A N N A L E S
U N IV E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K L O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A
VOL. XLIX, 6 SECTIO C 1994
I n s ty tu t B io lo g ii U M C S Z akład E kologii
Z y g m u n t P O P I O Ł E K , T a d e u s z G R Ą D Z IE L , K r y s t y n IZ D E B S K I
Ekologiczna ocena stanowisk Vinca minor L.
w Roztoczańskim Parku Narodowym
Ecological Assessment of the Vinca minor L. Localities in the Roztocze National Park
Barwinek pospolity jest zaliczany do gatunków szeroko rozpowszechnionych w Eu
ropie. Nie występuje tylko w Irlandii, Szkocji, Belgii, Holandii, nad Morzem Bałtyckim i w Kurlandii. W kierunku północnym sięga po 53-57° szerokości geograficznej północnej, a najwyżej położone stanowiska występują 1320 m n.p.m. w Graubundem i 1200 m n.p.m.
w Walii (5, 13).
W Polsce gatunek ten występuje na całym obszarze zarówno na niżu, jak i w niższych położeniach górskich, np. 1100 m n.p.m. w Bieszczadach Zachodnich i 810 m n.p.m. na Babiej Górze (13). Jako roślina lecznicza został częściowo wyniszczony w środowisku naturalnym. Obecnie jest często spotykany na cmentarzach i w ogrodach jako roślina ozdobna.
Według H e g i e g o (5) Vinca minor uchodzi miejscami za gatunek towarzyszący bu
kowi, natomiast przez niektórych polskich botaników (13) uważany jest za charaktery
styczny dla subkontynentalnego grądu lipowo-grabowego Tilio-Carpinetum.
Pomimo wspomnianego wyżej dość szerokiego rozprzestrzenienia gatunek ten uwa
żany jest za rzadki na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego (RPN), co zna
lazło wyraz w opublikowanej niedawno monografii geobotanicznej tego terenu (9).
Opracowanie to oraz dość liczne prace florystyczne i geobotaniczne z Roztocza Środ
kowego (3, 4, 6, 7, 14) wskazują na występowanie Vinca minor w różnych zespo
łach roślinnych i w zróżnicowanych warunkach ekologicznych. Potwierdzają to rów
nież mapy rozmieszczenia roślin rzadkich RPN, opracowane przez I z d e b s k ie g o i in
nych (8).
Celem niniejszego opracowania jest ocena ekologiczna stanowisk Vinca minor na obszarze Roztoczańskiego Parku Narodowego.
Tab. 1. Skład florystyczny 10 fitocenoz leśnych z Vinca minor w Roztoczańskim Parku Narodowym
Floristic composition of 10 forest phytocenoses with Vinca minor in Roztocze National Park
S t a n o w i s k o ( S i t e ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
O d d z ia ł ( S e c t i o n ) 54 81 55 64 108 124 281 16 9 188
P o k r y c ie w a r s t w y d r z e w w V
C o v e r o f t r e e - l a y e r i n % 60 80 60 70 70 60 30 70 50 40
P o k r y c i e w a r s t w y d r z e w w % 30 60
C o v e r o f t r e e - l a y e r i n V M2 P o k r y c i e w a r s t w y k rz e w ó w w
C o v e r o f s h r u b - l a y e r i n % * B 40 40 20 40 50 50 50 40 70 40 P o k r y c i e w a r s t w y r u n a w %
C o v e r o f h e r b - l a y e r i n % C 90 8 90 70 90 90 90 90 70 70
P o k r y c i e w a r s t w y mchów w V
C o v e r o f m o s s - l a y e r i n 1 D - - - - 30 40 30
T o p o g r a f i a t e r e n u
T o p o g r a p h y o f a r e a FI F I FI F F F I F FI FI FI
P o ł o ż e n i e n a z b o c z u
L o c a t i o n o n t h e s l o p e 9 ś r ś r ś r ś r s z s z 9 ś r ś r
E k s p o z y c j a (B x p o s u r e ) NW SW NW N N NE NW N
N a c h y l e n i e ( S lo p e ) 3 1 5 -
-2 5 20 0 - 2 5 3 2
D r z e w a ( T r e e s ) : 3 . F a g a s s y l v a t i c a a ,
" a i 1
1 4
2 3 • +
b 2 1 2 l 2 i
" c +
5 . A b i e s a l b a a . + l 3 i +
" a l 2 1
” b 2 1 1 i
c ♦ ♦
2 + 2 . C a r p in u s b e t u l u s a ,
” a 2
2 i + 2+
b 2 ♦ ♦ i ♦ +
6 . S a l i x c a p r e a 3.2 +
3 . A c e r p s e u d o p l a t a n u s a^ + ♦ +
b 2 1 2 i
c + + + 1
2 . T i 1 j a c o r d a t a a ,
6 . P o p u /u s t r e m u la r a y 1
3
♦
2
3
+ ♦ ♦ 3
6 . O u e r c u s r o b u r a ,
" c
i + 3 2
+ ♦
3 3
5 . P / n u s s y i v e s t n s a^ + ♦ 2 i 3
4 . F r a x i n u s e x c e l s i o r ^ & 3
b 1 ♦ 1 2
c ♦ ♦
3 . U !m u s g l a b r a a . ♦
a i 2
b 2 +
Ha l u s d e m e s t ic a a 2
2 . P r u n u s a v i urn a . i 2
■’ b 1 ♦ ♦+
" c 5 . P / c e a a b i e s a ,
" b 1 + ♦ + 2
♦ 6 . B e t u l a p e n d u l a a .
a 2 ♦
6 . O u e r c u s p e t r a e a a ,
" a 2
2
b 2 31
C ♦ ■
4 . A c e r p l a t a n o i d e s a 2 2
2 K rzew y ( S h r u b s ) :
6 . B e r b e r i s v u ! g a r i s b ♦
6 . F r a ń f u l a a l n u s b ♦ + i i
6 . S o r b u s a u c u p a r i a b + ♦
3
♦ +
+
4 . C ó r y J u s a v e l l a n a b 2 2 3 2 3
' C + ♦ ♦
6 . C r a t a e g u s m o n o g y n a b ♦ + 1 ♦
« " C + ♦ +
ś . S a m b u c u s n i g r a b + 2
" C + ♦
5 . C o r n u s s a n g u i n e a b + + 2
c +
9. V ib u r n u m o p u l u s b ♦ +
” c ł
6 . S y r i n g a v u l g a r i s t o 6 . A m e l a n c h i e r o v a ! i s t o
+
2 c
Ciąg dalszy tab. 1 — Table 1 continued
S t a n o w i s k o ( S i t e ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 II
R u n o ( F i e l d l a y e r a n d b r y o p h y t e s ) : 1 T i I io - C a r p in e t u a r .
