Œwiatow¹ spo³ecznoœæ geochemiczn¹ spotka³a wielka strata. W dniu 30.09.2008 r. po ciê¿kiej chorobie zmar³ prof. Hitoshi Sakai, pionier zastosowañ izotopów trwa³ych w geochemii.
Hitoshi Sakai urodzi³ siê w Shimizu w prowincji Shizu-oka w roku 1930. Dorasta³ w atmosferze wojennej. Studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Tokijskiego podj¹³ w roku 1949. Tam te¿ rozpocz¹³ swoj¹ karierê naukow¹ w latach 50. XX w., publikuj¹c znakomit¹ pracê Fractio-nation of sulfur isotopes in nature (1957, Geochim. Cosmo-chim. Acta, 12: 150–169). Kolejno pracowa³ na Uniwersy-tecie Okayama w Misasa, UniwersyUniwersy-tecie Tokijskim i na Uniwersytecie w Yamagata do roku 1996. Przez d³ugie lata pe³ni³ funkcje wiceprezydenta i prezydenta IAGC — Miê-dzynarodowej Asocjacji Geochemii i Kosmochemii (1988–1996).
Jego dorobek stanowi niezwykle istotny wk³ad w zro-zumienie frakcjonowania izotopów trwa³ych w przyro-dzie, a w szczególnoœci w œrodowiskach hydrotermal-nych. W ostatnich latach aktywnoœci zawodowej Profesor Sakai bada³ dzia³alnoœæ hydrotermaln¹ w pióropuszach p³aszcza Ziemi. Jako pierwszy udowodni³, ¿e ze stref ryfto-wych oceanu uwalnia siê ciek³y dwutlenek wêgla (1990, Science, 248: 1093–1096).
Profesora Hitoshi Sakai pozna³em w roku 1980 w Edmonton w Kanadzie na sympozjum Water-Rock Inter-action. Nasza znajomoœæ i wspó³praca trwa³a a¿ do Jego œmierci. We wrzeœniu 1989 r. badaliœmy wspólnie sk³ad izotopowy helu w Karpatach fliszowych, aby oceniæ udzia³ helu z p³aszcza Ziemi w gazach i wodach podziemnych (1997, Geochem. J., 31: 383–394).
Prof. Hitoshi Sakai by³ znakomitym naukowcem, skromnym i wra¿liwym cz³owiekiem. Dziêki swojej otwartoœci, ciekawoœci œwiata i ludzi, licznym naukowym kontaktom, które czêsto kontynuowa³ na niwie prywatnej, sta³ siê znakomitym i efektywnym ambasadorem Kraju Kwitn¹cej Wiœni. W jego dzia³alnoœci aktywnie wspiera³a Go ¿ona Sadako. Wspó³pracownicy i przyjaciele bêd¹ Go zawsze pamiêtaæ. Sayonara.
Pawe³ M. Leœniak
F. PREUSSER, I. HAJDAS & S. IVY-OCHS (eds.) — Recent progress in Quaternary dating methods. Quaternary Science Journal (Eiszeitalter und Gegen-wart), vol. 57, no 1-2 (special issue), 2008, 252 str., 116 fig., 13 tab.
Publikacja cenna nie tylko dla badaczy czwartorzêdu Nowy, podwójny numer czasopisma Quaternary Science Journal (Eiszeitalter und Gegenwart) ukaza³ siê w sierpniu 2008 r. Jest to wydanie specjalne, poœwiêcone zastosowaniu metod fizyki do datowania utworów czwartorzêdowych. Okaza³y, bogato ilustrowany zeszyt zawiera publikacje (najczêœciej zbiorowe) autorów pracuj¹cych w Austrii, Niemczech, Szwajcarii, USA i w Wielkiej Brytanii. S¹ to prace przegl¹dowe, zawieraj¹ce wprowadzenie do poszczególnych metod fizycz-nych stosowafizycz-nych w datowaniu utworów czwartorzêdowych, ilustrowane przyk³adami wykorzystania tych metod i z regu³y wzbogacone obszernym wykazem literatury przedmiotu, przy czym niektóre pozycje literatury zosta³y opublikowane w 2007 r. Autorami artyku³ów zamieszczonych w tym tomie s¹ w
