2 ( ) ( ) 073 , 3 ( ) ( ) ( ) 218 , 2 ( ) 345 , 3 ( ) ( ) 382 , 3 ( ) ( (4,144) t ) 265 , 2 (K
ODSL td d t t d t d t d t d t d t d t d t d t (d) t d tTW
WW
PZOOD
PZOS
OW
TR
NOG
NMIN
CL
MG
TWOG
BZT
ODSJ
(6) gdzie: tODSJ
– wielkoĞü odáowów siei (w kilogramach),) (
5
tdBZT
– biochemiczne zapotrzebowanie tlenu w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
TWOG
– twardoĞü ogólna wód warstwy przydennej jeziora (w stopniach niemieckich),) (d t
MG
– stĊĪenie magnezu w hipolimnionie (w mg/dm3),CLt(d) – zawartoĞü chlorków w hipolimnionie (w mg/dm3),
) (d t
NMIN
– stĊĪenie azotu mineralnego w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
NOG
– stĊĪenie azotu ogólnego w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
86
) (d t
OW
– odczyn wody warstwy przydennej jeziora,) (d t
PZOS
– zawartoĞü substancji organicznej w suchej masie sestonu hipolimnionu (w procentach),) (d t
PZOOD
– zawartoĞü substancji organicznej w suchej masie osadów dennych hipolimnionu(w procentach),
t
WW
– wymiana wody (w procentach),) (d t
TW
– temperatura wody warstwy przydennej akwenu (w stopniach Celsjusza)oraz: 2
R
= 0,8123;D
K =0,1554;DW
= 2,477; 1 U
= - 0,2468. Empiryczne równanie odáowów wĊgorza w zaleĪnoĞci od czynników Ğrodowiskowych warstwy przydennej J. Charzykowskiego jest nastĊpujące:,
007
0
004
0
008
0
049
0
701
1
257
0
5
232
0
453
0
235
0
025
2
800 1 1 1 235 2 457 1 557 1 179 2 806 4 274 2 940 1 632 1 927 0Ș
(ODW) td ) , ( t t ) , ( ) , ( (d) t ) , ( (d) t ) , ( (d) t (d) t ) , ( (d) t ) , ( (d) t ) , ( (d) t ) , ( ) , ( tO
,
U
,
PEL
,
CA
,
FF
,
NMIN
,
BZT
,
MG
,
KRS
,
,
ODW
(7) gdzie: tODW
– wielkoĞü odáowów wĊgorza (w kilogramach),KRSt(d) – przezroczystoĞü wody hipolimnionu (mierzona widzialnoĞcią krąĪka Secchiego w centymetrach),
) (d t
MG
– stĊĪenie magnezu w hipolimnionie (w mg/dm3),) (
5
tdBZT
– biochemiczne zapotrzebowanie tlenu w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
NMIN
– stĊĪenie azotu amonowego i azotanowego w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
FF
– stĊĪenie fosforu fosforanowego w hipolimnionie (w mg/dm3),CAt(d) – zawartoĞü wapnia w hipolimnionie (w mg/dm3),
) (d t
PEL
– przewodnoĞü elektrolityczna wáaĞciwa hipolimnionu (w mikrosimensach),1 t
U
– suma usáonecznienia z kwartalnym opóĨnieniem (w godzinach),1 t
87 oraz: 2
R
= 0,7038; D
K = 0,7371;DW
= 2,387; U
1 = -0,2045.Oszacowanie parametrów równania odáowów szczupaka pospolitego w zaleĪnoĞci od zmian czystoĞci wody hipolimnionu Jeziora Charzykowskiego i zmian klimatu rejonu tego akwenu daáo nastĊpujące wyniki:
,
027
,
0
127
,
0
029
,
0
017
,
0
010
,
0
5
026
,
0
008
,
0
081
,
0
165
,
0
001
,
0
029
,
0
045
,
0
174
,
0
025
,
0
842
,
2
) ( ) 646 , 2 ( 1 ) 534 , 2 ( 1 ) 040 , 6 ( ) ( ) 769 , 1 ( ) ( ) 849 , 2 ( ) ( ) 922 , 2 ( ) ( ) 054 , 2 ( ) ( ) 668 , 2 ( ) ( ) 855 , 1 ( ) ( ) 330 , 2 ( ) ( ) 147 , 3 ( ) ( ) ( ) 545 , 2 ( ) ( ) 952 , 1 ( ) 536 , 3 (K
ODSZ td t t t d t d t d t d t d t d t d t d t d t d t d t tWW
PW
TP
TW
PZOS
BZT
MG
NMIN
FF
PEL
TR
CL
OW
TWOG
ODSZ
(8) gdzie: tODSZ
– wielkoĞü odáowów szczupaka (w kilogramach),) (d t
TWOG
– twardoĞü ogólna wód warstwy przydennej jeziora (w stopniach niemieckich),) (d t
OW
– odczyn wody warstwy przydennej jeziora, CLt(d) – zawartoĞü chlorków w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
TR
– zawartoĞü tlenu rozpuszczonego w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
PEL
– przewodnoĞü elektrolityczna wáaĞciwa hipolimnionu (w mikrosimensach),) (d t
FF
