"Struktura antropologiczna Mazurów", Brunon Miszkiewicz, Wrocław 1956 : [recenzja] ; "Struktura antropologiczna autochtonicznej ludności Warmii", Brunon Miszkiewicz, Wrocław 1960 : [recenzja]

Stanisław Flis

"Struktura antropologiczna

Mazurów", Brunon Miszkiewicz,

Wrocław 1956 : [recenzja] ;

"Struktura antropologiczna

autochtonicznej ludności Warmii",

Brunon Miszkiewicz, Wrocław 1960 :

[recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 151-152

1961

ogrom nego w k ład u pracy, są pow szech n ie uznane i zysk ały już szereg p och leb ­ nych ocen. O becna pozycja w sposób szczególny w zbogaca dorobek dra C hoj­ nackiego z u w a g i na ogrom ną rozbudow ą inform acji o p oszczególnych p o­ zycjach przez podanie w iad om ości o treści opracow ania oraz w yk azu recenzji. W spółautorem jest Jan K o w a l i k , bib liograf znany w śród P olon ii am ery­ k ań sk iej z om ów ień bib liografii n iem ieckich dotyczących P olski. W spółpraca K ow alik a um ożliw iła u w zględ n ien ie w y d a w n ictw , które w czasie w ojny, czy po w ojn ie, n ie dotarły do naszych bibliotek.

W om aw ianej pracy zastosow an y został szczegółow y podział na część pierw szą, opartą na k ryterium terytorialn ym , a w ich obrębie na poszczególne nauki. N atom iast w części drugiej um ieszczone zostały b ib liografie bibliografii, katalogi w yd aw n icze, b ib lioteczn e i k sięgarsk ie, b ib liografie czasopism i w y ­ kazy k siążek zakazanych. W reszcie część trzecia oparta została na kryterium rzeczow ym i u w zględ n ia poszczególne nauki.

Na stronach 27 — 51 w rozdziale pt. P o m o rz e G d a ń sk ie i b. P ru sy W schodnie znajduje się 160 pozycji b ilio g ra fii odnoszących się do teren u M azur i W arm ii.

U żytk ow an ie k sią żk i u ła tw ia skorow idz autorów i . ty tu łó w prac anoni­ m ow ych.

Staran n e w y d a n ie tego dzieła przez In sty tu t Zachodni zasłu gu je na sp ecja ln ie p od k reślen ie. O baw iam się, że nakład będzie zbyt n isk i w obec rozrastającej się ten d en cji do p ogłębiania w ied zy o stosunkach p olsk o- niem ieck ich .

T a d e u s z Cieślak

BR U N O N M ISZKIEW ICZ, S t r u k t u r a an tr opolo giczna M a z u r ó w , W rocław 1956, s. 63, P olska A kadem ia N auk. Zakład A ntropologii. M ateriały i P race A ntropologiczne Nr 23.

B R U N O N M ISZKIEW ICZ, S t r u k t u r a antr opolo giczna auto ch to n icz n ej lu d ­ ności W arm ii, W rocław 1960, s. 115. P olsk a A kadem ia N auk. Z akład A ntro­ p ologii. M ateriały i P race A ntropologiczne Nr 51.

C elem w y żej w ym ien ion ych prac było poznanie stru k tu ry rasow ej ludności au tochtonicznej M azur i W arm ii. Tym bardziej w y d a w a ło się to konieczne, gdyż struktura antropologiczna tej. ludności b yła p raw ie całk ow icie nie znana. N iem cy bow iem św iad om ie nie podejm ow ali na tym teren ie żadnych p ow aż­ n iejszych badań. Z pow od ów polityczn ych nauka niem ieck a głosiła gołosłow n ie tezę, że ludność autochtoniczna M azur i W arm ii m iała stan ow ić zespół rasow y, n ie m ający żadnego p o w in o w a ctw a antropologicznego z m ieszkańcam i ziem sąsied n ich . Z u w a g i na dość szybko p ostęp u jący proces m ieszan ia się ludności au tochtonicznej z nap ływ ow ą w okresie p ow ojen n ym przeprow adzenie badań antropologicznych na tym obszarze było spraw ą palącą, by w e w ła ściw y m czasie u ch w ycić obraz p ierw otn ych pod tym w zględem stosunków . M ateriały do sw y ch prac B. M i s z k i e w i c z zebrał w latach 1954 — 1956. Ich analizę typologiczną przeprow adzono w Z akładzie A ntropologii P olsk iej A kadem ii Nauk.

Zebrany przez autora m ateriał antropologiczny ludności autochtonicznej ob ejm ow ał 611 M azurów (w tym z/s kobiet) i 653 W arm iaków (w tym 293 m ęż­ czyzn oraz 360 kobiet). W iek badanych w a h a ł się w granicach 17 — 65 lat. W sw ych badaniach autor u w zględ n iał n azw isk o i im ię danego osobnika, jego w iek , m iejsce urodzenia, zaw ód, w zrost, n ajw iększą długość i szerokość głow y, n a stęp n ie n ajw ięk szą szerokość tw arzy, jej w ysokość, długość i szerokość nosa, barw ę oczu i w łosów , ponadto ciężar ciała. M ateriał antropologiczny lu d n ości M azur opracow ał m etodą pu n k tów odniesienia A. W ankego, a lu d n ości W arm ii rów n ież m etodą m orfologiczną I. M ichalskiego. Otrzym ane w y n ik i p oró w n y w a ł

z w y n ik a m i a n a lizy lu d n ości p o w ia tó w są sia d u ją cy ch z b. P ru sa m i W schodnim i i w yk azał, że w ty m w y p a d k u m am y do czyn ien ia z jedną siln ie w yk rzyżow an ą p op u lacją z m a ły m i zróżn icow an iam i m iejsco w y m i.

