Wartość banku – kreowanie wartości i pomiar wyników działalności banku

MONIKA MARCINKOWSKA

, ,

WARTOSC

BANKU

KREOWANIE WARTOSCI

I POMIAR WYNIKOW

DZIAtALNOSCI BANKU

UH

Spis treści

Wstęp . 3

CZĘść I - WARTOSĆ BANKU

Rozdział l. Wartość jako podstawowy cel banku II 1.1. Rola banków we współczesnej ekonomii II 1.1.1. Czym jest bank? . . . II 1.1.2. Regulacja działalności banków. . 16 1.2. Idea shareholder versus stakeholder - komu dostarczana jest wartość 19 1.2.1. Znaczenie wartości . . . 19 1.2.2. Koncepcja grup interesów . 22

1.2.3. Grupy interesów w banku 30

1.3. Źródła wartości banku . . . 32 1.3.1. Czynniki tworzące wartość 32 1.3.2. Proces zarządzania bankiem zorientowany na tworzenie wartości 36 1.3.2.1. Identyfikacja podstawowych procesów tworzenia wartości banku 39 1.4. Misja i strategia banku - ścieżki dostarczania wartości 41 1.4.1. Misja i strategia banku - zagadnienia ogólne 41 1.4.2. Formułowanie strategii banku . . . 44 1.4.3. Wdrożenie i ocena realizacji strategii banku . . . 48 1.5. Komunikacja z otoczeniem jako znaczący element kreowania wartości 50 1.5.1. Analiza grup interesów . . . 50 1.5.2. Komunikowanie z grupami interesów 53

Rozdział 2. Metody wyceny banku . . . 58 2.1. Metody majątkowe wyceny banku 58 2.1.1. Istota metod majątkowych . 58

2.1.1.1. Metoda księgowa . . 59

2.1.1.2. Metoda odtworzeniowa 60 2.1.1.3. Metoda upłynnienia .. 61 2.1.2. Koncepcje rachunkowości warunkujące wartość księgową banku 62 2.1.2.1. Podstawowe koncepcje rachunkowości . . . 62 2.1.2.2. Główne definicje . . . 63 2.1.2.3. zasady wyceny aktywów i pasywów banku 65 2.1.3. Przykłady zastosowania wyceny majątkowej 69 2.2. Metody mnożnikowe wyceny banku . 71 2.2.1. Istota metod mnożnikowych . . . 71 2.2.2. Mnożniki stosowane do wyceny . 73 2.2.3. Przykład wyceny banków metodą mnożnikową 75 2.3. Metody wyceny banku na podstawie przepływów pieniężnych (FCF) 79 2.3.1. Istota metod FCF . . . 79

2.3.2. Podstawowe kategorie stosowane w metodologii wyceny według prze-pływów pienięŻllych . . . 83 2.3.2.1. Przepływy pieniężne ... . . 83 2.3.2.2. Koszt kapitału ... . . 86 2.3.3. Przykład wyceny banku metodą FCF 92 2.4. Metody wyceny banku na podstawie zysku ekonomicznego 94 2.4.1. Koncepcja zysku ekonomicznego . . . 94 2.4.2. Wycena banku według Ekonomicznej Wartości Dodanej (EVA@) 96

2.4.2.1. Zyski .. . . 98

2.4.2.2. Koszt kapitału . . . 100 2.4.2.3. Kapitał . . . 101 2.4.3. Wycena banku według Ekonomicznej Wartości Wygenerowanej (EVC) 10\ 2.4.4. Przykład analizy wartości banku w oparciu o zysk ekonomiczny 103 2.5. Wycena banku w oparciu o wartość klienta \05

2.5.1. Istota metody wyceny klientów . . . . 105 2.5.1.1. Marża na kliencie . . . 106 2.5.1.2. Okres analiz i stopa dyskonta 107 2.5.2. Przykład wyceny banku według wartości klientów 109 2.6. Wycena banku według metodologii wyceny opcji rzeczywistych III

2.6.1. Główne założenia metody opcji rzeczywistych 111 2.6.2. Metodologia wyceny opcji rzeczywistych 113 2.6.2.1. Wycena opcji fmansowych . . . 113 2.6.2.2. Wycena opcji rzeczywistych . . . 114 2.6.3. Przykład wyceny według metodologii opcji rzeczywistych 116

