Home Treatment of Dentin Hypersensitivity Based on Pro-Argin Technology

(1)

PRACE ORYGINALNE

Katarzyna Jankowska

A, B, D, F

_{, Dagmara Piesiak-Pańczyszyn}

A, B, D

_,

Katarzyna Herman

B–C

_{, Mirosława Kasiak}

A, B

_{, Alina Wrzyszcz-Kowalczyk}

B, C, E

Domowe leczenie nadwrażliwości zębiny

z zastosowaniem technologii Pro-Argin

Home Treatment of Dentin Hypersensitivity

Based on Pro-Argin Technology

Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, Wrocław, Polska

A – koncepcja i projekt badania, B – gromadzenie i/lub zestawianie danych, C – analiza i interpretacja danych, D – napisanie artykułu, E – krytyczne zrecenzowanie artykułu, F – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu

Streszczenie

Wprowadzenie. Nadwrażliwość zębiny (dentin hypersensitivity – DHS) staje się problemem coraz szerzej

spotyka-nym w praktyce stomatologicznej.

Cel pracy. Ocena leczenia nadwrażliwości przez pacjentów w warunkach domowych za pomocą pasty i płukanki

zawierających argininę.

Materiał i metody. Badaniem objęto 60 pacjentów z rozpoznaniem nadwrażliwości zębiny, którzy

utworzy-li 3 grupy badawcze: grupę 1 – stosującą pastę Sensitive Pro Reutworzy-lief®_{i szczoteczkę Sensitive Pro Relief}®_{, grupę} 2 – pastę Sensitive Pro Relief, szczoteczkę Sensitive Pro Relief i płukankę Sensitive Pro Relief®_{i grupę 3 – pastę} Colgate MaxFresh with Cooling Crystal®_{i szczoteczkę Pro Gum Health Pro Zdrowe Dziąsła}®_{. Pacjenci 2 razy} dziennie oczyszczali zęby daną pastą oraz płukali jamę ustną płukanką z argininą przez 2 miesiące. Nadwrażliwość zębiny oceniano, opierając się na deklarowanych dolegliwościach oraz w badaniu klinicznym, stosując bodziec dotykowy i dehydratacyjny. Intensywność bólową odpowiedzi na bodźce oceniano w skali VAS i skali Schiffa.

Wyniki. W grupach 1 i 2 wraz z czasem stosowanych środków stopniowo zwiększał się odsetek zębów bez

dole-gliwości bólowych i równocześnie zmniejszała się liczba zębów z silną nadwrażliwością. Po 2 miesiącach odsetek zębów był podobny w grupach 1 i 2, wynosił odpowiednio 37,7 i 32,8%. Zarówno w grupie 1, jak i 2 stwierdzono istotne statystycznie (p < 0,0001) ograniczenie intensywności bólu ocenianego wg skali VAS i Schiffa w odniesie-niu do stanu wyjściowego. Zmniejszenie dolegliwości było największe w grupie 2, gdzie redukcja intensywności bólowej między badaniem 3 a 1 wyniosła 84,3% na bodziec dehydratacyjny i 83,1% na bodziec dotykowy. Dla grupy 1. wartości te wyniosły odpowiednio 78,1 i 76,0%, a dla grupy 3. tylko 9,4 i 22,7%.

Wnioski. Pasta do zębów z argininą przeznaczona do nienadzorowanego stosowania przez pacjentów jest

skutecz-nym środkiem zmniejszania nadwrażliwość zębiny (Dent. Med. Probl. 2014, 51, 3, 365–374).

Słowa kluczowe: nadwrażliwość zębiny, pasta do zębów, płukanka.

Abstract

Background. Dentin hypersensitivity (DHS) becomes a common problem in dental practice.

Objectives. To evaluate the treatment of dentine hypersensitivity by the patients at home with the use of toothpaste

and mouthrinses containing arginine.