Z dokonanej przez autora a n a lizy rasow ej w y n ik a , że w śród M azurów dom in u je elem en t nordyczny, na drugim m iejscu je s t elem en t lap on oid aln y, na trzecim — śród ziem nom orski i na czw artym — arm en oid aln y. Bardzo zb li­ żony skład ra so w y posiada ludność au toch ton iczn a W arm ii i ziem sąsiednich, co w b rew tw ierd zen iom n au k i n iem ieck iej św iad czy o antrop ologiczn ym pokre­ w ie ń stw ie w y m ien io n y ch teren ów . P rzew aga sk ład n ik a nordycznego w stru k ­ tu rze antropologicznej lu d n o ści m azu rsk iej i teren ó w sąsied n ich w yn ik a z d łu gotrw ałych i częstych jej k o n ta k tó w z lu d n ością S k a n d y n a w ii i p ółnocnej Europy. W części zach od n iej b. P rus W schodnich elem en t n ordyczny posiada dom ieszk ę elem en tu śródziem nom orskiego, w części zaś w sch o d n iej — lap on oid aln ego, co rów n ież jest w y n ik ie m w p ły w ó w ziem sąsied n ich .

O bszerne z esta w ien ia p om iarów i cech op isow ych lu d n o ści m azu rsk iej i w a rm iń sk iej, które p o słu ż y ły au torow i jako m a teria ł do an alizy typ ologiczn ej, stan ow ią w a rto ścio w ą d o k u m en tację n au k ow ą i są n iezw y k le cennym p rzy­ czyn k iem do poznania n aszego regionu. Jed yn ie p ow ażne za strzeżen ie budzi zaliczen ie przez autora aż 334 zbadanych o sob n ik ów z p ow iatu szczycień sk iego do lu d n ości w a rm iń sk iej. S ta n o w i to przeszło 50% m ateriału, który słu żył au torow i do opracow ania stru k tu ry an trop ologiczn ej W arm iaków . T ym czasem w iad om o p ow szech n ie, że p o w ia t szczy cień sk i od daw na za m ieszk iw a li M azurzy i nigdy nie w ch o d ził on w skład W arm ii. R odziny w a rm iń sk ie b yły tu w y ją t­ k ow ą n a lecia ło ścią i sta n o w iły znikom y odsetek lu d n ości. D la teg o w y d a je się b. w ą tp liw e, aby autor zn a la zł na teren ie tego p o w ia tu aż tak dużą liczbę W arm iaków . G dyby n a to m ia st na p o d sta w ie a n a lizy sw ego m ateriału doszedł do w n iosk u , że lu d n ość a u toch ton iczn a p o w ia tu szczy cień sk ie g o pod w zględ em an trop ologiczn ym niczym n ie różni się od lu d n o ści W arm ii, n ależało to w y ­ raźn ie zaznaczyć. W każdym bądź razie spraw a ta w y m a g a w y ja śn ie n ia i e w en ­ tu aln ego sk o rygow an ia p ew n y ch szczegółów stru k tu ry an tropologicznej lu d ­ ności W arm ii. S ądzić jednak n ależy, iż n ie b ędzie to m iało w p ły w u na zasad ­ nicze tezy autora.

W za k oń czen iu n ależy zw rócić jeszcze u w agę na inną drobną n ieścisłość, jaka w k rad ła się do jednej z w y m ien io n y ch prać autora, a m ia n o w icie w sp o m ­ n ia ł on, że w 1709 r. na ziem i m azu rsk iej srożyła się ep id em ia ty fu su p la m i­ stego. W rzeczy w isto ści b y ła to epidem ia dżu m y*).

S ta n i s ł a w Flis

K RO NIK A N A U K O W A W O J E W Ó D Z T W A O L S Z T Y Ń S K I E G O W ŁODZIM IERA Z IE M L lN SK A -O D O JOWA

B A D A N IA ARCHEOLOG ICZNE M UZEUM M A ZU RSK IEG O W R. I960 Prace w y k o p a lisk o w e D ziału A rch eologii M uzeum M azurskiego ogran i­ czały się w r. 1960 do k o n ty n u a cji badań n«a cm en tarzysk u w N ied an ow ie, pow . N idzica (s. 2) 1)· B ad an ia prow adzone b y ły przy w sp ó łu d zia le K o n serw a ­ tora Z ab ytk ów A rch eologiczn ych WTo jew ód ztw a O lsztyń sk iego, d zięk i czem u m ożliw e b yło od k rycie w ię k sz e j p rzestrzen i cm entarzyska, a rów n ocześn ie

*) St. F l i s , D żu m a na M a z u ra c h i W a r m ii w la tach 1708 — 1711, K om u n i­ k a ty M azu rsk o-W arm iń sk ie 1960, nr 4(70), s. 473 — 523.

x) P orów n aj K om u n ik aty M azu rsk o-W arm iń sk ie nr 1 (1960), s. 150, 151.