CZĘść II - ZARZĄDZANIE WARTOSCIĄ BANKU

Rozdział 3. Zarządzanie rentownością banku 119 3.1. Analiza rentowności. . . 119 3.1.1. Zysk i rentowność . . . 119 3.1.2. Dekompozycja wskaŻllików rentowności 125 3.1.3. Planowanie działalności . . . 130 3.1.3.1. Planowanie poziomu rentowności 130 3.1.3.2. Dystrybucja zadań na obszary strategiczne 134 3.1.4. Wymiary analiz rentowności banku . . . 137 3.2. Rachunek kosztów działań . . . 138 3.2.1. Założenia systemu rachunku kosztów działań . . . 138 3.2.2. Zastosowanie rachunku kosztów działań w banku 142 3.3. Rentowność produktów. . . 145 3.3.1. Zasady kalkulacji rentowności produktów . . . 145 3.3.1.1. Kalkulacja marży odsetkowej . . . 147 3.3.1.2. Pozostałe elementy kalkulacji marży produktu 151 3.3.2. Analizy rentowności produktów . . . 153 3.3.2.1. Analiza progu rentowności . . . 154 3.3.3. Decyzje zarządcze w zakresie rentowności produktów 156 3.3.3.1. Polityka cenowa . . . 156 3.3.3.2. Ocena wykonania planów finansowych 160 3.4. Rentowność klientów . . . 166 3.4.1. Zasady obliczania rentowności klientów. . . 166 3.4.2. Analizy rentowności klientów. . . 169 3.4.3. Decyzje zarządcze w zakresie rentowności klientów 172

5

3.4.3.1. Segmentacja klientów. . . 172 3.4.3.2. Decyzje dotyczące obsługi segmentów klientów. . 176 3.5. Rentowność kanałów dystrybucji . . . 177 3.5.1. Rozwój bankowych kanałów dystrybucji . . . 177 3.5.2. Zasady obliczania rentowności kanałów dystrybucji . 179 3.5.3. Decyzje zarządcze w zakresie rentowności kanałów. 181 3.6. Rentowność jednostek organizacyjnych banku. . . 184 3.6.1. Organizacja wewnętrma banku. . . 184 3.6.2. Zasady obliczania rentowności jednostek wewnętrmych . 184 3.6.3. Metodologia cen transferowych . . . 185 3.6.4. Decyzje zarządcze w zakresie rentowności jednostek wewnętrmych 188 3.6.4.1. DziałalnoŚĆplacówek sprzedażowych . . . 188 3.6.4.2. Wyodrębnianie nieefektywnych procesów 194 3.6.5. Ocena wykonania planów fmansowych . . . 197 Rozdział 4. zarządzanie ryzykiem ponoszonym pnez bank 201 4.1. Ryzyko w działalności banku. . . 201 4.1.1. Wpływ ryzyka i zanądzania nim na wartość banku 201 4.1.2. Rodzaje ryzyka bankowego . . . 204 4.1.3. Zintegrowane zanądzanie ryzykiem w banku 209 4.2. Pomiar ryzyka . . . 211

4.2.1. Miary ryzyka. . . 211

4.2.1.1. Miary wrażliwości . 211

4.2.1.2. Miary zmienności . . 212

4.2.1.3. Wartość zagrożona (VaR) 213

4.2.2. Ryzyko kredytowe . . . 219

4.2.3. Ryzyko stóp procentowych . 224

4.2.4. Ryzyko walutowe . . . . 231

4.2.5. Ryzyko utraty płynności 232

4.2.6. Ryzyko operacyjne . . . . 237

4.3. Zarządzanie ryzykiem . . . 244

4.3.1. zarządzanie ryzykiem kredytowym. . . 244 4.3.2. Zarządzanie ryzykiem stóp procentowych . . 246 4.3.3. Zarządzanie ryzykiem walutowym . . . 250 4.3.4. zarządzanie płynnością . . . 251 4.3.5. zarządzanie ryzykiem operacyjnym . . 254