C a r e x p i i o s a 5
Ga 1 iu rn s c h u l t e s i i + 2 ♦ i i
2 C a r p i n i o n b e t u J i- . D a c t y l i s g l o m e r a t a s s p .
a s c h e r s o n i a n a ♦
3 F a g e t a 1 J a s y i y a t i c a e - .
S c r o p h u J a n a n o d o s a +
A t n c h u m u n d u 1a tu m
l a p a t i e n s n o J i - t a n g e r e +
♦ i E u p h o r b / a a m y g d a 1 o i d e s +
R e o t t i a n / d u s - a v i s +
P a r i s q u a d n f o i i a + ♦ ♦ +
P o J y g o n a tu m m u l t i f lo r u m +
L a t h y r u s y e r n u s + 1
A s a r u m e u r o p a e u m 2 + 2 i 2
A c t a e a s p i c a t a +
2 +
2 2 +
G a l i urn o d o r a t u m + 2 2 2
C i r c a e a 1u t e t i a n a + 1 2 2 2
D r y o p t e r i s f i i i x - m a s + ♦ 2 1 +
P u ! m on a r i a o b s c u r a 2 + 3 2 2 1 i
D a p h n e m e z e re u m + + + + + ♦ +
V i o l a r e / c h e n b a c h / a n a + 1 1 i
S a n i c u 1a e u r o p a e a 1 + + i +
F e s t u c a g i g a n t e a + + + i +
C a r e x s y l v a t i c a + + + +
S t a c h y s s y J y a t t c a +
2
+ 2 +
L a m /a s t r u m g a / e o b d o J o n 1 i 2
M i 1 i urn e f f u s u m + + + + i +
R a n u n c u J u s r e p e n s + +
A s t r a n t i a m a i o r ♦
4 G u e r c o - F a g e te a - .
M e l / t t / s me i i s s o p h y l l u m 1 i +
H e p a t i c a n o b i l i s 1 i i i i i 2
C a r e x d i g i t a t a 1 ♦ + i i i 1 i
A n e m o n e n e m o r o s a 1 i 2 2 3 2 2
M e l i c a n u t a n s 1 1 2 i +• 1
A e g o p o d / urn p o d a g r a r / a
B r a c b y p o d iu m s y J y a t i c u m 2
i 1
E p i p a c t i s h e 1 1 e b o r / n e ♦
5 V a c c i n io - P ic e e t e a - .
V a c c i n i urn m y r t i 1 J u s 1 + 2 2
T r i a n t a 1 i s e u r o p a e a ♦
6 . T o w a r z y s z ą c e ( A c c o n ę a n y i n g ) :
T h e ! y p t e r i s p a 1 u s t r i s
P r u n u s p a d u s +
+
V i o l a m i r a b 1 11 s +
P h y te u m a s p / c a t u m
C i p r i p e d i u m c a 1c e o J u s ♦ + O u e r c u s r u b r a
H i e r a c i urn m u ro ru m
+ + G y m n o c a rp i urn d r y o p t e r i s
H y c e l i i s m u r a l i s 2
+ +
A ju g a r e p t a n s + 1 i
A t h y n u m f 1 1 1 x - f e m in a i i + ♦
V / o l a n y / m a n a + i i i
R u b u s h i r t u s + + + i 2 + 2
D r y o p t e r i s c a r t h u s i a n a 1 + + + + + 1
U r t / c a d i o / c a + +
3 i 2 3
2 2
+
O x a J i s a c e t o s e l i a 2 i 3 2 +■ 1 2
V /n c a m i n o r 4 4 4 3 4 4 4 4 3 4
E u o n y m u s e u r o p a e u s
M a ja n th e m u m b i f o J i urn +
+ i i + +
P o h i / a n u t a n s G e r a n iu m r o b e r t ia n u m
+
2 ♦ + 2 2
♦
G a i e o p s i s p u b e s c e n s 2 +
R u b u s J d a e u s V i c i a s e p i urn
1 +
C i m i c i f u g a e u r o p a e a i i
R u b u s s a x a t / J i s ♦ i
Geum u rb a n u m ♦ i +
L u z u ! a p i l o s a R u b u s p J i c a t u s
+ +
i i +
A n t h r i s c u s s y l v e s t r i s +
B r a c h y p o d i urn p i n n a tu m ♦ +
C r u c / a t a g l a b r a + ♦
R u b u s c o r d i f o J i u s ♦ +
V e r o n ic a c h a m a e d r y s + + + +
F r a g a n a v e s c a
im p a t i e n s p a r y i f i o r a +
3
+
C h a e r o p h y l 1 urn te m u i e n tu m 2
G1e c h o m a h e d e r a c e a 1
D i c r a n e i J a h e t e r o m a J a +
A g r o s t i s t e n u / s +
H e r a c 1eum s p h o n d y l i urn +
C h a e r o p h y l i urn a r o m a t i cum +
P la g / o m n / u m a f f / n e 2 i i +
H yp n u m c u p r e s s i f o r m ę CJ in o p o d i u m y u l g a r e
1 i *
P l a g / o c h i l a a s p l e n / o / d e s +
V / c / a s y 1 y a t i c a +
P u l m o n a r / a m o l l i s
P 1 a g /' o m n iu rn u n d u 1 a tu m 2 +
V e r o n i c a o f f i c i n a l i s + +
P l e u r o z i urn s c h r e b e rz 2
P o l y t r i c h u m fo r m o s u m +
P t e n d i u r n a q u 1 1 1num +
H o e h r / n g i a t r / n e r v / a 1 i
D e s c h a m p s / a f 1 e x u o s a i
Ł y s im a c h i a num m u1a r / a +
Objaśnienia (Explanation): FI — lekko falisty (slightly wavy), F — falisty (wavy), g — górne (upper), śr — środkowe (medial), sz — szczytowe (top).
