WALENTY POCZTA1
WP£YW INTEGRACJI POLSKI Z UNI¥ EUROPEJSK¥
NA SYTUACJÊ EKONOMICZN¥ SEKTORA ROLNEGO
W LATACH 2004–2006
Abstrakt. Wp³yw integracji Polski z Uni¹ Europejsk¹ na zmiany po³o¿enia ekonomicznego
polskiego rolnictwa mia³ szczególne znaczenie dla gospodarki Polski ze wzglêdu na relatyw-nie du¿y udzia³ rolnictwa w gospodarce kraju oraz zapóŸrelatyw-nienia w rozwoju obszarów wiej-skich. Dziêki akcesji sta³o siê mo¿liwe szybkie wyrównanie cen, wzrost popytu oraz popra-wa mo¿liwoœci dochodowych rolnictpopra-wa. Wszystkie te zmiany spowodopopra-wa³y poprawê wskaŸ-nika no¿yc cen, a potem ich stabilizacjê. W 2006 roku w stosunku do 2003 roku przyrost przychodów rolnictwa przekroczy³ 40%, dochody rolnictwa wzros³y prawie o 100%, a udzia³ dotacji unijnych w ca³oœci dochodów rolniczych siêga³ oko³o 50%.
S³owa klucze: integracja Polski z UE, dochody rolnictwa, dotacje
WPROWADZENIE
Celem artyku³u jest próba oceny wp³ywu integracji Polski z Uni¹ Europejsk¹ na po³o¿enie ekonomiczne rolnictwa. Analizê tego zagadnienia przeprowadzono w dwóch ujêciach – na p³aszczyŸnie sektorowej oraz na p³aszczyŸnie mikroeko-nomicznej, jako analizê celowo wybranych typów gospodarstw rolnych.
Objêcie rolnictwa wspóln¹ polityk¹ roln¹ i przeznaczanie na ten cel oko³o 40% bud¿etu Unii czyni ze skutecznoœci absorpcji tych œrodków jeden z istot-nych elementów oceny integracji we wszystkich krajach cz³onkowskich. Szcze-gólnego wymiaru ta kwestia nabiera w naszym kraju ze wzglêdu na relatywnie du¿e znaczenie gospodarcze i spo³eczne tego sektora oraz zapóŸnienie rozwojo-we obszarów wiejskich.
Na aktualn¹ sytuacjê polskich gospodarstw rolnych i ich umiejscowienie w rol-nictwie europejskim pierwszoplanowy wp³yw odgrywa akcesja Polski do UE. WIEŒ I ROLNICTWO, NR 1 (138) 2008
1Autor jest pracownikiem naukowym Akademii Rolniczej w Poznaniu.
Uczestnictwo w europejskim obszarze jednolitego rynku oznacza proces wy-równywania cen i nowe mo¿liwoœci dochodowe rolnictwa, wynikaj¹ce z wy¿-szego poziomu popytu, cen oraz realizacji wsparcia ekonomicznego wynikaj¹-cego z regu³ wspólnej polityki rolnej, a tak¿e zewnêtrznej ochrony celnej [Tom-czak i Wilkin 2003].
Mo¿na przyj¹æ, ¿e sytuacjê produkcyjno-ekonomiczn¹ rolnictwa zarówno ja-ko sektora gospodarki narodowej, jak i poszczególnych gospodarstw rolnych w okresie poakcesyjnym oprócz fizycznych rozmiarów produkcji, g³ównie kszta³tuj¹ takie czynniki, jak: poziom cen rolnych i poziom cen nak³adów, wzrost wsparcia rolnictwa ze œrodków publicznych, g³ównie œrodków pochodz¹-cych z bud¿etu UE, oraz uczestnictwo w jednolitym rynku rolnym UE.
Szereg analiz wykonanych ex ante [Krzy¿anowska 2001, Poczta i Siemiñ-ski 2002, Ziêtara i in. 2002, Poczta 2003, Œwit³yk i Kaczocha 2003], jak rów-nie¿ pierwsze analizy o charakterze ex post, wykonane ju¿ w warunkach in-tegracji [Gomu³ka 2005, Józwiak 2005, Poczta 2006, Floriañczyk i in. 2007], wskazuj¹, ¿e akcesja i zwi¹zana z tym zmiana ekonomicznych warunków gospodarowania wywo³a³y istotn¹ poprawê sytuacji dochodowej rolnictwa polskiego.
Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e nie we wszystkich gospodarstwach rolnych wystêpuje poprawa sytuacji dochodowej ludnoœci rolniczej. Konkluzje, p³y-n¹ce z badañ dochodów rolniczych, potwierdzaj¹ powszechnie wystêpuj¹ce zjawisko zró¿nicowania dochodów [Zegar 2004]. Generalnie sytuacjê do-chodow¹ w rolnictwie polskim charakteryzuje niski (wzglêdem innych grup zawodowych) poziom, pog³êbiany szeregiem czynników, blokuj¹cych popra-wê tych¿e dochodów.
CZYNNIKI WARUNKUJ¥CE SYTUACJÊ
PRODUKCYJNO-EKONOMICZN¥ ROLNICTWA W PIERWSZYCH LATACH AKCESJI POLSKI DO UE Poziom fizycznego wolumenu produkcji
W 2004 roku w stosunku do 2003 fizyczny wolumen produkcji rolnej wzrós³ o 7,5% (w cenach sta³ych), w 2005 roku wyst¹pi³ umiarkowany spadek – oko³o 2,5%. W 2006 roku wyst¹pi³ spadek produkcji roœlinnej (o 5,5%), ale wzros³a produkcja zwierzêca o 2,5%, co sprawi³o, ¿e produkcja rolna zmniej-szy³a siê tylko o 1,4% (tabela 1). Taka struktura wolumenu spadku produkcji TABELA 1. Poziom i dynamika produkcji rolniczej w latach 2003–2006
Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006
Produkcja globalna (ceny bie¿¹ce) [mln z³] 56,3 69,7 64,5 64,9 Produkcja globalna – dynamika (ceny sta³e)
rok poprzedni = 100 99,2 107,5 97,5 98,6
Towarowoœæ produkcji rolniczej (udzia³ produkcji
sprzedanej w produkcji globalnej) [%] 64,8 66,3 66,5 70,4
rolniczej oraz równoczesny wzrost udzia³u produkcji sprzedanej w ca³oœci pro-dukcji rolniczej (propro-dukcji globalnej) nie wp³ynê³y w 2006 roku negatywnie na sytuacjê w przemyœle rolno-spo¿ywczym i handlu zagranicznym produkta-mi rolno-¿ywnoœciowyprodukta-mi.
