a kolejny jest w recenzji. Jest recenzentem prac habilitacyj-nych i doktorskich, opracowañ ksi¹¿kowych, wielu recenzji projektów badawczych zlecanych przez Komitet Badañ Naukowych, prac magisterskich oraz artyku³ów w czasopis-mach krajowych i zagranicznych.
Dzia³a równie¿ w gremiach naukowych, m.in. w zespole Komisji Stratygrafii Karpato-Ba³kañskiej Asocjacji Geolo-gicznej (od 1998 r.) i w Zespole Doradców Centrum Dosko-na³oœci Badañ Œrodowiska Abiotycznego REA (od 2002 r.). Od 1991 r. jest cz³onkiem Rady Naukowej PIG. W kadencji 1999–2003 by³a cz³onkiem Komisji ds. Doskonalenia Kadry oraz przewodnicz¹c¹ Kapitu³y Z³otej Odznaki PIG. Od lat 1970. jest cz³onkiem PTG, a od roku 1998 cz³onkiem
Komisji PTG ds. Nagrody im. H. Œwidziñskiego. Nale¿y do komitetów redakcyjnych Geologica Carpathica, PIG Special Papers i Prac PIG.
Wspó³pracuje z instytutami geologii wy¿szych uczelni i placówek naukowych (m.in. Uniwersytetu Jagielloñskiego, Akademii Górniczo-Hutniczej, Polskiej Akademii Nauk, Akademii Pedagogicznej, Akademii Œwiêtokrzyskiej i Uniwersytetu Œl¹skiego), z Muzeum Ziemi PAN, Geoter-mi¹ Podhalañsk¹, Przedsiêbiorstwem Geologicznym S.A., Biurem Geologicznym Geonafta, Instytutem Naftowym, Instytutem Górnictwa Naftowego i Gazownictwa oraz z fir-mami zagranicznymi (Medusa, Amoco Poland i Ukr NIGRI).
Józef Chowaniec
A.A. ANTONOV — Miniera³ogija rodingitov Ba¿enov-skogo gipierbazitovogo massiva. Izd. Nauka, Sankt Petersburg 2003, 128 str., 33 rys., 47 tabel, 12 tablic czarno-bia³ych i 4 tablice kolorowe, 103 pozycje litera-tury
Rodingity s¹ ska³ami wystêpuj¹cymi stosunkowo rzadko. Do niedawna nie poœwiêcano im w³aœciwie wiêkszej uwagi. Dopiero w ostatnim dwudziestoleciu pojawi³o siê wiele nowych opraco-wañ — w tym równie¿ przygotowanych przez polskich geo-logów. Ten wzrost zainteresowania wynika z szybkiego rozwoju badañ kompleksów ofiolitowych, z którymi ska³y te s¹ czêsto powi¹zane. Szczególnie korzystne warunki badañ rodingitów maj¹ badacze rosyjscy, poniewa¿ na terytorium ich kraju ska³y te wystêpuj¹ w wielu miejscach i w zró¿nicowanej sytuacji geolo-gicznej. W³aœnie na podstawie badañ terenowych na Uralu powsta³o prezentowane opracowanie.
Monografia przygotowana przez Andreja Antonova zosta³a poœwiêcona rodingitom wystêpuj¹cym w ska³ach ultrazasado-wych ba¿enowskiego z³o¿a chryzotylu, po³o¿onego na wschod-nich stokach Uralu. Scharakteryzowano budowê wewnêtrzn¹, sk³ad mineralny i genezê rodingitów.
We wprowadzeniu przedstawiono warunki geologiczne i miej-sca wystêpowania rodingitów na œwiecie (m.in. wymieniono Pol-skê). Podkreœlono ich zwi¹zek z niskotemperaturowymi i nisko-ciœnieniowymi facjami metamorfizmu — przede wszystkim z facj¹ zieleñcow¹. Jednoczeœnie zwrócono uwagê na wystêpowanie rodingitów tak¿e poza kompleksami ofiolitowymi, w masywach ska³ zasadowych i ultrazasadowych zarówno pochodzenia pluto-nicznego, jak i wulkanicznego.
W pierwszym rozdziale zosta³a scharakteryzowana budowa geologiczna ba¿enowskiego z³o¿a chryzotylu. Z³o¿e ba¿enow-skie stanowi czêœæ nosz¹cego tê sam¹ nazwê masywu dunito-wo-harzburgitowego. Intruzja ma kszta³t wyd³u¿onej w kierunku po³udnikowym soczewki o d³ugoœci oko³o 30 km i szerokoœci do 3,5 km. Ska³y ultrazasadowe pociête s¹ licznymi dajkami diory-tów i gabroidów, które w przewa¿aj¹cej czêœci uleg³y przeobra-¿eniu w rodingity. Znaczny wp³yw na budowê masywu mia³a tektonika dysjunktywna.
