A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
rO L IA O E C O N O M IC A 6, 1981
W ło d zim ierz Kinceľ
CENY TRANSFEROWO-KOOPERACYJNE WIELKICH ORGANIZACJI GOSPODARCZYCH
(niektóre problem y cen w ew nętrznych)
W opracow aniu omówione zostaną w ażniejsze problem y cen obsłu-gujących w ew nętrzne stosunki między przedsiębiorstw am i zrzeszonymi w w ielkich organizacjach gospodarczych. Są to tzw. ceny transferow o- kooperacyjne (ceny kooperacji w ew nętrznej). W chodzą one w skład szerszej grupy cen w ielkich organizacji gospodarczych zw anych cena-mi w ew nętrznym i, do których, obok cen transferowo-kooperacyjmych, zalicza się ceny rozliczeniowe, przejściow e ceny rozruchu i kalkula-cyjne ceny zakupu. C harakterystyczną cechą cen w ew nętrznych w iel-kich organizacji gospodarczych jest to, że w ystępują one w stosunkach między przedsiębiorstw am i a centralą w ielkiej organizacji gospodarczej oraz w obrocie w ew nętrznym między przedsiębiorstw am i z pominięciem centrali. Zanim przejdziem y do omówienia cen transferow o-koopera- cyjnych wspom nieć należy o ogólnych problem ach cen w ew nętrznych.
POJĘCIE CEN W EW N ĘTR ZN Y C H
Rozszerzając podaną w yżej definicję cen w ew nętrznych przyjm uje się za L. M iastkowskim, że:,,C eny w ew nętrzne W OG są to ceny u sta-lane i stosow ane w obrębie danej organizacji gospodarczej o charakte-rze koncernow ym , obsługujące stosunki w ym iany i podziału między przedsiębiorstwam i zrzeszonymi oraz między nimi i centralą zjednocze-nia, stanow iące odpow iednio dobrane i stosunkow o lepsze narzędzie w dyspozycji centrali zjednoczenia do rozwiązywania określonych sprzeczności m iędzy zasadami i metodami kształtow ania cen zew nę-trznych (cen aby bu, cen zaopatrzeniow ych, cen skupu, cen transak cyj-nych) a w ymaganiami rozrachunku gospodarczego i potrzebam i
kiero-’ Dr, ad iu n k t w Z a k ła d zie E kon om ii P o lity c z n e j S o cja lizm u II In sty tu tu Eko-n om ii P o lity c z Eko-n ej UŁ.
wainia przez centralę działalnością zrzeszonych przedsiębiorstw "1, O zna-cza to, że ceny te oprócz w ew nętrznych stosunków ekonom icznych danej organizacji gospodarczej nie obsługują sfery stosunków istnieją-cych m iędzy pozostałym i podmiotami gospodarczym i, instytucjam i finansowymi i decyzyjnym i, np. zjednoczenia innych branż i przedsiębiorstw a w nich zrzeiszone, budżet państw a ütd.iNie są to więc ceny tra n -sakcji kupna — sprzedaży w stosunkach rynkow ych ani w stosunkach z innymi jednostkam i zewnętrznym i.
Ujmując szerzej ten problem można powiedzieć, że ceny stosowane w obrębie jakiejś organizacji gospodarczej są jej cenami w ew nętrz-nymi w odróżnieniu od cen, jakie w y stępują w stosunkach tej organi-zacji z otoczeniem. Pojęcie ,,organizacja gospodarcza" można zatem in-terpretow ać szeroko obejm ując nie tylko różne jednostki gospodarujące w danym państw ie, ale też całą gospodarkę narodową, a naw et gospo-darkę grupiy państw .
Cenom w ew nętrznym tow arzyszy odpowiedni rodzaj „cen zew nętrz-nych". O kreślenie „cena w ew nętrzna" zakłada niejako jej ilościowe i jakościow e odmienności w stosunku do cen zew nętrznych, np. cepa fabryczna w podw ójnym układzie pionowym cen, cena krajow a uw ol-niona od w ahań cen światow ych itd. O dm ienny charakter cen w ew nę-trznych względem cen zew nęnę-trznych nie przesądza jeszcze odizolowania (uniezależnienia) tych kategorii od siebie. W niektórych przypadkach ma ono m iejsce, np. uniezależnienie cen w ew nętrznych rynku k rajo w e-go (przynajm niej na pewniym etapie rozw oju e-gospodarczee-go kraju) od cen światowych. W wielu innych przypadkach, mimo odmienności pod względem jakościowym i ilościowym, ceny w ew nętrzne i ceny zew nę-trzne w ykazują pewne zależności w ynikające z regulującej roli cen zew nętrznych w stosunku do cen w ew nętrznych.
W opracow aniu om ów ione zostały ceny w ew nętrzne w węższym ujęciu, to jest ceny w ystępujące w obrębie dużej organizacji gospo-darczej i w ich szczególnych stosunkach, -jakie zaw iązywane są m iędzy przedsiębiorstw am i. Stosowane różne rodzaje oen w ew nętrznych mają w w ielu przypadkach ch ara k ter ,,cen dla pro ducenta'’, lecz ceny te ob-sługują inną sferę stosunków ekonom icznych, niż stosow ane dawniej np. ceny fabryczne w podwójnym, pionow ym układzie cen.
W literaturze ekonom icznej rzadko używ a się term inu c e n y w e -w n ę t r z n e w omawianym znaczeniu. N ajczęściej operuje się tym pojęciem w wąskim ujęciu, tj. w odniesieniu do jednego z kilku możli-w ych rodzajómożli-w cen możli-w emożli-w nętrznych — np. cen rozliczeniomożli-wych. J. Ka- leta i . W. Romanowska piszą: „W zjednoczeniach i kombinatach, które
1 L. M i a s t k o w s k i , C e n y w e w n ę t r z n e W O G , „Ekonom ista" 1978, nr 4, s. 845— 846,
scentralizow ały sprzedaż w yrobów gotowych, poszczególne przedsię-biorstw a d zakłady mogą ustalić w yniki finansowe, jeśli tylko w prow a-dzone zostaną dla nich w ew nętrzne ceny rozliczeniow e'12. N iektórzy autorzy nazyw ają cenami w ew nętrznym i ceny rozruchu. Takie nazew -nictw o spotyka się m. in. w opracow aniach A. Lipowskiego, k tóry pisze: ,,W okresie przejściowym, podczas urucham iania produkcji w yrobów o długim cyklu technologicznego opanow ania produkcji mają obow ią-zywać ceny wew nętrzne, wyższe od cen zbytu"3. Inną treść nadaje cenom w ew nętrznym np. A. Bunsch: „W uzasadnionych przypadkach można w ram ach w ielkiej organizacji gospodarczej podjąć decyzję o za-stosow aniu tzw. ceny w ew nętrznej na dostaw y w obrocie między przed-siębiorstwam i zgrupow anym i w ram ach w ielkiej organizacji gospodar-czej"4. Przypuszczać należy, że chodzi tu autorow i o stosunki między przedsiębiorstw am i w WOG, czyli o ceny transferow e (kooperacyjne).