Znacznie wy¿szy poziom produkcji rolnej w latach 2004–2006 wzglêdem 2003 roku w wymiarze fizycznym by³ spowodowany g³ównie korzystnymi warunkami pogodowymi w latach 2004 i 2005, lecz pewien wp³yw mia³a tak¿e poprawa sytuacji ekonomicznej w rolnictwie, co warunkowa³o wy¿szy poziom stosowania plonotwórczych œrodków produkcji. Dobre wyniki w produkcji roœlinnej, która ma w rolnictwie przede wszystkim charakter pierwotny, surowcowy oraz unijny system regulacji rynku zbó¿ i wsparcia tej produkcji poprzez system dop³at bezpoœrednich zapewni³y obfitoœæ tanich pasz dla produkcji zwierzêcej i pozytywnie wp³ynê³y na mo¿liwoœci rozwo-jowe produkcji zwierzêcej oraz produkcji przemys³u rolno-spo¿ywczego. By³ to jeden z podstawowych czynników, który wspó³warunkowa³ spektaku-larny sukces polskiego sektora rolno-spo¿ywczego w handlu wewn¹trz-wspólnotowym.
Poziom cen i relacje cenowe (no¿yce cen dla rolnictwa)
Istotnym elementem egzogenicznym, wspó³okreœlaj¹cym sytuacjê ekono-miczn¹ rolnictwa, jest kszta³towanie siê cen produktów rolnych w relacji do cen œrodków produkcji. W okresie po integracji wyst¹pi³ wzrost cen œrodków pro-dukcji oraz wzrost cen podstawowych produktów rolnych, z wyj¹tkiem cen zbó¿. Mo¿na stwierdziæ, ¿e po integracji zdecydowanej poprawie uleg³y relacje cenowe dotycz¹ce produkcji zwierzêcej, natomiast pogorszeniu uleg³y relacje dotycz¹ce produkcji roœlinnej – g³ównie zbó¿ i rzepaku. Zdecydowanie inna, ko-rzystna sytuacja dotyczy cen buraków cukrowych. Pogorszenie siê relacji ceno-wych okaza³o siê dotkliwe dla towaroceno-wych gospodarstw zbo¿oceno-wych, natomiast bez znaczenia lub nawet korzystne (w przypadku zakupu pasz) dla gospodarstw, które produkty roœlinne (zbo¿a) przeznaczaj¹ na cele paszowe wewn¹trz gospo-darstwa.
Syntetyczny obraz kszta³towania siê zmian cen produktów rolnych wzglêdem zmian cen œrodków produkcji przedstawia wskaŸnik no¿yc cen. Informuje on, jak zmieniaj¹ siê warunki wymiany rynkowej dla rolnictwa. Integracja Polski z UE po wielu latach spowodowa³a korzystne ukszta³towanie siê tego wskaŸni-ka (tabela 2). W 2004 roku w stosunku do 2003 ukszta³towa³ siê on na poziomie 102,2, co oznacza, ¿e relacje cen w 2004 roku w stosunku do relacji z 2003 ro-ku poprawi³y siê dla rolnictwa o 2,2%. W 2005 roro-ku nast¹pi³o pogorszenie wskaŸnika no¿yc cen dla rolnictwa wzglêdem 2004 roku o 4,0%, natomiast w 2006 roku uleg³ on ponownie poprawie wzglêdem roku wczeœniejszego o 2%. W 2006 roku w odniesieniu do sytuacji z 2003 roku, czyli tu¿ przed akcesj¹, wskaŸnik no¿yc cen ukszta³towa³ siê na poziomie 102,6%. Mo¿na zatem wska-zaæ, ¿e zewnêtrzne uwarunkowania cenowo-kosztowe dla produkcji rolnej, trak-towanej jako ca³oœæ, w okresie poakcesyjnym kszta³tuj¹ siê przeciêtnie na pozio-mie zbli¿onym do sytuacji tu¿ sprzed akcesji.
TABELA 2. WskaŸniki cen produktów rolnych sprzedawanych oraz cen towarów i us³ug zakupywanych przez gospodarstwa indywidualne w rolnictwie w latach 2003–2006
Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 2006
rok poprzedni = 100 2003 r. = 100
Produkty rolne sprzedawane 99,5 111,4 97,9 102,6 114,5
Towary i us³ugi zakupywane
na cele bie¿¹cej produkcji rolnej 102,2 108,9 101,8 100,6 111,5 WskaŸnik relacji cen („no¿yce cen”) 97,4 102,2 96,0 102,0 102,6 ród³o: Rolnictwo w 2005 roku [2005]; Rynek rolny [2006]; obliczenia w³asne.
Wsparcie gospodarstw rolnych ze œrodków WPR UE
Do gospodarstw rolnych w Polsce z tytu³u dop³at bezpoœrednich w latach 2004–2006 wp³ynê³o prawie 21,5 mld z³, ponadto gospodarstwa rolne otrzyma-³y wsparcie w ramach Planu rozwoju obszarów wiejskich (PROW) i sektorowe-go programu operacyjnesektorowe-go Restrukturyzacja i modernizacja sektora
¿ywnoœcio-wego oraz Rozwój obszarów wiejskich (SPO)2– z tego tytu³u z wybranych dzia-³añ wsparcie do 31 maja 2007 roku wynios³o prawie 10 mld z³ (tabela 3). TABELA 3. Wsparcie dla gospodarstw rolnych z tytu³u WPR UE [mln z³]
Wyszczególnienie
2004 2005 2006a Razem 2004 – 2006
Jednolita p³atnoœæ obszarowa 2853 3153 3943 9 949
Uzupe³niaj¹ca p³atnoœæ bezpoœredniaa 3669 3751 4034 11 454
Razem p³atnoœci bezpoœrednie 6522 6904 7977 21 403
PROW (wspieranie gospodarstw niskotowarowych, obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania, programy rolno-œrodowiskowe,
dostosowanie do standardów UE)b x x x 7 513
SPO (inwestycje w gospodarstwach rolnych,
m³ody rolnik)b x x x 2 398
Ogó³em x x x 31 314
a£¹cznie z dop³atami z tytu³u ziemniaków skrobiowych i tytoniu. bNa dzieñ 31.05.2007 r.
ród³o: ARiMR, MRiRW.