Material and Methods. 60 adults with dentin hypersensitivity were asked to use the evaluating toothpastes and

rinsing. In group 1 Sensitive Pro Relief®_{paste with Sensitive Pro Relief}®_{toothbrush, in group 2 Sensitive Pro Relief} paste with Sensitive Pro Relief toothbrush and Sensitive Pro Relief®_{mouthrinse and in group 3 – Colgate MaxFresh} with Cooling Crystal®_{paste with Pro Gum Health}®_{toothbrush were used. Patients washed their teeth with a given} toothpaste twice a day and rinsed their mouth with mouth rinse with arginine for 2 months. Dentine hypersensi-tivity was assessed based on the patients’ complaints and clinical examination. The intensity of pain response to stimuli was assessed by using tactile (VAS scale) and dehydrating (VAS and Schiff scales) stimuli.

Results. In groups 1 and 2 the percentage of teeth without any pain ailments with time gradually increased together

with the decrease in the number of teeth with strong hypersensitivity. After 2 months, the percentage of teeth was

Dent. Med. Probl. 2014, 51, 3, 365–374

(2)

Nadwrażliwość zębiny (dentin hypersensitivity – DHS) staje się problemem coraz szerzej spotyka-nym w praktyce stomatologicznej. Może być opi-sywana jako krótkotrwały (sekundowy lub minu-towy), ostry ból pojawiający się po zadziałaniu na obnażoną zębinę różnych bodźców: termicznych, chemicznych, dotykowych, dehydratacyjnych lub osmotycznych. Wymaga dokładnej diagnostyki różnicowej ze stanami, w których występuje ból zębinowy. Należą do nich między innymi: ubyt-ki próchnicowe, pęknięcie szkliwa/zębiny, wrażli-wość pozabiegowa [1–5].

Ból zębinowy jest związany z aktywacją włó-kien nerwowych A-beta i A-delta odpowiedzial-nych za powstanie miejscowego bólu sygnalizu-jącego otwarcie kanalików zębinowych i ich do-stępność na działanie bodźca. Według teorii hydrodynamicznej nadwrażliwość zębiny jest re-zultatem przemieszczania płynu w kanalikach zę-binowych, powodującym podrażnienia nerwów czuciowych w miazdze, co zostało potwierdzo-ne badaniami [6–8]. Przyczyną powstawania nad-wrażliwości zębiny jest odsłonięcie zębiny w wy-niku utraty szkliwa lub cementu korzeniowego przy recesji dziąseł, erozji, atrycji, abrazji, abfrak-cji, utraty przyczepu łącznotkankowego przy cho-robach przyzębia albo powstania kanałów dyfu-zyjnych przy utracie substancji organicznych po wybielaniu [2–7]. Rozpoznanie nadwrażliwości powinno być oparte na dokładnym wywiadzie, badaniu klinicznym, diagnozie różnicowej i anali-zie wszystkich czynników predysponujących. Aby wystąpiły dolegliwości, muszą być zarówno odsło-nięta zębina, jak i otwarte kanaliki zębinowe (ini-cjacja procesu patologicznego) [1–8].

Leczenie nadwrażliwości zębiny jest oparte na teorii hydrodynamicznej. Sprowadza się to do za-mykania otwartych kanalików zębinowych po-przez tworzenie nierozpuszczalnych precypitatów oraz przerwania odpowiedzi nerwowej na bodź-ce przez stosowanie jonów potasu zmniejszają-cych przewodnictwo nerwowe poprzez tworzenie nierozpuszczalnych precypitatów [1, 2, 7]. Ogólna koncepcja leczenia nadwrażliwości zębiny powin-na opierać się powin-na zasadach: 1) obserwacja kliniczpowin-na 2) usuwanie przyczyn, 3) ocena intensywności bó-lu, np. wg skali VAS, Schiffa, 4) wdrożenie

lecze-nia na podstawie przyczyn objawów bólowych. Wg Markowitza i Pasheya [9] leczenie nadwrażliwości zębiny powinno odwzorowywać naturalny proces samoistnego zamykania kanalików zebinowych, jak przy wytwarzaniu się niewrażliwej zębiny skle-rotycznej, dlatego autorzy zaproponowali koncep-cję leczenia dwukierunkowego: 1) wzrost odpor-ności zębiny na czynniki mechaniczne (zmniej-szenie wrażliwości nerwowej) oraz 2) zamykanie kanalików zębinowych poprzez działanie substan-cjami wapniowo-fosforanowymi.