METODY BADAŃ
W celu oceny ekologicznej występowania Vinca minor w RPN wykonano w r. 1990 w obrębie 10 wybranych stanowisk (ryc. 1) po jednym zdjęciu fitosocjologicznym (tab. 1) według metody B r a u n - B l a n q u e t a (1).
Na terenie każdego badanego płatu z barwinkiem wykopano odkrywkę glebową, opisano jej morfologię (ryc. 2) i pobrano z poszczególnych poziomów genetycznych gleb próbki do badań laboratoryjnych. W próbkach tych oznaczono według ogólnie przyjętych metod (2, 11): skład granulometryczny — metodą Casagrande’a w modyfikacji Prószyńskiego, odczyn gleby w wodzie i w ln KC1 — elektrometrycznie, zawartość materii organicznej przez żarzenie, zawartość próchnicy — metodą Tiurina, ilość CaCO3
— aparatem Scheiblera, azot amonowy — odczynnikiem Nesslera, azot azotanowy — brucyną, potas, sód i wapń — przy zastosowaniu fotometru płomieniowego, fosfor — foto-rexem i molibdenianem amonu. Wyniki analiz glebowych zestawiono w tab. 2.
Nazewnictwo roślin naczyniowych podane zostało według wykazu sporządzonego przez J a s i e w i c z a (10), opartego na dziele „Flora Europaea”, a nazwy mszaków — na podstawie „Wykazu mchów Polski” (12).
Tab. 2. Niektóre właściwości fizyczne i chemiczne gleb na 10 stanowiskach z Vinca minor w Roztoczańskim Parku Narodowym
Some physical and Chemical soil properties in 10 localities with Vinca minor in Roztocze National Park
S t a n o - w i s - k o
S i t e G łę b o k o ś ć w
cm C z ę ś
c i s z k i e l e t o w e
w %
C z ę ś c i E a r t h a - 1 - b - 0 ,
z i e m i s t e w % p a r t s i n % ) , 1 mm 1 - 0 , 0 5 mm 0 5 - 0 , 0 2 mm 0 2 - 0 , 0 0 5 mm ) 0 5 - 0 , 0 0 2 mm 0 ,0 0 2 mm [c |d | e 1 £
Z a w a r
t o ś ć s u b s t . S T
Z aw ar
t o ś ć humusu
w %
Z aw ar
t o ś ć CaCO,
w %3 C on- t e n t o f CaCO3
i n % PH w ( i n )
Z a w a r to ś ć w C o n te n t i n
D e p th i n cm S k e l e -
t o n p a r t s
i n % d - e - f - a
0 , o ,<
|b
O rg . m a t t e r
e o n - t e n t i n V
Con- t e n t o f h u mus i n %
h2°
1 n
KC1 N-NHj n-no3 P2 ° S k2o CaO Na2 O
1 0 - 5 5 - 2 0 2 0 - 3 5
< 4 0 0 , 0 0 0 , 0 0 7 . 3 1 9 5 , 0 0
4 9 56 56
5 3 4
18 12 2 1
6 5 18
4 7 1
18 17 0
7 , 3 4 0 , 0 0
0 , 0 0 0 , 0 0 5 4 , 2 9
6 , 0 5 4 , 9 3 5 , 2 3
4 , 9 5 3 , 9 0 3 , 9 4
0 ,0 0 3 0 , 0 0 0 0 , 0 0 1 0 , 0 1 5
0 , 0 0 7 0 ,0 0 8 0 , 0 0 7 0 , 0 0 7
0 ,0 0 9 0 ,0 0 6 0 ,0 0 5 0 ,1 5 4
0 , 0 3 1 0 , 0 1 9 0 , 0 1 2 0 , 0 3 9
0 , 2 7 4 0 , 0 5 9 0 , 1 7 6 9 , 7 0 0
0 ,0 2 7 0 ,0 0 7 0 ,0 2 4 1 , 700
2 5 - 1 0
2 0 - 3 5 4 5 - 5 5
0 , 0 0 3 7 , 9 0 8 4 , 3 9
60 53 27
5 6 7
11 10 8
8 8 7
7 7 12
9 16 39
3 , 0 5 0 , 0 0 0 , 0 0 1 0 , 7 5
5 , 6 4 6 , 4 8 8 , 2 4
4 , 7 4 5 , 2 2 7 , 4 1
0 , 0 0 0 0 , 0 0 1 0 , 0 0 1
0 , 0 0 4 0 ,0 0 3 0 , 0 0 5
0 ,0 0 6 0 ,0 0 4 0 ,0 4 9
0 ,0 1 7 0 , 0 0 8 0 , 0 2 3
0 , 1 8 8 0 , 3 0 0 2 , 1 6 0
0 ,0 1 9 0 ,0 3 4 0 ,2 4 0
3 0 - 5 5 - 2 0 2 0 - 3 5
< 4 0 0 , 0 0 0 ,0 0 5 , 3 2 6 4 , 2 8
67 73 39 33
6 8 7 9
7 171 13
3 6 10 8
5 3 12 10
12 159 27
7 , 2 3
0 , 2 3 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 3 , 6 6
4 , 4 0 4 , 5 0 5 , 2 1 7 , 8 0
3 , 6 6 3 , 5 9 4 , 1 9 7 , 1 4
0 , 0 0 0 0 , 0 0 1 0 , 003 0 . 001
0 ,0 0 9 0 ,0 0 6 0 , 0 1 0 0 ,0 0 8
0 ,0 0 2 0 ,0 0 2 0 ,0 1 0 0 , 0 4 3
0 , 0 1 3 0 , 0 0 6 0 ,0 3 8 0 , 0 1 8
0 , 0 5 4 0 , 0 2 4 0 , 2 1 5 2 , 0 0 0
0 ,0 0 7 0 ,0 0 3 0 ,0 2 6 0 ,2 3 0
4 5 - 1 5
1 5 - 4 0
< 40 0 , 0 0 0 , 0 0 4 3 , 2 7
28 15 20
28 17 18
24 40 40
8 13 12
5 6 5
7 9 5
4 , 8 5 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0
4 , 5 S 4 , 9 0 5 , 6 0
3 , 7 7 4 , 2 9 4 , 5 8
0 , 004 0 , 0 0 1 0 , 0 0 1
