R.KNAPIK — Przewodnik geoturystyczny po Karkonoskim Parku Narodowym. Karkonoski Park Narodowy, Jelenia Góra 2008, 48 str.
W roku 2009 mija 50 lat od dnia utworzenia Karkonoskiego Parku Narodowego, co mia³o miejsce 16 stycznia 1959 r. Obej-muj¹cy ponad 5,5 tys. ha park obj¹³ swoim zasiêgiem najwy¿sze, najcenniejsze przyrodniczo partie Karkonoszy oraz dwie niewiel-kie enklawy na Pogórzu Karkonoskim. W granicach powo³anego parku narodowego znalaz³o siê wiele zas³uguj¹cych na uwagê elementów i obiektów przyrody nieo¿ywionej, reprezentuj¹cych bogactwo struktur geologicznych, stanowisk mineralogicznych i zró¿nicowanie form rzeŸby terenu. By³y one przedmiotem inten-sywnych badañ naukowych, niezliczonych artyku³ów i wielu monografii, dostêpnych jednak stosunkowo w¹skiemu gronu czytelników, o odpowiednim specjalistycznym przygotowaniu. Geoturystyka (wówczas oczywiœcie jeszcze tak nie nazywana) raczkowa³a, a w dzia³alnoœci edukacyjnej, prowadzonej przez Karkonoski Park Narodowy, przez wiele lat eksponowane by³y g³ównie walory przyrody o¿ywionej. Ostatnie lata przynios³y pewne jakoœciowe zmiany w tym zakresie, na przyk³ad obszerne potraktowanie dziejów Ziemi w centrum edukacyjnym Karkono-skiego Parku Narodowego. Jednak wci¹¿ brakowa³o przystêp-nych wydawnictw na temat walorów przyrody nieo¿ywionej parku. Z radoœci¹ nale¿y odnotowaæ, ¿e sytuacja ta w³aœnie uleg³a zmianie.
Rocznica ustanowienia w Karkonoszach parku narodowego, obchodzona uroczyœcie dok³adnie w 50 lat od tamtego wydarze-nia, sta³a siê okazj¹ do wydania serii wydawnictw przeznaczo-nych dla masowego odbiorcy — turysty odwiedzaj¹cego Karkonosze. W jej sk³ad wszed³ tak¿e niewielki, bogato ilustro-wany (ponad 130 rycin! — g³ównie fotografii, w zdecydowanej wiêkszoœci wykonanych przez autorkê) Przewodnik geotury-styczny po Karkonoskim Parku Narodowym autorstwa Roksany Knapik — geologa i pracownika naukowego Karkonoskiego Par-ku Narodowego.
Ksi¹¿eczka sk³ada siê z dwóch czêœci. Pierwsza przynosi ogólne informacje o budowie geologicznej i rzeŸbie terenu, przy-bli¿aj¹c równoczeœnie znaczenie terminów geoturystyka i geosta-nowiska. Autorka podkreœla w niej, ¿e Karkonosze to nie tylko granit, ale równie¿ znacznie starsze ska³y metamorficzne we wschodniej czêœci gór, a dalej krótko charakteryzuje najwiêksze osobliwoœci rzeŸby terenu — formy utworzone przez dzia³alnoœæ lodowców górskich, ska³ki oraz formy i struktury peryglacjalne.
Z punktu widzenia osoby odwiedzaj¹cej Karkonosze wa¿niejsza jest czêœæ druga, zawieraj¹ca opis 20 geostanowisk — konkret-nych miejsc w Karkonoskim Parku Narodowym, które najpe³niej ilustruj¹ ró¿norodnoœæ przyrody nieo¿ywionej i z³o¿onoœæ proce-sów, które j¹ kszta³towa³y i kszta³tuj¹. Wszystkie te miejsca s¹ po³o¿one przy oznakowanych szlakach turystycznych, zatem dla ka¿dego s¹ dostêpne.