W celu zmniejszenia przewodnictwa nerwo-wego są stosowane środki na bazie soli potasu (azotany, cytryniany lub chlorki) lub związki flu-oru, jednak rezultaty nie są zadowalające, ponie-waż czas leczenia jest długi i pojawiają się incyden-ty bólowe. Do zamykania kanalików zębinowych i leczenia dolegliwości związanych z nadwrażliwo-ścią zębiny są stosowane: sole strontu, np. chlorki, sole potasu, aminofluorki, fluorki cyny, HEMA (na bazie aldehydu glutarowego), fosfokrzemiany wapniowo-sodowe (technologia „Novamin”). In-na metoda używaIn-na w leczeniu In-nadwrażliwości opiera się na wykorzystaniu połączenia 8% argini-ny z węglanem wapnia (technologia „Pro-Argin”) lub z kopolimerem pirofosfatazy (technologia Pro-Argin Mouthwash) [1, 2, 4, 6, 9, 10]. Technologia Pro-Argin została zastosowana w pastach desen-sytyzujących oraz płukankach – Sensitive Pro Re-lief® firmy Colgate (CSPR). Aktywnymi składni-kami pasty do zębów (CSPR) są: arginina (8%), węglan wapnia, monofluoran sodu (uzyskane stę-żenie – 1450 ppm), natomiast w przypadku płuka-nek 0,8% arginina i kopolimer pirofasfatazy [4, 6, 7, 9, 11, 12].

Celem pracy jest ocena leczenia nadwrażli-wości w warunkach domowych za pomocą pasty i płukanki zawierających argininę.

Materiał i metody

Badaniem objęto 60 pacjentów z nadwrażli-wością zębiny spowodowaną różnym stanem kli-nicznym, zdiagnozowaną na podstawie wywia-du i badania klinicznego. Dobór pacjentów oboj-ga płci odbywał się wg następujących kryteriów: similar in groups 1 and 2, respectively 37.7% and 32.8%. Both in group 1 and 2 the statistically significant decrease in the intensity of pain assessed according to the VAS scale and Schiff was stated, in reference to the initial state. The decrease of ailment was the biggest in group 2, where the reduction of pain intensity between study number 3 and 1 was 84.3% to the dehydrative stimuli and 83.1% to touch stimuli. For group 1 those values were respectively 78.1% and 76.0% and for group 3 only 9.4% and 22.7%.

Conclusions. Toothpaste with arginine intended for unattended use by patients is an effective means of reducing

dentine hypersensitivity (Dent. Med. Probl. 2014, 51, 3, 365–374).

(3)