0 ,0 1 7 0 ,0 0 3 0 , 0 0 4
0 ,0 2 2 0 ,0 0 7 0 , 0 0 1
0 , 0 1 2 0 ,0 0 2 0 , 0 0 2
0 , 0 5 9 0 , 0 0 5 0 , 0 3 4
0 ,0 0 6 0 , 0 0 2 0 , 0 0 4
5 5 - 3 0
3 0 - 5 0
< 50 0 , 0 0 3 4 , 8 1 7 2 , 8 6
41 42 39
7 8 7
16 11 11
129 9
8 9 8
16 21 26
3 , 3 4 0 , 0 0 0 , 0 0 1 , 8 2
6 , 0 0 7 , 0 6 7 , 9 5
5 , 1 4 6 , 4 7 7 , 1 9
0 , 0 0 0 0 ,0 0 1 0 , 0 0 1
0 , 0 0 2 0 , 0 0 2 0 , 0 0 3
0 , 0 0 5 0 ,0 0 6 0 , 0 1 1
0 ,0 1 7 0 ,0 1 6 0 ,0 2 2
0 , 3 4 6 0 , 4 5 0 1 , 5 0 0
0 ,0 3 4 0 ,0 4 6 0 ,1 2 6
6 5 - 1 5
2 0 - 4 0
< 4 0 0 , 0 0 3 8 , 2 3 6 7 , 6 4
77 3 1 2 6
2 10 11
5 13 15
6 119
3 8 7
7 2 7 32
0 , 7 1 0 , 0 0 0 , 0 0 5 , 6 0
4 , 9 6 6 , 4 8 8 , 2 2
3 , 8 8 5 , 0 7 7 , 5 3
0 , 0 0 2 0 , 0 0 1 0 , 0 0 1
0 , 0 0 4 0 , 0 0 4 0 , 0 0 9
0 ,0 0 2 0 , 0 2 2 0 , 1 3 2
0 ,0 0 3 0 ,0 1 7 0 ,0 2 3
0 , 0 2 6 0 , 5 5 6 1 , 7 3 0
0 ,0 0 4 0 ,0 5 9 0 ,1 9 0
7 5 - 1 5
3 0 - 4 0 6 0 - 7 0
3 , 7 0 2 9 , 0 4 8 6 , 0 6
5 1 53 4 9
13 17 21
9 7 8
7 8 5
8 4 5
12 1 1 12
3 , 0 2 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0
7 , 7 0 7 . 2 2 6 , 9 1
7 , 0 5 5 , 9 8 5 , 5 6
0 ,0 0 0 0 , 0 0 1 0 , 0 0 1
0 , 0 0 9 0 , 0 0 4 0 , 0 0 4
0 ,0 6 6 0 , 0 2 2 0 ,0 2 1
0 ,0 1 3 0 ,0 1 9 0 , 0 3 7
0 , 8 3 6 0 ,2 0 0 0 ,2 9 6
0 ,0 7 6 0 , 0 1 9 0 , 0 3 0
8 1 - 3 0
2 0 - 3 0 0 , 0 0 3 3 , 8 6 50
32 12
7 10
13 9
9 8
10 11
2 9 - 2 , 8 5 0 , 0 0
0 , 0 0 6 , 2 9 5 , 3 3 5 , 3 6
3 , 9 8 0 , 0 0 0 0 , 0 0 1
0 , 0 0 7 0 , 0 0 4 0 , 0 0 2
0 ,0 0 5 0 , 0 2 5 0 , 0 1 7
0 ,0 1 7 0 ,2 3 6 0 , 0 1 8
0 , 0 2 5
9 5 - 1 5
3 0 - 5 0
< 55 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0
83 87 84
2 1 1
3 3 2
4 1 3
1 1 2
7 7 8
\ 1 , 5 0 0 , 0 0
0 , 0 0 0 , 6 3
4 , 7 6 5 , 6 2 5 , 4 4
3 , 9 2 4 , 9 8 4 , 8 3
0 , 0 0 1 0 , 001 0 ,0 0 2
0 ,0 0 4 0 , 0 0 1 0 ,0 0 4
0 , 0 0 4 0 ,0 1 3 0 , 0 0 5
0 , 0 0 1 0 ,0 0 0 0 ,0 0 2
0 , 0 0 3 0 ,0 0 0 0 , 0 0 5
0 ,0 0 1 0 ,0 0 1 0 ,0 0 2
1 0 5 - 1 0 1 5 - 2 5 3 5 - 4 5 7 0 - 8 0
0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0
80 8892 98
3 1 10
3 1 0 1
1 0 0 0
1 1 1 1
12 9 6 0
5 , 0 7 Z
0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0
4 , 5 0 4 , 5 0 5 , 1 6 5 , 3 0
3 , 5 4 3 , 8 8 4 , 8 0 4 , 9 0
0 ,0 0 3 0 , 0 0 2 0 , 0 0 4 0 , 0 0 0
0 ,0 0 9 0 ,0 0 4 0 ,0 0 7 0 ,0 0 5
0 , 0 1 0 0 ,0 0 5 0 , 0 2 2 0 ,0 0 5
0 ,0 0 7 0 ,0 0 2 0 ,0 0 2 0 ,0 0 0
0 ,0 2 6 0 ,0 0 6 0 , 0 0 3 0 ,0 0 6
0 , 0 0 4 0 , 0 0 3 0 ,0 0 3 0 , 0 0 1
Ekologiczna ocena stanowisk Vinca minor L— 79
Ryc. 1. Mapa rozmieszczenia stanowisk Vinca minor w Roztoczańskim Parku Narodowym;
a — granica RPN, b — linie oddziałowe, c — drogi, d — linia kolejowa, e — numery oddziałów, f — stanowiska V. minor, g — badane stanowiska V. minor
Map showing the distribution of the Vinca minor localities in Roztocze National Park;
a — borders of Roztocze National Park, b — division lines, c — roads, d — railway linę, e — numbers of divisions, f — the V. minor localities, g — the examined V. minor
localities
Ryc. 2. Odkrywki glebowe na 10 stanowiskach z Vinca minor w Roztoczańskim Parku Narodowym; 1-10 — numery stanowisk, a — ściółka, b — poziom próchniczno-akumula- cyjny, c — poziom brunatnienia, d — skała macierzysta niemasywna (rumosz wapienny),
e — skała macierzysta masywna, f — poziom wymywania, g — poziom wmywania Soil pits at 10 localities with Vinca minor in Roztocze National Park; 1-10 — numbers of localities, a — litter, b — humus accumulation horizon, c — browning horizon, d — non-massive parent rock (limę rubble), e — massive parent rock, f — eluvial horizon, g —
illuvial horizon
OPIS STANOWISK