Rozdział 5. Zanądzanie zasobami banku . 258

5.1. Majątek banku 258 5.1.1. Rodzaje zasobów . . . . 258 5.1.2. Zasoby niematerialne .... 264 5.1.2.1. Zasoby ludzkie . . . 264 5.1.2.2. Marka . 271 5.1.2.3. Jakość 277

5.2. Kapitał własny banku . . . 284

5.2.1. Wymiary kapitału własnego banku . . 284 5.2.2. Kapitał zakładowy . . . 286 5.2.3. Kapitał regulacyjny ... . . . 289 5.2.4. Kapitał ekonomicmy (ryzykowany) . . 296

5.2.4.1. Alokacja kapitału 301

Rozdział 6. Monitorowanie wartości banku . 6.1. Informacja w zarządzaniu bankiem . . . . 6.1.1. Kontroling bankowy zorientowany na tworzenie wartości 6.1.2. Bankowy System Informacji zarządczej

6.1.2.1. Warstwy informacji BMIS

6.2. Zwrot dla właścicieli . . . . 6.3. Ekonomiczna Wartość Dodana - EVA® 6.4. Rentowność skorygowana o ryzyko 6.5. Wielowymiarowe oceny finansowe . . . 6.6. Wielopłaszczyznowe karty dokonań . . .

6.6.1. Zrównoważona Karta Dokonań (The Balanced Scorecard)

6.6.2. Tablica Rozdzielcza (Tableau de Bord) .

6.6.3. Monitor Aktywów Niematerialnych (Intangible Assets Monitor)

6.6.4. Navigator . 6.6.5. Tworzenie własnej karty wyników Zakończenie Spis rysunków Spis tabel ... Spis wykresów Bibliografia . Od Redakcji . 318 318 318 323 328 333 337 344 354 364 365 370 371 373 375 377 381 383 384 385 401

Wstęp

Instytucja banku - pośrednika fInansowego - towarzyszy ewolucji cywiliza-cji. Banki i bankierzy od wieków stanowili istotny człon społeczeństwa i rynku, ułatwiając ich funkcjonowanie i wpływając na możliwości rozwoju. Potrzeba istnienia banków tłumaczona jest dwoma głównymi czynnikami: preferencjami płynności kredytobiorców i deponentów, a przede wszystkim kosztami informa-cji. T o właśnie wysokie koszty informacji powodują, że podmioty zainteresowa-ne zdeponowaniem i pożyczeniem środków pieniężnych nie kontaktują się ze sobą bezpośrednio, lecz korzystają z instytucji pośrednika: banku.

Wraz z rozwojem społeczeństw ewoluuje także rola banków. Era postindus-trialna zmienia oblicze świata, w tym ważnej sfery życia: ekonomii. Głównym produktem wszystkich rynków są obecnie informacje - krążą one nieporówny-walnie szybciej, jest ich także znacznie więcej. Globalizacja podmiotów i trans-akcji, deregulacja rynków, rozwój technologii i zmiana postaw i oczekiwań ludzi powodują powstanie nowych instrumentów i pojawienie się na rynku nowych podmiotów, konkurujących z bankami w obszarach, będących ich tradycyjną domeną. Skutkiem tych zmian jest redefInicja roli banków w syste-mach gospodarczych: są one obecnie pośrednikiem w zakresie zarządzania ryzykiem. Konsekwencją jest także potrzeba takiej reorganizacji banku, by sprostał on wyzwaniom współczesnego, turbulentnego rynku i umiał zbudować na nim trwałą przewagę konkurencyjną·

Banki operują w trudnych warunkach konkurencyjnych: banki rywalizują z podmiotami o odmiennym charakterze, posiadając różne wymogi prawne; ostateczne kryteria oceny są zaś wspólne: generowanie wartości. Tworzenie wartości jest bowiem współcześnie najbardziej akcentowanym celem istnienia podmiotów gospodarczych. SpecyfIka banków powoduje, że odróżnia je od instytucji niebankowych także sposób generowania zysku i wartości: ich źródłem jest przede wszystkim zarządzanie ryzykiem.

