Katowicki Oddział Polskiego Towarzystwa Historii Medycyny po 15 latach pracy

662 Kronika

to również szeregowych członków PTB, których działalność, niejednokrotnie bardzo ważna dla poznania dziejów botaniki i instytucji związanych z b otaniką w Polsce, nie m a szans być utrw aloną w inny sposób. K ierow nictw o A rchiw um objął doc. Tom asz Majewski.

Wanda Grębecka

(Warszawa)

K ATOW ICKI O D D ZIA Ł PO LSK IEG O TOW ARZYSTW A H ISTOR II M ED Y C Y N Y PO 15 LATACH PRACY

Zrzeszenia historyków nauk m edycznych m ają na ziem iach polskich z górą półwiekową tradycję. Już bow iem w szóstym roku po odzyskaniu niepodległości przez nasz kraj,1 w 1924 r., zwołany został do W arszawy pierwszy zjazd m iłośników tej dyscypliny. Odbył się on z inspiracji profesora Wydziału Lekarskiego UJ — d r W ładysława Szumowskiego — w mie­ szkaniu prof. UW — d ra Franciszka Giedroycia. Wzięło w nim udział siedmiu pracow ników naukow ych wyższych polskich uczelni, a m. in.: J. Bieliński, F. G iedroyć, A Wrzosek, A. T rzebiński1.

N a zjeździe tym pow ołano d o życia pierwsze tego typu stowarzyszenie pod nazwą Polskie Towarzystw o M iłośników H istorii M edycyny z siedzibą w Poznaniu. Prezesem został wybrany profesor U J i U P — A dam W rzosek. W rok później (1925) utw orzono 4 oddziały Towarzystw a: w K rakow ie, we Lwowie, W arszawie i Wilnie. O rganem Towarzystwa było czasopism o „A rchiw um H istorii i Filozofii M edycyny” , redagow ane w Poznaniu, od 1924 r. przez A dam a W rzoska. Pism o to ukazyw ało się — z przerw ą w okresie okupacji — do ro k u l9 4 9 2. Od września 1939 do czerwca 1956 roku nie istniało w naszym kraju żadne zrzeszenie miłośników historii nauk medycznych. D opiero dnia 11 VI 1956 r. docent R obert Rembie- liński utworzył w Łodzi podobne stowarzyszenie p od nazw ą Sekcja H istorii Farm acji przy Polskim Towarzystwie Farm aceutycznym . W roku następnym , dnia 3 kw ietnia 1957 r. grono m iłośników historii, a m. in. profesorow ie: Stanisław K onopka, Ksawery Rowiński i Bolesław Skarżyński powołali drugie tego rodzaju stowarzyszenie Polskie Tow arzystw o H istorii M edycyny z siedzibą w W arszawie, działające do dnia dziszejszego. N a prezesa Z arządu G łównego P T H M wybrano prof. Stanisława K onopkę, który urzędow ał na tym stanow isku z 3-letnią przerw ą do roku 1970. Obecnie, od 1977, funkcję prezesa Z G PTH M pełni rektor W ojskowej Akadem ii Medycznej w Łodzi — docent Tadeusz Brzeziński.

O zainteresow aniach badaniam i historycznym i w środow isku medycznym i farmaceutycznym świadczyć m oże fakt, że w krótkim czasie zaczęły pow staw ać oddziały Towarzystw a w różnych ośrodkach kraju. Jak o jeden z pierwszych pow stał Oddział w Łodzi, kierowany w latach 1957— 68 przez prof. R oberta Rembielińskiego. W następnych latach powstały Oddziały: w Białym stoku, G dańsku, K atow icach, K rakow ie, Olsztynie, Szczecinie, Warszawie i W ro­ cławiu.

*

Oddział K atow icki rozw inął się w 1964 r. z inspiracji Z arządu Sekcji Historii Farm acji (istniejącej w K atow icach od 1959) w pow iązaniu z K om isją H istorii R uchu Zawodowego Związku Pracow ników Służby Z d ro w ia3. Stowarzyszenia te skupiały przeważnie członków Związku Zawodow ego PSZ, interesujących się historią nauk medycznych. Zebrania w począt­ kowym okresie poświęcone były problem om zabezpieczania i grom adzenia dokum entów archiw al­

3 „Archiwum H istorii M edycyny” T .I: 1924 s. 230.

2 Materiały X I I Zjazdu Polskiego Towarzystwa Historii M edycyny. Łódź 1979 s. 1. 3 Oddział katow icki PTH M pow stał w 1964 pod nazw ą Towarzystw o H istorii M edycyny i Farm acji, ale w następnym ro k u (1965) nazwa ta została zm ieniona. Przy rejestracji w Urzędzie M iejskim opuszczono w yraz: „F arm acji” .

Kronika 663 nych, om aw ianiu ich treści, analizow aniu działalności ludzi zasłużonych dla kraju, a szczególnie dla Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego.