Wœród opisanych stanowisk znajduj¹ siê wszystkie kot³y polodowcowe z polskiej strony gór (Ma³y i Wielki Œnie¿ny Kocio³, Czarny Kocio³ Jagni¹tkowski, Kocio³ Wielkiego Stawu, Kocio³ Ma³ego Stawu i Kocio³ £omniczki), nisza niwalna Bia³ego Jaru, szczytowe partie najwy¿szych szczytów karkono-skich — Œnie¿ki, Wielkiego Szyszaka, £abskiego Szczytu i Szre-nicy, wierzchowinowe zrównania Równi pod Œnie¿k¹, dwa zgrupowania ska³ek — Pielgrzymy oraz Œl¹skie i Czeskie Kamie-nie, wodospady Kamieñczyka i Szklarki, granitowa kopu³a Choj-nika na Pogórzu Karkonoskim oraz trzy miejsca ze wschodnich Karkonoszy: Czarny Grzbiet, Sowia Dolina i Skalny Stó³. Pod-kreœliæ nale¿y, ¿e opisane miejsca s¹ scharakteryzowane wszech-stronnie. Przyk³adowo, w opisie Ma³ego Œnie¿nego Kot³a nie zapomniano o ods³oniêtej w jego zachodniej œcianie ¿yle bazani-tu, a zapoznaj¹c siê z pobliskim Czarnym Kot³em Jagni¹tkow-skim dowiadujemy siê tak¿e o procesach modeluj¹cych jego œciany po wytopieniu lodowca — obrywach, odpadaniu i sp³ywach gruzowych. Z kolei opis Równi pod Œnie¿k¹ to tak¿e pretekst do zaprezentowania unikatowych subalpejskich torfo-wisk karkonoskich. Opisy s¹ z koniecznoœci krótkie i skondenso-wane, zawieraj¹ jednak kwintesencjê tego wszystkiego, co o geologicznej i geomorfologicznej przesz³oœci Karkonoszy turysta wiedzieæ powinien. Zamiar dotarcia nie tylko do specjalistów podkreœla zamieszczenie na koñcu opracowania krótkiego s³owniczka najwa¿niejszych terminów u¿ywanych w opisach.
Podsumowuj¹c, biblioteka karkonoska wzbogaci³a siê o bar-dzo cenne opracowanie, wype³niaj¹ce dotkliw¹ lukê w literaturze popularyzuj¹cej przyrodnicze wartoœci tego masywu i parku narodowego. Lektura przewodnika nie pozostawia w¹tpliwoœci, dlaczego w odniesieniu do Karkonoszy podjêto starania o w³¹cze-nie ich w sieæ europejskich geoparków — obszarów szczególw³¹cze-nie cennych ze wzglêdu na ró¿norodnoœæ dziedzictwa Ziemi.
Piotr Migoñ
Publikacje w jêzyku angielskim
Four Centuries of Geological Travel — The Search for Knowledge on Foot, Bicycle, Sledge and Camel
— Jackson Wyse P.N. 2008, Geological Society Spe-cial Publication 287, 424 p.
The Rise and Fall of the Ediacaran Biota —
Vic-kers-Rich P., Komarower P. 2008, Geological Socie-ty Special Publication 286, 464 p.
Evaporites Through Space and Time — Schreiber
B.C., Lugli S., B¹bel M. 2008, Geological Society Special Publication 285, 384 p.
Rock Physics and Geomechanics in the Study of Reservo-irs and Repositories — David C., le Ravelec- Dupin M.
2008, Geological Society Special Publication 284, 232 p.
Mapping Hazardous Terrain Using Remote Sensing
— Teeuw R.M. 2008, Geological Society Special Publication 283, 184 p.
Imaging, Mapping and Modelling Continental Lithosphere Extension and Breakup — Karner G.D.,
Manatschal G., Pinheiro L.M., Geological Society Special Publication 282, 488 p.
The Role of Women in the History of Geology —
Burek C.V., Higgs B., Geological Society Special Publication 281, 352 p.
opracowa³a Anna Krokosz
203 Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 3, 2009