W odm iennym d w szerszym znaczeniu używ a się czasami pojęcia c e n y w e w n ę t r z n e w literaturze handlu zagranicznego. Cenami w ew nętrznym i nazyw a się ceny rynku krajow ego w odróżnieniu od cen rynku światowego. W. Rydygier pisze: ,,W ahania cen poszczegól-nych tow arów odbiegające od ogólnego trendu w zrostu i m ające ko-niunkturalny bądź sezonow y charakter nie pow inny znajdować odbi-cia w naszych cenach w ew nętrznych"3. W yróżnienie krajow ych cen w ew nętrznych na tle rozliczeń cenow ych w handlu zagranicznym uzasa-dnia nazwanie cen rynku światowego cenami z e w n ę t r z n y m i . Term inu tego używ a L. M iastkowski om awiając m etodę ceny światowej®.
W opracow aniach dotyczących handlu zagranicznego spotkać można także pojęcie cen w ew nętrznych, które utożsam ia je z cenami zbytu krajów RWPG. A. M arszałek pisze: ,,Duże znaczenie przypisuje się dos-konaleniu struk tu ry cen w ew nętrznych w poszczególnych krajach RWPG"7.
Na tle powyższego można stwierdzić, że w ystępuje z jednej strony zawężenie pojęcia cen w ew nętrznych, z drugiej — iprzez ceny w ew
nę-2 J. K a l e t a , W. R o m a n o w s k a , Finan se o r g a n iz a c j i g o s p o d a r c z y c h W a r-sz a w a 1974, s. 249— 252. 3 A. L i p o w s k i , P r o b l e m a t y k a cen. Z a r y s f u n k c j o n o w a n i a j e d n o s t e k i n i c j u j ą -c y -c h , m aterial p o w ie lo n y w Inst. P la n o w a n ia , W a r sz a w a 1973, s. 68. 4 А. В u n s c h , S y s t e m c en r o z l i c z e n i o w y c h w w i e l k i e j o r g a n iz a c j i g o s p o d a r -c z e j, |w :] N o w y s y s t e m z a r z ą d z a n i a p r z e m y s ł e m w te o r ii i p r a k t y -c e , K rak ów 1974, s. 103.
5 W . R y d y g i e r , R o k tr u d n o ś c i s u r o w c o w y c h , „ Ż y cie G osp od arcze" 1973, nr 51— 52.
e L. M i a s t k o w s k i , M e t o d a c e n y ś w i a t o w e j , m pis w Inst. E kon om ii P o lity
-czn ej UŁ, Łódź 1975, s. 4.
trzne rozumie się różne form y tej ceny. Takie podejście w analizach ek o -nomicznych i w ytycznych o k reślający ch zasady ustalania oen może w y-nikać z zakresu przyjętych badań (uogólnień teoretycznych) lub niedo-strzegania różnic między poszczególnymi rodzajami cen w ew nętrznych. Sygnalizując o kw estiach term inologicznych cen w ew nętrznych w ielkich organizacji gospodarczych należy podkreślić, iż w skazane jest bardziej precyzyjne określanie tej kategorii ekonom icznej, rozróżnianie stosunków, w których ona w ystępuje, przesłanek pow stania i zadań jakie ma spełniać. W zględy m etodologiczne oraz zwiększony zakres stosow ania cen w w ew nętrznym mechanizmie ■ekonomiczno-finansowym (co znajduje sw ój w yraz w coraz częściej publikow anych analizach ce-nowych) w skazuje n a potrzebę ujednolicenia nazew nictw a w tym zakre-sie. W innym przypadku trudno oczekiwać zarów no od teorii jak i p ra-ktyki przejrzystych i przydatnych z punktu widzenia ekonom icznego i społecznego — analiz funkcjonow ania różnych odmian (rodzajów) cen. N ależy w tym m iejscu odnotow ać, że praktyka gospodarcza, będąc tw orzyw em dla uogólnień teoretycznych, sama oczekuje coraz to w y-datniejszej pom ocy zaplecza naukow ego. Podnosi to znaczenie opero w a-nia w obu dziedzinach — tzn. w teorii i w praktyce — jednoznacznym i term inam i i pojęciam i danych kategorii ekonom icznych. Dość często kontrow ersje, polemiki d w adliwa in terpretacja różnych rozwiązań w dziedzinie cen pow staje n a tle nieuśw iadom ienia sobie w yraźnie, że mówiąc o takich sam ych lub podobnych spraw ach mówi się innymi ję-zykami, gdyż wychodzi sdę z 'odmiennych założeń, różnymi operuje się term inam i.
P ostulat m ów iący o potrzebie ujednolicenia nazew nictw a w dziedzi-nie cen w ew nętrznych w ielkich organizacji gospodarczych (i innych cen system u cen) opiera się na znanej praw idłow ości, że socjalistyczne sto-sunki ekonom iczne poisiadają z jednej strony wspólne cechy pod w zglę-dem ogólnym, w ynikające z praw ekonom icznych tego sposobu produk-cji, z drugiej strony, w praktyce, w ystępują zróżnicow ane i odrębne ich właściwości. W łaśnie te zróżnicowane, odrębne w łaściw ości i cechy kategorii ekonom icznych należy dla d o b ra praktyki jednolicie nazywać, porządkow ać i klasyfikować. Jest to szczególnie celowe w analizach oen w ew nętrznych, jednego z bardzej złożonych i zarazem w ażnych odcin-ków system u cen, gdzie grom adzą się dopiero doświadczenia i zarazem potrzebne są uogólnienia.
i
C EN Y T R A N SF E R O W O -K O O PE R A C Y JN E A IN N E RODZAJE CEN W EW N Ę T R Z N Y C H
ekonomiczno--finansowym w ielkich organizacji gospodarczych w ykorzystuje się aktu-alnie cztery rodzaje cen w ew nętrznych;
— ceny rozliczeniowe, — kalkulacyjne ceny zakupu, — przejściow e ceny rozruchu, — ceny transferow o-kooperacyjne.
Oto k ró tk a ch arakterystyka poszczególnych rodzajów cen w ew nęt-rznych8.
