Małłek, Janusz
"Preussischer Einfluss auf die
Reformation Schwedens. Ein Beitrag
zur preussisch-schwedischen
Geschichte in den 20-er Jahren des
16. Jahrhunderts", Gottfrid Carlsson,
1952 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 288-289
Z dziesięciu rozdziałów (E lternhaus iind Jugend; H e ira tsverh a n á íu n g én ;
Die K önigsberger H ochzeit; Der H ofstaat der H erzogin; Die H ofhaltung; Die H erzogin v o n P re u sse n ; B ezieh u n g en zu anderen F ürsten; Die P ersönlichkeit; Die K in d er; Tod u n d B estatung) n ajlep szy m i są rozdziały: czw arty, piąty,
szósty oraz ósmy, w k tó ry ch b ard zo dobrze zaznaczono indyw idualność księżnej.
T a d eu sz G rygier
G o ttfrid C a r l s s o n , P re u ssisc h e r E in flu ss a u f die R efo rm a tio n Schw edens.
Ein B eitrag zu r p re u stisc h -sch w ed isch en G eschichte in d en 20-er Ja h re rt des 16. J a h rh u n d erts, B e iträg e zu r deutschen u n d n o rd isch en G eschichte,
F e stsc h rift O tto Scheel, 1952, ss. 36—48 l.
N iew ielki ro zm iaram i a rty k u ł C a r l s s o n a o publikow any przed 13 la ty n ie został dotąd odnotow any przez naszą n au k ę, chociaż porusza on b ard zo isto tn y w ycinek z d zie jó w zw iązków k ra jó w n ad b ałty ck ich , a m ianow icie w pływ y B rus K siążęcych na przebieg re fo rm a c ji w Szw ecji n a tle stosunków p olitycznych m iędzy ty m i k ra ja m i w 20 la ta c h XVI w ieku. A u to r w y k o rzy stał a rc h iw a szw edzkie i zbiory b. a rch iw u m królew ieckiego, w ty m czasie, k ied y z najdow ało się ono jeszcze w G oslarze.
Szw ecja b y ła p ierw szy m k ró lestw em , k tó re poddało się w pływ om lu tersk im . P o czątk i zerw an ia z p ap iestw em m iały m iejsce w 1524 r., rzeczyw iste n a to m ia st zerw an ie z R zym em n a stą p iło n a se jm ie w W esteras w 1527 r. Na p rzy jęcie refo rm a c ji w Szw ecji m iały pew ien w p ły w P ru s y K siążęce — p ierw sze lu te r- skie p a ń stw o w św iecie. S tosunki polityczne szw ed zk o -p ru sk ie za czasów A lb rech ta, ja k o w ielkiego m istrza, u k ład ały się nieprzyjaźnie. P ru s y Z akonne pozostaw ały w ów czas w p rzy m ierzu z D anią przeciw Szw ecji, w odw et za co, w iosną 1523 r. G u sta w W aza zarządził blo k ad ę p a ń stw a zakonnego. P o obaleniu zaprzyjaźnionego z A lb rech tem C h ristia n a I I w 1523 r., A lb re c h t p ró b o w ał go ponow nie osadzić n a tro n ie z pom ocą k a p ró w S örena N orby, w ładcy n a w yspie G otland. K upcy królew ieccy d o sta rcza ją cy żyw ność i u z b ro jen ie n a G o tlan d sp o ty k a li się z k o n tra k c ją Szwedów, k tó rz y p a raliżo w ali h a n d e l w te j stre fie B ałtyku.
W tej sy tu a cji K rólew iec dom agał się od A lb re c h ta z aw a rcia pokoju ze Szw ecją, zwłaszcza, iż rozeszły się w ieści o plan o w an y m a ta k u Szw edów w espół ze Ż m udzinam i n a K łajp ed ę i S am bię. S kłonił się w reszcie do tego A lb rech t, zry w a ją c rów nocześnie z N orbym . O statecznie 9 sie rp n ia 1525 r. za w a rto u k ła d m iędzy K rólew cem (nie P ru sa m i K siążęcym i) a S zw ecją g w a ra n tu ją c y rozejm do 29 w rześn ia 1526 r. Z bliżenie ze S zw ecją było w ynikiem zm ienionej sy tu a c ji politycznej księcia A lb rech ta po se k u la ry z a c ji P ru s K sią żęcych.
D alsze ro k o w an ia z S zw ecją n a s tą p iły w lip cu 1526 r. w Sztokholm ie. S tro n ę p ru sk ą rep re zen to w ał p isa rz S tarego M iasta K rólew ca K a sp e r P la ttn e r i se k re ta rz k a n c e la rii książęcej, Je rzy R udolf, stro n ę szw edzką a rc h ite le c tu s J a n M agnus.
4 sie rp n ia 1526 r. za w a rto tr a k ta t pokojow y m iędzy S zw ecją a K rólew cem , do fo rm aln eg o ro zejm u je d n a k n ie doszło. A lb rech t ra ty fik o w a ł układ 5 p a ź d ziern ik a 1526 r., a G u sta w W aza 8 stycznia 1527 r.
1 K siążki, w k tó re j opub lik o w an o a rty k u ły , n ie odnalazłem w Polsce, ko rzy stałem w ięc z o dbitek sporządzonych m etodą x ero x , dzięki uprzejm ości kolegi h isto ry k a stud. mag. Jö rg e n a S teen a Je n se n a z K openhagi, za co m u serdecznie dziękuję.
