708
R ecenzjeN O T A T K I B I B L I O G R A F I C Z N E
Diccionario Encyclopedico Escolapio. B io grafía s de escolapios. P o d red. C lau dio V ila P a la i L u isa M a rii B an d re’áa Reya. Salam an ca 1983 t. 2 Ediciones C a la sa n - cias 589 ss., ilustr.
Dzięki w sp ó łp racy au to ró w z w ie lu k r a jó w E u rop y i A m e ry k i Połud n iow ej p ow stał obszerny tom Diccionario Enciclopédico Escolapio (Encyklopedia P ija ró w ), n iew ątp liw ie in teresujący z punktu w id zen ia historii nauki i polonik ów w nim zawartych. M y śl jego napisan ia zrodziła się w końcu lat sześćdziesiątych w K ap itu le G en eralnej zakonu p ija ró w . M ia ł być w ten sposób w y raż o n y hołd zało życielow i zgrom adzenia — José de C alasansy — w dwusetną rocznicę jego kan o nizacji (1767 r.). H istoria p ija ró w — Z ak o n u K le ry k ó w R egularn ych M atk i Bożej od Szkół Pobożnych, sprow adzonych do P olsk i przez W ła d y s ła w a I V — jest dość dobrze znana przede wszystkim dzięki p ublikacjo m o m aw iającym ich działalność na polu oświaty, a także ich historyczną rolę w kształtow aniu p ostaw patriotycz nych m łodzieży — głów n ie w dobie polskiego Oświecenia. W d orobku naszej lite ra tu ry historycznej temat szkół pijarskich jest często p odejm ow any. B rak nato m iast słow nika czy encyklopedii, ukazujących życie, działalność n au k o w ą i p ed a gogiczną p ija ró w na przestrzeni dziejów . O czyw iście D E N E S (skrót tytułu słow n ik a u ż y w an y przez w y d a w c ó w ) nie m a charakteru o pracow ania całościow ego i w pełni w yczerpującego, o co zresztą tw órcom encyklopedii nie chodziło. P r z y okazji u w a ga: tom pierw szy nie uk azał się jeszcze; o m aw iać m a kolegia i szkoły pijarskie.
Diccionario Encyclopedico Escolapio poprzedzony jest trzem a odrębnym i w s tę pam i i w yk azem skrótów dzieł podanych w b iblio grafii. D zielą się one na pozycje ogólne i sło w n iki (encyklopedie). Oddzielnie w yróżn ione są skróty czasopism, a także osobno w szelkie skróty uży w an e w tekście D E N E S . P rz y pisaniu jego w s p ó ł p raco w ali, ja k już wspom niałem , liczni autorzy: W ło si, Hiszpanie, W ęgrzy , A u s tr ia cy, Słow acy, P olacy i autorzy z A m ery k i P o łu d n io w ej. N ajczęściej pow tarzające
się n azw iska — to: Dionisio C u ev a i José L ó p e z -N a v io z A ra g o n u ; Vincente F a u - bell, Severino G in er z W a le n c ji i C lau dio V ilá z Katalonii. W szyscy oni są histo ry k am i lub filo lo g am i o dużym dorobku n au k ow y m ; pełnią też fu n k cje kościelne i zakonne.
T a k ja k każde opracow anie tego typu, D E N E S m a uk ład alfabetyczny — hasła osobowe. Oczywiście problem em p rzy jego tw orzeniu b y ł dobór p ijaró w . N a le ża ło przeprow adzić selekcję nazwisk. W y d a w c y przyjęli, chyba jedyn ie w łaściw ą, zasa dę um ieszczania w słow n ik u tylko tych zakonników , którzy w y ró żn ili się w his torii przede wszystkim działalnością nau kow ą, dydaktyczną i oczywiście religijn ą. W e w stępie zaznaczono, iż au to ró w o b o w ią z y w a ł p ew ien określony schemat p rzy pisaniu bio gram ó w , narzucony przez w y d a w c ę . M im o to trudno było utrzym ać jedn olitą form ę ze w zg lęd u na różnorodność środow isk i stylu pisania poszczegól nych au torów . T ym w iększa zasługa redak to ró w kierujących całością encyklopedii, m. in. C lau dio V ilá P alá, który oprócz o b o w iąz k ó w edytora p rzy go tow y w ał sam znaczną część m ateriału.
W notatkach biograficznych poza oczywistym i danymi, takim i ja k data i m iejsce urodzenia, data śmierci, tytuły i stanow iska w hierarchii kościelnej, om ó w io n o w m iarę m ożliwości dokładnie działalność poszczególnych postaci: m iejsca kształcenia, działalność naukow ą, zainteresowania, kontakty naukow e, a także działalność religijn ą. D u ży nacisk położony jest na pracę w dziedzinie oświaty. W encyklopedii zastosowano chronologiczny u k ła d m ateriału. N ie w ą tp liw ie cenne z p unktu w id zen ia czytelnika jest wyszczególnienie na końcu biogram u dzieł n a pisanych przez o m aw ian ą postać.
