cze, funkcje opiekuńcze, postawy opiekuńcze, sytuacje opiekuńcze, czynności opiekuńcze i at m osferę opiekuńczą. Liczba składników struk turalnych sprow adza się tu do syntetycznego wystarczającego minimum, koniecznego warunku aktualizacji właściwego przebiegu opieki. Jest to model rzeczywistej opieki.
Różnorodność przejaw ów ludzkiej aktyw no ści w dziedzinie opieki, ujaw nia potrzebę w y odrębnienia jej różnych wcieleń, czyli kategorii. W tym punkcie swoich rozw ażań Zdzisław D ąb rowski wskazując na pow iązania pedagogiki opie kuńczej z innymi dziedzinami życia i działalności wyodrębnia jej różne kategorie - kategorię opieki, rodzinną, społeczną, leczniczą, religijną, moralną, prawną, w ychow aw czą i ekonomiczną. Najwięcej problemów sprawia zdaniem autora wyodrębnie nie opieki jako kategorii w ychowawczej. Proces opiekuńczo-w ychow awczy jest bow iem często widziany jako nierozdzielny. Należy jednak doko nać rozdziału, aby uniknąć pom ieszania czy na kładania się pojęć. Kolejny rozdział został więc poświęcony ustaleniu relacji m iędzy opieką a w y chowaniem.
Z przeprowadzonej analizy wynika, że rela cje m ają w większości charakter obiektywnych zależności. Pojęcie „opieka” i „w ychow anie” najczęściej krzyżują się choć czasem są sprzecz ne, przeciwne, tożsame lub niezależne.
Ostatni rozdział om aw ia podstaw ow e sw ois tości aksjologii opieki. A utor stwierdza, że opieka opiera się przede w szystkim na wartościach al- locentrycznych, w yprow adzonych bezpośrednio z wartości najwyższej - człow
ieka-podopieczne-go. W artości te są kategoriami realnymi zawiera jącym i się w osobie i egzystencji podopiecznego. Porównując obydwie części książki wyraźnie widać ja k rozw inęła się pedagogika opieki. Z działalności społecznej, „odruchu ludzkiego serca” stała się sam odzielną dyscypliną naukową z zapleczem metodologicznym i teoretycznym.
Zdzisław Dąbrowski w bardzo przejrzysty sposób przedstawił dyscyplinę naukową, którą się zajmuje. Bardzo pom ocne są liczne wykresy i tabele szeregujące zwięźle i obrazowo om aw ia ne tematy.
Trzecia część prezentowanej książki, rów nież autorstw a Zdzisława Dąbrowskiego, jest ze braną term inologią pedagogiki opiekuńczej. A u tor nazywa ją „przysłowiowym gwoździem pro gram u” ze względu na nowatorstwo i innow acyj ność ujęcia. W porządku alfabetycznym zostały przedstawione podstawowe pojęcia, którymi po siłkuje się pedagogika opiekuńcza. Jednocześnie część ta jest jakby syntetycznie zebraną inter pretacją części drugiej i umożliwia szybkie znale zienie potrzebnego terminu. Uszeregow anie has łam i w formie słownika jest bardzo przydatne dla studentów a także dla osób zajmujących się zawodow o opieką nad dzieckiem.
Choć autor głównie trzecią część nazyw a nowatorską, wydaje się, że cała praca zasługuje na takie miano. Nie tylko ułatwia studiowanie, ale także przedstawia w sposób skondensowany duży zasób informacji o tej młodej, ale wciąż dynam i cznie rozwijającej się dyscyplinie naukowej.
Anna Sobków
Domus et Familia - ideały życia rodzinnego, red. Ilona Błaszczyk
i Juliusz Jundziłł, Bydgoszcz 2000, ss. 107
Tem atyka prezentowanej książki obraca się wokół zagadnień w ychowania w rodzinie, przed stawionego w aspekcie historycznym . N a uwagę zasługuje również chęć ujęcia tego zagadnienia tak, aby zaznaczyć aspekty ja k najbliższe w spół czesności.
W literaturze historyczno-pedagogicznej nie wiele miejsca pośw ięca się badaniom historii rodziny, zwłaszcza w bardziej odległej przeszło
ści, starożytności czy średniowieczu. Tak więc celem niniejszego tomu rozpraw jest ukazanie analizowanych zagadnień tak, aby m ożna je było odbierać w kategoriach zastosowań we w spół czesnych badaniach funkcjonowania rodziny, a zwłaszcza dydaktyce na kierunkach historii i pedagogiki.
R ecenzow ana praca składa się z krótkiego W stępu i artykułów dziesięciu autorów. W śród
nich są głównie pracownicy Katedry Historii Edukacji i W ychowania w Rodzinie Akadem ii Bydgoskiej.