Z mapy rozmieszczenia roślin rzadkich RPN (8) wynika, iż na obszarze Parku znajdują się 34 stanowiska Vinca minor. Konfrontując wspomnianą mapę z opracowaną przez tych samych autorów mapą rozmieszczenia zbio
rowisk roślinnych w RPN (8), można określić liczbę stanowisk omawianego gatunku w poszczególnych zespołach lub zbiorowiskach leśnych. Dane te przedstawiają się następująco: Tilio-Carpinetum — 10 stanowisk, Denta- rio glandulosae-Fagetum — 6 stanowisk, Potentillo albae-Quercetum — 2 stanowiska, Querco roboris-Pinetum — 1 stanowisko, zbiorowiska zastęp
cze z klasy Querco-Fagetea — 14 stanowisk, zbiorowiska zastępcze z klasy Vaccinio-Piceetea — 2 stanowiska.
Zgodnie z przyjętymi założeniami metodycznymi do badań wybrano 10 płatów zbiorowisk leśnych z Vinca minor, reprezentujących możliwie szeroki wachlarz zmienności warunków siedliskowych (ryc. 1).
S t a n o w i s k o 1. Część kosobudzka RPN, oddz. 54, 100 m na N od drogi śródleśnej do wsi Kąty. Teren falisty o ekspozycji NW i na
chyleniu 3°. Gleba brunatna właściwa wytworzona z gliny spiaszczonej o profilu A o-A i~(B)-B/C-C. Różnowiekowy, zróżnicowany na dwie pod- warstwy, las z dominacją starego dębu i z domieszką buka, reprezen
tujący zespół Tilio-Carpinetum. W niższej podwarstwie drzew przeważa
Ekologiczna ocena stanowisk Vinca minor L 81 młodszego wieku jodła. Quercus robur jest dorodny; w wieku ok. 100 lat osiąga w pierśnicy 50 cm i wysokość 28 m. Fagus sylvatica w wieku ok. 140 lat osiąga w pierśnicy 80 cm i wysokość 35 m. Abies alba do
rasta do 18 m wysokości przy 20 cm w pierśnicy. W warstwie krze
wów (zwarcie 40%) dominuje Corylus auellana. W łanowo wykształconym runie, o pokryciu 90%, dominują: Vinca minor, Oxalis acetosella, Asa
rum europaeum i Pulmonaria obscura. Warstwa mszysta nie wykształca się.
Vinca minor na opisanym stanowisku tworzy skupienia na powierzchni 30x50 m. Roślina ta jest bardzo dorodna, przejawia znaczną żywotność i obficie kwitnie.
S t a n o w i s k o 2. Część kosobudzka RPN, oddz. 81. Teren falisty, środ
kowa część zbocza, ekspozycja SW, nachylenie 3°. Gleba brunatna wła
ściwa wytworzona z gliny spłaszczonej na podłożu kredowym o profilu A o-A i-(B)-C -D . Cienisty las bukowy (zwarcie 80%) z domieszką graba, osiki, rzadziej jodły, reprezentujący podzespół Tilio-Carpinetum cariceto- sum pilosae. Dorodny Fagus syluatica w wieku ok. 140 lat osiąga 70 cm w pierśnicy i 35 m wysokości. Drzewostan częściowo jest zniszczony przez wiatr. W warstwie krzewów (zwarcie 40%) przeważa buk z domieszką jodły z samosiewu. W łanowo wykształconym runie (pokrycie 80%) dominują:
Vinca minor, Carex pilosa i Galium odoratum. Z mszaków miejscami spo
tkać można Atrichum undulatum.
Vinca minor tworzy płat na powierzchni 10x15 m, prawdopodobnie powiększający swój areał i przejawiający ekspansję na pobliskie tereny.
Kwitnie dość obficie, chociaż jest nieco przygłuszony przez inne gatunki runa, zwłaszcza przez Carex pilosa.
S t a n o w i s k o 3. Część kosobudzka RPN, oddz. 55. Teren lekko falisty, zbocze o ekspozycji W i nachyleniu 3°. Gleba brunatna właściwa wytwo
rzona z gliny spiaszczonej na podłożu kredowym o profilu A o-A i-(B)-C-D . Dość widny las sosnowo-dębowo-jodłowy z domieszką buka. Dorodna sosna w wieku ok. 140 lat, dobrze oczyszczona z gałęzi bocznych, o strzałach pro
stych, osiąga w pierśnicy 45 cm i wysokość 28 m. Quercus robur w wieku 70 lat osiąga 30 cm w pierśnicy przy 23 m wysokości. Abies alba tworzy niższą podwarstwę drzew, dorastając do 20 m wysokości przy 30 cm w pierśnicy.