W przypadku banków mamy wszakże do czynienia ze znaczną ingerencją państwa i instytucji regulacyjnych. Postrzegany przez nadzorców cel istnienia banków związany jest z rolą instytucji fInansowych w gospodarce: są one jej stabilizatorem i warunkują jej rozwój. Z tego też względu funkcjonowanie banków obwarowane jest znacznie większą warstwą regulacji prawnych, w szczególności norm ostrożnościowych. Ich wprowadzenie wynika także z bardzo wysokich kosztów upadłości banków i zagrożenia dla stabilności rynków. Zatem poza podstawowym celem tworzenia wartości nałożono

bankom warunek nadrzędny: zapewnienia przede wszystkim bezpieczeństwa powierzonych środków. Model zarządzania bankiem winien zatem uwzględniać konieczność pogodzenia obu celów. Uwzględniając sytuację konkurencyjną na rynkach i tempo zachodzących na nich zmian, jest to zadanie niezmiernie trudne, wymagające bardzo elastycznej postawy, wyczulenia na sygnały rynkowe i umiejętności szybkiego reagowania, m. in. poprzez dostosowanie metod zarządzania, zmianę oferty produktowej, zmianę segmentu klientów i miejsc oraz sposobów ich obsługi, sposobów konkurowania.

Wyjątkowego znaczenia nabiera zatem zrozumienie istoty kategorii wartości banku i jej determinant, a także stworzenie i weryfikacja narzędzi pomiaru efektów działania banku z perspektywy tworzenia wartości. Z tego względu za cel pracy przyjęto próbę stworzenia podstaw teoretycznego modelu zarządzania wartością banku oraz wskazanie możliwości jego praktycznej aplikacji. Realizację celu głównego ułatwia sformułowanie następujących celów szczegółowych:

- pomiar wartości banku przy zastosowaniu zmodyfikowanych metodologii wyceny przedsiębiorstw;

- prezentacja procesów zarządzania bankiem o kluczowym znaczeniu dla generowania jego wartości;

- identyfikacja i prezentacja narzędzi pomiaru bieżących wyników banku z perspektywy tworzenia wartości.

Realizacja tych celów służyć ma zaspokojeniu rosnącego zapotrzebowania na narzędzia pozyskiwania informacji, mających najistotniejsze znaczenie dla podejmowania decyzji w procesie zarządzania wartością banku.

W kontekście przedstawionych celów tezą główną pracy jest stwierdzenie: Ogólny model zarządzania bankiem dla osiągnięcia celu zwiększania wartości, przy zachowaniu bezpieczeństwa, opiera się na trzech podstawowych procesach zarządzania:

- rentownością, - ryzykiem, - zasobami.

Tezami szczegółowymi są:

l. Efektywne zarządzanie bankiem prowadzące do wzrostu jego wartości uwarunkowane jest generowaniem rentowności kapitałów własnych, prze-wyższającej koszt pozyskania kapitałów własnych. Wynika stąd konieczność uwzględnienia w analizach tzw. rentowności ekonomicznej, bazującej na koncepcji zysku ekonomicznego (zwanego także ekonomiczną wartością dodaną lub zyskiem rezydualnym).

2. zarządzanie ryzykiem prowadzi do zwiększenia wartości banku poprzez zmniejszenie poziomu zmienności kluczowych pozycji finansowych (przy-chodów, zysków, przepływów pieniężnych, wartości aktywów itp.). Powoduje obniżenie premii za ryzyko, czyli wymaganej przez inwestorów stopy zwrotu

9 (kosztu kapitału własnego). Zarządzanie ryzykiem powoduje obniżenie kosztów ryzyka (wynikających z ryzyka ekonomicznego). Przy stałej premii za ryzyko, dobre zarządzanie poprawia ekonomiczne rezultaty jednostki. Wdrożenie kompleksowego systemu zarządzania ryzykiem w banku skutkuje ponadto podejmowaniem bardziej efektywnych decyzji i prowadzi do zwięk-szenia efektywności zachodzących w nim procesów.

3. Tworzenie wartości wymaga odpowiedniego doboru i wykorzystania zasobów. W szerokim ujęciu, do zasobów pozostających w dyspozycji banku należą: zasoby materialne (np. wyposażenie techniczne), finansowe, niematerialne (m. in. zasoby ludzkie, organizacyjne, know-how, reputacja,

renoma, jakość itp.) oraz kapitał.

