O przekształcaniu się dopełnień dopełniaczowych i biernikowych w dopełnienia przyimkowe w języku polskim

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA LINGUISTICA 19, 1988

M a r ia L e s z - D u k

O PRZEKSZTAŁCANIU S I E DOPEŁNIEŃ DOPEŁNIACZOWYCH I,BIERNIKOWYCH W DOPEŁNIENIA PRZYIMKOWE W JĘZYKU POLSKIM

Z a d a n i e m t e c j o a r t y k u ł u j e s t o p i s z a s t ę p o w a n i a d o p e ł n i e ń d o ­ p e ł n i a c z o w y c h i b i e r n i k o w y c h p r z e z w y r a ż e n i a p r z y i m k o w e , W p o l - s z c z y ź n i e o d c z a s ó w n a j d a w n i e j s z y c h p o w s p ó ł c z e s n o ś ć o b s e r w u j e s i ę p r o c e s w y c o f y w a n i a d o p e ł n i e n i a d o p e ł n i a c z o w e g o i b i e r n i k o w e g o n a r z e c z r o z m a i t y c h w y r a ż e ń p r z y i m k o w y c h . P r o c e s t e n j e s t o g n i ­ wem o g ó l n e j t e n d e n c j i z d ą ż a n i a j ę z y k ó w s ł o w i a ń s k i c h d o a n a l i t y - z m u , t e n d e n c j i p r z e j a w i a j ą c e j s i ę w j ę z y k a c h z a c h o d n i o e u r o p e j ­ s k i c h z a n i k i e m f l e k s j i n o m i n a l n e j , s t a ł y m s z y k i e m w y r a z ó w i r o z ­ w o j e m w y r a ż e ń p r z y i m k o w y c h w m i e j s c u f o r m p r z y p a d k o w y c h .

I . DOPEŁNIENIE DOPEŁNIACZOWE PRZEKSZTAŁCONE W DOPEŁNIENIE PRZYIMKOWE

1 . D o p e ł n i e n i e p o c z a s o w n i k a c h o z n a c z a j ą c y c h u n i k a n i e , o d d z i e l a n i e , r o z ł ą c z a n i e D o p e ł n i e n i e d o p e ł n i a c z o w e t e g o r o d z a j u w y s t ę p u j e w p o l s z c z y ź - n i e d o XIX w . w ł ą c z n i e p o w i e l u c z a s o w n i k a c h ( t z w . v e r b a s e p a r a - t i o n i s ) , w ś r ó d k t ó r y c h n a j l i c z n i e j s z ą g r u p ę s t a n o w i ą c z a s o w n i k i z p r z e d r o s t k i e m o d - , n p . : o d je c h a ć m a tk i, o d s ą d z ić c z a i , u j ś ć n ie p o ­ gody , o'Broni с s i ę z w ie r z a , W f o r m i e d o p e ł n i a c z a u ż y w a n e s ą r z e c z o w ­ n i k i o t r e ś c i k o n k r e t n e j o d b ie c k r o s i e n , j a k i a b s t r a k c y j n e j u j ś ć k a r y . O t o p r z y k ł a d y d o p e ł n i e ń d z i ś z a s t ą p i o n y c h p r z e z w y r a ż e n i a

' N-a problem te n zwracano j u ż uwagę k i l k a k r o t n i e , p o r . К. P i s a r - k o w a . H i s t o r i a s k ł a d n i j ę z y k a p o l s k i e g o, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk- -Łódź 1984, s . 101-104, D. В u t t l e r , In n o w a c je s k ła d n io w e w s p ó ł c z e s n e j p o l s z c z y z n y (W a le n c ja w y ra zó w '), Warszawa 1976, s . 130-1 37, Z. K l e m e n ­ s i e w i c z , T. L e h r - S p ł a w i ń s k i , S. U r b a ń c z y k , 6'rama- t y k a h i s t o r y c z n a j ę z y k a p o l s k i e g o, Warszawa 1965, s . 421-423,

p r z y i m k o w e : XIV-XV w . : b o g n a s te g o szachouag Kgn 1 5 , B r a t h a [ . . . ] c z c i odeąndzaam i. K o d ś w i ę t 2 4 4 , b o m n i e j u ż o d d a la ją t w e j r o z k o s z n e j m i ł o ś c i , Rozm 4 3 , g e n n a s z zb a w yl w s c h e g o z ł e g o . Z a b - S t a r 5 9 4 ; XVI w . : F o r t u n a t żo n y i d z i e c i i domostwa s w o j e g o od­ j e c h a ł , F o r t u n 9 9 , l u d z i e g r z e s z n i [ . . . ] p r z e z w is k a n i e z b o ż n y c h i n i e c z e ś c i w y c h u c h a d z a ć n i e m o g l i , G ó r n P i s I I 2 4 , B e l i a l s i ę wy­ mawia p o s e ls tw a P r o s t L u d z 6 9 ; X V I I w . : [ c h ł o p ] o d s z e d ł r a d ia w d o ­ mu S a t M i e s z 2 0 , R u d g i e r a w y s w o b o d z i ł i uchował z g u b y , K o c h P O r l I 6 0 , Z w ie rz a c h r o n ię s i ę d z i k i e g o T w a r D a f 3 6 , Obroń B o ż e k a ż d e g o t a k s m u t n e j w ie c z e tr z e , P o t M o r I I I 3 6 9 ; X V I I I w . : te g o e i ę w z d r y - д а , ż e p o d d a n e g o ż a d n e g o n i e m a s z Z a ł K o r 9 4 , r y c e r s k i s t a n [ . . . ] o d s t ą p i ł k r ó la s w e g o K o n P i s I 5 3 , I s z a b l i s w o j e j o d b ie g ł . . . Z a b S a r 4 8 , j e s z c z e n a s P . B ó g d o t ą d zachow ał n i e s z c z ę ś c i a Z a ł K o r 1 6 8 ; XIX w . : n a . p u s t y m p o l u l e ż ą c y c h k a m ie n i o d sz e d łe m , S ło w D z XIV 1 6 5 , H ie u j d z i e c i e s r o g i e j k a r y , F r e d K o m V I 3 4 6 , U - chow aj B o ż e , n i e s z c z ę ś c i a R o d z M a c 8 1 . W XX w . d o p e ł n i a c z u t r z y m u j e s i ę j e d y n i e w u t a r t y c h z w i ą z ­ k a c h f r a z e o l o g i c z n y c h t y p u : u j ś ć g n ie w u , c i o s u , k a r y , u s t r z e c s i ę n i e s z c z ę ś c i a , n ie b e z p ie c z e ń s tw a , u chow ać n i e s z c z ę ś c i a , i t p . W p o w s z e c h ­ nym u ż y c i u w y s t ę p u j ą k o n s t r u k c j e p r z y i m k o w e o d + P , p r z e d + N. O t o p r z y k ł a d y : ż a d n e z r o d z i c ó w n i e c h c i a ł o od c h o r y c h d z i e c i o d je c h a ć D ą b N o c e I 3 6 , A l e p a n z a c z ą ł od n a s o d c h o d z ić P a u k W i a t 2 0 6 , p o s t a w i ł w n i o s e k , b y o d s ą d z i ć od o g n ia i wody K r a w c z 5 9 , n i e w zd ra g a ł s i ę p r z e d p o p e łn ie n ie m z b r o d n i G o r d o n 1 8 2 , t r z e b a b y ł o g d z i e ś s c h r o n i ć s i ę p r z e d zimnem B rO b y w 1 0 8 . T e n d e n c j a d o o g r a n i c z a n i a u ż y c i a d o p e ł n i e n i a d o p e ł n i a c z o w e g o p r z e j a w i a s i ę w j ę z y k u p o l s k i m o d c z a s ó w n a j d a w n i e j s z y c h . J e s t o n a w y n i k i e m u ś w i a d a m i a n i a z n a c z e ń k o n k r e t n y c h o d d a l a n i a , o d d z i e ­ l a n i a , c o s p r z y j a e k s p a n s j i s t r u k t u r p r z y i m k o w y c h . O t o p r z y k ł a ­ d y d o p e ł n i e ń p r z y i m k o w y c h d o X V I I I w . w ł ą c z n i e : XIV -XV w . : y o d - 3'jon uahoway c z e P f l 1 9 , 1 , b o g a p r ó s z m y n a b o ż n i a b i [ . . . ] n a s zachow ał od grzechów ModWac 1 , y o d s z e d l od J e ru z a le m a . BZ 1 1 7 d w.»

1 9 ; XVI w . : K i e d y n a s t r o n ę od c i e b i e o d ja d ę A n E r o t 1 0 , p r ó ż n o się: p r z e d m i ło ś c i ą s c h r o n i ć K o c h F r a s z 3 9 , S t r o n i s z p rzederm ą N e t o n i e t y k a n a , K o c h P i e ś 1 3 ; X V I I w . : od z e lż y w o ś c i j e j c h r o ń c ie J u r - T r a g 5 6 , K i e d y p r z e d n ią n ie u c ie k a . M o r s z t 3 2 , C h c i a ł o d w o d z ić m y ś l od t e j g ł a d k o ś c i , M o r s z t 1 8 3 ; X V I I I w . : Chrońże m i s t ę od p r z y g o d y ! K a r p D z I 2 2 0 , u c h r o n i c ie s i ę p r z e d c io s e m ; K a r p D z I 3 6 0 , [ l a w a ] o d d a la ła s i ę od k r a t e r u , S t a s z D z i e n 1 3 2 .