Dwa pierwsze artykuły W. W ołoszyn i K. Kalki w prow adzają nas w problem atykę rodziny, jej kształt i działania jako w spólnoty. Szkic problemowy W. W ołoszyn przedstaw ia nam spe cyfikę rodzinną oraz istotne cechy w ychowania w rodzinie. Autorka traktuje o ważnej potrzebie' jak ą jest dobrze zrealizowane w ychow anie w ro dzinie. Należałoby podkreślić, że problem ten jest tylko naszkicowany, natom iast autorka odsyła do bogatej bibliografii tego tematu, co umożliwia, zwłaszcza studentom, sam odzielne poszerzanie rozpatrywanego zagadnienia.
K. Kalka rozw aża problem rodziny jako wspólnoty tworzącej całość, o nowej jakości widzianej od strony filozoficznej. Trzeba pod kreślić również historyczny w ym iar tego opraco wania, gdyż autor posługuje się m ateriałem teolo gicznym z okresu średniowiecza. Poza tym autor prezentuje nurt tomistyczny, co m ogło zostać zasygnalizowane w tytule artykułu.
Rodzina skupia najważniejsze w pływy otocze nia, przetwarza je dając środow isku w znacznym stopniu ukształtow anąjednostkę. T ak więc kolejne rozważania dotyczą kształtu i funkcjonow ania rodziny i wychowania w Rzymie. O pracow ania odnoszą się zarówno do zagadnień teoretycznych, czyli ideałów, jak i realiów wychowania w rodzinie.
Artykuł Juliusza Jundziłła dotyczy analizy jednego z trudniejszych do interpretacji źródeł pochodzących z późnego cesarstw a rzym skiego, mianowicie biografii cesarskich zw anych Scrip-
tores Hisloriae Augustae (SHA), ujętego od stro
ny charakterystyk dotyczących życia rodzinnego, roli i wykształcenia w życiu opisyw anych cesa rzy. Autor stara się udowodnić, iż problem atyka rodzinna a zwłaszcza poziom w ykształcenia są elementami, które określają czy dany cesarz jest oceniany jako postać pozytyw na bądź negatywna. Pośrednio wskazuje to na osiągnięcie wysokiego poziomu kultury przez społeczeństw o późnorzy- mskie, skoro elementy tak dziś niedoceniane były głównymi wyznacznikami prestiżu władcy.
Artykuły I. Błaszczyk i A. Ossowskiej w pro w adzają nas w problem atykę w ychow ania w ro dzinie rzymskiej okresu w czesnego cesarstwa. I. Błaszczyk od dawna zajm uje się poglądami Seneki, jest to więc kolejny artykuł o zapa
trywaniach pedagogicznych tego filozofa, przed stawiających rodzinę jako środowisko wychowa wcze. Zgodnie z założeniami tomu autorka rozpo czyna od zaprezentowania sylwetki, twórczości i działalności literackiej Seneki. Omawia, zgodnie z tytułem, rodzinę jako środowisko w ychowaw cze w refleksji filozoficznej Lucjusza Anneusza Seneki. Przedstawione rów nież zostały problemy rodzicielstw a jak o współodpow iedzialności za wychowanie, udziału innych członków rodziny w wychowaniu, z uw zględnieniem stosunków między rodzeństwem , dalszych krewnych oraz roli piastunki w wychowaniu.
Autorka wykorzystała bogate źródła wykazane w przypisach, znajdujem y również odnośniki do stosunkowo obfitej literatury naukowej. Umiejętnie łączy analizę realiów i zapatryw ań na życie rodzinne Seneki z perspektyw ą współczesnej peda gogiki, używając nie tylko terminologii, ale również elem entów metodologii pedagogiki i psychologii.
A. O ssow ska zajm uje się poglądami m orali stów na oddziaływania wychowawcze osób nie wchodzących w skład najbliższej rodziny. O gra nicza realizację postawionego zadania do analizy dorobku i poglądów Diona Chryzostoma, Plutar- cha z Cheronei i Pliniusza M łodszego w stosunku do krewnych i osób nie spokrewnionych, dziad ków, wujów, ciotek, służby, niew olników, ma- mek, nianiek, patronów intelektualnych czy ro dzeństwa. Prezentowany jest tu ciąg rozważań na tem at poglądów moralistów skierowanych nie do rodziców, lecz krewnych i osób mniej spokrew nionych, co stanowi dodatkow ą wartość artykułu z racji rzadszego poruszania tych kwestii w litera turze naukowej. U w zględniona została również aktualna literatura zachodnia.
Kolejna grupa artykułów to opracowania B. Stawoskiej-Jundziłł i M. Kosznickiego doty czące zwłaszcza warstwy średniej św iata kultury chrześcijańskiej.