Kapitał odgrywa szczególną rolę w finansach banku: traktowany jest on jako absorbent nieoczekiwanych strat i służy zabezpieczeniu przed upadłością banku. Percepcje rozmaitych grup interesów banku są wszakże odmienne, stąd różne także oczekiwania dotyczące poziomu kapitału i ocena efektywności jego wykorzystania.

4. Procesy zarządzania rentownością, ryzykiem i zasobami są współzależne i powinny być rozpatrywane łącznie. Również ocena efektów działania banku winna uwzględniać owe trzy kryteria: generowany zysk z działalności, poziom związanego z nią ryzyka i zapotrzebowanie na zasoby (w szczególności: kapitał).

5. Analizy wyników banku winny być dokonywane w poszczególnych płaszczyznach jego funkcjonowania: produktów, klientów, jednostek we-wnętrznych i kanałów dystrybucji, a szczegółowość analiz winna być do-stosowana do rodzaju i skali prowadzonej przez bank działalności.

Dezagregacja wyników służyć ma lepszemu poznaniu przyczyn i skutków określonych zjawisk; dokonując takiej szczegółowej analizy i oceny nie należy tracić obrazu banku jako całości. Koncentracja na wybranych tylko obszarach może bowiem prowadzić do suboptymalizacji.

Realizacji celów podporządkowana jest komtrukcja pracy. Rozprawa składa się z dwóch części: pierwsza część dotyczy zagadnienia wartości banku i jej pomiaru; druga koncentruje się na procesach zarządzania wartością banku i pomiaru efektów działań. Treść podzielono na sześć rozdziałów.

Pierwszy rozdział poświęcono prezentacji istoty instytucji banku oraz zagadnienia jego wartości. Omówiono tu dążenie do maksymalizacji wartości jako podstawowy cel funkcjonowania banku. Zaakcentowano koncepcję

stakeholders, wymuszającą uwzględnienie potrzeb i oczekiwań różnych grup

interesów i wyważenie ich na tle wymagań właścicieli banku. Z tej perspektywy zaprezentowano czynniki tworzące wartość banku i kluczowe procesy, służące realizacji tego celu.

Rozdział drugi prezentuje różne metodologie szacowania wartości banku i zawiera adaptacje wybranych modeli stosowanych do wyceny przedsiębiorstw.

W kolejnych rozdziałach omówiono istotne zagadnienia związane z klu-czowymi procesami banku: zarządzaniem rentownością (rozdział trzeci), zarządzaniem ryzykiem (rozdział czwarty) i zarządzaniem zasobami (rozdział piąty). W każdym z tych rozdziałów prezentowane są również metody kwantyfikacji podstawowych kategorii finansowych wpływających na wartość banku i wskazano główne obszary decyzyjne, jakie winny być rozpatrzone przy formułowaniu i realizacji strategii banku.

Problem informacji w procesie zarządzania bankiem został omówiony w rozdziale szóstym. Scharakteryzowano tu system kontrolingu bankowego oraz omówiono szereg narzędzi pomiaru efektów działalności banku w per-spektywie oceny tworzenia jego wartości.

Prezentację narzędzi pomiaru ilustrują każdorazowo przykłady zaczerpnięte z własnych doświadczeń z praktyki gospodarczej i dydaktycznej. W przypadku, gdy analizy dotyczą obszarów wewnętrznych, mają one charakter poufny i nie są udostępniane na zewnątrz. Stąd też w wielu przykładach zmieniono dane (nie wskazując nazwy źródłowego banku) bądź też oparto się na przykładach dydaktycznych (teoretycznych). W prezentacji informacji służących ocenie całościowej banku lub sektora bankowego wykorzystano publicznie dostępne informacje, pochodzące z raportów rocznych, publikacji prasowych i internetowych, a także danych publikowanych przez NBP i GPW.

Praca niniejsza ma charakter interdyscyplinarny i powstała na podstawie studiów szerokiego zakresu literatury zagranicznej i krajowej, aktów nor-matywnych i rekomendacji nadzorczych oraz własnych przemyśleń bazujących na badaniach i doświadczeniach zawodowych i efektach dyskusji z praktykami bankowymi. Cennym źródłem były także prezentacje dokonań banków oraz forum wymiany wiedzy i poglądów organizowane przez regulatorów ban-kowych (należy tu zwłaszcza wymienić Komitet Bazylejski funkcjonujący przy Banku Rozrachunków Międzynarodowych). W poszukiwaniu źródeł wykorzystano w znacznej mierze środki infomedialne, w szczególności światową sieć internet.