J a k w i d a ć z p r z y t o c z o n y c h p r z y k ł a d ó w , o g r a n i c z e n i e u ż y c i a do­ p e ł n i a c z a w s k u t e k e k s p a n s j i s t r u k t u r p r z y i m k o w y c h j e s t p r o c e s e m p o w o l n y m , k t ó r y g e n e z ą s w ą s i ę g a p o l s z c z y z n y p r z e d p i ś m i e n n e j . Kon­ s t r u k c j e s y n t e t y c z n e i a n a l i t y c z n e w y s t ę p u j ą o b o c z n i e o d c z a s ó w n a j d a w n i e j s z y c h p o w i e k X V I I . D o p i e r o o d X V I I I w . z a z n a c z a s i ę w z r o s t i l o ś c i o w y z w i ą z k ó w p r z y i m k o w y c h , a w w i e k u XX m o ż n a m ó w i ć o i c h z w y c i ę s t w i e . 2 . D o p e ł n i e n i e p o c z a s o w n i k a c h o z n a c z a j ą c y c h o s i ą g a n i e c e l u Z n a c z n e m u o g r a n i c z e n i u n a r z e c z w y r a ż e n i a p r z y i m k o w e g o do + D u l e g ł o d o p e ł n i e n i e d o p e ł n i a c z o w e p o c z a s o w n i k a c h z p r e f i k s e m d o - o z n a c z a j ą c y c h o s i ą g a n i e c e l u . W w i ę k s z o ś c i w y p a d k ó w s ą t o c z a ­ s o w n i k i r u c h u , n p . : d o b ie c o j c a , d o j ś ć g ó r y , d o p ły n ą ć b r z e g u . W f o r ­ m i e d o p e ł n i a c z a w y s t ę p u j ą z a r ó w n o r z e c z o w n i k i o t r e ś c i k o n k r e t ­ n e j ( d o j e c h a ć g ó r y , d o b ie c o j c a ) , j a k i r z e c z o w n i k i o t r e ś c i a b ­ s t r a k c y j n e j d o j ś ć s ła w y , c e l u ) . Z w i ą z k i t e g o t y p u s ą f o r m a l n i e d o p e ł n i e n i a m i , g d y ż w s z ę d z i e w n i c h o b e c n a j e s t r e k c j a , s e m a n t y ­ c z n i e n a t o m i a s t w i ę k s z o ś ć z n i c h j e s t o k o l i c z n i k a m i m i e j s c a , c e ­ l u c z y k i e r u n k u . D o p e ł n i e n i e t e g o r o d z a j u w y s t ę p u j e w p o l s z c z y ź - n i e w s z e r o k i m z a k r e s i e d o p o ł o w y XIX w . O t o p r z y k ł a d y ; XIV-XV w . : r a c z y ł n a s z d o m y e sc zic z a k v a ly s z w o y e y ModWac 6 8 , D oszedłem c z o ­ ł e m drzw y XV e x PF V 3 7 2 , S S t p s . v . d o jś ć ; XVI w . : C h c e m y l i b rz e g u d o p ły n ą ć R e j Z w i e r I 4 , w t e n c z a s t r z e c i e g o p o la d o s k a k u je , K o c h D z I 1 0 6 , g d y ż e ś c i e m i ę t y c h l a t d o ch o w a li. F o r t u n 1 5 ; X V I I w . : Gdy l a t m ę ż a g o d n y c h d o r o s ła : S k a r Ż y w 2 4 5 , [ R y n a l d j i u ż s u ł ta n a d o b ie g a ł, K o c h P G o f f I I 2 2 1 , g d y j e j d o p a d n ie , w s z y ­ s t k o p ł a c i ' m u z a r a z e m K o c h P O r l I 2 2 2 , [ C u r i a l i s ] d o le w a ją c k i e ­ li s z k ó w , ż a d n e g o n i e m i j a ł F r a s z M i e s z 9 0 ; X V I I I w . : l i s t n ie d o - • s z e d ł b y ł r ą k m o i c h Z a ł K o r 9 4 , [ p o s e ł ] s e j m t e n p o d j ą ł s i ę z e ­ r w a ć i n ie d o p u ś c ić o b r a n ia m a r s z a ł k a , K o n P i s I 1 5 0 , G r e c y o - b a w i a l i s i ę , ż e b y d o r o s łs z y l a t , n i e m ś c i ł s i ę ' K a r p D z IV 5 5 ; XIX w . : D o la tu ją g w ia zd d z i k i e ł a b ę d z i e S ło w D z V I I I 8 4 , Dorwie s i ę a n i o ł o w e j u p o j e n i a c z a r y S ło w D z IV 2 2 8 , Dobiega Niemców, m i ę ­ d z y t ł u m e m t o n i e , M i c k D z P I I 3 7 , d o je c h a łe m p r z e c i e Wilanowa, F r e d T r z y 1 3 5 .

^ 0 zw iązk ach tego r o d z a j u p i s z e E. J a k o w i c k a , K o n s tr u k c je ^чри d o c h o d z ić c z e g o , d o c h o d z ić do czeg o w ję z y k u p o ls k im , " P o r a d n ik Językowy” 1968, 4, s . 186-196.

W d r u g i e j p o ł o w i e XIX w. w y c h o d z i z u ż y c i a w i ę k s z o ś ć k o n ­ s t r u k c j i z d o p e ł n i a c z e m p o c z a s o w n i k a c h r u c h u w z w i ą z k a c h o z n a ­ c z e n i u k o n k r e t n y m ' z b l i ż a ć s i ę d o j a k i e g o ś m i e j s c a , o s o b y , p r z e d m i o t u ' t y p u : d o p ły n ą ć b r z e g u , d o b ie c s u ł t a n a , d o j ś ć b e c z k i . w t y m o k r e s i e p o w s z e c h n e s ą f o r m y p r z y i m k o w e . P r z y k ł a d y : B a r d z o z d e n e r w o w a n a d o t a r ł a do domu. O r z e s z M a r t a 4 1 , W k r ó t c e d o p ły n ą ł do b r z e g u . O r z e s z C h a m 4 8 , R ó w n i e ż w XX w . w y s t ę p u j ą p r a w i e w y ł ą c z ­ n i e k o n s t r u k c j e p r z y i m k o w e . P r z y k ł a d y : D obijem y do b rz e g u - r z e k ł H i p o l i t . Ż e r P r z e d 1 4 9 , A g n i s i w y d a ł o s i ę , ż e n i e d o j d z i e do s t o ł u D ą b N o c e I I I 7 , do jeżd ża m y do Garonny. P u t P ó ł I I I 2 6 3 .

K o n s t r u k c j e b e z p r z y i m k o w e u t r z y m u j ą s i ę we w s p ó ł c z e s n y m j ę ­ z y k u p o l s k i m w u t a r t y c h z w r o t a c h , z w y k l e w z n a c z e n i a c h p r z e n o ś ­ n y c h , n a j c z ę ś c i e j o b o c z n i e z f o r m a m i p r z y i m k o w y m i . O t o p r z y k ł a ­ d y : B i t w a d o b ie g a ła końca P u t P ó ł I 1 0 2 , S z c z ę ś c i e [ . . . ] d o b ie g a do końca L e ś m 4 3 5 ; W a l c z ą c y d o p a d li bramy K oźZam 1 5 2 , Dopadłem do d rz w i f r o n t o w y c h P u t P ó ł I 7 0 ; d o j ś ć c e lu Ц d o j ś ć d o c e l u , S P P s . v . d o c h o d z ić ; d o j ś ć d w u d z ie s t l a t || d o j ś ć do d w u d z ie s tu l a t , SPP s . v . d o ­ c h o d z ić ; d o s i ę g a ć c ze g o || d o s i ę g a ć do c z e g o , SPP s . v . d o s ię g a ć , d o s t a ć c ze g o II d o s t a ć do c z e g o , S P P s . v . d o s t a ć , d o c z e k a ć s i ę c ze g o || d o c z e ­ k a ć s i ę do c z e g o , SPP s . v . d o c z e k a ć s i ę . O b o c z n o ś c i t e g o t y p u n i e s ą w ł a ś c i w e t y l k o p o i s z c z y ź n l e w s p ó ł ­ c z e s n e j . Od c z a s ó w n a j d a w n i e j s z y c h o b s e r w u j e s i ę c i ą g ł e w y m i a n y * m i ę d z y k o n s t r u k c j a m i s y n t e t y c z n y m i i a n a l i t y c z n y m i . O bok p o ł ą c z e ń b e z p r z y i m k o w y c h u ż y w a n e b y ł y j u ż w XVI w . c z ę ś c i e j f o r m y p r z y ­ i m k o w e , c o w y n i k a z o b s e r w a c j i m a t e r i a ł u i d a n y c h l i c z b o w y c h z a ­ w a r t y c h w S ło w n ik u p o l s z c z y z n y XVI w ie k u . P r o c e s z a s t ę p o w a n i a d o p e ł ­ n i a c z a p o c z a s o w n i k a c h z p r z e d r o s t k i e m d o - p r z e z w y r a ż e n i e p r z y ­ im k o w e do + z a c z ą ł s i ę j u ż w p o l s z c z y ź n i e p r z e d p i ś m i e n n e j i t r w a d o d z i ś . O t o p r z y k ł a d y k o n s t r u k c j i p r z y i m k o w y c h d o X V I I I w. w ł ą c z n i e : XIV-XV w . : By t h a k o s c z e s z l y w y e d o y a l do domu t w e g o K u r Z a p n r 3 0 0 7 , O p a n y e J e z u K r i s z c z y e [ . . . ] r a c z y d u s z ą m o y ą . . do c h w a li t w o y e y a o m e szc zy c z XV e x K a ł u ż 2 9 0 , S S t p s . v . d o - m ie ś a ić ; XVI w . : w o l a ł a m d o b ie ż e ć Do p r a k t y k a r z a , Pax K om 7 9 , t a r z e c z do u s z u s e n a t o r s k i c h d o s z ł a , K l o n W o r 1 0 1 ; X V I I w , : Ku­ c h a r k a l e d w o g o do domu d o w ie d z ie ; F a c e c 1 2 3 , i a k b y ś m ó g ł do n i e ­ go d o y ś ć K o c h P O r l I 6 3 ; X V I I I w . : Ż e b y do opactw a d o je c h a ł Z a ł - K o r 2 7 7 , A l e j u ż dopływam do b rz e g u K a r p D z IV 8 7 . 3 Zob. S u с с 1 e r , o p . c i t . , s . 135.