– stĊĪenie fosforu fosforanowego w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
NMIN
– stĊĪenie azotu amonowego i azotanowego w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
MG
– stĊĪenie magnezu w hipolimnionie (w mg/dm3),) (
5
tdBZT
– biochemiczne zapotrzebowanie tlenu w hipolimnionie (w mg/dm3),) (d t
PZOS
– zawartoĞü substancji organicznej w suchej masie sestonu hipolimnionu (w procentach),) (d t
TW
– temperatura wody warstwy przydennej akwenu (w stopniach Celsjusza),1 t
88
1 t
PW
– Ğrednia prĊdkoĞü wiatru z opóĨnieniem kwartalnym (w m/s),t
WW
– wymiana wody (w procentach)oraz: R2 = 0,8617;
D
K = 0,076; DW = 2,330; 1 U
= –0,1754. W przeprowadzonych badaniach empirycznych rozpatrywano wpáyw czynników Ğrodowi-skowych na wielkoĞü odáowów ryb. Obliczenia i analizy wyraĨnie wskazują, Īe czynniki siedliskowe istotnie – ale z róĪną intensywnoĞcią i w odmiennych zestawach – oddziaáują na roz-miary odáowów kaĪdego z rozpatrywanych gatunków ryb. Zmiany jakoĞci wód jeziornych i czynników klimatycznych powodują wymierne skutki w gospodarce rybackiej Jeziora Charzykow-skiego. SpoĞród omówionych ryb karpiowatych najwiĊksze wymagania dotyczące jakoĞci wody ma krąp. Natomiast leszcz ma nieco wyĪsze wymagania Ğrodowiskowe niĪ páoü. Równania empi-ryczne ujawniáy teĪ, Īe ryby gáąbielowate mają znacznie wyĪsze wymagania w stosunku do czystoĞci wody niĪ ryby karpiowate. O ile w przypadku ryb karpiowatych wiĊkszoĞü charakterystyk wody raczej jeszcze stymulowaáa rozwój tych gatunków, o tyle w odniesieniu do ryb siejowatych w zasadzie hamowaáy one ich przyrosty. Model potwierdziá równieĪ doĞü duĪe wymagania siedli-skowe wĊgorza i zgodnoĞü tezy o unikaniu przez szczupaka wód zanieczyszczonych.Na zmienne:
ODPà
t,ODL
t,ODK
t ,ODSL
t,ODSJ
t ,ODW
t iODSZ
t znaczącyjest wpáyw czynników klimatycznych. Przesądza to o sezonowoĞci odáowów páoci, leszcza, krąpia, sielawy, siei, wĊgorza i szczupaka w Jeziorze Charzykowskim.
3. Podsumowanie
Skonstruowany model oddziaáywania zmian jakoĞci wód jeziornych na efekty gospodarki rybackiej jest stabilny dla warunków, które zaistniaáy w przeszáoĞci. Oznacza to waĪnoĞü zaleĪnoĞci w obserwowanych przedziaáach zmiennoĞci zmiennych egzogenicznych. LiniowoĞü moĪe bowiem obowiązywaü tylko w wąskich przedziaáach zmiennoĞci. Przy ich rozszerzeniu moĪe ujawniü siĊ przewaga związków krzywoliniowych. Ponadto wysokie wartoĞci wyrazów wolnych i odchylenia standardowego skáadnika losowego w niektórych równaniach empirycznych mogą teĪ wynikaü z uwzglĊdnienia wĞród zmiennych egzogenicznych ekonometrycznego modelu gospodarki rybac-kiej Jeziora Charzykowskiego tylko czynników Ğrodowiskowych, tj. fizycznych, chemicznych i biologicznych cech wody oraz czynników klimatycznych. W zbiorze zmiennych okreĞlających wielkoĞü odáowów ryb celowo pominiĊto: iloĞü pokarmu i tempo jego konsumpcji, dynamikĊ popu-lacji ryb i czynniki genetyczne, bĊdące w znacznym stopniu nastĊpstwem zmian warunków Ğrodowiskowych. ĝwiadomie nie uwzglĊdniono teĪ uwarunkowaĔ ekonomicznych, zwáaszcza klasycznych czynników produkcji. Okazaáo siĊ bowiem, Īe zaangaĪowanie pracy i kapitaáu oraz techniki poáowowe w okresie próby byáy stabilne, co oznacza, Īe nie wpáywaáy na rozpatrywany efekt dziaáalnoĞci gospodarczej. MoĪna stwierdziü, Īe istnienie ustalonego przez limnologów i ich-tiologów optimum warunków Ğrodowiskowych dla rozwoju kaĪdego z gatunków ryb waĪnych
89
gospodarczo umoĪliwiáo precyzyjne analizowanie wpáywu odchyleĔ od tych optymalnych warun-ków siedliskowych na efektywnoĞü gospodarki rybackiej.