Pragnę w tym miejscu wyrazić swą wdzięczność za wpływ, jaki na ksztah drogi mych naukowych poszukiwań wywarły prof. Alicja J. Jarugowa i prof. Krystyna Piotrowska-Marczak - dziękuję Im za wsparcie i motywację·

Dziękuję także Koleżankom i Kolegom z Katedry Finansów i Bankowości oraz Katedry Rachunkowości Uniwersytetu Łódzkiego, jak również wszystkim przedstawicielom praktyki gospodarczej, z którymi współpraca umożliwiała rozwój mojej wiedzy i poglądów.

Ostateczny kształt niniejsza rozprawa uzyskała dzięki nieocenionej pomocy prof. Mieczysława Dobii, któremu serdecznie dziękuję za stałą gotowość do dyskusji - zawsze dla mnie pouczających.

Zakończenie

Problematyka kreowania wartości podmiotów gospodarczych jest obecnie szeroko dyskutowana, a wzrost wartości uznawany jest za najistotniejsze zadanie przedsiębiorstw. Trudności z realizacją owego celu są tym większe, iż kategoria wartości nie jest w sposób jednoznaczny zdefiniowana. Pod-stawowym problemem jest chociażby aspekt podmiotów, które winno się uczynić głównymi beneficjentami procesu wzrostu wartości. Ścierają się tu bowiem koncepcje właścicieli (shareholders) i szeroko pojmowanych inte-resariuszy przedsiębiorstwa (stakeholders); kwestia dotyczy zatem spojrzenia

na społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstw i wiązkę celów, jakim winna służyć ich działalność. Zagadnienie owo urasta do szczególnej rangi w przypad-ku instytucji finansowych, a zwłaszcza banków, wciąż stanowiących osnowę wielu gospodarek narodowych. Wraz z rozwojem rynków i instrumentów fmansowych, a także narzędzi zarządzania fmansami przedsiębiorstw, redefinicji ulega rola banków. Niezmienny wszakże pozostaje podstawowy postulat względem ich działalności: zapewnienie bezpieczeństwa powierzanych im środków. Jednocześnie - podobnie jak od innych podmiotów gospodarczych - od banków wymaga się, by pomnażały swą wartość.

Wartość banku jest zagadnieniem bardzo złożonym. Aby móc sprostać zadaniu jej pomnażania, niezbędna jest świadomość istoty tej kategorii, czyli przede wszystkim znajomość jej źródeł (czynników na nią wpływających) oraz umiejętność jej pomiaru, czyli przede wszystkim kwantyfikacji i oceny efektów podejmowanych działań. W pracy podjęto zatem próbę komplek-sowego ujęcia aspektów pomiaru i kreowania wartości banku oraz stworzenia podstaw teoretycznego modelu zarządzania nią, z jednoczesnym wskazaniem możliwości jego praktycznej aplikacji.

Podobnie jak w przypadku innych podmiotów gospodarujących, dla tworzenia wartości banku niezbędnym jest generowanie zysków (a w szcze-gólności - uwzględniając niektóre ograniczenia i normy rachunkowości finansowej - zysku w ujęciu kasowym). W szczególności - jak podkreślono w przedkładanej rozprawie - należy uwzględnić tzw. rentowność ekonomiczną, a zatem rozszerzyć pojęcie zysku księgowego (lub gotówkowego) o ponoszone koszty kapitału własnego.

N a potrzeby zarządzania poszczególnymi obszarami banku i poszukiwania ścieżek jego efektywnego rozwoju, niezbędna jest dezagregacja wskaźników