3 . D o p e ł n i e n i e p o c z a s o w n i k a c h o z n a c z a j ą c y c h p r o ś b ą , t r o s k ę W j ę z y k u p o l s k i m o b s e r w u j e s i ę o g r a n i c z e n i e u ż y c i a t e q o r o ­ d z a j u d o p e ł n i e n i a d o p e ł n i a c z o w e g o w s k u t e k e k s p a n s j i w y r a ż e n i a p r z y i m k o w e g o o + B. W d a w n i e j s z e j p o l s z c z y ź n i e d o p e ł n i e n i e t o w y s t ę p o w a ł o w s z e r o k i m z a k r e s i e . O t o p r z y k ł a d y d o p o ł o w y XIX w . : XIV-XV w . : S z iw o ta p r o s i ł i e s t o d c z e b e P f l 2 0 , 4 , i a c o i a n n e u - p o m in a l m i эф s w e g o pra u a W i e l k R o t I 2 8 9 , n y e b c ÿ d z e c z e g v s l i c z a n y dbacz enow. BZ 4 8 с w . 1 5 ; XVI w . : z o k n a z a w o ł a l i , [ • • • ] ż e b y s i ę s p o ł e m nowin w y s i e d z i e l i ; A n E r o t 1 1 4 , On c h o c i a z e w s t y d e m Żony s i ę upomina, K ochD z I I 99, p y t a ł F o r t u n a t p r z y c z y n y , c o b y t o b y ł o . F o r t u n 2 2 ; X V I I w . : p r o s i ł t a j e m n e g o w y słu c h a n ia . S k a r ż y w 5 6 3 , K r ó l n a p r a w i ł s y n o w c e o n e g o z m a r ł e g o , [ . « . ] a b y e i ę w s i u p o m in a li. S k a r ż y w 3 9 3 , K r a d n i e , k t o ż e b r z e c h le b a , P o t M o r I 2 3 5 ; X V I I I w . : P i s z e k o r e s p o n d e n t z L i p s k a , upom inając s i ę 200 t a - lerów o d W P a n a , Z a ł K o r 1 0 4 , żeb rzem y p o k o r n i e m i ł o s i e r d z i a S u p l 4 6 1 , P ro szą o d c i e b i e po g o d y, K a r p D z I 2 6 1 ; XIX w . : W ypytują s i ę n a w e t d n ia , p o r y , g o d z in y , S ło w D z IV 1 5 0 , B ła g a sz l i t o ś c i n a d w a m i , F r e d K o m V I 3 4 7 .

Od p o ł o w y XIX w . u s t a l a s i ę n o r m a w s p ó ł c z e s n a : c z a s o w n i k i o - z n a c z a j ą c e p r o ś b ę , t r o s k ę m a j ą n i e m a l w y ł ą c z n i e r e k c j ę p r z y i m k o - w ą o + B . O t o p r z y k ł a d y : XIX w . : I c z y n i e w o l n o m i upom nieć s i ę o m o j e prawa? , . . P r u s F a r I I 3 6 6 , w i ę c e j n i e z a p y t a ła o n i c . O r z e s z M a r t a 3 1 , N i e ma kom u d b a ć o n i ą . . . P r u s N o w 7 8 ; XX w . : ż e ­ b r a ł j ą o j e d n o e p o j r z e n i e D ą b N o c e I I I 4 9 , D w ó r p r o e i ł o i c h p r z y c h y ln o ś ć K r a w c z 9 2 . U ż y c i e d o p e ł n i a c z a w z w i ą z k a c h z o m a w i a n y m i c z a s o w n i k a m i j e s t 4 w XX w. w ł a ś c i w e t y l k o f r a z e o l o g i z m o m t y p u : p r o s i ć , b ła g a ć , wo­ ł a ć , ż e b r a ć ( l i t o ś c i , pom ocy, p r z e b a c z e n ia , m i ł o s i e r d z i a ) , i t p . P r z y k ł a ­ d y ! P i o t r n i e p r o s i ł p r z e b a c z e n ia Ż e r U r o d a 6 2 , c z e m u ś d a ł d u s z ę , c o m i ł o s i e r d z i a m u s i ż e b r a ć L e ś m 4 5 , n a d a r e m n i e w o ła ł pomocy N a ł - N i e c 2 4 6 , b ł a g a ł j ą zm iło w a n ia K r a w c z 3 6 . £ p r z e b a d a n e g o m a t e r i a ł u w y n i k a , ż e w y r a ż e n i e p r z y i m k o w e o + 5 w k r a c z a o d c z a s ó w n a j d a w n i e j s z y c h d o z w i ą z k ó w z c z a s o w n i k a m i o z n a c z a j ą c y m i p r o ś b ę , t r o s k ę . Do XV w . w ł ą c z n i e p o j a w i a s i ę o n o j e d y n i e w k o n s t r u k c j a c h d b a ć o c o , p y t a ć o c o , n p . : o c z a lo c z o n n i x uedba Kgn 1 8 , [ C r i s t u s ] p o c z ą ł j e g o p y t a ć o t r o j a k ą r z e c z Rozm 3 7 0 . t\ P o i . ib id e m , s . 1 3 7 .

D o p i e r o p o c z ą w s z y o d XVI w . w z r a s t a l i c z b a t e g o t y p u d o p e ł n i e ń p r z y i m k o w y c h . P r z y k ł a d y : XVI w . : z p ł a c z e m d o B o q a o p o m stę wo­ ł a l i K o ch D z I I 2 3 1 , o w ychowanie s y n a m a ł o d b a ł. T r z e c P i s 2 2 2 , P r o s i o c h le b F o r t u n 3 8 ; X V I I w . : P a n a o w s z y s tk o p y t a j S a t M i e s z 2 6 7 , m o d l i l i ś c i e s i ę t e ż b o g u o b ło g o s ła w ie ń s tw o G d a c 1 4 0 ; X VIII w.: Żebrzemy p ł a c z l i w i e o p o k a z a n ie m i ł o s i e r d z i a S u p l 4 1 , p o s ł ó w j e s t p i e r w s z y u r z ą d o s t r z e g a ć i d opom nied s i ę o t o . K o n P i s I 1 1 3 , G e n e r a ł [ . . . ] s a m m i ę za g a b n ą ł o JW W PD [obrodzieja], N a r K o r 5 0 . \ 4 . D o p e ł n i e n i e p o r ó ż n y c h c z a s o w n i k a c h n i e d a j ą c y c h s i ę u j ą ć w s p r e c y z o w a n e g r u p y s e m a n t y c z n e W j ę z y k u p o l s k i m s z e r e g c z a s o w n i k ó w o p i e r w o t n e j r e k c j i d o ­ p e ł n i a c z o w e j z m i e n i a s w ó j r z ą d n a p r z y i m k o w y . W p o r ó w n a n i u z t r z e m a o m ó w i o n y m i d o t y c h c z a s r o d z a j a m i d o p e ł n i e ń , c z a s o w n i k i t e m a j ą c h a r a k t e r j e d n o s t k o w y , n i e d a j ą s i ę u j ą ć w w i ę k s z e g r u p y s e m a n t y c z n e . W z w i ą z k u z t y m k l a s y f i k a c j a m a t e r i a ł u d o k o n a n a z o ­ s t a n i e n a p o d s t a w i e w y r a ż e ń p r z y i m k o w y c h s ł u ż ą c y c h d o z a s t ę p s t w d o p e ł n i a c z a . R o z p a t r z o n e w i ę c b ę d ą k o l e j n o k o n s t r u k c j e z a s t ę p o ­ w a n e p r z e z n a s t ę p u j ą c e w y r a ż e n i a p r z y i m k o w e : o + M sc, na + B, w + Mec, z + D, nad + N. a . D o p e ł n i a c z z a s t ę p o w a n y p r z e z w y r a ż e n i e p r z y i m k o w e o + Msa P r z e z w y r a ż e n i e p r z y i m k o w e o + Msa w y p i e r a n e s ą d o p e ł n i e n i a d o p e ł n i a c z o w e p o n i e k t ó r y c h c z a s o w n i k a c h o z n a c z a j ą c y c h m ó w i e n i e , m y ś l e n i e , p a m i ę t a n i e . G e n e t i v u s w z w i ą z k a c h z t y m i c z a s o w n i k a m i j e s t f o r m ą p r z y p a d k o w ą r z a d k ą ; p r y m a r n i e w t e j f u n k c j i w y s t ę p u j e b i e r n i k " 1. O t o p r z y k ł a d y u ż y ć k o n s t r u k c j i b e z p r z y i m k o w y c h w j ę ­ z y k u p o l s k i m d o X V I I I w. w ł ą c z n i e : XV w . : p a m iją ta y o n e g o b o ż e g o p r z y k a z a n ia Z abĆ hom 1 4 4 , By nye. m o lw yly v s t a m o y a sk u tk ó w l y u c z - k y c h P p u ł 1 6 , 1 5 ; XVI w . : n y e w y a s t a p o t a m n y e ( i ) g r z e s z y ł a [ . . . ] a w s z a k s z e o n . te g o m i lc z a ł ŻywAm 2 9 7 , Zapom niał ubóstw a s w e g o G ó r n P i s I I 2 5 ; X V I I w . : p i e s t e d y p r ę d k o zapom ni s w e g o ł o t r a -г.t e a , O s t r o r 7 9 , P i s z e s z Wс d o m n i e , ż e s i ę b o i s z p i s a ć d w o r ­ s k i c h n o w in, S o b L i s t 306; XVIII w . : K om unikuję WMPanu D o b r o d z i e j o ­ wi t r a k t a t u n i e d a w n o s k o ń c z o n e g o , Z a ł K o r 4 7 6 , P a m ię ta ją c d a w ­ n i e j s z y c h p r z e s t r ó g n i e ś m i a ł e m s i ę r o z s z e r z a ć z p o d z i ę k o w a n i e m , K r a s D o ś w 9 5 .

