Nr 2–3 (9–10) 2009–2010
Marek Kornat
ȗPolitolodzy i historycy wielokrotnie próbowali dokona© typologii reĂi-mów autorytarnych ( J. Linz, A. Per-lmutter), która z kategoryzacji jest PaÑskim zdaniem najbardziej uza-sadniona. Uwzgl¸dniaj¦c bogactwo form autorytaryzmu czy moĂe przed-stawi© Pan wÏasna propozycj¸ typo-logii?
W
Ǧ ϐ Ă ÏÑ ϐ Ǧ ¸ Ǥ ¸ Ă Ï ¸ Ǥ Ǧ ¦ Ǥ × × Ï ȋ Ȍ ǡ Ï Ƿ ¡ dzǤ ͳͻ͵ ÏÏ䦦øǣ Ƿ ¡ Ǥ ò Ú DzǤ Ñ Ǧ Ï Ǧȗ Dr hab. Marek KornatǡǤǤǦ ¸ ¦Ǥǡ¦ ä ǡ ä¦ ¦Ǥ Ǧ ÏǤǤǣǷÏ ͳͻ͵ͲȂ Ȃͳͻ͵ͻdzǢ Ƿ Ȃ Ȃ Ǧ ȂǤ ¦× ͳͻͳͺȂͳͻ͵ͻdzǢ Ƿ×ͳͻ͵ͶȂͳͻ͵ͻǤ¸ dzǤ ¸ Ǧ ͳͻ͵ͶȂͳͻ͵ͺ Ǥ ǡĂ Ǧ äǡ ¦ ǡÏǦ ÏǤä ¦ × Ï Ǥ ×× Ǧ ǡǷ¦ dzǤǦ ä ¸ ¸ Ǧ Ǧ Ǥ Ǧ ¸Ǧ ÏǷdzǤ Ă Ï ǡ Ï Ǧ ǡ Ï ǡ Ǧ ǡ Ñǡ OǦ ǡ Ï ȋ ÏǦ ¦Ăǣ Ƿ Ȃ Ȃ ȂǤ ¦Ǧ ×Ǧ ȋͳͻͳͺȂͳͻ͵ͻȌdzǡǤʹǡ× ʹͲͲͶǡÏȌǤ ǡÏǦ Ƿ¦Ǧ dzǡ ǡĂÏǡĂǦ ×ǡ×ä ÏÑĂǦ Ă ǡ Ï Ǧ Ï ÑǤ ¸ ¦ Ï ǤǤ Ǥ ϐ ǡ × Ǧ ä© ä© Ï ¦© ¦× ¸Ǥ Ǥ ×Ă ¸¸Ǧ ȋȌǤ×Ă ©Ǥäǡ Ă ×ǡ × Ï¸ĂǦ Ǥ Ă
©Ï Ǧ Ǥ ǡ ¦ ×Ǧ ø ÏǤ Ă × ϐ ¸ ÏǦ ǡ ä ¦Ă Ǧ ǤǡĂǡ Ǧ ä© Ă×Ï ä¦ Ǥ¸©ǡ ǡ Ă Ă a priori Ǧ ©×Ǧ ¸©Ǥ Ñǡ Ǧ ǡǦ ¦Ă Ƿdz ͳͻͺͳǤϸÏ× ×Ă ¸Ǧ Ǥ ¦Ă¸© Ï ä ¸ Ǧ Ǥ ȋ ¦ ×ÏÏǡ ÏÏ ÑǷÏÏǦ ÑdzͳͻͻͷȌǤ × Ă ǡĂ Ǧ ¸Ǧ ǡ Ă ä ĂǦ ©ÏȂÏǣǦ ÏäǤ ¦ ä Ñ ǡ ÏǦ ϐ ÏÏǦ ¸¦ ǣ ǡ Ǧ Ǧ Ǥ Ï Ñ Ǧ ǡ ǷÏ Ñ dz ȋǦ ¦ Ǧ ȌǤ©× Ǧ ǡ Ă ä Ǧ ÏÏǦ ǡ äǡ Ȃ Ǧ ϐ Ȃ ¦Ă Ƿ dz ȋʹͲͲͶȌǤ ǡ ×ǡ × ¦ Ǧ ÏǤ צ ¦ ä Ă ǡ Ǧ ȋȌǡצ ©Ă©Ǧ Ϧϐ ¦ǤȋͳͻʹÏ ¦ ¸ǡ Ǧ Ă ¦ ͳͻʹ Ǥǡ Ï© ÏǡÏͳͻ͵ͲǤȌ ǡ ǡ ¦Ï Ǥ ¦ Ï Ǥ Ǧ ¸ǷǦ dz ¦ĂÑ ǷÑ dzǡ Ï ¦Ă ǷÏdzͳͻ͵ Ǥ ×Ă ÏǦ ǡ ¦ȂȂ ĂǡǦ × ©Ǥ ǡ ǡ ǡ ¦Ǧ ϐϐǡ×ÏǦ ¦ Ǧ Ï ÑǤ ĀÏ Ƿ¦¦ dz Ƿ¦ dzǤ ǡä Ǧ Ï ¸ ǡ Ǧ ǡ ǡ Ǧ Ǥ ǡ ¸ Ƿ ¸Ǧ dz Ï©
æ ϸ Ǧ ¦Ǥ ä ¸ä Ï ÑǤ ǡ Ǧ ÑǡǦ ÏǦ Ï Ƿ dzǤ × sine qua nonÏ Ǥ × ¦ Ǧ Ï ǡ¦Ǧ ǡø Ǧ ϐ ¸Ǥ ϐ ¦ ¸ ǡ Ǧ ¸ ¸ Ă ǡ ϐ ÏĂǦ Ǥ ×Ǧ ĂǤ Ă ©ǡ Ǧ ¸ ×Ă ¸¸ Ǧ ǡ Ăää©ǡ Ă ¸©¦©ǷÏdzǡ Ïø Ǧ ø ǷѦǦ dzǡ ͳͻͺͷ Ǥ ǡ Ă ×Ă ¸ Ǧ Ăä ×Ǥ W jakim stopniu autorytaryzm jest problemem poszczególnych paÑstw, a w jakim dotyczy pewnych regionów (Ameryka OaciÑska, Bliski Wschód, Europa crodkowa). ¦ Ǧ ¸cǦ Ǧ Ï Ǧ ÏǤ¸ ¦ÏÑǦ ǡ ¦ × ×ǣ Ǧ Ï ǡ× Ï Ǥ Ǧ Ă × ¦©ǡ Ă cǦ Ǧ Ï Ǧ ǡ ¸ Ǥ Ǧ ǡ Ñǡ Ǧ ǡ Ñ äǤǦ ¸© Ǧ ǡ×Ï Ï Ǧ Ï ¸ Ï ¦× Ǧ Ǥ Ï × Ă ǡ Ă Ǧ Ǥ ä × Ǧ ¸ä© ä ǡ ×Ă ǡ Ǥ Ǧ ×Ăשä ϐ Ǥ ¦Ï Ă ǡ Ǧ ȋǡ ȌǤ O Ñ ä Ǧ ¸ Ï ǡ ¦ Ϧ ϐ¸Ǥ ϐ¦ ¦ ä© Ƿ Ǧ dzǡ ×Ǧ Ǥ ¦ ä ¦Ǧ Ǥ
J. Linz sugerowaÏ, iĂ autorytaryzmu cechuje brak „starannie wypracowa-nej, kierowniczej ideologii”. Niektórzy badacze dostrzegaj¦ pokrewieÑstwo miedzy autorytaryzmem a konserwa-tyzmem. Z kolei Atatürk odwoÏywaÏ