W ew nętrzne ceny rozliczeniowe (indywidualne lub grupowe) ustala się na dane w yroby w ytw arzane w kilku przedsiębiorstw ach, posiada-jących zróżnicowane koszty w łasne produkcji i jednolitą cenę zbytu o p ar tą na średniobranżow ych norm atyw nych kosztach p ro d u k c ji Zasto-sowanie cen rozliczeniowych pozwala m. in. regulow ać różną zyskow- ność produkcji poszczególnych przedsiębiorstw w oparciu o zasady roz-rachunku gospodarczego. Zadanie to realizuje centrala organizacji gos-podarczej poprzez rachunek w yrów naw czy cen rozliczeniowych (RWCR), na który składają się dodatnie i ujem ne różnice między cenami rozli-czeniowymi a cenami zbytu. W ykorzystanie w ew nętrznych cen rozlicze-niow ych w sytuacji, gdy są różne koszty w łasne danego w yrobu (grup wyrobów) stw arza w arunki dla stym ulowania postępu technicznego, po-praw y organizacji pracy, w ykryw ania rezerw i oszczędnego gospoda-rowania.
K alkulacyjne ceny zakupu (średnie ceny transakcyjne importu o k re-su poprzedniego) są to ceny ustalone na re-surow ce i m ateriały pocho-dzące z importu. Ceny te w rozliczeniach finansow ych stosuje się razem z bieżącymi cenami transakcyjnym i importu w celu w ychw yce-nia i rozliczeyce-nia różnic w w ysokościach między obiem a cenami. Kalku-lacyjne ceny zakupu pozw alają neutralizow ać skutki finansowe dopusz-czalnych zmian w wysokości bieżących cen transakcyjnych importu. Jest to możliwe dzięki rachunkow i w yrów naw czem u cen transakcyjnych im portu (RWCTJ), um iejscow ionem u na szczeblu centrali danej organi-zacji gospodarczej. I w tym przypadku regulującą funkcję, lecz w dzie-dzinie działalności im portowej, spełnia centrala, dzięki możliwości dy-sponowania i rozdzielania między przedsiębiorstw a środków finanso-w ych pochodzących z handlu zagranicznego. W ykorzystanie kalkula-cyjnych cen zakupu w organizacjach gospodarczych jest zgodne z zasa-dą rozrachunku, stw arza bowiem w arunki dla racjonalnej polityki han-, dlu zagranicznego, co oznacza przejm ow anie odpowiedzialności za za-w ierane transakcje handloza-we.
Przejściowe ceny rozruchu (lub tzw. ceny schodkowe) są to ceny
6 S z e ro k ie r o zw a ż a n ia na tem at c en w e w n ę tr z n y c h w ie lk ic h o rg a n iza cji g ö sp o - d a rczy ch zn a jd u ją się w pracy: W . K i n c e 1, C e n y w e w n ę t r z n e , W a rsza w a 1978.
w ykorzystyw ane w w ew nętrznych rozliczeniach organizacji gospodar-czych, gdy ma m iejsce proces opanow yw ania i dochodzenia do pełnych mocy w ytw órczych. C eny te ustala się na w yroby, których produkcja jest nowo uruchom iona, posiada w ysokie koszty produkcji i jednolitą cenę zbytu opartą na kosztach średniobranżow ych — z racji w ytw arzania aktualnie tych w yrobów przez inne przedsiębiorstw a. Zastosow anie cen rozruchu umożliwia dokonyw anie w ew nętrznych rozliczeń w przedsię-biorstwach, ze w zględu na dochodzenie do pełnych zdolności produkcyj-nych. Jest to możliwe dzięki dokonyw aniu rozliczeń z tego tytułu (róż-nice między cenami rozruchu a ceną żbylu) poipraez fundusz rozwoju,
rozliczenia m iędzyokresow e z w ykonania kosztów luib odrębny fundusz w drożeń innow acyjnych. W okresie opanow yw ania mocy produkcyj-nych jest możliwe ustalenie na dany w yrób kilku cen rozruchu, które w czasie ulegają stałem u obniżaniu, aż do poziomu cen zbytu. Ze w zglę-du na to, że ceny rozruchu są planow ane ex ante, stanow ią one silny bodziec dla np. term inowości w obniżce kosztów w łasnych produkcji. I w tym przypadku w ykorzystyw anie cen rozruchu jest zgodne z zasadą rozrachunku gospodarczego.
C eny transiferowo-kooperacyjne (zwane także cenami w ew nętrznej kooperacji) w ykorzystuje się w w ew nętrznych stosunkach wym iany między przedsiębiorstw am i zrzeszonymi w danej organizacji gospodar-czej. Ustala się je na półprodukty i inne elem enty środków i przedm io-tów pracy, które są przedm iotem obrotu w ew nętrznego. Głównym zada-niem cen transferow o-kooperacyjnych jest stym ulowanie rozwoju sto-sunków kooperacji, a co za tym idzie specjalizacji produkcji. W związ-ku z tym, że ceny te w ystępują jakby „poza obrębem oddziaływ ania centrali", mają w decydującej mierze charakter cen negocjow anych między producentem — dostawcą, a producentem — odbiorcą. Ceny te są aktywniyim instrum entem ekonom icznym oddziałującym na różne odcinki funkcjonow ania przedsiębiorstw , a przede wszystkim na system miernikowo-bodźcowy.