Z biegiem czasu okazało się, że n a odrębne potraktow anie zasługuje zaangażow anie lekarzy i farm aceutów w akcjach społecznych i narodowowyzwoleńczych. U kazano także, że na wnikliwe opracow anie oczekują biografie wybitniejszych pracow ników służby zdrow ia, których udział w życiu kulturalnym wyraźnie się zaznaczył i którzy odegrali istotną rolę w historii nauki.

W łaśnie te względy, jak również konkretne zainteresow ania przeszłością upraw ianych dyscyplin, spow odowały wyodrębnienie się z dotąd działających stowarzyszeń (Sekcji H istorii Farm acji i H istorii Ruchu Zawodowego) odrębnego O ddziału w K atow icach. Spośród członków pierwszego zarządu przypom nieć należy przewodniczącego — dra med. Edw arda H ankego, społecznika i postańca śląskiego. W niósł on niem ały w kład pracy w rozwój Towarzystw a i utrzym ał z nim kontakty do ostatnich chwil życia (1974). W uzaniu zasług dla rozw oju dyscypliny wyróżniony został godnością członka honorow ego Towarzystw a. Przez okres 12 lat (1964— 76) obowiązki sekretarza O ddziału sprawował historyk farmacji, d r D ionizy M oska.

A ktualne potrzeby społeczne i zainteresow ania historyczne członków wpłynęły na określone kierunki działania. I tak np. wiele prac badawczych skupiło się w okół udziału lekarzy, farm aceutów i innych pracow ników służby zdrow ia w akcjach pow stańczych i plebiscytowych.. O drębną grupę problem ow ą stanowiły rozw ażania nad pozycją społeczną i w arunkam i pracy lekarzy, farm aceutów , stom atologów w okresie zaborów i lat międzywojennych. K olejnym tem atem były dzieje m artyrologii pracow ników medycznych, w spom nienia okupacyjne, notatki z więzień i obozów koncentracyjnych.

Związany tem atycznie z powyższymi pracam i n u rt badawczy dotyczył udziału lekarzy i farm aceutów w ruchu o p o ru 4. Członków Oddziału interesowały sprawy uspołecznienia aptek, przychodni lekarskich i innych placówek służby zdrow ia w latach międzywojennych i w okre­ sie PR L. Tem atyka ta nie wyczerpywała rosnących i stale rozwijających się zainteresow ań historycznych członków Towarzystwa.

O zapotrzebow aniu społecznym na tego rodzaju tem aty świadczyć m oże żywy udział członków O ddziału w pracach badawczych, w poszukiw aniach archiwalnych oraz w dyskusjach podejm owanych na zebraniach. R osnące zainteresowanie dziejami nauk medycznych przejawiało się w stałym zwiększeniu się liczby historyków medycyny, którzy zgłaszali chęć w spółdzia­ łania z Towarzystwem. O ile w pierwszym roku O ddział K atow icki liczył zaledwie 10 członków, o tyle po 15 latach szeregi jego powiększyły się sześciokrotnie. Stały dopływ nowych członków wpływa na wzbogacenie problem atyki, ulepszanie w arsztatu badawczego autorów oraz ożywienie dyskusji.

Należy też podkreślić, że oprócz członków pracujących od początku istnienia O ddziału (jak: K rzysztof Brożek, Edward H anke, Tadeusz K arolini, W itold K iczka, Stanisław K ohm ann, Zofia Malewska, D ionizy M oska, Franciszek Nowak i in.) włączali się aktyw nie d o pracy nowi miłośnicy historii, podejm ując badania, opracow ując artykuły i referaty.

W ymownym świadectwem działalności O ddziału są liczby. O to w ciągu 15 lat istnienia w K atow icach Towarzystw a H istorii Medycyny odbyło się około 90 zebrań naukow ych, n a których wygłoszono 150 referatów oraz opublikow ano ponad 280 artykułów i większych rozpraw . Publikacje te niewątpliwie wzbogaciły wiedzę o przeszłości omaw ianych dyscyplin i udziale pracow ników śląskich służby zdrow ia w kształtow aniu kultury narodow ej na ziemiach piastowskich wśród szerszych kręgów społecznych. Świadczyć o tym może w spółpraca z Tow a­ rzystwem reprezentantów innych grup zawodowych, ja k np. nauczycieli szkół wyższych i średnich, socjologów, psychologów, i innych.

W ciągu m inionego okresu członkowie O ddziału katow ickiego brali udział w licznych zjazdach, sym pozjach i sesjach naukowych, tak krajowych, ja k i zagranicznych, prezentując na nich własne osiągnięcia. Uczestniczyli m. in. w M iędzynarodow ym K ongresie H istoryków

4 U dział pracow ników śląskiej służby zdrow ia w ruchu oporu przedstaw ił w swej pracy doktorskiej D ionizy M oska.

664 Kronika

Farm acji w Pradze (1971), w Paryżu (1973), w K arl-M arx-Stadt (1976), na których wygłaszali referaty.