P osłow ie pru scy przyw ieźli ze Sztokholm u do P ru s І w y d an ie Now ego
Ť e sta m e n tu w p rzek ład zie szw edzkim i praw dopodobnie pom agali tam w p rz y
gotow aniu II w y d an ia. K sięcia A lb rech ta pow iadom iono o lu te rsk ic h poglądach re lig ijn y c h k ró la szw edzkiego. W net po pow rocie R u d o lf p rz e sła ł G ustaw ow i W azie szereg książek i d ru k ó w ew angelickich m. in. pism a J a n a S ch w arzen - b erg a, n iew ątp liw ie do przetłu m aczen ia na język szwedzki.
W 1527 г; A lb re c h t posłał znów R udolfa w celu z aw a rcia sojuszu ze Szw ecją. A k ta poselstw a n ie zachow ały się, n a jp ra w d o p o d o b n iej do sojuszu n ie doszło. N ato m iast p o b y t R u d o lfa n iew ątp liw ie w ycisnął sw oje piętn o na p o sta n o w ie niach se jm u refo rm acy jn eg o w W esteras z 1527 r. P y tan o go ta m zapew ne, ja k p rzeprow adzono re fo rm a c ję w P ru sa c h K siążęcych i w idocznie zastosow ano w p ra k ty c e jego w y ja śn ie n ia skoro b isk u p i szw edzcy zrzekli się w ładzy św iec kiej za p rzy k ład em b isk u p a sam bijskiego Jerzego P o len tza oraz skoro o rd y n a c ja kościelna szw edzka z czerw ca 1527 r. w w ielu p u n k ta c h p rzy p o m in ała o rd y n ację kościelną z 10 g ru d n ia 1525 r. w P ru sa c h K siążęcych.
W te n sposób, zdaniem C a r l s s o n a , P ru sy K siążęce w p ły w ały n a p rze bieg re fo rm a c ji w Szwecji.
D alsze b a d a n ia n ad tą in te re su ją c ą p ro b le m a ty k ą zostały p rzed staw io n e n a osta tn im ko n g resie n a u k i histo ry czn ej w Sztokholm ie, o czym p isa łe m już na łam ach „ K o m u n ik ató w ” -.
J a n u s z M ałłek
S te p h a n D o l e ž e l , H erzog A lb re c h t u n d die polnische K önigsw ahl, Z e it s c h rift f ü r O stforschung, 13 J g ; 1964, H. 3, ss. 478—
489-A u to r a rty k u łu p rzy g o to w u je d y se rta c ję d o k to rsk ą n a te m a t zależności len n ej P ru s K siążęcych od P o lsk i w o kresie rządów księcia A lb rech ta. Poza ty m D o l e ž e l p ra c u je n a d w y d aw n ictw e m tra k ta tó w m iędzynarodow ych' P ru s K siążęcych w XVI w ieku. O m aw iany a rty k u ł p o w sta ł n a m arg in esie tych w iększych p rac, dotyczy on u działu księcia A lb rech ta w elek cji k ró ló w po l skich. O sta tn ie słow o w n au ce odnośnie te j sp raw y należało d o tą d do prof. V e t u l a n i e g o 1. A rty k u ł D oležela w p ro w ad za p ew n e k o re k tu ry w op arciu o a rc h iw a lia g e ty ń sk ie (daw ne królew ieckie), do k tó ry c h nie m iał dostępu V etu lan i w czasie p isa n ia ro zp ra w y o lennie p ru sk im . V e tu la n i p rz y j m ow ał d a tę 1531 r. za p u n k t, od k tó reg o A lb rech t rozpoczął p ro testo w ać p rze ciw niedopuszczeniu go do elek cji Z y g m u n ta A ugusta, n a to m ia st D oležel dow odnie w y k azu je, że ks. A lb re c h t złożył p ro te st 5 dni po k o ro n a c ji Z ygm unta A ugusta, tj. ju ż 25 lu te g o 1530 r. A rch iw alia królew ieckie pozw oliły w ięc, ja k się w y d aje, zakończyć spór k ilk u badaczy o p oczątek s ta ra ń księcia A lb rech ta o dopuszczenie go do u d ziału w e lek cjach królów polskich. A lb rech t co p ra w d a , w ed łu g art. 14 t r a k ta tu k rak o w sk ieg o z 1525 г., m iał zapew nione pierw sze m iejsce obok k ró la n a sejm ach, zjazdach itd., ale n ie b yło tam
exp ressis verbis n ap isan e, iż m a on p ra w o do u działu w e lek cjach królów
polskich. W y k o rzy stała tę niejasność a rty k u łu s tro n a p o lsk a i n ie zap ro siła A lb rech ta na elek cję Z y g m u n ta A ugusta, a później po in te rw e n c ji sam ego k się cia w K rak o w ie w lu ty m 1530 r. u sta m i T om ickiego zb ijała a rg u m e n ty 2 Rec. W . H u b a t s c h , P ro testa n tisch e F ü rste n p o litik in d en O stseeländern, w „K o m u n ik atach M azu rsk o -W arm iń sk ich ”, 1961, n r 4, ss. 615—617.
1 A. V e i t u l a n i, L en n o p ru skie. Od tra k ta tu k r a k o w s k ie g o do śm ierci
księcia A lb rech ta 1525—1568. S tu d iu m h isto ryczn o -p ra w n e, K ra k ó w 1930,
ss. 123 i n.