Jak z powyższego widać — różne są przyczyny w ystępow ania cen w ew nętrznych i zadania, jakie zamierza się dzięki nim osiągnąć. Z m eto-dologicznego punktu widzenia mamy zatem do czynienia z jednością i odm iennością poszczególnych rodzajów cen w ew nętrznych. Jedność określa ich udział w stosunkach w ew nętrznych w ielkiej organizacji gospodarczej, a odmienność — że każdy rodzaj cen w ew nętrznych nie jest jednolity, gdyż może w ystępow ać w różnych form ach i konkrétnych rozw iązaniach typow ych dla określonych branż. Oznacza to, że poszcze-gólne rodzaje cen w ew nętrznych mogą posiadać rozmaite przesłanki, a zatem ii spełniać różne zadania. Na przykład w ew nętrzne ceny roz-liczeniowe m ają z jednej strony — uw zględniać niezależne, obiektyw ne
i trw ałe różnice w kosztach produkcji przedsiębiorstw , z drugiej likwi-dować, usuwać trudności w zarządzaniu przedsiębiorstw am i przez cen-tralę w sytuacji w ystępow ania różnych staw ek procentow ego podatku obrotow ego przy danej wysokości cen zbytu,
I
C EN Y W Y R O B Ó W K O O PER A C Y JN Y C H I N IE T Y PO W Y C H
A ktualne zasady ustalania cen na w yroby kooperacyjne w naszej gospodarce dotyczą kooperacjii w szerokim znaczeniu, tj. kooperacji m iędzybranżow ej9. Ponieważ zasady te obejm ują także ustalanie cen w stosunkach w ew nętrznych między przedsiębiarstw am i w ramach w iel-kiej organizacji gospodarczej, rozważmy główne problem y jakie są z tym związane. Przyjm uje się więc, że ceny kooperacyjne ustalane wg ogólnych przepisów mają charakter cen transferow o-kooperacyjnych (ceny w ew nętrznej kooperacji) . Ceny kooperacyjne ustala się na a rty -kuły będące zespołami, podzespołami i częściami przyszłych w yrobów finalnych oraz na półfabrykaty i usługi przem ysłowe. W yroby zaliczane do tej grupy są produkow ane w długich seriach i przez dłuższy okres czasu; jest to produkcja z reguły pow tarzalna. C eny kooperacyjne ustala się także na w yroby niepow tarzalne i produkow ane w krótkich seriach; są to tzw. w yroby nietypow e. W obu w ypadkach, tzn. dla w yrobów w ytw arzanych w długich seriach i w yrobów nietypow ych podstaw ą dla ustalania cen jest kalkulacja norm atyw nych kosztów pro -dukcji wraz z określonym i narzutam i akum ulacyjnym i. C eny te są u sta-lane w drodze negocjacji między zainteresow anym i przedsiębiorstw am i kooperującym i ze sobą na okres jednego roku, kilku lat lub na czas nieokreślony. Tylko niektóre w yroby o chronionym poziomie cen m ają' okresow o stałe ceny cennikowe. Główną cechą cen kooperacyjnych jest to, że są one ustalane i zm ieniane wg zasad dotyczących cen na artykuły zaopatrzeniow e i inw estycyjne, czyli zgodnie z ogólnogospo-darczą formułą ceny w yjściow ej zróżnicowaną w odniesieniu do posz-czególnych branż. W przypadku w yrobów nietypow ych istnieje możli-wość ustalenia ceny z preferencyjny staw ką zysku. W rozliczeniach między producentem a odbiorcą przyjm uje się rzeczywiste koszty w łas-ne produkcji, co w dalszym ciągu zmusza dostaw cę do zw racania nad-miernego zysku producentow i w yrobów finalnych. Uzupełnieniem tej zasady jest możliwość zatrzym ania 150% zysku planow anego w sytuacji, gdy koszty rzeczyw iste produkcji są niższe od kosztów planow anych
8 Z a rzą d zen ie P rz ew o d n ic zą c e g o P a ń stw o w e j K om isji C en nr 59 z d n ia 29 gru d -nia 1975 r. w sp r a w ie cen a r ty k u łó w w y k o n y w a n y c h w ram ach k o o p e r a c ji p r z e m y s-ło w e j oraz cen a r ty k u łó w n ie ty p o w y c h , „ D zien n ik U r z ę d o w y Cen" 1976, nr 2, poz. 128.
uw zględnionych przy ustalaniu ceny w yrobu nietypow ego. Zysk rzeczy-w isty przekraczający tę norm ę producent zoborzeczy-wiązany jest zrzeczy-wrócić odbiorcy.
K O O PE R A C JA W E W N Ę T R Z N A W W IELKICH O R G A N IZ A C JA C H G OSPO D A R C ZY C H
W oparciu o przedstaw ione zasady ustalania cen w yrobów będą-cych przedm iotem obrotu w stosunkach kooperacyjnych form ułujem y tezę, że nie w yczerpują one możliwośoi — a naw et konieczności —zastosow ania innych rozw iązań cenow ych dla w arunków kooperacji w ew -nętrznej w ram ach w ielkiej organizacji gospodarczej. Staram ^ się uza-sadnić stw ierdzenie, że mimo w spólnych cech, jakie posiada kooperacja ,,w ogóle" bądź w szerokim znaczeniu, jednak obiektyw nie uzasadniona dezagregacja tego rodzaju w spółpracy między jednostkam i gospodar-czymi wymaga uw ypuklenia cech odrębnych, typow ych dla kooperacji w ew nętrznej. 'Należy zaznaczyć, że specjalizacja i kooperacja produkcji są pojęciam i szerokimi, odzw ierciedlającym i w spólne cechy procesu w ytw arzania i w spółpracy m iędzy jednostkam i gospodarczymi, lecz z punktu w idzenia stosunków, w których te procesy w ystępują, cechy te są zróżnicowane. Innym regułom (uwarunkowaniom) jest podporząd-kowana kooperacja między przedsiębiorstw am i różnych organizacji gos-podarczych niż kooperacja między poszczególnymi jednostkam i danego zjednoczenia branżow ego. Konieczne jest także świadome zdawanie so- bię sprawy, że w spółpraca i współzależność między poszczególnymi np. w ydziałam i produkcyjnym i czy stanow iskam i pracy w danym przed-siębiorstw ie to też kooperacja, jak nią jest również produkcja w ielo-fazowa.
W śród różnego rodzaju stosunków 'kooperacyjnych szczególne m iej-sce zajm ują w ew nętrzne stosunki kooperacyjne. Tego rodzaju stosunki, nie są z reguły zauw ażane przez praktyk ę gospodarczą. K ierow nictwo w ielu organizacji gospodarczych kooperację utożsam ia w yłącznie ze w spółpracą między przedsiębiorstw am i innych branż czy innych w iel-kich organizacji gospodarczych. Takie podejście do tego problem u uw i-dacznia się także w różnych analizach teoretycznych. Brak rozw iniętej teorii w ew nętrznych stosunków kooperacji (w ram ach WOG) i konkret-nych przepisów regulujących rozwój tego rodzaju stosunków to n iew ąt-pliwie jedna z przyczyn ham ujących zmiany w międzytbranżowej aloka-cji produkaloka-cji oraz możliwości zwiększenia zakresu i pogłębiania spec-jalizacji w określonych W OG poprzez zm niejszenie zakresu kooperacji m iędzybranżowej. Innym powodem takiego stanu rzeczy są w ystępujące przestarzałe form y organizacyjne branż oraz ich powiązania z resortam i,
jak również brak pełnego uzasadnienia dla obiektyw nego charakteru tego rodzaju stosunków kooperacyjnych. K ooperacja w ew nętrzna w ra -mach w ielkiej organizacji gospodarczej jest zawiązywana między przed-siębiorstwam i (zakładami itd.) podporządkow anym i wskaźnikom w yko-nania planu ustalonych przez centralę WOG, lecz z pom inięciem centra-li danej organizacji gospodarczej. W tego rodzaju kooperacji mamy więc do czynienia ze sprawami w ynikającym i z faktu, że z jednej stro -ny przedsiębiorstw a kooperujące naw iązują określone um ow y o d osta-wach, np. podzespołów, i rozliczają się na w łasny rachunek, z drugiej osiągane wyniki ekonom iczno-finansow e w chodzą w zakres w yników całej organizacji gospodarczej, w której przedsiębiorstw a te są zrzeszone.