Warstwę krzewów o zwarciu do 20% tworzą: Berberis uulgaris, Frangula al- nus i Crataegus monogyna. W łanowo wykształconym runie (pokrycie 40%) dominują: Vinca minor, Galium schultesii, Asarum europaeum, Galium odo
ratum, Pulmonaria obscura, Lamiastrum galeobdolon i Anemone nemorosa.
Z mszaków występuje tylko Pohlia nutans. Fitocenozę tę z uwagi na ro-
ślinność runa typową dla zespołu Tilio-Carpinetum, a drzewostan złożony z sosny i dębu określono jako zbiorowisko sosnowo-dębowe na siedlisku grądu lipowo-grabowego.
Vinca minor na tym stanowisku zajmuje powierzchnię 80x180 m. Jest bardzo ekspansywny i nadal rozprzestrzenia się na tereny przyległe, o czym świadczy porównanie jego zasięgu sprzed 3 lat z areałem obecnym. Więk
szość jego okazów kwitnie.
S t a n o w i s k o 4. Część kosobudzka RPN, oddz. 64. Południowa część zbocza szerokiego jaru śródleśnego o ekspozycji NW i nachyleniu 15-25°.
Gleba brunatna właściwa wytworzona z utworu piaszczysto-pyłowego na podłożu kredowym o profilu A o-A i-(B)-C-D . Dość widny (zwarcie 70%) las jodłowo-bukowy z domieszką dębu i sosny reprezentuje zespół Dentario glandulosae-Fagetum. Średnio dorodny buk, o krótkich strzałach, przy wy
sokości 25 m osiąga w pierśnicy do 50 cm. Abies alba dorasta w pierśnicy do 50 cm i osiąga wysokość 28 m. Mało dorodna, pokrzywiona, sękata sosna, o pierśnicy do 60 cm, dorasta do 25 m wysokości. Warstwę krzewów (zwarcie 40%) stanowi głównie podrost jodłowo-bukowo-jaworowy z dużym udziałem leszczyny. W runie (o pokryciu 70%) dominują: Vinca minor, Oxalis ace- tosella, Galium odoratum, Dryopteris filix-mas, Anemone nemorosa, Gym- nocarpus dryopteris, Geranium robertianum i Galeopsis pubescens. Warstwa mszysta nie wykształca się.
Vinca minor wykazuje nieco mniejszy stopień pokrycia niż w innych badanych płatach. Kwitnie nielicznie i nie przejawia ekspansji na sąsiednie tereny. Wielkość jego płatu wynosi 50x100 m.
S t a n o w i s k o 5. Część kosobudzka RPN, oddz. 108. Na stoku Góry Niedźwiedź, w środkowym fragmencie zbocza, ekspozycja N, nachylenie 20°.
Gleba typu rędziny właściwej o profilu A o-A i-A i/C -C . Dość widny (zwarcie 70%) las sosnowy z domieszką osiki i w mniejszym stopniu graba, reprezentu
jący zbiorowisko sosnowe na siedlisku zespołu Dentario glandulosae-Fagetum Średnio dorodna, posiadająca często pokrzywione strzały, sosna dorasta do 27 m wysokości przy 45 cm w pierśnicy. Populus tremula osiąga 20 m wyso
kości przy 35 cm w pierśnicy. W dobrze wykształconej warstwie krzewów (o zwarciu 50%) niepodzielnie panuje Corylus auellana. W łanowo wykształ
conym runie, o pokryciu 90%, dominują: Vinca minor, Asarum europaeum, Actaea spicata, Galium odoratum, Pulmonaria obscura, Anemone nemorosa, Aegopodium podagraria i Oxalis acetosella. Warstwa mszysta nie wykształ
ca się.
Vinca minor tworzy płat o powierzchni 25x80 m. Wydaje się, że jest w dobrej kondycji, ponieważ wykazuje bardzo duże zwarcie i rozprzestrzenia
Ekologiczna ocena stanowisk Vinca minor L 83 się na sąsiednie tereny. W okresie wiosennym kwitnie dość licznie, chociaż, podobnie jak i w innych płatach, skąpo owocuje.
S t a n o w i s k o 6. Część kosobudzka RPN, oddz. 124. Szczyt Góry Niedźwiedź, 100 m na S od stanowiska 5. Teren lekko falisty. Zbocze o ekspozycji N i nachyleniu do 2°. Gleba typu rędziny właściwej o profilu A o-A i-A i/C -C . Dość widny (zwarcie 70%) las jesionowo-sosnowy repre
zentujący zbiorowisko zastępcze na siedlisku Dentario glandulosae-Fagetum.
Średnio dorodna sosna, słabo oczyszczona z gałęzi bocznych, w wieku ok.
80 lat osiąga w pierśnicy 45 cm przy 25 m wysokości. W bardzo dobrze wykształconej warstwie krzewów (zwarcie 50%) dominuje Corylus auellana.
W łanowo wykształconej warstwie runa (pokrycie 90%) licznie występują:
Vinca minor, Galium odoratum, Circaea lutetiana, Pulmonaria obscura, Anemone nemorosa, Melica nutans, Rubus hirtus i Urtica dioica. Podob
nie jak w poprzednim stanowisku, warstwa mszysta nie wykształca się.
Barwinek zajmuje powierzchnię 35x35 m i wykazuje dużą żywotność oraz umiarkowaną ekspansję na pobliskie tereny. Jego poszczególne egzem
plarze są dorodne i kwitną wiosną w przeważającej większości.