Uczestnictwo w jednolitym rynku rolnym UE
Zwi¹zana z akcesj¹ eliminacja ce³ w sektorze rolno-spo¿ywczym nie spowo-dowa³a zapowiadanego „zalewu” importowan¹ ¿ywnoœci¹ z innych krajów UE. Nale¿y podkreœliæ, ¿e wyst¹pi³a odwrotna sytuacja, mianowicie utrwali³a siê ten-dencja wysokiego, dodatniego salda obrotów artyku³ami rolno-spo¿ywczymi z unijnymi pañstwami cz³onkowskimi. Przyst¹pienie Polski do UE w 2004 roku silnie wp³ynê³o na obroty handlu rolnego, które wzros³y zarówno po stronie eks-portu, jak i importu. Eksport produktów rolno-spo¿ywczych w latach 2 W rachunku zamieszczonym w tabeli 3 uwzglêdniono tylko dzia³ania skierowane bezpoœrednio do gospodarstw rolnych, a pominiêto skierowane do przemys³u rolno-spo¿ywczego – na rozwój obszarów wiejskich i maj¹ce charakter wsparcia socjalnego.
2004–2006 zwiêkszy³ siê z 4 mld euro do 8,5 mld euro, natomiast import z 3,6 mld euro do ponad 6,4 mld euro. W rezultacie wiêkszej dynamiki wzrostu eks-portu ni¿ imeks-portu saldo wymiany handlowej systematycznie poprawia³o siê, osi¹gaj¹c odpowiednio wartoœæ 0,8 mld euro w 2004 roku, 1,6 mld euro w 2005 roku oraz ponad 2 mld euro w 2006 roku (tabela 4).
TABELA 4. Obroty polskiego handlu zagranicznego artyku³ami rolnymi i ¿ywnoœciowymi w latach 2003–2006 [mld euro]
Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006
Eksport 4,0 5,2 7,0 8,5
Import 3,6 4,3 5,4 6,4
Saldo 0,4 0,8 1,6 2,1
ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie Polski handel zagraniczny produktami rolno-spo¿ywczymi, FAMMU/FAPA, Warszawa, w³aœciwe roczniki.
Dominuj¹cym partnerem handlowym dla polskiego rolnictwa i przemys³u spo-¿ywczego sta³y siê kraje UE, w których w 2006 roku lokowano 77% eksportu i im-portowano 63% produktów rolnych i ¿ywnoœciowych. Tym samym uzasadnione wydaje siê stwierdzenie, ¿e na skutek akcesji Polski do UE w zakresie handlu rol-no-spo¿ywczego ujawni³ siê opisywany przez teoriê integracji ekonomicznej tzw. efekt kreacji handlu, polegaj¹cy na zast¹pieniu dro¿szej produkcji krajowej w pañ-stwach dawnej „piêtnastki” tañszym importem z „nowych” pañstw cz³onkowskich i powstania nowych strumieni handlu. W tym te¿ kontekœcie nale¿y zauwa¿yæ, ¿e poprawa sytuacji ekonomicznej rolnictwa polskiego w latach 2004–2006 w sto-sunku do 2003 roku by³a mo¿liwa w³aœnie miêdzy innymi dziêki efektowi kreacji handlu. Gdyby nie efekt kreacji handlu, wynikaj¹cy z otwarcia rynków rolnych od 2004 roku, obejmuj¹cy surowce rolne i artyku³y rolno-spo¿ywcze, to wskutek re-kordowo wysokich zbiorów ziemiop³odów w 2004 roku oraz wzrastaj¹cej poda¿y produktów pochodzenia zwierzêcego w latach nastêpnych krajowy rynek we-wnêtrzny nie by³by w stanie wch³on¹æ tak du¿ej iloœci produktów rolniczych bez spadku ich cen. To popyt podmiotów unijnych spowodowa³, ¿e czêœæ produkcji krajowej mog³a byæ wyeksportowana i zagospodarowana na rynkach dot¹d ze-wnêtrznych, przy czym producenci eksportowanych towarów liczyæ mogli na sprzeda¿ po cenach czêsto wy¿szych ni¿ na rynku krajowym.
WP£YW INTEGRACJI NA PRZYCHODY PIENIʯNE ROLNICTWA – UJÊCIE SEKTOROWE
Przychody pieniê¿ne rolnictwa z tytu³u prowadzonej dzia³alnoœci rolniczej sk³adaj¹ siê z kilku elementów sk³adowych. Najpowa¿niejsze Ÿród³o przycho-dów stanowi sprzeda¿ produktów rolnych, a oprócz tego równie¿ sprzeda¿ bez-poœrednia z gospodarstw rolnych. Na ca³oœæ przychodów pieniê¿nych rolnictwa z tytu³u prowadzenia dzia³alnoœci rolniczej sk³ada siê zatem sprzeda¿ produktów rolnych i sprzeda¿ bezpoœrednia z gospodarstw rolnych (sprzeda¿ targowiskowa) oraz transfery pieniê¿ne wyp³acane na rzecz rolnictwa3.
Na przestrzeni lat 2003–2006 wartoœæ produkcji sprzedanej w rolnictwie pol-skim wzrasta³a (tabela 5). Sytuacjê tê nale¿y uznaæ za pozytywn¹, bowiem stwa-rza to szanse na wzrost przychodów producentów rolnych, a w rezultacie docho-dów rolniczych. Wartoœæ produkcji towarowej w 2003 roku wynios³a 36 542,9 mln z³4, w 2004 roku 42 739,3 mln z³5, w 2005 roku by³o to 40 715,4 mln z³, na-tomiast w 2006 roku jej wysokoœæ wynios³a 41 320,2 mln z³. Najwiêkszy przy-rost sprzeda¿y produkcji rolnej – bez uwzglêdnienia dop³at (tabela 6) w polskim rolnictwie wyst¹pi³ w pierwszym roku integracji z UE, osi¹gaj¹c kwotê 6196,4 mln z³, co stanowi³o 17-procentowy przyrost wzglêdem produkcji towarowej w 2003 roku. By³o to g³ównie wynikiem zmiany warunków cenowych oraz wo-lumenu i struktury produkcji. W kolejnym roku integracji, czyli w 2005 „pierw-szy efekt cz³onkostwa” uleg³ os³abieniu, bowiem w stosunku do 2003 roku war-toœæ produkcji sprzedanej by³a wiêksza o kwotê 4172,5 mln z³, czyli mniej wiêcej o 10,3%. W 2006 roku sytuacja uleg³a poprawie i produkcja sprzedana wobec 2003 roku by³a wy¿sza o 4777,3 mln z³, czyli o 11,6%.