K ooperacja w ew nętrzna w ramach W OG obejm uje stosunki między poszczególnymi jednostkam i produkcyjnym i (kooperanci bierni i koope-ranci czynni), w których zachodzą — podobnie jak w w arunkach rynko-wych — ak ty sprzedaży i kupna. Odbywa się to za pośrednictw em cen ustalanych wg określonych zasad w ew nętrznego m echanizmu ekonom i-czno-finansowego. Zarów no ceny jak i sama faza tran sak cji są z reguły poza bezpośrednią realizacją tow aru (na rynku), jednak muszą w nich być zaw arte elem enty społecznej niezbędności poniesionych nakładów pracy żyw ej i uprzedm iotow ionej w raz z zyskiem niezbędnym , możli-wym do m aksym alizowania m. in. poprzez większą w ydajność pracy.
Bardzo często produkty kooperacji w ew nętrznej są przedm iotem w y-miany z innymi organizacjam i gospodarczym i, w ystępują w sprzedaży rynkow ej, są eksportow ane, a także sprzedaw ane do różnych sektorów własności.
Jak z powyższego w idać — poprzez określone i identyczne w yroby zaw iązywane są różnorodne stosunki w ym ienne w różnych formach kooperacji (poza sprzedażą na rynku w ew nętrznym ). Każdy rodzaj sunków posiada inne przesłanki, w arunki realizacji itp., inny jest sto-sunek poszczególnych jednostek gospodarczych, odrębne, specyficzne w ym agania odnośnie sposobu osiągania w łasnych celów i zadań.
A ktualne zasady system u zarządzania gospodarką narodow ą nie w y-czerpują możliwych i w ystępujących w praktyce rozwiązań kooperacyj-nych, w tym nie ma uściślenia kategorii w ew nętrznych stosunków kooperacyjnych. Jest to ważny problem w ym agający teoretycznego , uogólnienia i praktycznego rozwiązania. K ooperacja w ew nętrzna w
ra-mach w ielkiej organizacji gospodarczych jest konsekw encją pogłębiania i poszerzania się szczegółowego podziału pracy. W ystępują w ięc w zglę-dnie samodzielne przedsiębiorstw a mogące zaw ierać umowy o d osta-wach określonych produktów . K ierują się one dążeniem do realizacji w łasnych celów, m ieszczących się á podporządkow anych celom całej organizacji gospodarczej. W takiej sytuacji n ie m ogą być w
ykorzysty-wane ogólne reguły kształtujące stosunki kooperacyjne, lecz pow inny znaleźć zastosow anie instrum enty ii m etody aktyw izujące w ew nętrzną specjalizację i kooperację produkcji, w tym stym ulowanie np. obniżki kosztów, popraw ę jakości w yrobów. Dotyczy to w prow adzenia odm ien-nych rozw iązań ekonom iczien-nych typow ych dla ukladó'w: przedsiębior-stwo — przedsiębiorstw o oraz przedsiębiorstw o — centrala organizacji gospodarczej, m. in. w dziedzinie konstrukcji, ustalania i w ykorzysty-w ania cen, zasad tykorzysty-w orzenia i podziału zysku, zasad zaykorzysty-w ierania umóykorzysty-w kooperacyjnych. Poruszone problem y w ystępują i są rozw iązywane od w ielu lat w korporacjach państw kapitalistycznych. Na przykład w kor-poracjach am erykańskich: „Szeroka skala dyw ersyfikacji produkcji, dą-żenie do w ykorzystania korzyści w ynikających z wielkości organizacji przez pcdział pracy między w zględnie niezależnym i jednostkam i — od-działami spraw ia, że rozwija się w ym iana w ew nętrzna, a w skutek tego pow stają nowe problem y, problem y ustalania cen na dobra i usługi będące przedm iotem tej w ym iany"10. Jak z powyższego widać — w arun-kiem istnienia w ym iany w ew nętrznej w kooperacji w ew nętrznej jest istnienie w jej ram ach w yodrębnionych jednostek dysponujących pew -nym zakresem samodzielności w realizacji procesów gospodarczych. Do czynników w pływ ających na proces tak rozumianej decentralizacji, któ-rej odzw ierciedleniem jest pow stanie stosunków kooperacji w ew nę-trznej w w arunkach gospodarki narodow ej, należy zaliczyć m. in.:
1) pow iększającą się k o ncen trację produkcji, czyli w zrost rozmia-rów poszczególnych organizacji gospodarczych;
2) rosnącą różnorodność produkow anych w yrobów i w zrost ich w iel-kości produkcji oraz specjalizację w w ytw arzaniu;
3) konieczność optym alizow ania działalności produkcyjnej ind yw i-dualnych jednostek gospodarczych zrzeszonych w jednej organizacji, co jest możliwe dzięki posiadaniu niezbędnej samodzielności. Nie zm niej-sza to, lecz wymaga w zrostu zależności przedsiębiorstw od centrali W OG (dotyczy np. przydziału środków finansow ych na modernizację czy inw estycje); osiągać to należy poprzez odpow iednią kontrolę i u sta-lanie norm atyw nych w skaźników w ykonania różnorodnych zadań, np. produkcyjnych czy finansow ych;
4) konieczność w ykorzystyw ania takich system ów miernikowo-bodź- cowych w poszczególnych przedsiębiorstw ach, ab y realizacja przez nie celów nie była w zajem nie kolizyjna, jak rów nież nie rodziły się sprze-czności w stosunkach z całą organizacją gospodarczą;
5) konieczność uruchom ienia oddolnych dźwigni postępu przynoszą-cego oszczędność w gospodarow aniu w raz z popraw ą poziomu
użytecz-10 W . C a b a n , D e c e n t r a li z a c j a w k o r p o r a c j a c h a m e r y k a ń s k i c h , W a rsz a w a 1972,
ności w yrobów oraz aktyw izow anie w procesach gospodarow ania kadr kierow niczych i załóg.