C h araktery zu jąc Diccionario Encyclopedico Escolapio nie można nie w sp o m nieć o licznych polonikach w nim w ystępujących. P rz y op racow aniu D E N E S p r a
-R ecenzje
709
ow ali zresztą Polacy, przede w szystkim p ro f. ojciec Inocenty B u b a z K ra k o w a . Jest on autorem wszystkich b io g ra m ó w dotyczących polskich p ija ró w (je g o n a z w isk o m ożna znaleźć ró w n ież w słow niku), których jest w ie lu , gd y ż stu m. in. S tan isław K onarski, O n u fry Kopczyński, B on ifa cy Jundziłł, b ra cia K a je ta n i W i n centy Skrzetuscy, A ntoni W iśn ie w sk i. Z w ró ć m y przy tym u w agę, iż w szyscy oni położyli n iew ątp liw e zasługi w dziejach polskiej n au k i i ośw iaty. O czyw iście — w Encyklopedii P ija ró w znalazły się — siłą rzeczy — rów nież n azw isk a o m niejszym znaczeniu.
W ra c a ją c raz jeszcze do pozycji bibliograficznych, sądzę, że cennym pom ysłem jest umieszczenie na początku sło w n ika alfabetyczn&go w y k a z u o pracow ań, d oty czących om aw ianych postaci. D zięki temu w ła ś n ie u k ła d o w i m ożna bez tru d u zorientować się w literaturze przedmiotu, a podział n a o praco w an ia ogólne, p a miętniki, sło w n iki i encyklopedie (ogólne i kościelne) oraz na czasopism a u ła tw ia tę orientację. P e w n ą trudność sp raw ia ć m oże jedynie p oszukiw an ie odpow iedniej pozycji o podobnych skrótach. W zestaw ieniu b iblio graficzn ym jest około czter dziestu o p racow ań polskich autorów , m. in. Feliksa B entkow skiego, Juliana Ł u k a szewicza, M a ria n a Plezi, W ik to ra W ąsik a . Spośród polskich sło w n ik ó w i encyk lo pedii trzeba w ym ien ić Encyklopedię wychowania S tan isław a Łem pickiego, Dariusz uczonych Polaków... Ignacego Chodynickiego, Encyklopedię katolicką ( K U L ) pod redak cją R om u ald a Łukaszew icza, L u b o m ira B ień kow skiego i Felik sa G ryg lew icza czy Z ygm u n ta Chełm ickiego Podręczną encyklopedię kościelną.
D o d atk ow ą w artość stan ow i bardzo w yso k i poziom techniczny i graficzn y książki oraz duża liczba doskonałych ilustracji (w ie le ko lo ro w ych ). W szystko to składa się na w y ją tk o w o cenną pozycję, ja k ą jest Diccionario Enciclopédico E s colapio.
W p rzygotow aniu do dru k u zn ajd u je się obok w zm ian k o w a n ego uprzednio to m u p ierw szego rów nież tom trzeci tej serii. Dotyczyć on będzie działalności p ija ró w w poszczególnych prow incjach.
P a w eł K om orow sk i (W a rs z a w a )
P a t E a r n s h a w : A Dictionary of Lace. H a v e rfo rd w e s t 1982 240 ss. + 40 ryc. S ło w n ik i techniczne różnych bran ży w łókienniczych u k a z u ją się ostatnio dość często w literaturze anglosaskiej. W ią ż e się to z zapotrzebow aniem w spółczesnego specjalisty i szerszego gron a czytelników n a zw ięzłe zestaw ienia in fo rm acji ła t w y c h do odnalezienia w najprostszym porząd ku alfabetycznym . O ile o m aw ian y przeze m nie sło w n ik b a r w n ik ó w i fa rb ia rs tw a K . G . P o n tin ga jest raczej w y d a w nictw em do czytania u jętym w form ie alfabetycznych haseł, o tyle P a t E a rn sh a w p rzy go tow a ła krótkie hasła in form acyjne. A u to rk a w y d a ła uprzednio w 1980 r. o pracow anie u łatw iające techniczną identyfikację różnego typu historycznych i współczesnych koronek: igłow ych, klockow ych, dzianych i m aszynowych. O m a w ia n y sło w n ik jest n iejako „podręcznym ” rozpisaniem na hasła tych wiadom ości. A u tork a dobrze zred ago w ała hasła dotyczące tak w szelkiego ro d zaju n a z w k o ro nek i ich rozw iązań technicznych, ja k i narzędzi oraz m aszyn służących do ich w y tw arzan ia, m iejscow ości i k r a jó w słynących z ich p ro d u k c ji i n ajsław n iejszych tw órców . W sumie słow nik o bejm u je około 400 zw ięzłych haseł.
P o d sta w o w e techniki ręcznego k o ron k arstw a ro zw in ęły się dopiero w X V w., najpóźniej ze wszystkich bran ży włókienniczych. K oron k a ig ło w a p ow stała w o - parciu o zdobienie płótna najprostszym i koron kam i szytymi, podczas g d y koron ka klo cko w a ro zw in ęła się z plecionkarskich rozw iązań pasam oniczych. M od a na