O b e c n i e w t y c h k o n s t r u k c j a c h u ż y l i b y ś m y w y r a ż e n i a p r z y i m k o w e - g o o t Msc, n p . : Pamiętam o n a s z y m s p o tk a n iu B rO b y w 1 3 2 , D z i a ­ d e k с rrmie w spom inał P a u k W i a t 1 0 4 , F o r m y p r z y i m k o w e p o j a w i a j ą s i ę w j ę z y k u p o l s k i m o d c z a s ó w n a j d a w n i e j s z y c h w z w i ą z k a c h z o m a w i a ­ n y m i c z a s o w n i k a m i , n p . : c z y t h a l a p y s z m o p r o r o c z k e , c z o omoye męczę p y e z a ly RozmDom 2 6 , P a n о пав pom ni, K o ch D z I 4 9 6 .

b . D o p e ł n i a c z z a s t ę p o w a n y p r z e z w y r a ż e n i e p r z y i m k o w e na + В W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e na + В j e s t e k s p a n s y w n e w w y p i e r a n i u d o p e ł n i a c z a p o c z a s o w n i k a c h r o d z a j u : c z e k a ć , p o zw a la ć , p a t r z e ć , ba­ c z y ć , s k a r ż y ć e i ę , po w a ża ć s i ę , w a ży ć e i ę , . O t o p r z y k ł a d y k o n s t r u k c j i b e z p r z y i m k o w y c h : XIV-XV w . : C z a k a i O a z a k a l i e s m goepodna P f l 3 9 , 1 , p a tr z b o s z e o czczo w n a s z i c h a s i ÿ d z i BZ 13 4 d w. 3 4 , ż y ł y s z k a r a d e b y ł o t a m o b a c z y ć Rozm 2 1 2 ; XVI w . : t o p e w n a ż e b y ś m y ■ -'szyetkiego k r ó l o m p o z w o li ć w k o r o n i e m u s i e l i . B r o s z P o l 2 0 , ż a d e n d z i w n i e j e s t , b o s i e te g o o c z y n a s z e d o s y ć n a p a tr zy w a ją G d r n - P i s I 5 5 , a l e j a , p r o s t a k a n i m m ó g ł [ p r z e t ł u m a c z y ć ] , a n i t e ż mo­ g ą c w ażyłbym s i ę b y ł te g o G ó r n P i s I 53 , s k a r ż s i ę in s z y c h w i e l u P a p B r o s z 7 8 ; X V I I w . : P a tr z c ie ż n o w e j p rzy g o d y d z i e w k i u t r a p i o - n e j : K o c h P O r l I 1 6 0 , P o c ze k a ć chromego P o t M o r I I 5 6 6 ; XVII I w . : D ł u g i [ . . . ] n ie p o zw a la ją pow rotu Z a ł K o r 5 2 8 , J a s i ę te g o n ie powa­ żam, N a r K o r 1 2 4 ; XIX w . : J a p o rzą d ku p a t r z ę w k a m i e n i c y KonopNow I 1 4 8 , P r z y s z e d ł i c z e k a ro zka zó w R o d z P o ż 1 1 . P r z y t o c z o n e t u k o n s t r u k c j e s t o p n i o w o w y c h o d z ą z u ż y c i a . W k o ń c u XVI w . z a n i k a j ą z w i ą z k i b a c z y ć c z e g o , s k a r ż y ć s i ę c z e g o , w a ży ć s i ę c z e g o , a n a p r z e ł o m i e XIX i XX w . p o ł ą c z e n i a p a t r z e ć o ze g o , p o z w o lić o ze g o , p o w a ża ć s i ę c z e g o . Do p o ł o w y XX w. u ż y w a n a j e s t k o n ­ s t r u k c j a c z e k a ć c z e g o , n p . : C zeka ł c h w i l i , g d y w y j d z i e g o t o w a d o s n u N a ł N i e c 1 5 1 . O b e c n i e o m a w i a n e t u t a j c z a s o w n i k i m a j ą w y ł ą c z n i e s k ł a d n i ę p r z y i m k o w ą 6 . P r z y k ł a d y : P a tr z y ła na u l i c ę t ę p o TuwDz I I 4 5 , P o ­ b ł a ż l i w o ś ć p o zw a la ła im na to . KoźZam 1 5 1 , P a w e ł c z e k a ł na n ią B r ­ Obyw 2 1 2 , S k a r ż y ł s ię g n ą lo s P u t P ó ł I 1 7 8 . R e s z t k i s k ł a d n i d o p e ł ­ n i a c z o w e j r o z p a t r y w a n y c h c z a s o w n i k ó w z a c h o w u j ą s i ę j e d y n i e w u - t a r t y c h z w i ą z k a c h f r a z e o l o g i c z n y c h t y p u : c z e k a j ko ń ca , p a tr z swego n o sa , p a t r z końca. W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e na + В s t o p n i o w o w y p i e r a d o p e ł n i e n i e Zob. K, Ż e l a z k o , C z a s o w n ik i p r z e c h o d n i e o s k ł a d n i w i e l o r a k i e j w ję z y k u p o ls k im , Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s . 122-123,

d o p e ł n i a c z o w e . Od c z a s ó w n a j d a w n i e j s z y c h p o j a w i a s i ę w z w i ą z k a c h z c z a s o w n i k a m i p a t r z e ć , c z e k a ć , j e d n a k j e s t r z a d k i e w p o r ó w n a n i u z r e k c j ą d o p e ł n i a c z o w ą t y c h c z a s o w n i k ó w , n p . : O c z i i e g o na pogo­ n i p a tr z ó P f l 6 5 , 6 , t y l k o na p o e ły c z e k a ją K o ch D z I I 1 0 9 . P o ­ z o s t a ł e c z a s o w n i k i p r z y b i e r a j ą r z ą d p r z y i m k o w y w o k r e s a c h p ó ź ­ n i e j s z y c h . W X V I I w . s p o t y k a n e s ą k o n s t r u k c j e b a c z y ć na c o , p o z ­ w o l i ć na c o , s k a r ż y ć s i ę na c o , w a ż y ć s i ę na c o , j e d n a k d a l e k o im j e ­ s z c z e d o p ó ź n i e j s z e j p o p u l a r n o ś c i , n p . : a l e bacz na to d o b r z e G d a c 1 6 , na d r u g i e p o d o b n o p o zw o lą p u n k ta S o b L i s t 8 9 , ale m c h c i a ł s i ę w a ży ć na to P a s P a m 7 6 . O z w y c i ę s t w i e f o r m p r z y i m k o w y c h m o ż n a męSwić d o p i e r o w XIX w. , g d y ż w t e d y u ż y w a n e s ą o n e c z ę ś c i e j r . i ż b e z p r z y i m k o w y d o p e ł n i a c z . P r z y k ł a d y : j a poczekam na n ie S ło w D z V I I 1 2 6 , p a t r z a j na r o z d o ly ! Z a l P o e z I 2 2 2 , p o zw a la ł c ó r c e na w s z y s tk o S i e n k W p u s t 1 9 , u s k a r ż a ła s i ę na b ó le g ł o w y P r u s N o w 1 1 7 . c . D o p e ł n i a c z z a s t ę p o w a n y p r z e z w y r a ż e n i e p r z y i m k o w e w + Msc W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e w + Mac s ł u ż y d o z a s t ę p s t w d o p e ł n i a c z a b e z p r z y i m k o w e g o p o c z a s o w n i k a c h pomagać, ć w ic zy ć , r o z m iło w a ć s i ę , p r z e s z k a d z a ć , o c z y t a ć s i ę . Z w i ą z k i t y c h c z a s o w n i k ó w z d o p e ł n i a c z e m w y s t ę p u j ą w j ę z y k u p o l s k i m d o X V I I I w. w ł ą c z n i e . P r z y k ł a d y : X I V - -XV w . : Podpom oszi n a s b o s z e sbawena n a s z e g o . P f l 7 8 , 9 , pomokł t a k e g o prawa i a k o i e s t n a d z e d z i n e . W i e l k R o t I 1 5 6 ; XVI w . : [ j e z u s z ] s y e c zlo w y e k a ro zm ylo w a ł RozmDom 1 9 2 , Pomagamy i my t o b i e r ł a c z u t e g o O r z e c h D i a l 2 7 6 , Prawa s i ę d o ic z y ł . K l o n F l i s 4 1 ; XVII w.'. Z d r a j c o m pomagasz p r a k t y k i . j u r U t w 5 2 , ro zm iło w a ła m s i e [ • • • ] p r z e - c z y s t e y d z i e w i c e S k a r ż y w 4 3 3 , Ć wiczą s i ę nauk F r a s z M i e s z 2 4 3 ; X V I I I w . : o c z y ta łe m s i ę n a l e ż y c i e k s i ą ż k i p r z e z J P W i e l h o r s k i e g o w y d a n e j T r e m L i s t . I 1 0 0 , s y n j e j n i e p u s z c z a , a b y o j c u n ie p r z e ­ s z k a d z a ła o d ja z d u . T r e m P i s I I 1 9 2 . W y m i e n i o n e t u t a j k o n s t r u k c j e w y c h o d z ą z u ż y c i a n a p r z e ł o m i e X V I I I i XIX w . W w i e k a c h X IX i XX s p o t y k a n e s ą w y ł ą c z n i e f o r m y p r z y i m k o w e . P r z y k ł a d y : XIX w . : fb zm iło w a łem s i ę b a r d z o w J e z i o r z e n ew skim . K r a s i r f L i s t 1 5 7 , d z i e c k o n i e p r z e s z k a d z a ło mu w n iczym O r z e s z C h a m 2 4 1 ; XX w . : Ć w ic zy ł g o w odgadyw aniu r e b u s ó w D ą b N o c e I I 1 4 6 , c h ę t n i e pom agała mu w p r a c y B rO byw 3 2 7 .