Skala wzrostu przychodów pieniê¿nych w sektorze rolnym by³a wiêksza ni¿ skala wzrostu sprzeda¿y produkcji rolnej, bowiem pocz¹wszy od 2004 roku do rolnictwa trafia³y transfery pieniê¿ne z tytu³u objêcia go zasadami wspólnej po-lityki rolnej, miêdzy innymi w postaci p³atnoœci obszarowych i ONW.
Rachunek przychodów rolnictwa, który polega³ na uwzglêdnieniu w rachun-ku przychodów pieniê¿nych: przychodów ze sprzeda¿y produkcji rolnej oraz do-p³at obszarowych (dodo-p³at bezpoœrednich) i do-p³atnoœci ONW wyp³aconych rolni-kom wy³¹cznie do koñca danego roku kalendarzowego (ujêcie kasowe), wskazu-je, ¿e w pierwszym roku integracji (2004) przychody w sektorze rolnym wzro-s³y o 22,8% w porównaniu do 2003 roku (tabela 5). Natomiast w drugim oraz trzecim roku integracji sytuacja finansowa rolników by³a jeszcze bardziej ko-rzystna – w 2005 roku przychody rolnictwa wzros³y o 28,9%, a w 2006 roku o ponad 40% wzglêdem 2003 roku. Tak wiêc dotychczas kolejne lata skutkowa-³y wzrostem przychodów pieniê¿nych rolnictwa. W nastêpnych latach nale¿y oczekiwaæ kontynuacji trendu zapocz¹tkowanego w pierwszym okresie integra-cji, choæby z powodu wzrostu stawek p³atnoœci bezpoœrednich. Przytoczone wy-niki wskazuj¹ wiêc, ¿e dotychczas ka¿dy kolejny rok integracji by³ pod wzglê-dem ekonomicznym korzystny dla sektora rolnego, bowiem w 2005 roku w po-równaniu do 2004 roku przychody rolników wzros³y o 5%, natomiast w 2006 ro-ku w porównaniu do 2005 roro-ku o 8,9%.
Poprawa sytuacji ekonomicznej w sektorze rolnym by³a wynikiem jednocze-snego wyst¹pienia dwóch przyczyn – wzrostu wartoœci produkcji sprzedanej 3GUS czêœæ dop³at wlicza w sk³ad produkcji sprzedanej. Przed integracj¹ z UE by³y to dop³aty Agencji Rynku Rolnego do skupu zbó¿ konsumpcyjnych. W warunkach cz³onkostwa w UE do produkcji towarowej wliczono uzupe³niaj¹ce p³atnoœci bezpoœrednie (stanowi¹ one czêœæ dop³at obszarowych i s¹ wyp³acane ze œrodków z II filaru WPR i œrodków z bud¿etu pañstwa polskiego) oraz p³atnoœci ONW (ang. LFA).
4£¹cznie z wyp³aconymi dop³atami do interwencyjnego skupu zbó¿ w kwocie 700 mln z³. 5Uwzglêdniaj¹c wyp³atê dop³at uzupe³niaj¹cych w poszczególnych latach, produkcja towarowa wynosi³a: 46 227,3 mln z³ w 2004 r., 44 241,0 mln z³ w 2005 r. i 45 234,2 mln z³ w 2006 r.
w sektorze rolnym w porównaniu do 2003 roku oraz transferu œrodków pieniê¿-nych w postaci dop³at bezpoœrednich i p³atnoœci ONW, które dodatkowo powo-dowa³y istotny wzrost przychodów pieniê¿nych rolnictwa. O roli skali transfe-rów pieniê¿nych z tego tytu³u œwiadczy w tym przypadku relacja dop³at obsza-rowych do wartoœci produkcji sprzedanej (tabela 5). Jeœli uwzglêdniæ ³¹cznie do-p³aty obszarowe i p³atnoœci ONW, to wówczas w koñcowym okresie analizy (2006 rok) prawie co pi¹ta z³otówka przychodów rolników pochodzi³a z trans-ferów œrodków pieniê¿nych z tytu³u WPR.
TABELA 5. Przychody pieniê¿ne rolnictwa w Polsce w latach 2003–2006
2003 36 542,9 – – 36 542,9 100,0 x x x x
2004 42 739,3 2133,8d – 44 873,1 122,8 100,0 x 4,8 5,0
2005 40 715,4 5248,1e 1144,6 47 108,1 128,9 105,0 100,0 13,6 15,7
2006 41 320,2 8692,7f 1290,1 51 303,0 140,4 114,3 108,9 19,5 24,2 aW produkcji towarowej w 2003 roku ujêto dop³aty Agencji Rynku Rolnego do interwencyjnego skupu
psze-nicy i ¿yta w kwocie 700 mln z³, natomiast w latach 2004–2006 umniejszono o p³atnoœci uzupe³niaj¹ce do po-wierzchni upraw (dop³aty obszarowe).
b, cDop³at obszarowych i p³atnoœci ONW.
dCzêœæ dop³at obszarowych za 2004 rok wyp³acona rolnikom do 31.12.2004 roku.
eSuma dop³at bezpoœrednich wyp³acona rolnikom w 2005 roku, czyli nale¿ne za 2004 rok, a wyp³acone po
31.12.2004 roku, oraz nale¿ne za 2005 rok, ale wyp³acone do 31.12.2005 roku.
fSuma dop³at bezpoœrednich wyp³acona rolnikom w 2006 roku, czyli nale¿ne za 2005 r., a wyp³acone po
31.12.2005 roku, oraz nale¿ne za 2006 rok, ale wyp³acone do 31.12.2006 roku.
ród³o: Obliczenia w³asne na podstawie: Rolnictwo 2003, 2004, 2005, oraz informacji ARiMR, www. arimr. gov. pl – zrealizowane p³atnoœci w kampanii 2004, 2005 i 2006.
Na wzrost przychodów pieniê¿nych rolnictwa w pierwszym roku integracji, z uwagi na realne przep³ywy œrodków pieniê¿nych, wp³ywa³y wy³¹cznie dop³a-ty obszarowe oraz wzrost produkcji towarowej, natomiast w kolejnych latach wszystkie trzy czynniki (tabela 6).
W 2006 roku o wzroœcie przychodów pieniê¿nych rolnictwa w porównaniu do sytuacji w 2003 roku w ponad 2/3 zdecydowa³y transfery pieniê¿ne w posta-ci dop³at obszarowych i p³atnoœposta-ci ONW, pozosta³a czêœæ przypad³a na wzrost produkcji sprzedanej. Na podstawie przeprowadzonych analiz i otrzymanych wyników mo¿na wskazaæ, ¿e wskutek zachodz¹cych procesów integracji w pol-skim rolnictwie zmienia siê jego sytuacja ekonomiczna. Poprawa ta przyjmuje widoczny efekt w postaci wzrostu przychodów pieniê¿nych rolnictwa.