si¸ do idei post¸powych i äwieckich. Czy hasÏa i symbole wϦczone w arca-na imperii maj¦ tylko fasadowy cha-rakter. Jak oceni© w tym kontekäcie sytuacj¸ w Republice BiaÏoruskiej i Wenezueli? ¦Ǧ ϸ ¦ǡ Ă ×Ǧ © ¸ Ăä© ¸ ÑǤ ¦ Ǧ ¦Ă Ǧ ¦ Ǥ Ă Ǧ ä¦Ï ȋͳͻʹȂͳͻ͵ͷȌǡ × Ï ¸ Ǧ Ƿdzǡ ǷdzǤ ×Ï Ǧ cÑǡĂĂ ¸ Ƿä©ädzǤ ǡ Ă Ï Ǧ Ï © ¸ Ǧ ¦ ¦ Ǥ ǡĂÏ ©Ă Ǧ × Ï¸ ÏȋÏǦ ÏϸǦ ϐ ¸Ñ × Ǧ ǦȌǤ ä ǡ Ă ¦Ă Ï Ǧ ¦Ǧ Ï Ñ ¸ ǡ ϸǡä ש Ǥ ¦ Ï Ï ¸ ǷǦ dz Ñ Ǧ ǡ ĂäǤ ¦ ¦ © Ǧ ǫ¦ǤǦ ǡ ¦ Ƿ dz Ǧ Ï ȋǦ ǦȌǡ Ā ¸ Ïǡ Ǧ ©ǡ ¦Ï ĂǦ ¦ ¦ ͳͻ͵ͷȂͳͻ͵ͻǤ ¦ ¦ Ǧ ¸ ǫ¦ ©¸ǫ ¦ ǡ Ǧ ä¸ǡ Ă Ï© ¸ ǡ××ÏǡĂ Ïä ¦¸ Ǧ ǡ ¦ Ǥ Ă ä Ǧ Ï ǡ ä ǡ × ¦ Ǥ ĀÏ×Ï ¦× Ǧ ÏĂ ©Ǥ¦Ǧ æ Āä ǡ Ǥ¦Ăǡ× ¦Ă¸Ǧ ¦Ǥ ÏǦ ¦ ¸Ǥ
W paÑstwach autorytarnych wyst¸po-waÏo cz¸sto „przyzwolenie na opozy-cj¸”. Czy w dÏugofalowej perspektywie prowadziÏo to do utrwalenia reĂimu czy jego liberalizacji?
Ă©Ï©ǡĂ ä©Ï¦¦Ǥ Ïǣ ǡ¦¦ĂǦ ©ÏǤ ÑǦ ¦ǡ¦ ¸Ǧ ĂǤ ×Ă©
¸ Ƿ¦dzǡ Ǧ ¦ ¦¦ǡǦ ¦ ¦¦ ȋǤ ä ÏÏǦ ¦ Ǧ ȌǤ ©ǡĂǦ Ǧ ¸ÏǦ ¦ ϐ× Ǥ Ǧ Ïϐ¸ÑǦ ǡ ¸ ϐ ǤǡĂ Ǧ Ï ¸ ¦ ¦Ǥ Ƿ¦¦dz ͳͻ͵ͺ Ǥ Ï Ă Ă©Ǥ Ï Ǧ ¦ Ï Ǧ ¦ Ǥ ä© ǤÏ × Ǧ שǡ ¸ Ǧ ÏÏÏ Ǧ × ¸ ǡ Ñ äǤ Ï ϐäͳͻ͵ͻǡ Ï ǡ × ͳͻͶͲǡ ÏͳͻͶͳǤǡ ×ø ǡǡÏǦ ͳͻͶͶǤ ä ¦ Ǧ Ǧ × cǦ Ǧ ͳͻͺͻǤ Ϧ ¦ä Ï ¦ ÏǷǦ ¦dzǡ Ƿdzǡ ǣ ¦ × ¸ ǷǦ ĂdzǤ ͳͻͺͻ ĂשÏä ¦ Ǥ ĀǷǦ ¸dz שȂ¦Ǥ¦ Ïǡ×Ǧ ÏǷ Ǧ ¦ ¸dzǡ ¦× ͳͻʹȂ Ȃͳͻ͵ͷǤȋ¦ Ïͳͻ͵ͻÏǤǦ Ï ¦ ¸ǡ ¦ ǡ Ï Ǧ Ǥ ¦ǡä ÏǦ ä ¦Ï ¦¦©äǦ ǡ Ï ¦Ï× ǤȌ ǡ Ǧ ǡ ¸¦ Ñ ¦ ǡ ¸¦Ǧ Ƿ×dzǡ ǡĂǦ ¦¦Ǧ © ÏÏ Ñ © ä¦ǤÏ× ϐÏÏÏǷ¦× dzǤ Ƿ¦ dz ä Ǥ Ï Ïä Ïäǡͳͻ͵ͺÏ ¦Ƿ ¦ ¦dzǤ