W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e w + Msc p o j a w i a s i ę j u ż w XVI w. p o c z a s o w n i k a c h ć w ic z y ć s i ę , pomagać, n p . : [ M i n e r w a ] m ł o d y m l u d z i o m w ć w ic z e n iu w i e l e pom agała. R e j Z w i e r z 1 5 4 , [ S t r o j n o w s c y 1 s i e w wy­ z w o l o n y c h naukach ć w i c z y l i : F r a s z M i e s z 5 . P o t e m d r o g ą a n a l o g i i

z o s t a j e f o r m a p r z y i m k o w a p r z e n i e s i o n a d o k o n s t r u k c j i z c z a s o w n i ­ k a m i r o z m iło w a ć e i ę , p r z e s z k a d z a ć , o c z y t a ć s i ę . d . D o p e ł n i a c z z a s t ę p o w a n y p r z e z w y r a ż e n i e p r z y i m k o w e z + D P r z e z w y r a ż e n i e p r z y i m k o w e z + D w y p a r t e z o s t a ł y d o p e ł n i e n i a d o p e ł n i a c z o w e p o c z a s o w n i k a c h z w ie r z y ć s i ę , sp o w ia d a ć e i ę , u s t ą p i ć . P o ł ą c z e n i a t y c h c z a s o w n i k ó w z g e n e t i v e m s p o t y k a n e s ą w. j ę z y k u p o l s k i m d o X V I I I w . w ł ą c z n i e . P r z y k ł a d y : XIV-XV w . : g d is s z fi s v i c h g r e o h o f s p o u e d m y Kgn 1 5 ; XVI w. : b o z y e t o b y e s z y e spowyedam g r z e ­ chów n a s y c h , ModKon 1 3 5 , [ Z e f i r a ] r o z m i ł o w a J ó z e f a , c zeg o s i ę z w ie r z y ła A c h i z i e , R e j Z w i e r z 3 2 ; X V I I w . : [ L u b o m i r s k i ] g o t ó w w s z y s tk ie g o b y ł u s t ą p i ć S o b L i s t 1 0 7 ; X V I I I w . : W s zy s tk ie g o m i s i ę z w i e r z y ć m o ż e s z p o u f a l e , N ie m c P o w 8 0 , d l a k o a d i u t o r a [ . . . ] u s t ą ­ p iłb y m o b u m o i c h p r o b o s tw , N a r K o r 1 0 5 . O m ó w io n e t u t a j k o n s t r u k c j e w y c h o d z ą z u ż y c i a p o X V I I I w . W XIX i XX w. s p o t y k a s i ę j u ż w y ł ą c z n i e f o r m y p r z y i m k o w e , n p . : XIX w . : z s e k r e tu s i ę c h c e z w i e r z y ć U j e j P i s I 1 0 6 , P e w n o u s t ą ­ p i ł b y z t e g o m a ją tk u N o r w P i s V I I I 2 0 8 ; XX w . : sp o w ia d a ł s i ę p r z e d n i ą z c a ł e g o ż y d a G ł o w a c 3 1 . e . D o p e ł n i a c z z a s t ę p o w a n y p r z e z w y r a ż e n i e p r z y i m k o w e nad + N W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e nad + N ^ w y p i e r a d o p e ł n i a c z p o c z a s o w n i ­ k a c h li to w a ć s i ę , u ż a l i ć s i ę . Z w i ą z k i t y c h c z a s o w n i k ó w z g e n e t i v e m w y s t ę p u j ą W p o l s z c z y ź n i e d o p o ł o w y XIX w . O t o p r z y k ł a d y o d XIV d o p o ł o w y XIX w . : lu tu y a c z y e g o nadze у pom sty XV p p o s t I A X I I 1 4 4 , S S t p s . v . l ito w a ć , R a c z y ł e ś s i ę u ż a l i ć m e g o u d r ę c z e n ia K o ch D z I 3 6 8 , d z i ś l i t u j ą c s i ę n i e s z c z ę ś c i a s r o g i e g o R a t u j e s z m n i e . J u r U t w 2 2 3 , M u s i a ł e m s i ę u ż a l i ć t e g o n i e s z c z ę ś c i a N a r K o r 2 0 5 , N ie z l i t o w a ł e ś s i ę t y m a tk i w dow y? S ło w D z V I I 1 4 6 .

Od I I p o ł o w y XIX w. f o r m y p r z y i m k o w e s ą w y ł ą c z n e , n p . : U l i ­ t u j c i e s i ę nade mną . . . P r u s F a r I I 3 6 , c z y p o w i n i e n e m s i ę nad nim u ż a la ć ? P a u k W i a t 2 6 8 .

W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e m d + N p o j a w i a s i ę j u ż o d XV w. w z w i ą z ­ k u z c z a s o w n i k i e m li to w a ć s i ę , o b o c z n i e d o d o p e ł n i a c z a , n p . : s l y v -

to w a l syf} nad s w im lyudem BZ 1 52 b w. 5 i p r a w d o p o d o b n i e d r o g ą a n a l o g i i z o s t a j e p r z e n i e s i o n e d o k o n s t r u k c j i z b l i s k o z n a c z n y m c z a s o w n i k i e m u ż a la ć s i ę . P i e r w s z y p r z y k ł a d z r e k c j ą p r z y i m k o w ą z n a l a z ł a m j u ż u p . S k a r g i , n p . : K t o s i ę nad. n ią u p r z e j m i e u ż a l i S k a r Ż y w 1 2 8 .

I I . DOPEŁNIENIE BIERNIKOWE PRZEKSZTAŁCONE W DOPEŁNIENIE PRZYIMKOWE

1 . D o p e ł n i e n i e p o c z a s o w n i k a c h o z n a c z a j ą c y c h m ó w i e n i e , m y ś l e n i e

D o p e ł n i e n i e b i e r n i k o w e t e g o r o d z a j u w y s t ę p u j e w p o l s z c z y ź n i e w s z e r o k i m z a k r e s i e o d c z a s ó w n a j d a w n i e j s z y c h p o w i e k X I X . O t o p r z y k ł a d y : XIV-XV w . : prawćty twoi<> yzbaw ene t w o i e то lw i l i e s m . P f l 3 9 , 1 3 , A t o c z g a wam s z a p r a w d < > v e l i k e v e s z e l e pouedam Kgn 26, y ę z i k m oy m y s lic z b ę d z e w s z y t e k d z y e n s p r a w y e d ln o sza z t w o y ę P p u ł 7 0 , 2 6 , d o p o l v d n y a w k a ż d y c h r z e c z a c h m y e l y s z e d z e c z a r z e c z y r o s p ra w y a c z; K o d ś w i ę t 2 5 3 ; XVI w . : D w o r n e r z e a z y t a m g a d a li B i e r - Ę z o p 5 5 , k a z i na p ysa o z n a d t e m J e z u s z e m p r z y c z y n ę s z m y e r c z y y e - g o RozmDom 7 6 , w /e /se e c h m o c zn e g o g d i r o s m is s lia m W s s i t h e k s i e w m o c z i e g o w d a u a m , P r o s t L u d z 3 2 2 , v s l y s z a l k r o i o n y c h t h o l y u d z i p r z y s z c z y e a l e x a n d r o w o H i s t A l e x 3 3 0 ; X V I I w . : r o z p o w ia d a ją mu o - b y c z a j e d w o r s k i e , F r a s z M i e s z 6 8 , Mężów w a l e c z n y c h śpiew am . S a t - M i e s z 2 1 3 , M o c n e b y ł y g r u n t y i ś c i a n y w i e ż e B a b i l o ń s k i e j , K tó re w spom ina P i s m o ś . G d a c 1 3 9 , L u b o m i r s k i [ . . . ] t e r a z s a m w s z y s tk o e n c h e f d e c y d u je S o b L i s t 9 0 , t e n ból, c o m i ę s u s z y k a ż e s z s o ­ b i e p o w ia d a ć, M o r s z t 1 7 9 ; - X V I I I w . : w t y m p u n k c i e komunikować b ę d ę m ó g ł d a l s z e m o j e WMć P a n u d y s p o z y c je Ż a ł K o r 2 9 9 , w s w o im l i ś c i e [ . . . ] i n s z y i n t e r e s d o n o szę K s . j e n e r a ł o w i , Z a ł K o r 4 0 1 , Z t e g o [ _ . . . ] w n o s ić m o ż e s z o b f i t o ś ć j ę z y k a p o l s k i e q o , L u d z i e 4 0 1 , W s z ę d z i e czy ta m u w ie l b ie n i e F r y d e r y k a I I , S t a s z D z i e n 1 5 6 , P r z y ­ pominam p o s t o k r o ć p o s ł a n ie w i a d o m y c h p a p i e r ó w N a r K o r 1 9 , g ó r y p r z e r o b i o n e , p o r o z r z u c a n e ś w ia d c z ą g w a łto w n o ś ć w ó d : S t a s z D z i e n 3 1 1 ; XIX w . : P is z ę C i , d r o g a m o j a o t w a r c i e c a ł y s ta n m o j e j k a ­ s y S ło w D z X I I 2 6 1 , H i s t o r y c y r o z m a i c i e o p o w ia d a ją ś m ie r ć j e g o , Z a l P o e z I I I 1 2 , Bo F i l o n m a r z y ł lo s E n d y j m i j o n a , S ło w D z V I I 19, T y ś n i ł prawdę ś w i ę t ą . S ło w D z IX 9 1 , Wiem d z i e l n o ś ć t e g o z w i e r ­ c i a d ł a , M i c k D z P I I I 1 1 0 , z e c z c i ą im ię b r a t a t w o j e g o wspom nia­ łem ! O r z e s z N i e m I I 1 2 4 . D o p e ł n i e n i e b i e r n i k o w e p o c z a s o w n i k a c h o z n a c z a j ą c y c h m ó w i e ­ n i e , m y ś l e n i e u l e g ł o o g r a n i c z e n i u w s k u t e k s z e r z e n i a s i ę w y r a ż e ­ n i a p r z y i m k o w e g o o + Mec. W c y t o w a n y c h p o w y ż e j p r z y k ł a d a c h u ż y ­ l i b y ś m y d z i ś f o r m a n a l i t y c z n y c h . W s p ó ł c z e ś n i e n i e m a l k a ż d y r o z ­ p a t r y w a n y c z a s o w n i k ł ą ę z y s i ę z w y r a ż e n i e m p r z y i m k o w y m o + Msc,

a p o ł ą c z e n i a t y c h c z a s o w n i k ó w z b i e r n i k i e m n a b i e r a j ą c z ę s t o c h a ­ r a k t e r u z w i ą z k ó w f r a z e o l o g i c z n y c h , n p . : gadać g łu p s tw a , m ówić praw­ d ę , b z d u r y , w ie d z i e ć w s s y s tk o , i t p . 7