WyraŸny wzrost przychodów pieniê¿nych rolnictwa w warunkach jednoczesne-go wzrostu cen produktów rolnych i cen nak³adów (g³ównie w 2004 roku), jednak przy stabilizacji warunków wymiany rolnictwo-sektory nierolnicze (stabilizacji no¿yc cen dla rolnictwa), przyczyni³ siê do wzrostu dochodów sektora rolnego
Rok Produkcja sprzedanaa [mln z³] Dop³aty obsza-rowe [mln z³] P³atnoœæ ONW [mln z³] Przy-chody rolnictwa [mln z³] Zmiana przychodów rolnictwa 2003 = = 100 2004 = = 100 2005 = = 100 Udzia³b w przy-chodach rolnictwa [%] Relacjac do pro-dukcji sprze-danej [%]
w cenach bie¿¹cych. Z kolei du¿o ni¿szy wzrost cen konsumpcyjnych (CPI) wy-wo³ywa³ istotn¹ poprawê poziomu dochodów rolnictwa w ujêciu realnym. Z da-nych zamieszczoda-nych w tabeli 7 wynika, ¿e po wst¹pieniu Polski do UE coraz bar-dziej znacz¹cy staje siê udzia³ wszelkiego rodzaju subwencji w dochodach rolni-ków (przedsiêbiorców rolnych), a w 2006 roku przekroczy³ on 50%.
TABELA 6. Czynniki wzrostu przychodów pieniê¿nych rolnictwa w latach 2004–2006 w porównaniu do 2003 roku
2004 6 196,4 2 133,8 0,0 8 330,2 74,4 25,6 0,0
2005 4 172,5 5 248,1 1 144,6 10 565,2 39,5 49,7 10,8
2006 4 777,3 8 692,7 1 290,1 14 760,1 32,4 58,9 8,7
ród³o: Na podstawie tabeli 5.
TABELA 7. Rachunek dochodów sektora rolniczego w latach 2003–2006
Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006
w cenach bie¿¹cych [mln z³]
Dochód przedsiêbiorców rolnych 8 196 20 195 17 801 21 032
Subwencjeaogó³em 802 7 972 8 391 10 949
Udzia³ subwencji w dochodzie rolników
– przedsiêbiorców rolnych [%] 9,8 39,5 47,1 52,1
aSubwencje zliczono metod¹ memoria³ow¹, tzn. wliczono je w rachunek dochodów roku, w którym powsta-³y zobowi¹zania wzglêdem rolników.
ród³o: Floriañczyk i in. [2007]; obliczenia i szacunki w³asne.
SKUTKI INTEGRACJI DLA WYBRANYCH TYPÓW GOSPODARSTW ROLNYCH
Celem analizy w tej czêœci artyku³u jest próba oceny wp³ywu warunków integracji na sytuacjê dochodow¹ i mo¿liwoœci rozwojowe wybranych typów gospodarstw rolnych. Konieczne jest podkreœlenie symulacyjnego charakte-ru przeprowadzanych analiz, co oznacza przyjêcie ca³ego szeregu za³o¿eñ, pos³ugiwanie siê danymi normatywnymi lub uœrednionymi. Sprawia to, ¿e analizowane gospodarstwa nabieraj¹ cech modelu (wzorca) dla okreœlonej grupy gospodarstw rolnych w Polsce. W praktyce ka¿de gospodarstwo rolne cechuje siê specyficznymi warunkami produkcji, ró¿nym wolumenem i struktur¹ zasobów czynników produkcji oraz ich jakoœci¹, umiejêtnoœciami gospodaruj¹cego, technologiami produkcji, produktywnoœci¹ czynników
Rok produkcjiprzyrost sprzedanej w stosunku do 2003 r. dop³aty obszarowe p³atnoœci ONW przyrost produkcji sprzedanej
Udzia³ czynników wzrostu w przychodach pieniê¿nych [%] dop³aty obszarowe p³atnoœci ONW Czynniki wzrostu przychodów pieniê¿nych [mln z³] przycho-Wzrost dów pieniê¿-nych [mln z³]
produkcji, rynkami zaopatrzenia i zbytu, poziomem dochodów ze Ÿróde³ po-zarolniczych, realizowanym standardem konsumpcji itp.
Tworz¹c wybrane modelowe typy gospodarstw rolnych na podstawie go-spodarstw istniej¹cych realnie, kierowano siê przede wszystkim zasobami u¿ytków rolnych (wielkoœci¹ obszaru gospodarstwa) i struktur¹ produkcji6. Oprócz tych dwóch elementów, ró¿nicuj¹cych analizowane gospodarstwa, uwzglêdniano te¿ inne czynniki, pozwalaj¹ce uzyskaæ w miarê wszechstron-n¹ paletê omawianych typów przyk³adowych gospodarstw rolnych. Jednak wyj¹wszy gospodarstwo najmniejsze (nr I), za³o¿ono w odniesieniu do po-zosta³ych, ¿e produkcja w nich realizowana jest na co najmniej poprawnym lub wysokim poziomie technologicznym, czyli znacznie przekraczaj¹cym wystêpuj¹cy œrednio w rolnictwie polskim. Przyjmuj¹c to za³o¿enie, kiero-wano siê przes³ank¹, ¿e skoro s¹ to gospodarstwa wiêksze od œrednich w kra-ju, to i stosowane technologie wytwarzania powinny byæ bardziej nowocze-sne, a umiejêtnoœci gospodaruj¹cego lepsze. Celem tej czêœci analizy jest wiêc szacunek poziomu uzyskiwanych dochodów przez wybrane modelowe typy gospodarstw rolnych w warunkach integracji.
W tym celu pos³u¿ono siê rachunkiem nadwy¿ki bezpoœredniej, która sta-nowi³a pierwsze, niejako poœrednie ogniwo w rachunku ekonomicznym, po którym prowadzono dalszy rachunek ci¹gniony, dochodz¹c do kategorii eko-nomicznej, jakim jest dochód rolniczy gospodarstwa, a nastêpnie dochód rolniczy netto. Na podstawie uzyskanego dochodu rolniczego netto oraz po-zosta³ej – po odliczeniu parytetowego funduszu konsumpcji7 – akumulacji, wnioskowano o sytuacji ekonomicznej w analizowanych typach gospodarstw rolnych w okresie przed integracj¹ (2003 rok) oraz w warunkach cz³onko-stwa w UE (lata 2004–2006).