wiêk-szoœci osoby szeroko znane i cenione na miêdzynarodowym rynku naukowym:
Datowanie radiowêglem i jego zastosowanie w badaniach czwartorzêdu (I. Hajdas);
Datowanie magnetyczne osadów czwartorzêdowych (U. Hambach, C. Rolf, E. Schnepp);
Datowanie metod¹ uranowo-torow¹ fosylnych korali i spe-leotemów (D. Scholz, D. Hoffmann);
Datowanie metod¹ uranowo-torow¹ interglacjalnych i inter-stadialnych torfów niskich i lignitów. Mo¿liwoœci i ograni-czenia (M.A. Geyh);
Datowanie luminescencyjne: podstawy, metody i zastosowa-nia (F. Preusser, D. Degering, M. Fuchs, A. Hilgers, A. Kade-reit, N. Klasen, M. Krbetscheck, D. Richter, J.Q.G. Spencer); Datowanie materia³u czwartorzêdowego metod¹ rezonan-su spinu elektronowego (ESR) (G. Schellmann, K. Beer-ten, U. Radtke);
Datowanie ekspozycji powierzchniowej za pomoc¹ nukli-dów kosmogenicznych (S. Ivy-Ochs, R.F. Kober); Datowanie pogrzebania osadów za pomoc¹ ziemskich
nuklidów kosmogenicznych (A. Dehnert, C. Schluechter); 960
Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 11, 2008
Zastosowanie w archeologii produkowanych in situ ziem-skich nuklidów kosmogenicznych. Przegl¹d schematyczny (N. Akcar, S. Ivy-Ochs, C. Schluechter);
Pos³ugiwanie siê wiekiem numerycznym i jego losowa nie-okreœlonoœæ (M.A. Geyh).
W krótkim omówieniu nie sposób zaj¹æ siê szczegó³owo wysoko specjalistycznymi pracami zawartymi w zeszycie. Mo¿na jedynie zwróciæ uwagê na kilka zagadnieñ. Przede wszystkim na podkreœlenie zas³uguje poruszenie niemal wszyst-kich problemów, jakie wi¹¿¹ siê z datowaniem utworów czwarto-rzêdowych metodami fizycznymi. Obszerne i poparte bogat¹, aktualn¹ literatur¹ przedmiotu wprowadzenia do tych metod pozwalaj¹ na ich zrozumienie nawet tym osobom, które dotych-czas nie stosowa³y tej metodyki. Przyk³ady, dotycz¹ce wyników najnowszych badañ i ich interpretacji, s¹ z regu³y bardzo dobrze dobrane i odnosz¹ siê do ró¿norodnych utworów czwartorzêdo-wych, a tak¿e jednostek morfologicznych (w wypadku okreœlania czasu ekspozycji utworów czwartorzêdowych i starszych). Wiele
prac zawiera informacje przydatne dla innych — poza badaczami czwartorzêdu — specjalistów z zakresu nauk o Ziemi (np. hydro-geologów wykorzystuj¹cych izotopy kosmogeniczne do datowa-nia wód podziemnych). W sumie, omawiana publikacja mo¿e stanowiæ minipodrêcznik stosowania wybranych fizycznych metod datowania w szeroko pojêtych naukach geologicznych. Jej walorem jest po³¹czenie przystêpnoœci z wysokim poziomem naukowym wiêkszoœci zawartych opracowañ.
Osobiste zastrze¿enia recenzenta budzi zakorzenione w miê-dzynarodowej terminologii naukowej i oczywiœcie czêsto stoso-wane w pewnych artyku³ach pojêcie ziemskich nuklidów kosmo-genicznych (terrestrial cosmogenic nuclides). Pojêcie to zawiera w sobie sprzecznoœæ, której autorzy cennych sk¹din¹d prac zdaj¹ siê ju¿ nie zauwa¿aæ. Korekta niektórych tekstów pozostawia nieco do ¿yczenia (np. spis literatury zamieszczony na str. 252).