O b e c n i e r e k c j a p r z y i m k o w a j e s t w ł a ś c i w a n a s t ę p u j ą c y m c z a s o w ­ n i k o m : dumać, m a rzy ć , m y ś le ć , r o z m y ś la ć , rozm aw iać, ro z p r a w ia ć , d e c y ­ dować, g a dać, w ie d z i e ć . P r z y k ł a d y : R ozm aw iali o d r o b n y c h c o d z i e n ­ n y c h 8prawach B rO b y w 3 1 0 , N i n a m arzy o p r z y j a c i ó ł c e . D ą b N o c e I I I 1 3 , m u s i m y s a m o d z i e l n i e d e o y d a ja ć o w ł ą s n e j p o s ta w ie . KoźZam 100, m ę ż c z y ź n i [ . . . ] r o z p r a w ia li o k o b ie ta c h P u t P ó ł I 8 3 . W ś r ó d t y c h c z a s o w n i k ó w s z c z ą t k o w o z b i e r n i k i e m ł ą c z ą s i ę w y r a z y : g adać, de­ cydować, m y ś le ć , w ie d z ie ć . C z a s o w n i k g a d a ć z b i e r n i k i e m w y s t ę p u j e t y l k o w u t a r t y c h z w r o t a c h t y p u gadać g łu p s tw a , b z d u r y . C z a s o w ­ n i k w i e d z i e ć m o ż e b y ć u z u p e ł n i o n y j e d y n i e n i e l i c z n y m i z a i m k a m i c o , n i c , t o , w s z y s tk o ( i to w s z y s tk o j a wiem N a ł G r a n 7 6 ) . C z a s o w ­ n i k i decydować, m y ś le ć ł ą c z ą s i ę z b i e r n i k i e m w y j ą t k o w o ( S a m d e ­ cydował sprawę w y j a z d u SPP s . v . decydow ać, M yśla ł t ę r z e c z p r o ­ s t ą i n i e w i n n ą S S z o b s . v . m y ś le ć ).

P r z e w a ż a j ą c a w i ę k s z o ś ć c z a s o w n i k ó w o z n a c z a j ą c y c h m ó w i e n i e , m y ś l e n i e ma w s p ó ł c z e ś n i e o b o c z n ą s k ł a d n i ę k a z u a l n ą i p r z y i m k o w ą , n p . : o g ła s z a ć co |j o czym , o b w ie s z c z a ć co || o czym , o zn a jm ia ć co || o czym , ś p ie w a ć co \\ o czym , p i s a ć co || o czym , z w ia s to w a ć co || o czym , s y g n a lizo w a ć co || o czym , wzm iankować co || o czym , w spom inać co || o czym , wnioskować co || o czym , c z y t a ć co || o czym , s ł y s z e ć co || o czym , kom unikować co || o czym , i t p . O t o p r z y k ł a d y : P a w e ł w i e c z o r e m c z y ­ t a ł w ie r s z e BrO byw 1 9 4 , c z y t a ł o t y m w y d a rze n iu w g a z e c i e P a u k - W i a t 4Э ; s ł y s z a ł e m kom u n ika t p r z e z r a d i o KoźZam 3 8 , B a r b a r a s ł y ­ s z a ł a j u ż o tym D ą b N o c e I I 8 1 ; M o ż n a p ó ź n i e j z a j m u j ą c o t o opo­ w ia d a ć N a ł G r a n 8 2 , O pow iadałbyś z n o w u o A g n ie s z c e B rO byw 1 8 9 ; W p a d ł e m t a m w sp o m n ieć la t a m ł o d e TuwDz I I 4 5 , S u l i m a w spom niała o z a g i n i o n e j b r o s z c e G ł o w a c 2 5 . T a o b o c z n o ś ć s k ł a d n i o w a d o p e ł n i e n i a b l i ż s z e g o b i e r n i k o w e g o i d o p e ł n i e n i a p r z y i m k o w e g o j e s t c h a r a k t e r y s t y c z n a d l a c z a s o w n i k ó w o z n a c z a j ą c y c h m ó w i e n i e i m y ś l e n i e . D o p e ł n i e n i e o + Hec o z n a c z a t r e ś ć , t e m a t , p r z e d m i o t l u b o s o b ę b ę d ą c e o b i e k t e m m y ś l i l u b mo­ w y , n a t o m i a s t d o p e ł n i e n i e b i e r n i k o w e w y s t ę p u j e w t e d y , g d v u w y­ d a t n i a s i ę t r e ś ć m y ś l e n i a l u b n a z w ę t e k s t u . S . S z o b e r w " S ł o w ­ n i k u p o p r a w n e j p o l s z c z y z n y " t a k t ł u m a c z y r ó ż n i c e w r e k c j i c z a -' Por. В u t t 1 e r , o p . c i t . , s . 132.

s o w n i k ó w o z n a c z a j ą c y c h m ó w i e n i e , ż e r a z w y m i e n i a s i ę n a z w ę t e k ­ s t u (m ó w ić , o p o w ia d a ć c o ) , a i n n y m r a z e m w s k a z u j e s i ę n a o s o b ę l u b r z e c z , k t ó r e j o p o w i a d a n i e d o t y c z y (m ó w ić , o p o w ie d z ie ć o czym ), S S z o b s . v . m ówić, o p o w ie d z ie ć . P o d o b n i e p r z y c z a s o w n i k u m y ś le ć S z o b e r p i s z e , ż e m y ś l e ć oo w y s t ę p u j e w t e d y , g d y s i ę u w y d a t n i a t r e ś ć p s y c h i c z n ą m y ś l e n i a , t o j e s t o b r a z y m y ś l o w e , n a t o m i a s t my­ ś l e ć o czym u ż y w a m y w t e d y , g d y c h o d z i o t r e ś ć z e w n ę t r z n ą , o b i e k ­ t y w n ą m y ś l e n i a , t o j e s t o s o b y l u b r z e c z y , o k t ó r y c h s i ę m y ś l i , S S z o b s . v . m y śle ć .

P r o c e s w y p i e r a n i a b i e r n i k a z e z w i ą z k ó w z cza so w n ika m i m ów ienia, m y ś le n ia p r z e z w y r a ż e n i a p r z y i m k o w e j e s t d ł u g o t r w a ł y . R o z p o c z ą ł s i ę j u ż w n a j d a w n i e j s z e j p o l s z c z y ź n i e i t j r w a d o c z a s ó w w s p ó ł c z e ­ s n y c h . D e c y d u j ą c ą r o l ę w t y m p r o c e s i e o d e g r a ł o w y r a ż e n i e p r z y i m ­ k o w e o + M ec, r z a d s z e w t e j f u n k c j i b y ł o w y r a ż e n i e p r z y i m k o w e na + В . W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e o + Msc w p o ł ą c z e n i u z o m a w i a n y m i c z a ­ s o w n i k a m i p o j a w i a s i ę o d c z a s ó w n a j d a w n i e j s z y c h . Do XVI w . w y­ s t ę p u j e s t o s u n k o w o r z a d k o , a w X V I I i X V I I I w . o b s e r w u j e s i ę w y­ r a ź n y w z r o s t k o n s t r u k c j i p r z y i m k o w y c h , a l e d o p i e r o w w i e k u XX u - z y s k u j e z n a c z n e r o z p o w s z e c h n i e n i e . O t o p r z y k ł a d y : XIV-XV w . : I - z l e m o lw il i s<J> obodze P f l 7 7 2 2 , k a k o c z s y n a m o g ą m y e c z , o mą- zu n y c z s z n y e c h c z ą w yed żecz Z a b S t a r 5 9 3 ; XVI w . : k a ż d y s l a c h - c i c o tem s o b i e r o z m y ś l a ł, B a z o p o p 41 v . , m a r i a rozm aw yala s ż y - n e m o th y c h r z e c z a c h RozmDom 8 ; X V II w. : 0 zd ro w iu s w o i m o zn a jm u - j ę , S o b L i s t 1 1 5 , b o ś m y c a l u s i e ń k ą n o c o was p r z e g a d a l i , S o b L i s t 8 1 , b ę d z i e m y p r z e c i ę o was p a m i ę t a l i , P a s P a m 2 6 0 ; X V I I I w . : r o z ­ p r a w ia li o j a k o w y c h z a ś p r z y c z y n a c h f i z y c z n y c h S t a s z D z i e n 8 4 , b ę ­ d ę o nim p a m ię ta ł w p r z y s z ł o ś c i . N a r K o r 3 5 8 , w sp o m n ia łeś o samo­ chw ałach c h e ł p l i w y c h , K a r p D z IV 2 7 5 ; XIX w . : J a m m a r z y ł o b o ­ j a c h , U j e j P i s I 3 7 , N i g d y o tym m ów ić n i e c h c i a ł e m , O r z e s z N i e m I I 1 7 7 , j u ż o m nie n ie m y ś l i c i e P r u s N o w 2 8 7 .

W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e na + В w y s t ę p u j e , o d c z a s ó w n a j d a w ­ n i e j s z y c h d o w i e k u XIX w ł ą c z n i e , p o c z a s o w n i k a c h p a m ię ta ć , pomy­ ś l e ć , za p o m n ie ć , w spom nieć. W p o r ó w n a n i u z w y r a ż e n i e m p r z y i m k o w y m o + Msc s p o t y k a n e j e s t r z a d k o . P r z y k ł a d y : XV w . : d y a b e l n a g r z e - ahy wsspom yna. Ż a l e 2 1 3 ; XVI w . : o p a n n o w s z y t k e y c z y s t o s z c z y pam yetay na nye ModKon 1 6 6 , p o m y ś li na s w e g o s t a r e g o g o s p o d a r z a r a d ę , F o r t C n o t 1 5 ; X V II w . : N a p i s a ł a ś m i w t a b l e t a c h n ie pom­ n i qu na t o , S o b L i s t 6 7 ; X V I I I w . : P a m ię ta j na m nie n i e p r z y t o m n e g o ,

N a r K o r 3 0 , wspominam na b łę d y , Na me zabawy n i e w i n n e , K a r p D z I 3 5 1 ; XXX w . : N ie p o m y ś la ła ś na t e s t a r e а г а в у , S ło w D z V I I 7 5 , j u ż c a ł k i e m zapom inasz i na s ta n i na w ie k s w ó j . M i c k D z p IV 1 4 0 .