O ddział katow icki P T H N w spółpracuje z innym i tow arzystw am i, jak n p .: z Polskim Towarzystwem Lekarskim , Towarzystwem Farm aceutycznym i Stom atologicznym , z którym i organizował wspólne akcje. Z ważniejszych przedsięwzięć wymienić należy urządzenie w 1971 r. O gólnopolskiego Sym pozjum H istorii Farm acji, a w roku następnym uroczystego zebrania dla uczczenia 50 rocznicy pow rotu K atow ic do M acierzy. W lutym 1978 r. zorganizow ano wspólnie Sesję N aukow ą pośw ięconą obchodem 70 rocznicy założenia pierwszych zrzeszeń lekarskich na ziem iach Śląska i Zagłębia. W czerwcu 1979 r. urządzono w raz z Towarzystwem Farm ace­ utycznym Sesję z okazji 35-lecia PR L i 30 rocznicy Śląskiej A kadem ii Medycznej.

Z ważniejszych prelekcji — wygłoszonych na sesjach oraz miesięcznych zebraniach wymienić należy: R zu t oka na rozwój nauk medycznych w Polsce z udziałem w nich towarzystw lekarskich (prof. S. Szpilczyński); 70 rocznica działalności Towarzystwa Lekarskiego w Zagłębiu Dąbrowskim (dr med. O. W róblewski); Towarzystwo L ekarzy Polaków na Śląsku w 70-lecie założenia (dr med. K . Brożek); Historia stomatologii w 30-lecie Śląskiej A kadem i M edycznej (dr K . K enda); Adam Wrzosek w setną rocznicę urodzenia (doc. W. W. G łow acki); Udział Władysława Biegańskiego w rozpowszechnianiu zasad etyki lekarskiej (dr D . M oska); Muzeal­ nictwo medyczne w Polsce (doc. Z. G ajda); Minęło 50 lat od założenia Śląskiego M uzeum (mgr J. M odrzyński); Wincenty Pol potom kiem rodu aptekarskiego (dr F. N ow ak); Tradycje uspołecznienia aptek w Polsce (dr B. Leszczyłowski); Charakterystyka działalności farmaceutów Lubelszczyzny w towarzystwach naukowych (dr H. R om anow ski); Miniona świetność świętego drzewa gwajaku (dr W. Jaroniew ski); Janusz Korczak ja k o lekarz, pedagog, społecznik (dr W. Błońska); Dzieje lecznictwa górniczego na Śląsku (doc. A. R óżanow icz); „Pierwiastki psychopatologiczne w procesach o czary w dobie kontrreformacji (dr med. J. W róblewski); Refleksje o miejscu i roli historii medycyny w badaniach historycznych (prof. B. Michalkiewicz).

P onadto wygłaszli swoje referaty m. in.: m gr M . Bielecka, M . Borowczyk, L. Czajka, doc. J. Fijałek, mgr F. Jankow iak, mgr Z. Jurgutis-Borowicz, d r med. E. K ucharz, dr med. C. K wiatkow ski, doc M . M achalski, doc. F. M artinczak, doc. H. Pankiewicz, d r M . Schmidt, prof. Z. Srebro, d r med. R . Szejna.

W latach 1968— 76 funkcję przewodniczącego pełnił d r Jan O rnowski, natom iast zastępcą był d r Franciszek N ow ak, a skarbnikiem d r N o rb ert Stuła. Pod koniec tego okresu doszło do krótkotrw ałego załam ania się pracy O ddziału, nie zwoływano zebrań naukow ych, zmniejszyła się ilość członków, co w ypada sam okrytycznie zaznaczyć. Jednakże po walnym zgrom adzeniu, odbytym 10 grudnia 1976 r., działalność O ddziału ożywiła się. Nowy zarząd zabrał się z zapałem do pracy, odrabiając pow stałe zaniedbania.

W ciągu ostatniej kadencji (1976— 1980) odbyło się 28 zebrań, w tym dwie sesje naukow e o charakterze rocznicowym, na których wygłoszono łącznie 68 referatów . S potkania cieszyły się dużą frekwencją, a opracow ania stały na wysokim poziom ie. N iestety, nie udało się zrealizować planów związanych ze zorganizowaniem w K atow icach izby muzealnej śląskiej służby zdrowia. Brak lokalu i funduszów u tru d n ia kolekcjonerską działalność, a zgrom adzone dotychczas eksponaty ulegają niszczeniu, co zniechęca kolekcjonerów -hobbistów . Zarząd Oddziału nie zraża się jednak tym i trudnościam i i żywi nadzieję, że uda m u się w końcu przezwyciężyć przeciwności i doprow adzić do pomyślnego zakończenia akcji.

Franciszek Nowak

(Katowice)

O R G A N IZA C JA ZESPOŁU H ISTOR II PA LEO N TO LO G II

Pow stała w 1979 ro k u K om isja Paleontologiczna K om itetu N au k Geologicznych PA N n a posiedzeniu w dniu 18 IV 1980 r. postanow iła powołać kilka zespołów roboczych, a w tym Zespół H istorii Paleontologii. O rgan ten, złożony z paleontologów i geologów zajmujących