Poni¿ej przedstawiono algorytm przeprowadzanych obliczeñ:
WartoϾ produkcji rolniczeja
– Koszty bezpoœrednie produkcji rolniczej
= Nadwy¿ka bezpoœrednia Ib
+ Dotacje do produkcji
= Nadwy¿ka bezpoœrednia IIc
– Koszty poœrednie
= Dochód rolniczy brutto
– Amortyzacja
= Dochód rolniczy netto
– Fundusz konsumpcjid
= Akumulacja
Objaœnienia:
a, bBez dotacji do produkcji. cZ dotacjami do produkcji.
dZa parytetowy poziom dochodu przyjêto dochody przeznaczane na cele konsumpcji w czteroosobowej
rodzi-nie pracowniczej wed³ug badañ bud¿etów gospodarstw domowych GUS w odpowiednich latach.
6Dla budowania gospodarstw modelowych wykorzystano zebrane pierwotne dane Ÿród³owe z rze-czywiœcie istniej¹cych gospodarstw rolnych.
7Za tzw. parytetowy fundusz konsumpcji przyjêto taki poziom dochodu, który by³by konieczny do wydatkowania przez rodzinê rolnika, aby mog³a ona uzyskaæ standard ¿ycia, jaki przeciêtnie wystêpuje poza sektorem rolnym.
Uzyskane wyniki ekonomiczne analizowanych gospodarstw (tabela 8) po-twierdzaj¹ wyniki uzyskane w rachunkach dochodu sektora rolniczego. Wa-runki akcesji wywo³a³y istotn¹ lub w niektórych przypadkach diametraln¹ poprawê sytuacji dochodowej polskich gospodarstw rolnych. Nie oznacza to wcale, ¿e uzyskane dochody we wszystkich przypadkach zapewniaj¹ paryte-towy fundusz konsumpcji, a ponadto s¹ wystarczaj¹ce dla realizacji akumu-lacji (inwestycji).
Gospodarstwa ma³e (do 10 ha UR), które w prezentowanej symulacji re-prezentuje gospodarstwo nr I, stanowi¹ prawie 80% ogó³u gospodarstw rol-nych w Polsce (1420,9 tys. spoœród 1786,7 tys.). Gospodarstwa te u¿ytkuj¹ 5,3 mln ha UR, tj. 34,1% u¿ytków rolnych gospodarstw. Mimo znacz¹cej po-prawy sytuacji ekonomicznej gospodarstw najmniejszych ma³a skala pro-dukcji powoduje, ¿e uzyskiwany dochód nie wystarcza na realizacjê kon-sumpcji na poziomie parytetowym i, co oczywiste, nie pozostaj¹ ¿adne œrod-ki na realizacjê akumulacji. Mo¿na przyj¹æ, ¿e gospodarstwa taœrod-kie posiada-j¹ przede wszystkim charakter gospodarstw socjalnych i stanowi¹ Ÿród³o sa-mozaopatrzenia w surowce rolne i ¿ywnoœæ dla gospodarstw domowych, a tylko nadwy¿ki sprzedaj¹ na rynku. Wydaje siê, ¿e cz³onkostwo w UE dla takiego rodzaju gospodarstw rolnych jest szczególnym momentem w ich funkcjonowaniu. Zaostrzaj¹ca siê konkurencja rynkowa bêdzie w przysz³o-œci powodowaæ, ¿e gospodarstwa tego typu nie bêd¹ w stanie na nim prze-trwaæ, gdyby wybra³y drogê rozwoju zmierzaj¹c¹ ku gospodarstwom rynko-wym.
Istnienie takich gospodarstw mieœci siê w europejskim modelu rolnictwa, a cz³onkostwo w UE stwarza pewne szanse dla ich istnienia i rozwoju. Kluczo-wym zagadnieniem wydaje siê byæ wybór docelowej œcie¿ki rozwoju i umiejêt-ne korzystanie z funduszy unijnych wspomagaj¹cych ten rozwój oraz pozyski-wanie przewa¿aj¹cej czêœci dochodów z dzia³alnoœci pozarolniczej i/lub docho-dów spoza gospodarstwa.
Istotnej poprawie uleg³a równie¿ sytuacja ekonomiczna gospodarstw œrednich obszarowo (10–20 ha), które w omawianej symulacji reprezentu-j¹ gospodarstwa nr II i III. Takich gospodarstw jest w Polsce 245 tys. (13,7%), a u¿ytkuj¹ one 3364,9 tys. ha UR (21,7%). W analizowanych go-spodarstwach œrednich wystêpuj¹ mo¿liwoœci realizacji parytetowego fun-duszu konsumpcji, ale nie ma mo¿liwoœci (lub s¹ tylko niewielkie, lub co najwy¿ej umiarkowane) modernizacji gospodarstw ze œrodków w³asnych. Mo¿na s¹dziæ, ¿e sytuacja gospodarstw œrednich w warunkach WPR bêdzie siê ró¿nicowa³a dwukierunkowo, czêœæ z nich z sukcesem bêdzie mog³a siê rozwijaæ w kierunku gospodarstw w pe³ni rynkowych poprzez zwiêkszanie zasobów ziemi i wzrost skali produkcji, inne spoœród nich stan¹ siê gospo-darstwami socjalnymi, a gros dochodów pochodziæ bêdzie z pracy poza rolnictwem.