S t a n o w i s k o 7. Część zwierzyniecka RPN, oddz. 281. Teren falisty, na wzgórzu kredowym, w górnej części wzniesienia, zbocze o ekspozycji NE i nachyleniu 5°. Gleba brunatna właściwa o profilu A o-A i-(B )-B /C -D . Las jesionowy (zwarcie 60%) z pozostałością w wyższej podwarstwie zdzicza
łego i usychającego sadu jabłoniowego. Jesionowi towarzyszą mniej liczne, pochodzące z samosiewu, gatunki — wiąz górski i grab. Fraxinus excelsior w wieku 20 lat osiąga w pierśnicy do 20 cm przy 15 m wysokości. W dobrze wykształconej warstwie krzewów (zwarcie 50%) dominuje Fraxinus excel- sior. W wykształconym w postaci kobierca runie o pokryciu 90% licznie występują: Vinca minor, Circaea lutetiana, Stachys syluatica, Urtica dioica, Geranium robertianum i Oxalis acetosella. W warstwie mchów (pokrycie 30%) przeważa Plagiomnium affine. Płat tej fitocenozy reprezentuje zbio
rowisko jesionowe na siedlisku Dentario glandulosae-Fagetum.
Omawiany płat z Vinca minor (o powierzchni 5x15 m) jest z pewnością sztucznego pochodzenia, ponieważ znajduje się na skraju lasu przy wsi Lasowe, niedaleko polany, gdzie prawdopodobnie stała gajówka. Barwinek wykazuje dobrą żywotność; jego poszczególne okazy są dorodne, kwitnie dość licznie, chociaż owocuje słabo i nie przejawia ekspansji na sąsiednie tereny.
S t a n o w i s k o 8. Część kosobudzka RPN, oddz. 16. Na terenie lekko falistym, zbocze o ekspozycji NW i nachyleniu 3°. Gleba typu rędziny wła
ściwej o profilu A o-A i-A i/C -C . Nieco prześwietlony (zwarcie 70%) las dę
bowy z domieszką osiki, reprezentujący zespół Potentillo albae-Quercetum.
Quercus petraea dorasta do 20 m wysokości przy 25 cm w pierśnicy. Populus tremula posiada zbliżone parametry, jednak część jej egzemplarzy zaczyna usychać. Warstwę krzewów (zwarcie 40%) tworzą głównie Cornus sanguinea i Corylus auellana. W stosunkowo bujnym runie, o pokryciu 90%, najlicz
niej występują: Vinca minor, Hepatica nobilis, Galium schultesii, Pulmo- naria obscura, Viola reichenbachiana, Milium effusum, Carex digitata, Me- lica nutans, Brachypodium syluaticum, Ajuga reptans, Athyrium filix-femina i Luzula pilosa. Warstwę mszystą (pokrycie 40%) stanowią: Pohlia nutans, Płagiomnium affine i P. undulatum.
Vinca minor na omówionym stanowisku występuje na powierzchni 25x25 m. Jego poszczególne egzemplarze są dorodne i w przeważającej więk
szości zakwitają w okresie wiosennym.
S t a n o w i s k o 9. Część kosobudzka RPN, oddz. 9. Teren lekko falisty, zbocze o ekspozycji N i nachyleniu 2°. Gleba brunatna właściwa wytworzona z piasku o profilu A o-A i-(B)-C. Dość luźny (zwarcie 50%) las dębowo- -sosnowy typu Querco roboris-Pinetum fagetosum. Oba gatunki tworzące drzewostan dorastają do wysokości 20 m i maksymalnie 35 cm w pierśnicy.
Bardzo dobrze wykształconą warstwę krzewów (zwarcie 70%) tworzy głównie leszczyna i kruszyna. W runie o pokryciu 70%, oprócz Vinca minor, zwraca uwagę znaczny udział Rubus hirtus (co jest przejawem fazy degeneracyjnej
— fruticetyzacji) i Vaccinium myrtillus. Głównym składnikiem warstwy mszystej o pokryciu 30% jest Plewo zium schreberi.
Vinca minor w omawianym płacie o powierzchni 50x50 m wykazuje znacznie mniejszy stopień pokrycia niż na innych stanowiskach. Niewątpli
wie przyczyną tego jest znaczne ocienienie lasu przez bardzo dobrze wy
kształconą warstwę krzewów (zwarcie 70%) oraz silny rozwój Rubus hirtus w runie. Większość egzemplarzy barwinka kwitnie, lecz prawdopodobnie nie owocuje.
S t a n o w i s k o 10. Część zwierzyniecka RPN, oddz. 188. Teren lekko falisty, środkowa część zbocza o ekspozycji S i nachyleniu 3°. Gleba bieli- cowa wytworzona z piasku o profilu Ao-Ai-A2-(B)-C. Las sosnowy z do
mieszką świerka oraz gatunków liściastych (dębu, klonu, lipy), które w młod
szym wieku tworzą niższą podwarstwę o zwarciu do 50%. Sosna, stano
wiąca wyższą warstwę drzewostanu, o lekko pokrzywionych, słabo oczysz
czonych z gałęzi bocznych, strzałach dorasta do 24 m wysokości przy 35 cm w pierśnicy. Świerk jest dorodny, posiada proste strzały i osiąga w pierśnicy 40 cm oraz wysokość 30 m. Dobrze rozwinięta warstwa krzewów (zwarcie 40%) składa się głównie z gatunków budujących niższą warstwę drzew oraz z Corylus auellana, Crataegus monogyna i Amelanchier oualis. W warstwie
Ekologiczna ocena stanowisk Vinca minor L 85 runa (pokrycie 70%) poza Vinca minor dominują: Oxalis acetosella, Ane- mone nemorosa i Vaccinium myrtillus — gatunek charakterystyczny klasy Vaccinio-Piceetea. Mchy pojawiają się sporadycznie. Badany płat leśny re
prezentuje zbiorowisko z klasy Vaccinio-Piceetea z sosną.
Vinca minor, prawdopodobnie sztucznego pochodzenia, rozprzestrzenia się na powierzchni 10x20 m. Jego egzemplarze cechuje znaczna dorodność, licznie kwitnie i wykazuje tendencję do ekspansji na pobliskie tereny.