OGÓ LNE PROBLEMY CEN TR A N SFE R O W Y C H W K O R PO R A C JA C H KAPITA LISTY C ZN Y C H
Brak w system ie cen naszej gospodarki odrębnych zasad ustalania i w ykorzystyw ania cen dla stosunków wymiany w ew nętrznej między przedsiębiorstw am i (zakładami) zrzeszonymi w w ielkiej organizacji gospodarczej skłania do przyjrzenia się, jakie rozwiązania cenowe w tej dziedzinie stosow ane są w korporacjach kapitalistycznych.
W korporacjach przem ysłow ych przede wszystkim typu koncerno-wego, w których w ystępują pionow e więzi produkcyjne, w stosunkach wym iany między względnie samodzielnymi oddziałam i stosuje się tzw. ceny transfero w e (transfer price). Jedną z charakterystycznych cech korporacji, w których stosow ane są ceny transferow e, to — jak wspom-nieliśm y — w ielka koncentracja produkcji określonych w yrobów, lecz i duża dyw ersyfikacja co pow oduje, że w ich strukturze organizacyjnej w yodrębniają się oddziały (division) skupiające zakłady będące typo-wymi jednostkam i w ykonaw czym i. W . Caban stwierdza: „Każdy oddział, będąc w yodrębnioną jednostką ma w łasny plan produkcji, sprzedaży, zaopatrzenia i zapasów oraz inw estycji. Finansowym w yrażeniem tych planów je st budżet, w którym określa się przew idyw any rezultat dzia-łalności. Budżet jest zatw ierdzony na każdy rok przez kierow nictw o koi porać ji. N ajw ażniejszą rolę w planow aniu odgryw a plan sprzedaży periodycznie przeglądany i korygow any n a podstaw ie oceny kształto-wania popy tu li stanu zapasów "11.
Dążenie do utrzym ania racjonalności i efektyw ności pracy w kor-poracjach przy w ielkiej i pow iększającej się koncentracji produkcji oraz roisnących rozmiarach zgrupow anych w nich jednostek (oddzia-łów) powoduje, że coraz większego znaczenia nabierają w ew nętrzne stosunki między poszczególnymi oddziałami. Istnienie w ew nętrznych ' stosunków między oddziałami jest rezultatem pogłębiania się w ew
nęt-rznego podziału pracy, rodzącego w oddziałach zarów no w zrost specja-lizacji jak i dyw ersyfikacji produkcji. Proces ten wym aga określo-nych form w spółpracy między tymi jednostkam i. W praktyce, w spół-praca ta, albo szerzej i trafniej nazyw ając; w ew nętrzne stosunki między oddziałami dotyczą przede w szystkim działalności handlow ej jaką za-w iązują one między sobą, czyli zbytu za-w yrobóza-w za-w granicach za-w łasnej korporacji. Do głów nych problem ów jakie w iążą się z tego rodzaju sto- sunkami n ależy z jednej strony poszukiw anie odpow iednich metod
rżenia efektyw ności pracy oddziałów, z drugiej — likwidowanie sprze-czności między interesam i korporacji jako całości a interesam i względ-nie sam odzielnych oddziałów. W praktyce gospodarczej korporacji k apitalistycznych — jak stw ierdza się to w literaturze zachodniej, r a d z i c -kiej i pols-kiej (o czym dalej) — problem y te stara się rozwiązywać za pomocą cen transferow ych, choć zastosow anie tego rodzaju cen nie jest rozwiązaniem powszechnie w ykorzystyw anym i sprawdzonym. Zasadni-czą spraw ą związaną z cenami transferow ym i i w ym agającą rozw iąza-nia to, jak daleko można przenosić zew nętrzne stosunki m iędzy 'korpo-racjam i na stosunki w ew nętrzne między oddziałami zrzeszonym i w da-nej korporacji, aby m ogły być one odzw ierciedlone w zasadach u stala-nia tych cen. N. I. M nogoletow a pisze na te n temat: „Szczególnie tru d-no jest sprawdzić efektyw d-ność pracy tych przedsiębiorstw , które zby-w ają szby-we zby-w yroby zby-w granicach zby-w łasnego koncernu. Jeśli na przykład zakłady montażu samochodów koncernu otrzym ują części i m ateriały od innych zakładów należących do koncernu, nie zaś od zew nętrznych dostawców, nie są one w stanie szybko ujaw nić swych walorów, ani też przeciw nie — m ankam entów w porów naniu z firmami konkurencyj-nymi. W ostatecznym rachunku, w skutek w ysokich kosztów produkcji, zakłady te mogą osiągnąć m niejszy zysk, niż ich konkurenci, i w ogóle mogą się znaleźć w mniej korzystnej sy tu acji"12.
Konieczność spraw nego rozw iązyw ania w ym ienionych problem ów spowodowała, że w ew nętrzne stosunki m iędzy oddziałami korporacji nabrały cech stosunków rynkow o-wym iennych, wraz z elem entam i w al-ki konkurencyjnej: Oznacza to rozszerzenie i przeniesienie stosunków rynkow ych zew nętrznych, w jakich bierze udział korporacja гаzem z róż-nym i formami konkurencji zew nętrznej, na w ew nętrzne stosunki między oddziałami korporacji. Poszczególne oddziały w ram ach korporacji nie przekazują sobie swych w yrobów wg zasad charakterystycznych dla rozliczeń np. z kosztów we wspólnym cyklu produkcyjnym przedsię-biorstwa, lecz sprzedają je w oparciu o reguły mechanizmu rynkowego. Zakres i głębokość w ew nętrznych stosunków w ym iennych między oddziałami w yznaczone są ich w zględną samodzielnością ekonom iczną określoną przez 'centrum korporacji. O gólnie mówiąc — jak pisaliśmy w cześniej — stosunki te nie obejm ują w szystkich w yrobów będących przedm iotem w ew nętrznego m ontażu i obróbki technologicznej w ra-mach korporacji, lecz tylko te, które są poza ustaleniam i zew nętrznej polityki (przede wszystkim co do w ysokości cen) zarządu korporacji. Trzeba jednak dodać, że oddziały sprzedają również w iele w yrobów n a
ił N. I. M n o g o l e t o w a , O r g a n i z a c j a z j e d n o c z e ń m o n o p o l i s t y c z n y c h , [w:J T e o
zew nątrz korporacji, jak i nabyw ają niezbędne w yroby u niezależnych dostaw ców wg w łasnych ustaleń.
Mimo w ielu w spólnych cech, jakie posiadają w ew nętrzne stosunki wymienne w ramach korporacji i zew nętrzne stosunki korporacji jako całości, istnieje sporo elem entów różniących je od siebie.