T ę t e n d e n c j ę d o z a s t ę p o w a n i a b i e r n i k a h a m u j ą r ó ż n i c e z n a c z e ­ n i o w e c z a s o w n i k ó w w o b o c z n y c h k o n s t r u k c j a c h k a z u a l n y c h i a n a l i t y ­ c z n y c h t y p u w sp o m n ieć ao || w spom nieć o azym , p a m ię ta ć oo || p a m ię ta ć o azym. Wspomnieć ao z n a c z y ' o d ś w i e ż y ć w p a m i ę c i ' , w spom nieć o azym z n a c z y ' n a p o m k n ą ć ' , p a m ię ta ć oo ma z n a c z e n i e ' z a c h o w y w a ć w p a ­ m i ę c i ' , p a m ię ta ć o azym n a t o m i a s t ' z a c h o w u j ą c w p a m i ę c i t r o - s z c z y ć s i ę o c o ' . Z d a n i e m D. B u t t l e r u t r z y m u j ą s i ę t e z w i ą z k i b e z p r z y i m k o w e i p r z y i m k o w e , w k t ó r y c h d o s z ł o d o t a k i e j r e p a r t y - c j i z n a c z e ń , n a t o m i a s t t e p o ł ą c z e n i a , w k t ó r y c h b i e r n i k i w y r a ­ ż e n i e p r z y i m k o w e s ą s y n o n i m i c z n e , u s t ą p i ą k o n s t r u k c j o m p r z y i m k o ­ wym, n p . : w i e d z i e ć w s z y s tk o > w i e d z i e ć o w s z y s tk im . 2 . D o p e ł n i e n i e p o r ó ż n y c h c z a s o w n i k a c h n i e d a j ą c y c h s i ę u j ą ć w w i ę k s z e g r u p y s e m a n t y c z n e a . B i e r n i k z a s t ę p o w a n y p r z e z w y r a ż e n i e p r z y i m k o w e na + В W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e na + В w y p i e r a a c c u s a t i v u s p o c z a s o w ­ n i k a c h t y p u z a s ł u ż y ć , b a a z y ć , uważać, zw ażać. K o n s t r u k c j e s y n t e t y ­ c z n e u ż y w a n e s ą d o p o ł o w y XIX w . O t o p r z y k ł a d y : XIV-XV w . : k r o - le s tw o n e b e s k e b y l s z a s l u s z y l Kgn 2 8 , b a a z i l i e s t g lo s p r o ś b y m o i e y P f l 6 5 , 1 8 ; XVI w . : A l e t r z e b a t o p i l n i e uw ażać, ż e t a ­ k o w e k o c h a n i e m ł o d e s e r c e d o w s z e l a k i e j r o z p u s t n o ś c i c i ą g n i e , B azO p o p 13 r . , S p lu n ę j a t e p r z y sm a k i i u m y j ę w o d ą , S z y m S i e l 3 5 ; X V I I w . : t u uważajmy podżogę o g n i a g n i e w u B o ż e g o : G d a c 1 3 1 , B o ć p r z e c i ę z a s ł u ż y ł to d o b r z e C e l a d o n S o b L i s t 4 2 ; X V I I I w . : U- ważałem t y m c z a s e m p i l n i e t o , c o m i p o d o c z y p o d p a d a ł o K r a s D o ś w 1 0 4 ; XIX w . : N ie zw a ża ją c me w yzn a n ia , J e g o w o l i u c h o s k ł a n i a . F r e d K o m VI 1 8 .

W XIX i XX w. p o w s z e c h n e s ą k o n s t r u k c j e p r z y i m k o w e . P r z y k ł a ­ d y : XIX w. : p r o s i ł j ą , a b y uw ażała na s i e b i e O r z e s z M a r t a 1 6 , Ram­ z e s n ie zw a ża ł na t e z n a k i P r u s F a r I I 1 0 2 ; XX w . : Z a s ł u ż y ł na w yrok z a n a d t o s u r o w y , Ź e r U r o d a 1 2 3 , S ł u c h a j s ł ó w , a l e bacz na o z y n y . P a u k W i a t 1 2 6 .

W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e na + В z a s t ę p u j e r ó w n i e ż b i e r n i k w

z w i ą z k a c h z c z a s o w n i k a m i o p r z e d r o s t k u k i e r u n k o w y m n a - t y p u n a - je c h a ć kogo - n a je c h a ć ■ na kogo . T e n d e n c j a d o t e g o r o d z a j u z a s t ę p s t w r y s u j e s i ę j u ż w s t a r o p o l s z c z y ź n i e , g d z i e o b o k f o r m k a z u a l n y c h s p o t y k a m y f o r m y p r z y i m k o w e . O t o p r z y k ł a d y : P r a w i d z a t w o i a n a y - d z i w e z i t k y g i s z c z e п а п а г п ф P f l 2 0 , 8 , I a c o my o t h e m d o b r z e v y e m y y s h h o n n a e ze th w s zy onego d o g o s p o d i i e g o у n y e u b y ł o n e g o K u r Z a p n r 2 6 8 9 ; p r z y a c z i e l e n a y e o h a li na dom p a n a M i k o l a i a K u r ­ Z a p n r 2 6 8 9 , J a k o m y a n y e n a e e e th l na dom r o b o t h n e g o J a n a P i e k u t a K u r Z a p n r 2 6 6 3 . T a k ż e we w s p ó ł c z e s n y m j ę z y k u p o l s k i m w s p ó ł w y s t ę p u j ą f o r m y s y n t e t y c z n e i a n a l i t y c z n e t y p u n a je a h a d kogo || n a je a h a d na kogo, n a p a ś ć kogo || n a p a śd na k o g o , n a c ie k a ć kogo || n a o ie k a d na kogo; n a d ep - t a d ao II n a d e p ta d na ao. O t o p r z y k ł a d y : W ró g n a je c h a ł n a s z k r a j . SPP s . v . n a je c h a ć , S z o f e r p r z y w y m i j a n i u n a je c h a ł na b a r i e r ę mo­ s t u . R u d n . A . M o r z e 4 1 9 , SD s . v . n a je c h a ć ^ Z b ł ą k a n y s z e d ł e m l a ­ s e m i w t e d y n a p a d li m nie z b ó j c y . . . M a k u s z . O d w ó c h 2 1 3 , SD s . v . na p a ść, N i e p r z y j a c i e l n a p a d ł na k r a j . SPP s . v . n a p a ść ; N ad ep ta ć ro b a k a . SPP s . v . n adepnąć, T r z e b a b y ł o o s t r o ż n i e s t ą p a ć , ż e b y n ie nadepnąć na głow y ś p i ą c y c h . B r a u n L e w a n t y 5 3 , SD s . v nadep­ nąć.

Z d a n y c h z a w a r t y c h w S ło w n ik u p opraw nej p o ls z c z y z n y p o d r e d . W. D o r o s z e w s k i e g o i z o b s e r w a c j i m a t e r i a ł u w y n i k a , ż e s t r u k t u r y p r z y i m k o w e s ą c z ę s t s z e i w y k a z u j ą d u ż ą e k s p a n s y w n o ś ć w d z i s i e j ­ s z e j p o l s z c z y ź n i e . J e s z c z e d o n i e d a w n a u ż y w a n a b y ł a k o n s t r u k c j a n a t r a f i ć ao d z i ś j u ż c a ł k i e m w y p a r t a p r z e z f o r m ę p r z y i m k o w ą n a ­ t r a f i ć na o o , n p . : J a k b ę d z i e j e ź d z i ł p o m i e ś c i e k a r e t ą , t o go n i g d y n ie n a t r a f i ą . B o g . K a p i t I 8 3 , SD s . v . n a t r a f i ć . S z e r z y s i ę t a k ż e u z n a w a n a z a n i e p o p r a w n ą k o n s t r u k c j a n a p o ty k a ć na ao z a ­ m i a s t t r a d y c y j n e j n a p o ty k a ć o o , n p . : P r e z y d e n t [ . . . ] n a p o ty k a na z d e c y d o w a n y o p ó r z e s t r o n y s o j u s z n i k ó w T r y b L n r 1 0 4 , s . 2 , 1 9 8 0 r . O w y p a d k a c h t e g o r o d z a j u m o ż e m y p o w i e d z i e ć , ż e p r z y i m e k na d u b l u j e t u j e d y n i e p r e f i k s c z a s o w n i k a ( n a d e p ta ć oo || n a d e p ta ć na o o ') i n i e ma w ł a ś c i w i e r ó ż n i c y z n a c z e n i o w e j m i ę d z y o b o c z n y m i k o n s t r u k c j a m i . Z n a c z e n i e , j a k i e n a d a j e c z a s o w n i k o w i p r z e d r o s t e k , r e a l i z u j e s i ę b ą d ź w k o n s t r u k c j i z sa m ym b i e r n i k i e m , b ą d ź w k o n ­ s t r u k c j i p r z y i m k o w e j . C z ę s t s z e d z i ś u ż y c i e f o r m a n a l i t y c z n y c h Û

ś w i a d c z y o t y m , ż e z n a c z e n i e p r e f i k s u c z a s o w n i k o w e g o u l e g ł o z a ­ t a r c i u , s t ą d t e n d e n c j a d o w z m a c n i a n i a g o p r z y i m k i e m .