Wyró¿niono dwa typy morfologiczne cia³ rodingitowych w obrêbie zserpentynizowanych ska³ ultrazasadowych: 1) klasycz-ne ¿y³y o wielkiej nieraz d³ugoœci, zwi¹zaklasycz-ne najczêœciej ze strefa-mi uskokowystrefa-mi i 2) ¿y³y soczewkowate, bêd¹ce rodzajem budin powsta³ych pod wp³ywem naprê¿eñ tektonicznych. Miejscami — g³ównie w obrêbie najgrubszych dajek — zachowa³y siê relikty ska³ pierwotnych, którymi by³y gabra, granodioryty i dioryty. Przedstawiono ich sk³ad, lokaln¹ zmiennoœæ oraz wysnuto wnio-ski na temat dwuetapowej genezy rodingitów.
Drugi rozdzia³ poœwiêcono charakterystyce minera³ów wystêpuj¹cych w rodingitach. Minera³y zosta³y przedstawione w tabelach z podzia³em na trzy grupy, tj. minera³y g³ówne, drugo-rzêdne i rzadkie. Dodatkowo wyró¿niono kategorie genetyczne minera³ów, tj. minera³y reliktowe, minera³y wczesnej rodingity-zacji i minera³y póŸnej rodingityrodingity-zacji. Bardziej szczegó³owe opi-sy objê³y formy kryszta³ów, sk³ad chemiczny oraz wyniki rentgenograficznej analizy fazowej.
W kolejnym rozdziale przeanalizowano zmiany udzia³u pierwiastków w trakcie metasomatozy oraz okreœlono ró¿nice w sk³adzie rodingitów powsta³ych z diorytów i z gabroidów. Uda³o siê wyró¿niæ trzy rodzaje rodingitów: zoizytowo-diopsydowe z reliktami, zoizytowo-diopsydowo-grossularowe oraz grossularo-we z diopsydem, grossularo-wezuwianem, chlorytami i prehnitem. Granica miêdzy dwoma pierwszymi rodzajami zaznacza siê pojawieniem grossularu, a pomiêdzy drugim i trzecim — zanikiem zoizytu. Przedstawiono tabele z wynikami analiz chemicznych rodingi-tów. Przeanalizowano bilans migracji pierwiastków podczas ser-pentynizacji perydotytów i piroksenitów.
Ostatni rozdzia³ poœwiêcono genezie rodingitów w z³o¿u ba¿enowskim. Zwrócono uwagê na fakt, ¿e — bez wzglêdu na przyjmowany model genezy — podstawowym problemem pozo-staje wyjaœnienie pochodzenia wapnia. W analizowanym masy-wie pochodzi³by on ze ska³ ultrazasadowych. Badania wykaza³y, ¿e podczas serpentynizacji perydotytów i piroksenitów uwolnio-ne zostaj¹ znaczuwolnio-ne iloœci wapnia i maguwolnio-nezu. Dziêki ich obecnoœci mog³a nast¹piæ rodingityzacja dajek gabroidów i diorytów. Zauwa¿ono, ¿e cech¹ charakterystyczn¹ rodingitów masywu ba¿enowskiego jest wysoka zawartoœæ krzemianów wapnia i gli-nu (grossular, wezuwian, zoizyt), które zajê³y miejsce pierwot-nych plagioklazów.
Opracowanie koñczy spis literatury obejmuj¹cy a¿ 83 prace rosyjskojêzyczne, ostatnia z 2000 roku i tylko 20 anglojêzycz-nych, najm³odsza z 1994 roku. Polskie piœmiennictwo reprezen-tuj¹ dwie publikacje autorstwa i wspó³autorstwa Heflika (1967 i 1969). Zupe³nie zabrak³o odwo³añ do nowszych prac polskich autorów, jak chocia¿by Majerowicza (1984), Guni (1986, 1996), czy Dubiñskiej (m.in. 1989, 1995, 1996, 1997, 1999, 2004). Pod-kreœliæ nale¿y, ¿e sytuacja geologiczna badanych ska³ i niektóre wnioski (Ÿród³o wapnia w podlegaj¹cych serpentynizacji perydo-tytach, przeobra¿enie dajek gabrowych w niezbyt wysokiej tem-peraturze, budiny) s¹ zbie¿ne z opublikowanymi materia³ami Majerowicza i Guni.
Lektura prezentowanej monografii pozwala zapoznaæ siê z pogl¹dami rosyjskich œrodowisk naukowych na genezê rodin-gitów. Opracowanie nale¿y szczególnie poleciæ geologom zaj-muj¹cym siê kompleksami ofiolitowymi, petrografom, geochemi-kom oraz studentom zainteresowanym petrografi¹ i mineralogi¹.
Piotr Czubla 292
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 4, 2006