Badania wykazaáy, Īe z rozpatrywanego ekonomicznego punktu widzenia, Jezioro Charzykow-skie w zakresie wiĊkszoĞci wskaĨników jakoĞci wody naleĪy do ekologicznie czystych. W zaleĪnoĞci od gatunku ryb tylko niektóre skáadniki osiągnĊáy poziom zanieczyszczenia zagraĪa-jący bytowaniu, a tym samym efektywnoĞci gospodarki rybackiej. Metodologia i rezultaty badaĔ winny zachĊcaü do ich kontynuacji.
Bibliografia
[1] Agnew T. T., 1979, Optimal Exploitation of a Fishery Employing a Non-linear Harvesting Function, Ecological Modelling, 16.
[2] Dyer T. G. J., Gillooly J. F., Symulating Fish Production Using Exponential Smoothing, Journal Ecological Modelling, 6.
[3] Jorgensen S. E., Lake Management, 1980.
[4] Ramczyk M.A., 1989, „Dynamiczny model ekonomicznych skutków zmian jakoĞci wód je-ziornych”, AUNC, Ekonomia 20, ToruĔ, 201–212.
[5] Ramczyk M.A., WiĞniewski J.W., 1988, „JakoĞü wód jeziornych a efektywnoĞü gospodarki rybackiej”. „WiadomoĞci Statystyczne”, 32–34.
[6] Ramczyk M.A., 2006, „Ekonometryczny model wpáywu zmian jakoĞci wód jeziornych na zmiany struktury odáowów ryb”, [w:] „Diagnozowanie stanu Ğrodowiska. Metody badawcze – prognozy”, zbiór rozpraw pod redakcją S. Borsuka, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Bydgoszcz, s. 229–239.
[7] Ramczyk M. A., 2007, „Ekonometryczny model wpáywu zmian jakoĞci wód jeziornych na odáowy ryb”, [w:] „Diagnozowanie stanu Ğrodowiska. Metody badawcze – prognozy”, zbiór rozpraw pod redakcją J. Garbacza, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Bydgoszcz, s. 167– 168.
[8] Ramczyk M. A., 2008, „Ekonometryczny model wpáywu zmian jakoĞci wód jeziornych na odáowy ryb. Równania odáowów szczupaka”, [w:] „Diagnozowanie stanu Ğrodowiska. Me-tody badawcze – prognozy”, zbiór rozpraw pod redakcją J. Garbacza, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Bydgoszcz, s. 141–148.
[9] Ramczyk M. A., Giryn C., 2010, „Ekonometryczny model gospodarki rybackiej jeziora Cha-rzykowskiego na przykáadzie odáowów krąpia”, „Studia i Materiaáy Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Wiedzą”, 27, s. 217–224.
[10] Ramczyk M. A., 2010, „Modelowanie odáowów sielawy i siei”, [w:] „Diagnozowanie stanu Ğrodowiska. Metody badawcze – prognozy”, zbiór rozpraw pod redakcją J. Garbacza, Byd-goskie Towarzystwo Naukowe, Bydgoszcz, s. 189–198.
[11] Ramczyk M. A., 2012, „Ekonometryczny model wpáywu zmian jakoĞci wód jeziornych na odáowy ryb. Uogólnione równania empiryczne”, [w:] „Diagnozowanie stanu Ğrodowiska. Metody badawcze – prognozy”, zbiór rozpraw pod redakcją J. Garbacza, Bydgoskie Towa-rzystwo Naukowe, Bydgoszcz, s. 225–236.
[12] Ramczyk M. A., Giryn C., 2013, „Ekonometryczny model gospodarki rybackiej jeziora Cha-rzykowskiego. Równania empiryczne dla epilimnionu”, „Studia i Materiaáy Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Wiedzą”, 64, s. 104–119.
90
ECONOMETRIC MODEL OF THE FISHERY MANAGEMENT OF LAKE CHARZYKOWSKIE. THE EMPIRICAL EQUATIONS FOR HIPOLIMNION
Summary
The econometric model can be a precise instrument for the analysis of an impact of the natural environment deterioration on management effects. This work presents the results of research in the field of an impact of lake water pollution on the effects of the fishery management. The economic-ecological models have been constructed, explaining changes of economic effects of the lake fishery in the conditions of an in-creasing water pollution presenting the catch of fish.
Keywords: econometric model, fishery menagement, menagement effects, catch of fish, lake water pollution
Marek A. Ramczyk
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy Wydziaá Budownictwa, Architektury i InĪynierii ĝrodowiska Katedra Ksztaátowania i Ochrony ĝrodowiska
ul. Sucha 9, 85-796 Bydgoszcz Czesáaw Giryn
Bydgoska Szkoáa WyĪsza w Bydgoszczy ul. Unii Lubelskiej 4 C, 85-059 Bydgoszcz