Do cech w spólnych można m. in. zaliczyć to, że na określone w yro-by ustala się ceny w g reguł rynkow ych (popytowo-podażowych), istnie-je swoboda w yboru nabywcy, w ystępuistnie-je konkurencja w produkcji i sprzedaży. Cechami różniącymi w ew nętrzne stosunki w ym ienne od stosunków zew nętrznych jest konieczność stosow ania niejako „um iarko-w anych" bardziej „łagodnych" reguł postępoiarko-w ania iarko-względem partneróiarko-w w sw ojej korporacji niż ma to m iejsce w stosunkach zew nętrznych. Postępow anie takie w ynika z konieczności godzenia celów w łasnych oddziałów z celami korporacji, albo inaczej — z konieczności podpo-rządkow ania się polityce całej korporacji, do czego — trzeba podkre-ślić — nie zachęcają praktykow ane w kapitalizmie reguły mechanizmu rynkowego. W łaśnie elem enty odrębności w ew nętrznych stosunków w ym iennych spowodowały, że cena jako główna kategoria tych stosun-ków posiada inny charakter, spełnia inne funkcje, zadania itd. niż cena zew nętrznych stosunków rynkow ych korporacji.
Jest to niew ątpliw ie podstaw ow a przyczyna pow stania w ostatnich latach i stałego rozw ijania w ekonomii burżuazyjnej teorii tej now ej kategorii ceny, jaką jest cena transferow a.
Problem y związane z w ykorzystyw aniem cen transferow ych, tj. np. konstrukcją 'tych cen, ustalaniem , zmianami itd. nie są jeszcze w pełni w yjaśnione i rozwiązane. Podkreślają ten fakt ekonom iści burżuazyjni, np. G. .Shillinglaw, J. Dearden, D. Solomons, ekonom iści radzieccy, np. M nogoleIowa i polscy, jak W. Caban, A. Jarug ow a13.
M nogoletowa idzie jeszcze dalej w w yjaśnianiu przenoszenia stosun-ków rynkow ych na stosunki w ew nętrze korporacji, gdyż podaje w w ąt-pliwość skuteczność tego działania (zatem pośrednio w yraża siię w ątpli-wie o cenach transferow ych) stw ierdzając: „problem atyczne jest jednak czy im się to u d aje"14. Mimo licznych jeszcze problem ów staw ianych przed cenami transferow ym i i w ątpliwości co do możliwości ich roz-w iązania kategoria ta jest stale doskonalona roz-w praktyce korporacji k a-pitalistycznych i rozw ijana w teorii cen.
13 Zob. G. S h i l l i n g l a w , C o si A c c o u n t in g . A n a l y s i s and C o n tr o l, H o m ew o o d , III., 1961, s. 728; J. D e a r d e n , I n te r d i v is io n a l Pricing , M a n a g e m e n t C o n t r o l S y s t e m s , H o m ew o o d , III., 1965, s. 264; D. S o l o m o n s , D i v is io n a l P e r lo r m a n c e . M e a s u r m e n t a n d C o n tr o l, H o m ew o o d , III.r 1968, s. 10; M n o g o l e t o w a , op. cit., s. 105; C a b a n , op. cit., s. 175 i n., A. J a r u g o w a , R o z r a c h u n e k w e w n ą t r z z a k ł a d o w y w w i e l k i c h o r g a n iz a c j a c h g o s p o d a r c z y c h , Łódź 1974, s. 15 i n.
K ON CEPCJE CEN TR A N SFE R O W Y C H
W zachodniej i polskiej literaturze ekonom icznej wymienia się kilka koncepcji cen transferow ych, które różnią się od siebie przyjętym k ry -terium ich ustalania. Głównym problem em w szystkich koncepcji cen
transferow ych jest różny sposób (metoda) ustalania cen, który zależy od przyjętej podstaw y ich budowy. Można ogólnie stwierdzić, iż ceny transferow e mogą być oparte o: a) ceny rynkow e ustalane na w yroby w stosunkach zew nętrznych między korporacjam i; b) koszty produkcji wyrobów, które są przedm iotem obrotu w ew nętrznego między oddziała-mi zrzeszonyoddziała-mi w korporacjach.
Shillinglaw w ym ienia następujące koncepcje cen transferow ych: 1) ceny transferow e oparte o koszty całkowite,
2) ceny transferow e op arte o koszty krańcow e, 3) ceny transferow e oparte o ceny ry n k o w e,. 4) negocjow ane ceny transferow e,
5) ceny rynkow e (jako ceny transferow e) pom niejszone o prowizję, 6) ceny transferow e Oparte o koszty zmienne powiększone o subsy-dium 15.
Identycznego podziału dokonuje A. Jarugow a stw ierdzając, że „Ce-ny transferow e mogą być oparte na:
1) kosztach zm iennych (standardowych),
2) całkow itych kosztach w ytw arzania (standardowych),
3) kosztach w ytw arzania (standardow ych) powiększonych o kalku-low any zysk,
4) cenach negocjow anych, 5) cenach rynkow ych"18.
W. Caban w yodrębniając różne koncepcje cen transferow ych bar- dziej je porządkuje z punktu widzenia metodologicznego. Przejawia się to w tym, że:
1) klasyfikuje w szystkie koncepcje tych cen w dwie grupy, tj. jako ceny oparte o: a) ceny rynkowe, b) koszty produkcji;
2) dokonuje większej dezagnegacji tych koncepcji gdyż przyjm uje że cenami transferow ym i mogą być: a) ceny rynkowe, b) ceny negocjo-wane, c) ceny rynkow e pom niejszone o prowizję, d) koszty całkowite, e) koszty krańcow e, f) koszty zmienne powiększone o subsydium 17.
O graniczony zakres opracow ania nie pozwala bliżej ustosunkow ać się do poszczególnych koncepcji cen transferow ych18. Dla naszej
polity-15 S h i 11 i n g 1 a w, op. cii., s. 731. 10 J a r u g o w a, op. ci t., s. 21. 17 C a b a n , op. cit., s. 174— 211.
ki gospodarczej ważne jest jednak stw ierdzenie, że sferę w ew nętrznych stosunków (kooperacja w ew nętrzna) nie można utożsam iać ze stosun-kami zew nętrznym i między różnymi wielkimi organizacjam i gospodar-czymi. Dla tego rodzaju stosunków należy poszukiwać now ych rozw ią-zań ekonom icznych, pozw alających aktyw izow ać produkcję i bodźce m aterialnego zainteresow ania. Jeżeli rozwiązaniam i tymi m ają być ceny to muszą one spełniać różne wym agania — w tym określone funkcje i zadania typow e dla w ew nętrznych stosunków kooperacyjnych. Pot-w ierdza to m. in. praktyka stosoPot-w ania cen transferoPot-w ych Pot-w Pot-wielkich korporacjach kapitalistycznych.