W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e na + В s t a j e s i ę d u b l e t e m f o r m y b i e r ­ n i k o w e j w k o n s t r u k c j a c h t y p u k l ą ć ko g o , oo || na kogo, o o , ł a j a ć ko­ g o , co U na kogo, c o , f u k a ć kogo, co || na kogo, c o , w o ła ć k o g o , co || na kogo, c o , w sk a za ć kogo, co || na kogo, c o , p o k a za ć kogo, co || na kogo, c o , u k a z a ć ko g o , oo || na ko g o , c o , i t p . D o p e ł n i e n i e a n a l i t y c z n e d z i ę k i o b e c n o ś c i p r z y i m k a w y r a ź n i e j u w y d a t n i a z n a c z e n i e k i e r u n k o w e t e g o t y p u k o n s t r u k c j i n i ż z w i ą z k i z b i e r n i k i e m , w k t ó r y c h z n a c z e n i e t o w y n i k a j e d y n i e z k o n t e k s t u , j e s t t o p o w o d e m c z ę s t s z e g o u ż y ­ c i a k o n s t r u k c j i p r z y i m k o w y c h w e w s p ó ł c z e s n y m j ę z y k u p o l s k i m . O t o p r z y k ł a d y : K lą ł s i a r c z y s t y m i p i o r u n a m i i d i a b ł a m i na n i e u c z c i ­ w o ść l u d z k ą . B a ł . D z i a ł y 2 1 1 , SD s . v . k l ą ć , O j c i e c r o z g n i e w a ł s i ę i fu k n ą ł na sy n a B rO b y w 2 2 8 , W ołał na n ie g o , ż e b y p o c z e k a ł , S PP s . v . w o ła ć , Z a p y t a n a , k t ó r y p ł a s z c z y k n a j w i ę c e j j e j s i ę p o d o b a , p o k a z a ła na je d e n z le ż ą c y c h na s t o l e . D ą b N o c e I I 1 3 7 . O b o k z w i ą z k ó w p r z y i m k o w y c h u ż y w a n e s ą k o n s t r u k c j e z b i e r n i ­ k i e m . P r z y k ł a d y : W s z ę d z i e w ołano bagażowych. S o l s k i Wspom. I 1 0 0 , SD s . v . w o ła ć , W z i ą ł g o z a p u l s i k a z a ł p o k a za ć j ę z y k P r u s L a l I I I 2 1 2 , SD s . v . p o k a za ć . K lę ła ż y c i e p o p i j a n e m u G ł o w a c 8 1 , W skazał p a l c e m w innego B rO b y w 4 3 . b . B i e r n i k z a s t ę p o w a n y p r z e z w y r a ż e n i e p r z y i m k o w e p r z e z + В W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e p r z e z + В s ł u ż y d o z a s t ę p o w a n i a b i e r n i ­ k a w z w i ą z k a c h z c z a s o w n i k a m i o p r z e d r o s t k u k i e r u n k o w y m p r z e - t y ­ p u p r z e c h o d z ić m ost — p r z e c h o d z ić p r z e z m o st. J e s t t o ś w i a d e c t w e m w c i ą ż ż y w e g o p r o c e s u d u b l o w a n i a p r z e d r o s t k a c z a s o w n i k o w e g o p r z y ­ i m k i e m w k o n s t r u k c j a c h s k ł a d n i o w y c h . O t o p r z y k ł a d y s y n t e t y c z n y c h k o n s t r u k c j i : XV w . : Су эф g y s z p r z e s z ł y io r d a n m yes y< > cza p y r w e - g o , BZ 1 3 4 d w . 2 0 - 2 1 , P r z e t o p o w s t a w s z i a b i c h o m p r z e s z l i p o to k Z a r e t h BZ 75 d w . 1 0 ; XVI w . : A g d y p r z e s z e t h l a l e x a n d e r m ost H i s t A l e x 1 7 3 , U m i e j r z e k ę p r z e p ły n ą ć , K o ch D z I 7 6 ; X V I I w : P rze ­ c h o d z i ło w o j s k o p a g ó re k . P a s P a m 1 2 , n a s z e s t r a ż e t ę przepraw ę t a k z ł ą p r z e c h o d z ić p o c z ę ł y , S o b L i s t 1 3 6 ; X V I I I w . : U w a g a n a d g ó r a ­ m i , k tó r e p r z e je ż d ż a łe m z A u s t r y i d o W ł o c h . S t a s z D z i e n 5 8 , Tam s t ą d p r z e s z e d łe m s a l ę n i e z m i e r n i e b o g a t ą N a r K o r 1 3 4 , Ż ebym n a y - p r ę d z e y b ó r p r z e l e c i a ł a , K a r p D z I 2 2 ; XIX w . : P r z e je c h a ł San w b r ó d F r e d T r z y 1 7 9 , z a r a z p o t e m p r z e s t ą p i ł a p ró g d om u R o d zM ac 2 6 , s z y b k o p r z e j e c h a l i m o st n a r z e c e p r u s N o w 2 0 9 . O b o c z n i e d o k o n s t r u k c j i z b i e r n i k i e m w y s t ę p u j ą o d c z a s ó w n a j ­

d a w n i e j s z y c h s t r u k t u r y a n a l i t y c z n e p r z e z + B. P r z y k ł a d y : XV w . : s z o n a G e r o b o a m o w a [ . . . ] p r z e s tę p y la p r z e s p ro g d o m o w i . BZ 1 08 b w. 2 4 , A r u s z i w s z i э у ф z O r e b p r z e s li m p rz e s p u s z c z ę i окгорпф BZ 74 d w. 5 ; XVI w . : s z w y e r z ą t a s z a w z e p r z e c h o d z i l i p r z e s z o n ą r z e k a H i s t - A l e x 3 5 2 , I p r z e p r o w a d z ił p r z e z n ie l u d s w ó j K o ch D z I 5 2 2 ; XVII w.: p r z y s z ł o mu w p ł a v p r z e z w i e l k ą r z e k ę p r z e p ły n ą ć , L ubR ozm I I I 6 4 , P r z e s z e d ł z w o j s k i e m p r z e z m o st S o b L i s t 1 0 4 ; X V I I I w . : p r z e j e ż ­ d ż a liś m y p r z e z m ia s to A v e r s a , S t a s z D z i e n 1 4 3 , z a r a z p o d K r a k o w e m p r z e z m o st p r z e s z l i Z a ł K o r 2 5 8 ; XIX w . : P r z e le o ie m y p r z e z okna o - t w o r z o n e d w o r u , S ło w D z V I I 2 2 9 , O l e s i a r a z p r z e s z ł a p r z e z m ó j p o ­ k ó j S ł o w D z X I 2 5 6 , k t o n i e u m i a ł p r z e z t e d o ł k i p r z e j e c h a ć , Ż e r - S y z 9 0 . P r z y t o c z o n y m a t e r i a ł w s k a z u j e , ż e o d c z a s ó w n a j d a w n i e j s z y c h p o w s p ó ł c z e s n o ś ć f u n k c j o n u j ą k o n s t r u k c j e s y n t e t y c z n e i a n a l i t y c z ­ n e z c z a s o w n i k a m i o p r z e d r o s t k u p r z e - . J e s t t o z j a w i s k o o t y l e i n t e r e s u j ą c e , ż e w ł a ś c i w i e n i e ma r ó ż n i c y z n a c z e n i o w e j m i ę d z y k on­ s t r u k c j ą p r z e j ś ć u l i c ę a p r z e j ś ć p r z e z u l i c ę , a w t a k i c h w y p a d k a c h d o c h o d z i ł o p r z e w a ż n i e d o z w y c i ę s t w a f o r m y a n a l i t y c z n e j 1 0 . W s p ó ł ­ c z e ś n i e j e d y n i e w j ę z y k u m ó w io n y m z a z n a c z a s i ę p r z e w a g a u ż y ć p r z y i m k o w y c h n a d b e z p r z y i m k o w y m i ; n a t o m i a s t w j ę z y k u p i s a n y m u - ż y w a n e s ą z a r ó w n o s t r u k t u r y k a z u a l n e , j a k i a n a l i t y c z n e . P r z y ­ k ł a d y : P r z e c h o d z ił j e z d n i ę w n i e o d p o w i e d n i m m i e j s c u . BrO byw 12 3 , O c h o c z o p r z e s t ą p i ł p ró g dom u B rO b y w 17, d z i e w c z y n a l e k k o p r z e ­ s k o c z y ła rów , G ł o w a c 3 5 ; P a m i ę t a s z , p rze m a sze ro w a liśm y p r z e z m ia s to B rO byw 1 0 2 , C h ł o p a k p r z e ł a z i ł p r z e z e z o z y t m u r u P u t P ó ł I 7 8 , p r z e s z l i p r z e z j e z d n i ę i z a t r z y m a l i s i ę G ł o w a c 1 6 2 . c . B i e r n i k z a s t ę p o w a n y p r z e z w y r a ż e n i e p r z y i m k o w e w' + В W y r a ż e n i e p r z y i m k o w e w + В z a s t ę p u j e b i e r n i k p o c z a s o w n i k a c h w ie r z y ć , g r a ć , p o p a ść . S y n t e t y c z n e k o n s t r u k c j e w y s t ę p u j ą d o XVIII w. w ł ą c z n i e . . O t o p r z y k ł a d y : XIV-XV w . : a b y o p łc e n ie a l b o p r z y j ę c i e t e ż P a n a n a s z e g o J e s u K r y s t a w i e r n i e w i e r z y ł P f l 1 1 8 b , 2 7 , A cz g a a l k i a l y b o k o s t k i g yg ra yą n cz c z y y s y n c z o s t r a c z y K o d ś w i ę t ? 4 5 ; XVI w . : k t o n i e o p a t r z e n i e c z y n i , sz k o d ę popada. B i e r E z o p 1 4 1 , g d y ś m y g r a l i k r ę g l e p r z y o s t r o w i e , S z y m S i e l 8 4 ; X V I I w . : k t o - b y k o l w i e k w s z e l a k i e g o s t a n u , [ . . . ] sz k o d ę j a k ą p o p a d ł B r o s z P r 3 4 , W ierzą k o ś c i o ł ś w i ę t y F r a s z M i e s z 2 3 2 ; X V I I I w. : J e ż e l i t o w ie -P o r . В u t С 1 e r , o p . c i t . , s . 134.