Na ogó³ wiêksze mo¿liwoœci realizacji akumulacji pojawiaj¹ siê dopiero w go-spodarstwach du¿ych (20–50 ha UR). W analizie ta grupa obszarowa jest repre-zentowana przez gospodarstwa nr IV, V i VI. Takich gospodarstw w kraju jest
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 I 8,2 2003 4,1 0,8 100 5,9 4 brak mieszany 2004 6,2 8,6 1030 21,0 35 2005 5,2 3,1 370 29,9 11 2006 5,9 5,4 642 28,9 19 II 16,5
produkcja mleka 2003 8,0 11,6 100 10,3 51 brak
(10 szt. krów) 2004 13,2 33,8 292 19,4 136 niewielkie
i buraków cukrowych 2005 11,6 24,7 214 27,1 90 brak
(2 ha) 2006 12,1 25,5 221 30,8 89
III 16,5
produkcja trzody 2003 18,3 40,6 100 1,0 178 niewielkie
(200 szt. rocznie) 2004 25,5 69,5 171 8,6 279 umiarkowane
i ziemniaków 2005 21,1 44,1 109 13,9 161 niewielkie
2006 22,4 47,5 117 15,2 165
IV 30
produkcja mleka 2003 16,2 40,0 100 9,6 176 niewielkie
(25 szt. krów) 2004 23,1 69,2 173 18,9 278 umiarkowane
i pszenicy ozimej 2005 23,9 71,4 179 18,5 260
(8 ha) 2006 26,8 81,5 204 19,0 283
V 50
produkcja trzody 2003 46,2 110,2 100 1,9 484 znacz¹ce
(1000 szt.), ziemniaki 2004 78,4 249,4 226 8,9 1001 bardzo du¿e
skrobiowe 2005 58,3 46,4 133 15,4 534 znacz¹ce (10 ha) 2006 46,3 80,6 73 32,7 280 umiarkowane Numer gospodarstwa Obszar gospodarstwa [ha UR] Profil gospodarstwa (g³ówne kieruneki
produkcji towarowej) Rok
Wielkoœæ ekonomiczna gospodarstwa [ESU]a Dochód rolniczy netto [tys. z³] [2003 = 100] Udzia³ dop³at w dochodzie rolniczym netto [%] Mo¿liwoœci zaspokojenia parytetowego poziomu konsumpcjib z dochodu rolniczego [%] Mo¿liwoœæ realizacji akumulacji z dochodu rolniczego przy za³o¿eniu priorytetu dla zaspokojenia konsumpcji na poziomie parytetowym TABELA 8. Sytuacja ekonomiczna analizowanych typów gospodarstw rolnych w warunkach akcesji Polski do UE w latach 2004–2006
TABELA 8, ci¹g dalszy
VI 50
produkcja wo³owiny 2003 13,1 9,3 x 41 brak
na u¿ytkach zielonych 2004 24,1 54,8 586 43,3 220 umiarkowane
(50 szt. rocznie) 2005 21,2 37,6 402 63,8 137 niewielkie
2006 22,5 39,4 421 70,9 137
VII 300
towarowa 2003 106,8 231,0 100 21,8 1015 bardzo du¿e
produkcja roœlinna 2004 198,1 642,9 278 21,2 2580
(zbo¿a, rzepak, 2005 140,2 355,5 154 38,8 1296
buraki cukrowe) 2006 159,3 427,9 185 37,7 1485
VIII 1000
towarowa 2003 244,4 398,7 100 28,5 1751 bardzo du¿e
produkcja roœlinna 2004 457,6 1 330,5 334 37,8 5341
(zbo¿a, rzepak) 2005 314,9 626,5 157 81,0 2284
2006 425,5 1 098,1 275 53,7 3812
aEuropean Size Unit (ESU) – europejska jednostka wielkoœci. Wartoœæ 1 ESU odpowiada okreœlonej wartoœci standardowej nadwy¿ki bezpoœredniej wyra¿onej w euro. Od 1984 roku 1 ESU stanowi równowartoœæ 1200 euro. Standardowa nadwy¿ka bezpoœrednia (Standard Gross Margin – SGM) jest nadwy¿k¹ bezpoœredni¹ z trzech lat wartoœci produkcji okreœlonej dzia³alnoœci rolniczej nad œredni¹ z trzech lat wartoœci¹ kosztów bezpoœrednich, w przeciêtnych dla danego regionu warunkach produkcji. W UE w zale¿noœci od wiel-koœci ekonomicznej gospodarstwa dzieli siê je nastêpuj¹co: bardzo ma³e do 4 ESU, ma³e 4–8 ESU, œrednio ma³e 8–16 ESU, œrednio du¿e 16–40 ESU, du¿e 40–100 ESU, bar-dzo du¿e 100 i wiêcej.
bZa parytetowy dochód przyjêto poziom przeznaczany na cele konsumpcji w czteroosobowej rodzinie pracowniczej, wed³ug badañ bud¿etów gospodarstw domowych GUS. ród³o: Obliczenia mgr P. Siemiñski; obliczenia w³asne.
99,1 tys. (5,5%), a u¿ytkuj¹ one 2867 tys. ha UR (18,4%). Analizowane gospo-darstwa modelowe cechuj¹ siê równie¿ znacznych rozmiarów produkcj¹ zwierzê-c¹. Tak wiêc dopiero gospodarstwa du¿e obszarowo oraz prowadz¹ce znacznych rozmiarów produkcjê zwierzêc¹ w warunkach integracji z UE s¹ w stanie zagwa-rantowaæ mo¿liwoœci rozwojowe, a rodzinom rolniczym zapewniæ co najmniej parytetowy poziom dochodu przeznaczanego na cele konsumpcji.
Bardzo dobra sytuacja ekonomiczna dotyczy dopiero gospodarstw najwiêk-szych (o obszarze powy¿ej 50 ha UR). Takich gospodarstw jest w kraju tylko 21,5 tysi¹ca (1,2%), ale u¿ytkuj¹ one ponad 4 mln ha UR (ponad 25%). Zdecy-dowana wiêkszoœæ u¿ytkowanych gruntów w tej grupie gospodarstw s¹ to grun-ty dawnych gospodarstw pañstwowych. Analizy wskazuj¹, ¿e takie gospodar-stwa przynosz¹ wysoki poziom dochodu, który zapewnia pe³n¹ realizacjê funk-cji konsumpcyjnej i akumulacyjnej.
Podobnie jak w rachunku sektorowym, na poprawê sytuacji ekonomicznej analizowanych gospodarstw wp³yw wywar³o wsparcie œrodkami WPR UE i w niektórych przypadkach poprawa relacji cenowo-kosztowych.
PODSUMOWANIE
Integracja Polski z UE spowodowa³a polepszenie koniunktury w rolnic-twie. Œrodki z tytu³u uczestnictwa polskiego rolnictwa w WPR spowodowa-³y zauwa¿aln¹ poprawê sytuacji dochodowej rolnictwa w ujêciu sektoro-wym. Tak¿e analiza mikroekonomiczna wskazuje na poprawê sytuacji do-chodowej gospodarstw rolnych.
Polskie produkty okaza³y siê konkurencyjne na jednolitym rynku UE. Zwiêkszony eksport i popyt na produkty ¿ywnoœciowe i rolnicze z Polski przyczyni³ siê do znacznego wzrostu cen skupu, które kompensuj¹ wzrost cen œrodków do produkcji rolniczej. Spowodowa³o to najpierw lekk¹ popra-wê wskaŸnika no¿yc cen, a potem jego stabilizacjê.