Stosow anie w w ielkich organizacjach gospodarczych cen transfero- w o-kooperacyjnych odpow iadających w swej istocie cenom tran sfero-w ym określają teoretyczne przesłanki pośrednie i bezpośrednie19, po-trzeby rozrachunku gospodarczego — w tym konieczność pozostaw ie-nia w gestii centrali zjednoczeie-nia skutecznego narzędzia m. in. w za-kresie specjalizacji i kooperacji produkcji.
M iastkowski przy określaniu reguł kształtow ania cen kooperacji w ew nętrznej przez centralę zjednoczenia stwierdza, że ceny te mogą służyć jako narzędzie: ,,a) uw alniania w yników ekonom icznych przed-siębiorstw w ew nętrznych od polityki zjednoczenia w zakresie specjali-zacji, kombinacji produkcji, zmian formy realizacji danych produktów itp., b) zachowania wymogów ciągnionego rachunku kosztów w roz-m aitych i zroz-m iennych pow iązaniach faz przetw órstw a i kooperacji roz-m ię-dzy przedsiębiorstw am i w ewnętrznym i, c) uw alniania zjednoczenia od skutków realizacji danych wyrobów — przerób własny, usługi na zew-nątrz, sprzedaż przedsiębiorstw u w ew nętrznem u lub zewnętrznemu, d) centralizacji części akum ulacji na fundusze rozwoju branży"20.
Są to — jak widać —- bardzo ważne problem y dla funkcjonow ania w ielkich organizacji gospodarczych. N abierają one szczególnego zna-czenia w procesach doskonalących system zarządzania organizacjam i gospodarczymi.
Podsumowując rozważania należy wspomnieć o potrzebie podejm o-wania szerszych badań nad funkcjonow aniem cen 'transferowo-koopera- cyjnych i innych cen w ew nętrznych21. Do przesłanek takich badań
trze-19 Zob. K i n c e 1, op. cit., s, 15— 21; M i a s t k o w s k i , C e n y w e w n ę t r z n e ...,
s. 850.
!0 I b id e m , s. 851.
21 A u tor b a d a ł fu n k c jo n o w a n ie cen w e w n ę tr z n y c h w k ilk u je d n o s tk a c h g o sp o d a r c z y c h (zjed n o czen ia ) w la ta c h 1975— 1976. R ezu lta ty b ad ań za w a rte są w o p r a c o w a niach: W . K i n c e l , A n a l i z a l u n k c j o n o w a n i a c en w e w n ę t r z n y c h w w i e l k i c h o r g a n i z a
-c ja -c h g o s p o d a r -c z y -c h , m pis w ZBC przy PKC, W a r sza w a 1975, s. 82 i 30 tablic; t e n ż e , P r z e j ś c i o w e c e n y ro z ru ch u j c e n y t r a n s l e r o w o k o o p e r a c y j n e w w i e l k i c h o r g a
ba zaliczyć m. in.: a) w ystępow anie odm iennego charakteru w ew nętrz-nych stosunków ekonom icznętrz-nych w organizacjach gospodarczych (w po-rów naniu do poprzedniego sysitemu zarządzania), b) rozszerzenie za-kresu rozrachunku gospodarczego, w tym zasady sam ofinansowania i sam oregulacji w ew nętrznej działalności produkcyjno-finansow ej, c) w prow adzania cen w ew nętrznych do rozliczeń ekonom iczno-finanso-w ych jednostek gospodarczych (przedsiębiorsticzno-finanso-w a i cała organizacja gos-podarcza) itp. W węższym ujęciu i w yłącznie z punktu widzenia cen wew nętrznych przesłanką podjęcia badań jest w ystępow anie sytuacji, kiedy mamy do czynienia z zaleceniami stosow ania tych cen, przy bra-ku dostatecznych doświadczeń i metodologii, jak należy stosować tego rodzaju rozw iązania cenowe. Zważywszy ponadto, że istnieją inne roz-wiązania, gdzie nie w ykorzystuje się cen w ew nętrznych, można stw ier-dzić, że mimo zw iększającego się zakresu stosowania poszczególnych rodzajów cen w ew nętrznych nie ma jeszcze w pełni dopracow anych zasad ich budowy, trybu ustalania i zmian, kontroli i w ykorzystania.
W ł o d z i m i e r z K in c e l
TRANSFER A N D C O -O PE R A T IO N PRICES IN BIG EC O N O M IC O R G A N IZ A T IO N S (S om e P rob lem s on in te rn a l P rices)
In th e a r tic le th e auth or d is c u s s e s so m e p rob lem s of tran sfer and c o -o p era tio n p rices in big e c o n o m ic o r g a n iz a tio n s. T h e d isc u s sio n is p r e ce d e d by a n a ly s is of c er ta in g e n e r a l p ro b lem s of in tern al p rices i. e. se ttlem e n t p r ices, c a lc u la te d p u rch a -sin g p rices and tr a n sito ry sta r tin g p rices in c lu d in g transfer and c o -o p e r a tio n p rices. T h er e are p r e se n te d th e p r esen t p rin cip les o f p rice fix in g in c o -o p e r a tio n r ela tio n s in its c o m p r e h e n siv e ap p roach i. e. p rice s for p rod u cts tu rn ed out- on the b a s is of c o -o p e r a tio n and u n ty p ic a l p rod u cts. T h e auth or d is c u s s e s a lso so m e m ore im portant p rob lem s o l in te rn a l co -o p e ra tio n w ith in b ig e co n o m ic o r g a n iza tio n s. T h is p r o v id e s a sta r lin g p oin t for d isc u s sio n of g e n e r a l p ro b lem s of tran sfer p rices (e q u iv a len t of tran sfer and c o -o p e r a tio n p rices) in c a p ita list co rp o ra tio n s.
T h e auth or p r o c e e d s from an a ssu m p tio n that a p p lic a tio n of tra n sfe r -c o o p e r a tio n p rice s and oth er k in d s o l in tern al p rice s in big eco n o m ic o r g a n iza tio n s is not in d is p e n sa b le as th ere c a n b e in tr o d u ce d o th er n o n -p r ic e so lu tio n s. H o w e v e r , due to the fa c t that in tern al p rices are c e n tr a lly reco m m en d ed for a p p lic a tio n __ th is c a te g o r y m ust be ex p a n d ed , su b m itted to em p irica l r e s e a r c h e s and th e o r e tic a l g e n e ra liza tio n .