B. Stawoska-Jundziłł kontynuuje tym artyku łem badania nad inskrypcjami chrześcijaństwa z Rzymu okresu III - V I w. A nalizie tym razem poddany został problem wymiernych aspektów m ałżeństwa, czyli czas trwania związku na tle długości życia kobiet w poszczególnych okresach chronologicznych. A utorka zestawia w poszcze gólnych okresach dane liczbowe dotyczące długo ści życia kobiet, długości związku i (jeśli dane pokazują), jak i był wiek w stępujących w związek
małżeński. Autorka wykazuje, iż kobiety żyły krócej niż m ężczyźni. Pow odem była najczęściej śmierć przy porodzie. D anych w stosunku do napisów pogańskich je s t stosunkow o dużo. Zespół tych informacji nie jest jednak na ogół uw zględ niany przez literaturę naukow ą dotyczącą rodziny chrześcijańskiej. Bazuje ona na przekazach Ojców Kościoła, które nie zaw ierają tak dokładnych ujęć (aspekt małżeństwa), co um ożliw ia porównanie realiów i ideałów z życiem uchw yconym wprost.
Drugi artykuł traktujący o późnej chrześci jańskiej rodzinie rzymskiej autorstw a M. Kosznic- kiego, przedstawia aspekty życia rodzinnego w y stępujące w źródłach narracyjnych u poety Auzo- niusza (IV w.), który najpewniej był chrześcijani nem, lecz nie ma w ystarczających danych na temat jego ewentualnej przynależności do Kościo ła. Możemy tu porównać poezję narracyjną z epi grafiką, pokazującą realia życia. Z asługą M. Ko- sznickiego jest zastosowanie przy analizie punktu widzenia pedagogiki, ale i znajom ość teoretycz nych ujęć tworzących ówcześnie Ojców Kościoła. Kolejne dwa opracow ania W. Brzezińskiego i M. Chołodowskiej prezentują średniow ieczną rodzinę polską, jej życie codzienne z punktu widzenia źródeł prawniczych i dokum entów kla sztornych. D użą w artością tych artykułów jest fakt, iż można je traktować jak pew nego rodzaju kronikę ówczesnych dziejów rodziny.
W artykule W. Brzezińskiego znajdujem y fragmenty piętnastowiecznych aktów sądowych z zakresu spraw m ałżeńskich, dotyczących próśb o uniew ażnienie m ałżeństw a. Głów nym celem autora było przedstawienie dawnej praktyki pra wnej Kościoła i sądu w odniesieniu do m ałżeń stwa. Oprócz tego autor prezentuje nam indyw i dualne dzieje konkretnych ludzi połączonych w ię
zami małżeństwa i to za pośrednictwem przyto czonych dosłownie źródeł, co umożliwi studen tom ich dalszą analizę.
Obraz polskiej rodziny średniowiecznej w Księdze Henrykowskiej przedstawia nam M. Chołodowska, przybliżając poglądy mnichów henrykowskich na tem at małżeństwa, dzieci i dal szych krewnych.
Całość om aw ianego zbioru prac zamyka ar tykuł, raczej nie pasujący do tego tomu, po święcony wizerunkowi rodziny w latach 40 i 50, jaki kreowały ówczesne dzieła filmowe, napisany przez P. Zwierzchow skiego. Artykuł zawiera szkic problemu relacji rodzice-dzieci w filmach socrealistycznych. A utor opracowania za cel po stawił sobie wykazanie różnicy relacji rodzice- dzieci przedstawianych w radzieckich i polskich film ach socrealistycznych, zestawiając z tekstami politycznym i, naukowymi i literackimi.
Niewątpliwym walorem recenzowanej pracy jest różnorodność wykorzystanych i przeanalizo wanych źródeł. W arto dodać, że użyteczność tych badań jest bardzo istotna, ponieważ aspekt funk cjonow ania rodziny rzadko był omawiany na łam ach publikacji naukowych.
Podsumow ując, Domus et Familia - ideały
i realia życia rodzinnego jest publikacją stanowią
c ą istotną pomoc w poznawaniu dziejów w y chow ania w rodzinie. Forma narracji sprawia, że praca ta kierow ana jest zarówno do historyków starożytnych czy wychowania, jak i do pedago gów, studentów lub czytelników słabiej orien tujących się w prezentujących zagadnieniach. Bardzo dobre przygotowanie wydawnicze i edy torskie recenzow anej pracy, zachęca do jej prze czytania i głębszej analizy.
Wioletta Rudnicka
Historycy wychowania II Rzeczypospolitej, praca zbiorowa pod
redakcją Władysławy Szulakiewicz, Studio Wydawnicze Familia,
Warszawa 2000, ss. 192
Praca zbiorow a H istorycy wychowania II
Rzeczypospolitej pod redakcją W ładysław y Szula
kiew icz wydana przez Studio wydaw nicze „F am i lia” w W arszawie w 2000 roku zaw iera referaty przygotowane na konferencję naukow ą na tem at
H istorycy wychowania II Rzeczypospolitej. P o glądy - Postawy - Idee.
Teksty dotyczą różnorodnej problematyki, a ich form a pisarska m a również różnorodny charakter: syntetyczny, jak i analityczny. Jako