Mo¿na szacowaæ, ¿e w 2006 roku w stosunku do 2003 przyrost przycho-dów rolnictwa przekroczy³ 40%, dochody rolnictwa wzros³y prawie o 100%, a udzia³ dotacji unijnych w ca³oœci dochodów rolniczych siêga³ oko³o 50%. Zdecydowana poprawa sytuacji dochodowej w skali sektora nie oznacza, ¿e dotyczy to wszystkich gospodarstw rolnych. W Polsce pod wzglêdem obszaro-wym dominuj¹ gospodarstwa ma³e i œrednie, takich gospodarstw jest ponad 90%. Istotne jest tak¿e to, ¿e gospodarstwa ma³e i œrednie skupiaj¹ ponad 55% zasobów u¿ytków rolnych w Polsce. Przeprowadzona analiza dowodzi, ¿e zde-cydowana wiêkszoœæ polskich gospodarstw rolnych, mimo wsparcia œrodkami WPR, nie jest i nie bêdzie w stanie w przysz³oœci byæ jednostkami pozwalaj¹cy-mi zapewniæ poziom dochodów, który zapewnia³by rodzinie rolniczej zbli¿ony standard ¿ycia do osi¹ganego poza rolnictwem (parytetowy poziom konsumpcji) i œrodki na rozwój gospodarstw.
Bior¹c pod uwagê dominuj¹ce znaczenie iloœciowe gospodarstw ma³ych i œrednich oraz co najmniej równowa¿ny w stosunku do gospodarstw wiêkszych i du¿ych obszarowo udzia³ w zasobach ziemi, mo¿na sformu³owaæ wniosek, ¿e
znaczenie segmentu gospodarstw ma³ych i œrednich w polskim rolnictwie z punktu widzenia zrównowa¿onej sytuacji ekonomicznej i spo³ecznej na pol-skiej wsi jest nadmierne. Jednoczeœnie trzeba podkreœliæ, ¿e instrumenty WPR nigdy nie bêd¹ w stanie zniwelowaæ skutków ma³ej skali produkcji i niskiej pro-duktywnoœci czynników produkcji, a szczególnie pracy. W tych przypadkach konieczna jest zarówno poprawa skali i efektywnoœci wytwarzania, jak i poszu-kiwanie dochodów z innych Ÿróde³.
BIBLIOGRAFIA
Floriañczyk Z., Toczyñski T., Kaliñska J., 2007: Wyniki ekonomiczne polskiego rolnictwa w 2006
roku. IERiG¯-PIB, Warszawa.
Gomu³ka J., 2005: Wyniki ekonomiczne polskiego rolnictwa w latach 2003–2004. Raport 12. IERiG¯-PIB, Warszawa.
Józwiak W., 2005: Sytuacja ekonomiczna i aktywnoœæ gospodarcza ró¿nych grup polskich
gospo-darstw rolniczych.Raport nr 7. IERiG¯-PIB, Warszawa.
Krzy¿anowska Z., 2001: Korzyœci i koszty objêcia polskich gospodarstw instrumentami WPR –
ra-chunki symulacyjne.W: Gospodarstwa rolne w UE. Koszty i korzyœci. FDPA, Warszawa.
Poczta W., 2003: Rolnictwo polskie w przededniu integracji z Uni¹ Europejsk¹. Wydaw. AR w Po-znaniu, Poznañ.
Poczta W., 2006: Przemiany w rolnictwie. W: Polska wieœ 2006. Raport o stanie wsi. FDPA, Warszawa.
Poczta W., Siemiñski P., 2002: Prognoza rentownoœci podstawowych kierunków produkcji rolnej
w warunkach integracji z Uni¹ Europejsk¹.W: Zró¿nicowanie regionalne gospodarki ¿ywno-œciowej w Polsce w procesie integracji z Uni¹ Europejsk¹. AR w Poznaniu, Poznañ, 383–398.
Poczta W., Pawlak K., Kiryluk-Dryjska E., Siemiñski P., 2007: Perspektywy polskich gospodarstw
rolnych w europejskim modelu rolnictwa.Roczniki Naukowe IX, 2, Warszawa, Poznañ, Kraków. Rolnictwo w 2005 roku, 2006. GUS, Warszawa.
Rolnictwo w 2006 roku, 2007. GUS, Warszawa. Rynek rolny, 2006. EIRiG¯-PIB, Warszawa.
Œwit³yk M., Kaczocha E., 2003: Ryzyko polskich gospodarstw wyspecjalizowanych w produkcji
roœlinnej w warunkach integracji z UE.W: Acta Agraria et Silvestria, sek. ekonomiczna, XL,
Wydawnictwo PAN, Kraków.
Tomczak F., Wilkin J., 2003: Rolnictwo polskie wobec integracji europejskiej: mo¿liwoœci
rozwo-jowe, bariery i strategie adaptacyjne.Krajowa Rada Spó³dzielcza, Warszawa.
Zegar J.S., 2004: Dochody ch³opskie w latach transformacji oraz po akcesji do Unii Europejskiej. W: Wieœ, rolnictwo i gospodarka ¿ywnoœciowa po przyst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej. Red. A. Kowalski, E. Mazurkiewicz. Wy¿sza Szko³a Ekonomiczna w Warszawie, Instytut Eko-nomiki Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnoœciowej, Warszawa.
Ziêtara W., Runowski H., Majewski E., Straszewski S., W¹s A., 2002: Szacunek skutków
wdro¿e-nia ró¿nych scenariuszy integracji z Uni¹ Europejsk¹ w rolnictwie polskim po akcesji.
Eksper-tyza dla UKIE, Warszawa.
THE INFLUNECE OF POLAND’S INTEGRATION WITH EU ON THE ECONOMIC SITUATION OF POLISH AGRICULTURAL SECTOR IN 2004–2006
Abstract. The influence of Poland’s integration with the European Union on changes in the
becau-se of the relatively high share of agriculture in the country’s economy and delays in the de-velopment of rural areas. Poland’s accession to EU created possibilities for a swift equalisa-tion of prices, led to an increase in demand and improved agriculture’s income opportunities. All these changes brought about an improvement in the price scissors’ index and, next, led to the stabilisation of prices. In 2006 growth in agriculture’s proceeds exceeded 40% in com-parison with 2003, its incomes nearly doubled and the share of EU subsidies in the total agri-cultural income came close to 50%.
Key words: Poland’s integration with EU, agriculture’s incomes, subsidies
Publikacja jest wspó³finansowana