Jan Dowgia³³o
Aktualia ropy naftowej i gazu ziemnego
Jerzy Zagórski
1Œwiat. Komunikaty o huraganie Gustaw, zbli¿aj¹cym siê do Zatoki Mek-sykañskiej, przypomnia³y o zniszcze-niach spowodowanych przez huragan Katrina w 2005 r. i wywo³a³y zaniepoko-jenie na rynku naftowym. Jednak¿e wielu analityków wskazywa³o, ¿e ze wzglêdu na zmniejszony popyt na produkty nafto-we w USA enafto-wentualne przerwy w pracy rafinerii nie bêd¹ tak dotkliwe jak 3 lata temu. Ostatecznie si³a huraganu zmniejszy³a siê przed dotarciem do wybrze¿a Luizjany, ale podjête œrodki bezpieczeñstwa w znacznym stopniu ograniczy³y wydobycie ropy i gazu. Rozpoczêta 26 sierpnia w zatoce ewakuacja personelu objê³a 626 plat-form produkcyjnych (z ³¹cznej liczby 717 platplat-form za³ogo-wych) i 100 platform wiertniczych (z ogólnej liczby 121). Dopiero 2 wrzeœnia mo¿na by³o rozpocz¹æ inspekcje stanu platform i instalacji poprzedzaj¹ce powrót za³óg do pracy. Wydobycie ropy naftowej w Zatoce Meksykañskiej, wy-nosz¹ce przeciêtnie 176 tys. t/d, zosta³o niemal ca³kowicie przerwane. Podobna sytuacja nast¹pi³a w wypadku gazu ziemnego — wydobycie spad³o o 95%. Zagro¿enie huraga-nem dotknê³o te¿ rafinerie — wstrzymano produkcjê w 14 zak³adach, przez co zdolnoœci przerobowe zmniejszy³y siê o 361 tys. t/d produktów rafinacji. Zamkniêcie portów i ter-minali wi¹za³o siê z wy³¹czeniem z eksploatacji wiêkszo-œci ropoci¹gów i gazoci¹gów.
Jak widaæ, zak³ócenia by³y powa¿ne, jednak reakcja gie³dy nowojorskiej by³a bardzo spokojna — cena ropy WTI wzros³a o 1,50 USD — do poziomu 116,77 USD za bary³kê, ale ju¿ po 2 dniach spad³a do 115,85 USD. Rów-nie¿ w Londynie odnotowano jednodniow¹ zwy¿kê ceny ropy Brent o 1,4%.
Sezon nasilenia huraganów w Zatoce Meksykañskiej trwa od czerwca do listopada i bezpoœrednio po huraganie Gustaw sygnalizowano formowanie siê nastêpnych cyklo-nów — Hanna i Ike.
OPEC. Tym razem decyzje 149. Zwyczajnej
Konfe-rencji OPEC, która odby³a siê w Wiedniu 9 i 10 wrzeœnia, mia³y natychmiastowy wp³yw na ceny ropy. Konferencja podtrzyma³a opiniê komitetu steruj¹cego OPEC, ¿e na ryn-ku utrzymuje siê wyraŸna przewaga poda¿y nad popytem i wobec tego zwiêkszanie wydobycia nie jest celowe. Usta-lono, ¿e po¿¹dany poziom produkcji ropy powinien wyno-siæ 3,9 mln t/d, i jak zwykle wezwano cz³onków OPEC do œcis³ego przestrzegania tych postanowieñ. Na rynku surowców zanotowano spadki — cena ropy WTI 10 wrze-œnia wynosi³a 102,58 USD za bary³kê, a ropy Brent nawet 98,97 USD. W ci¹gu dnia notowania by³y nawet poni¿ej 100 USD, co stanowi³o najni¿szy poziom od 5 miesiêcy. Aktualne limity wydobycia uwzglêdniaj¹ udzia³ nowych cz³onków OPEC, tj. Angoli i Ekwadoru, oraz zawieszenie cz³onkostwa przez Indonezjê. Termin nastêpnego spotka-nia, na którym mo¿na siê spodziewaæ decyzji o zmianach poziomu produkcji ropy, wyznaczono na 11–12 grudnia w Oranie.
Gruzja. Wysadzenie ruroci¹gu Baku–Tbilisi–Ceyhan
(BTC) 6 sierpnia br. (Prz. Geol., vol. 56, nr 10, str. 879) by³o pocz¹tkiem powa¿nych zak³óceñ w transporcie ropy i gazu z rejonu Morza Kaspijskiego, przede wszystkim z Azerbej-d¿anu. Z powodu dzia³añ wojennych kolejno przestawa³y funkcjonowaæ równie¿ inne po³¹czenia. Ze wzglêdu na zagro¿enie personelu i instalacji najpierw British Petro-leum zamkn¹³ 2 inne ruroci¹gi: ropoci¹g Baku–Supsa i ga-zoci¹g Baku–Tbilisi–Erzurum do Turcji. Spowodowa³o to ograniczenie wydobycia ropy ze z³ó¿ Azeri-Chirag-Gune-szli ze 115 tys. t/d do 20 tys. t/d. Przez kilka nastêpnych dni dzia³a³ jeszcze transport kolejowy do Batumi, ale po znisz-czeniu g³ównego mostu na tej trasie, 18 sierpnia równie¿ to po³¹czenie zosta³o przeciête. Pozosta³ jedynie ruroci¹g 961 Przegl¹d Geologiczny, vol. 56, nr 11, 2008