rentowności, umożliwiająca ocenę kluczowych sfer jego aktywności. Współ-czesna organizacja działalności bankowej wymaga zatem koncentracji na rentowności w czterech wymiarach: obsługiwanych klientów, oferowanych produktów, dostępnych kanałów dystrybucji i jednostek wewnętrznych. By było to możliwe, niezbędne jest poczynienie założeń i zbudowanie modeli służących alokacji przychodów i kosztów. Informacje pozyskane z analizy rentowności poszczególnych obszarów są podstawą decyzji kształtujących rentowność w następnych okresach; decyzje te dotyczą: podejmowania lub zaniechania niektórych działań, ich organizacji oraz terminu i miejsca realizacji. Wśród mierników rentowności banku na pierwszy plan wysuwają się wskaźniki korygowane o poziom ponoszonego przez ten podmiot ryzyka (koncepcja RAPM). Przeprowadzone rozważania dowiodły bowiem, iż ryzyko ponoszone przez bank oraz proces zarządzania nim, w istotny sposób wpływają na jego wartość. Istotą działalności banku jest podejmowanie ryzyka o różnorodnym charakterze (kredytowym, rynkowym, operacyjnym); niekiedy głosi się nawet tezy, że współczesna bankowość to transformacja ryzyka. Zarządzanie ryzykiem w banku jest koniecznością podyktowaną regulacjami prawnymi oraz wymogami finansowymi. Regulacje prawne narzucają szereg norm ostrożnościowych służących ograniczeniu poziomu ryzyka podejmowanego przez banki. Zarządzanie ryzykiem powoduje zmniej-szenie poziomu zmienności kluczowych wielkości finansowych (przepływów pieniężnych, przychodów, zysków), wymusza także konieczność bardziej wnikliwej analizy prowadzonych działań i podejmowanych inwestycji. Kon-sekwencją jest większe zaufanie i zainteresowanie inwestorów, niższy koszt kapitału, a zatem i wyższa percepcja wartości banku.

Jedną z kluczowych kategorii finansowych służących zabezpieczeniu przed stratami ponoszonymi na skutek podejmowania ryzyka jest kapitał własny banku. Jego podstawową rolą jest absorpcja nieoczekiwanych strat i ochrona przed groźbą bankructwa. Zarządzanie kapitałem własnym ma centralne znaczenie w gospodarce finansowej banku. Zadanie to jest tym trudniejsze, że różnorakie są oczekiwania kluczowych interesariuszy banku (przede wszystkim: właścicieli, instytucji nadzorczych i kierownictwa) względem zarządzania nim. Zadaniem kierownictwa banku jest wyważenie tych wymagań i wybranie optymalnego poziomu, struktury i kierunków alokacji kapitału. Kapitał jest jednym z podstawowych zasobów wykorzystywanych przez bank. W działalności bankowej niezbędne jest zaangażowanie szeregu innych zasobów - w tym nade wszystko majątkowych. Główne znaczenie dla możliwości prowadzenia rentownej działalności charakteryzującej się optymalnym poziomem ryzyka jest posiadanie odpowiednich zasobów; w przypadku banku są to zwłaszcza zasoby finansowe oraz - częściowo zasoby materialne (zwłaszcza infrastruktura techniczna i technologiczna). Cechą charakterystyczną współczesnej gospodarki, nazywanej erą

postindus-379 trialną lub gospodarką wiedzy, jest ogromne znaczenie zasobów niematerial-nych (często określaniematerial-nych mianem "kapitału intelektualnego"). Również w przypadku banku kluczową rolę odgrywa kapitał ludzki, wiedza, marki, renoma, jakość itp. Uwzględnienie tych czynników w procesie pomiaru i zarządzania wartością jest niezbędne, lecz napotyka na szereg trudności, wynikających z ich zindywidualizowanego charakteru oraz trudności w kwan-tyfikacji.

Przeprowadzone badania dowodzą zatem słuszności postawionej tezy, iż dla tworzenia wartości banku najistotniejsze znaczenie mają procesy: za-rządzania jego rentownością, ponoszonym przezeń ryzykiem oraz zaan-gażowanymi zasobami. Wymienione procesy są najistotniejszymi filarami

continuum tworzenia wartości banku. Dokonując ich prezentacji, w pracy omówiono kluczowe elementy tych procesów oraz wskazano obszary decyzji strategicznych i taktycznych, kształtowanych wytycznymi odnoszącymi się do efektywności danych procesów, wpływających na generowanie wartości. Wskazano także instrumentarium zarządzania w owych obszarach i omówiono narzędzia służące kwantyftkacji zjawisk w nich zachodzących. Każdorazowo treści i ilustrujące je przykłady liczbowe odwoływały się do banku jako całości (prezentując zastosowanie narzędzi na szczeblu samodzielnego podmiotu gospodarczego); zaprezentowano także możliwość zastosowania ich do analiz cząstkowych: na szczeblu odrębnych obszarów biznesowych lub funkcjonalnych (koncentrowano się na analizie wymiarów: produktów, klientów, jednostek wewnętrznych i kanałów dystrybucji). Taka dezagregacja wyników służyć ma lepszemu poznaniu przyczyn i skutków określonych zjawisk.