CHARAKTERYSTYKA FITOSOCJOLOGICZNO-EKOLOGICZNA PŁATÓW LEŚNYCH Z VINCA MINOR
Przynależność fitosocjologiczna 10 badanych fitocenoz z Vinca minor jest następująca:
Klasa: Querco-Fagetea B r.-B 1. et V lie g . 1937 Rząd: Quercetalia pubescentis B r.- B 1. 1931
Związek: Quercion petraeo pubescentis J a k u c s 1961 em. M ed .-K o rn . 1972 Podzwiązek: Quercion petraeae J a k u c s 1961
Zespól: Potentillo albae-Quercetum L ib b . 1935 (stan. 8) Rząd: Fagetalia sylyaticae P a w i. 1928
Związek: Fagion sylyaticae R. T x. et D iem . 1936 Podzwiązek: Eu-Fagion O b e rd . 1957 em. R. Tx. 1960
Zespól: Dentario glandulosae-Fagetum K lik a 1927 em. M at. 1964 (stan. 4) Zbiorowisko sosnowe na siedlisku Dentario glandulosae-Fagetum (stan. 5) Zbiorowisko sosnowo-jesionowe na siedlisku Dentario glandulosae-Fagetum
(stan. 6)
Zbiorowisko jesionowe na siedlisku Dentario glandulosae-Fagetum (stan. 7) Związek: Carpinion betuli O b e rd . 1939
Zespól: Tilio-Carpinetum T r a c z . 1962 (stan. 1)
Podzespół: Tilio-Carpinetum caricetosum pilosae (stan. 2)
Zbiorowisko sosnowo-dębowe na siedlisku Tilio-Carpinetum (stan. 3) Klasa: Vaccinio-Piceetea B r.-B I. 1939
Rząd: Vaccinio-Piceetalia B r.-B \. 1939 Związek: Dicrano-Pinion L ib b . 1933
Zespół: Querco roboris-Pinetum W. M at. 1981 mscr.
Podzespół: Querco roboris-Pinetum fagetosum I z d e b. et al. 1922 (stan. 9) Na podstawie przeprowadzonych badań i analizy zebranych materiałów nasuwa się wniosek, że na terenie Roztoczańskiego Parku Narodowego Vinca minor występuje w dość zróżnicowanych warunkach siedliskowych, a więc zarówno w zbiornikach roślinnych typu grądowego, jak i borowego.
Zróżnicowanie to dotyczy typu drzewostanów, ich składu florystycznego, struktury piętrowej i warunków glebowych.
Vinca minor występuje najczęściej w drzewostanach dębowo-bukowych i bukowych (stan. 1, 2, 4) oraz sosnowych z domieszką osiki, graba lub je
sionu (stan 5, 6). Nieco rzadziej barwinek spotykany jest w typowych lasach dębowych, a tylko w jednym przypadku stwierdzono go w drzewostanie so- snowo-świerkowym (stan. 10). Drzewostany są na ogól cieniste (przeważa zwarcie koron 70-80%) i w większości przypadków jednowiekowe. W niektó
rych jednak płatach (stan. 1, 3, 7, 10) różnowiekowy drzewostan różnicuje się na dwie podwarstwy, z których wyższa jest mniej zwarta, niekiedy czę
ściowo zniszczona przez wiatry. Notowane są również płaty z barwinkiem, gdzie zwarcie koron drzew nie przekracza 50% (stan. 9).
Większe zróżnicowanie można stwierdzić w stopniu zwarcia warstwy krzewów, który wahał się od 20% (stan. 3) do 70% (stan.9). Badania wykazały, że rozwój warstwy krzewów wpływa zdecydowanie na stopień wykształcania się płatów z barwinkiem i jego żywotność. Stąd w warun
kach słabego rozwoju podszytu leśnego Vinca minor rozwija się bardzo do
brze, a jego płaty są największe pod względem zajmowanej powierzchni.
Przy dużym zwarciu tej warstwy rośnie on słabo i prawie nie zakwita (stan. 9).
W większości stanowisk pokrycie runa wynosiło od 80 do 90%, rzadziej 70% (stan. 4, 9, 10). Roślinami najczęściej towarzyszącymi Vinca minor w runie okazały się gatunki charakterystyczne z klasy Querco-Fagetea, szcze
gólnie: Anemone nemorosa, Carex digitata, Hepatica nobilis i Melica nutans oraz gatunki charakterystyczne rzędu Fagetalia, np. Pulmonaria obscura, Galium odoratum, Asarum europaeum, Dryopteris filix-mas i Daphne meze- reum. W każdym badanym płacie występował też w dużej liczebności Oxa- lis acetosella — gatunek należący do grupy roślin towarzyszących. Z grupy tej często spotykane były też Urtica dioica, Majanthemum bifolium, Rubus hirtus i Geranium robertianum. Rzadko w większej liczbie towarzyszą bar
winkowi gatunki charakterystyczne klasy Vaccinio-Piceetea, takie jak Vac- cinium myrtillus (stan. 5, 9, 10) i Trientalis europaea (stan. 9).
W większości płatów z Vinca minor warstwa mszysta nie wykształca się zupełnie (stan. 1, 4-6) lub mszaki pojawiają się tylko sporadycznie (stan. 2, 3, 10). Maksymalnie warstwa ta osiąga 40% pokrycia (stan. 8). Stanowią ją najczęściej następujące gatunki: Plagiomnium affine, P. undulatum, Pohlia nutans i Hypnum cupressiforme.
Vinca minor rośnie przeważnie na terenach lekko falistych lub falistych w środkowych, górnych czy szczytowych położeniach zboczy, zwykle o na
chyleniu 2-3° (stan. 1, 3, 7-9). Rzadziej można spotkać barwinek na równi
nach o nachyleniu od 0 do 2° (stan. 6) lub na zboczach wyższych pagórków i wąwozów (stan. 4). Rozmieszczenie nie wykazuje szczególnego związku z ekspozycją zboczy. Rośnie on bowiem na skłonach o bardzo różnorod
nej wystawie. Nie stwierdzono go tylko na stokach o ekspozycji wschodniej.