Nieodzownym elementem procesu zarządzania wartością jest kontroling, oparty na adekwatnych systemach informacyjnych. W pracy opisano zestaw głównych narzędzi pomiaru efektów działalności banku w perspektywie oceny tworzenia przezeń wartości i zaprezentowano ich walory poznawcze i analityczne. Wskazując możliwości praktycznej aplikacji tych narzędzi zaakcentowano również szereg trudności i niejednoznaczności metodologicznych oraz niedostatki i ograniczenia w zastosowaniu do oceny banku. Prezentując rozmaite narzędzia i techniki pomiaru, akcentowano prymat rozważnej oceny subiektywnej nad wynikami zastosowań metod numerycznych. Wiele istotnych elementów umyka bowiem możliwości ujęcia ich w modelach matematycznych, statystycznych i ekonometrycznych, zatem narzędzia te dają jedynie podstawę do oceny dokonywanej przez człowieka.

Kolejnym etapem badań nad tworzeniem wartości banku jest motywowanie pracowników, a w szczególności kierownictwa banku, powiązane z efektami jego działalności. Wymaga to między innymi stworzenia odpowiedniego

systemu wynagradzania i premiowania pracowników. Kwestie, wymagające rozstrzygnięcia w tym zakresie, dotyczą m. in. przypisywania pracownikom

celów i zadań, stworzenia narzędzi pomiaru wyników banku w celu oceny stopnia realizacji celów, powiązania wyników banku z wynagrodzeniem jego pracowników oraz wyboru wiązki składników premiP. Zagadnienia te mają fundamentalne znaczenie dla zarządzania wartością banku, co wynika z czynników behawioralnych. Korporacje tworzone są przez ludzi, cele przedsiębiorstw osiągane są dzięki ich pracownikom; wartość może być zatem tworzona jedynie wówczas, gdy do procesu tego włączy się wszystkich członków organizacji. Zarządzanie wartością banku wymaga zatem zrozumienia i akceptacji celów przez jego pracowników i kierownictwo, a ich zaintere-sowanie winno być wspierane wszelkimi dostępnymi narzędziami motywacji, w tym zwłaszcza finansowymi. Aspekty owe stanowią jeden z głównych wątków dalszych badań nad zagadnieniem generowania wartości banku.

Niniejsza praca stanowi kompendium wiedzy o wartości banku i procesach jej generowania. Niektóre zagadnienia potraktowano jedynie marginalne, a część została pominięta. Problematyka zarządzania bankiem i jego wartością jest na tyle obszerna, iż nie jest możliwe zamknięcie całej wiedzy na ten temat w jednym opracowaniu. Kompletowanie wiedzy na ten temat nie jest ponadto procesem zakończonym: nie jest to bowiem obszar wiedzy statycznej, eksploracji której można w pewnym momencie zaprzestać, uznając cele badań za osiągnięte. Dynami:zm zjawisk gospodarczych i procesów rynkowych, a także ewolucja narzędzi (w tym także odnajdywanie nowych zastosowań dla technik właściwych innym dyscyplinom nauki), nie zezwalają na definityw-ne zamknięcie tego tematu. Praca niniejsza zamyka jedynie pewien etap badań, bezwzględnie wymagający dalszych poszukiwań.

1Stosowane powszechnie składniki wynagrodzeń i premii opisane zostały m. in. w

pub-likacjach: M. M a r c i n k o w s k a, R. M i I e w s k i, Wynagrodzenia czołowych kierowników korporacji, "Przemysł Lekki" 1997, UL, Katedra Ekonomii, nr 1(62) oraz eadem, Wynagrodzenia członków zarządów korporacji amerykańskich, "Przegląd Organizacji" 2002, nr 1.