wiek – 18–70 lat, ogólnie zdrowi, nieuczuleni na składniki past do zębów, mający minimum 3 zę-by z nadwrażliwością; niezgłaszający objawów bó-lowych ze strony miazgi, bez próchnicy, złamań koron, ruchomości zębów, zmian patologicznych (np. owrzodzeń) tkanek miękkich, zaawansowa-nej choroby przyzębia. Wykluczeni zostali tak-że pacjenci zażywający środki przeciwbólowe do 24 godzin przed badaniem, ze względu na ma-skowanie objawów. W wywiadzie pytano o nawy-ki higieniczne pacjentów (częstość i czas oczysz-czania zębów), rodzaj bodźców indukujących ból (zimny, ciepły, słodki, kwaśny, dotykowy, szczot-kowanie) oraz jego nasilenie (słaby, umiarkowa-ny, silny). W badaniu klinicznym oceniano licz-bę zębów, stan uzębienia w kontekście próchni-cy (PUW/P, PUW/Z), stan higieny jamy ustnej za pomocą wskaźników OHI i API, umiejscowie-nie zmiany predysponującej do nadwrażliwości na poszczególnych powierzchniach zębów oraz jej ro-dzaj (np. erozja, atrycja, recesja, abrazja, abfrakcja czy po wybielaniu zębow). Do leczenia metodami domowymi zastosowano: pastę do zębów Sensiti-ve Pro Relief®, pastę Colgate MaxFresh with Co-oling Crystal®, płukankę Sensitive Pro Relief® oraz szczoteczki Sensitive Pro Relief® i Pro Gum Health Pro Zdrowe Dziąsła®. Wszystkim pacjen-tom przedstawiono dokładny instruktaż higieny jamy ustnej wraz z odpowiednią metodą szczotko-wania 2 razy dziennie przez 2 minuty i płukania 2 razy dziennie przez 1 minutę. Pacjentom pole-cono szczotkowanie zębów i płukanie jamy ustnej wyłącznie wskazanymi środkami przez 2 miesią-ce. W zależności od etiologii każdemu pacjento-wi przedstapacjento-wiono również instruktaż dietetyczny (np. unikanie pokarmów kwaśnych sprzyjających utracie twardych tkanek zęba).

Pacjentów biorących udział w badaniu podzie-lono na 3 grupy:

– grupa 1 (n = 20) – pacjenci szczotkowali zę-by pastą Sensitive Pro Relief zawierającą arginię z użyciem szczoteczki Sensitive Pro Relief 2 razy dziennie po 2 minuty przez 2 miesiące,

– grupa 2 (n = 20) – pacjenci szczotkowali zę-by pastą Sensitive Pro Relief z użyciem szczotecz-ki Sensitive Pro Relief 2 razy dziennie po 2 minuty oraz płukanką Sensitive Pro Reliefe 2 razy dziennie po 30 mililitrów przez 1 minutę przez 2 miesiące,

– grupa 3 (n = 20) – pacjenci szczotkowali zęby pastą Colgate MaxFresh with Cooling Cry-stal zawierającą kryształki wybielające z użyciem szczoteczki Pro Gum Health Pro Zdrowe Dziąsła bez płukanki 2 razy dziennie przez 2 minuty przez 2 miesiące.

Reakcję nadwrażliwości oceniano za zgodą pa-cjenta, dotykając odsłoniętej zębiny na powierzch-niach poszczególnych zębów za pomocą tępego

zgłębnika przez 1 sekundę (bodziec dotykowy) oraz strumieniem powietrza ze strumienia dmu-chawki z odległości 1 centymetra przez 1 sekundę (bodziec dehydratacyjny), izolując uprzednio są-siednie zęby. Nasilenie bólu oceniano wg: skali VAS (1–10) przy działaniu obu bodźców oraz dodatko-wo po działaniu bodźca dehydratacyjnego – ska-li Schiffa. Przyjęto następujące kryteria skaska-li VAS: 0 – brak bólu, 1–3 – niewielki ból, 4–6 – umiar-kowany, 7–9 – silny, 10 – bardzo silny. Kryteria wrażliwości na strumień powietrza wg Schiffa by-ły następujące: 0 – brak reakcji, 1 – pacjent odczu-wa dyskomfort, ale nie prosi o przerodczu-wanie, 2 – pa-cjent odczuwa dyskomfort i prosi o przerwanie lub porusza się, 3 – pacjent odczuwa ból i prosi o na-tychmiastowe przerwanie. Ocenę nadwrażliwo-ści indukowanej bodźcami przeprowadzano czte-rokrotnie, tj.: przed rozpoczęciem obserwacji (ba-danie wstępne), po upływie 2 tygodni (ba(ba-danie 1), 1 miesiąca (badanie 2) i po 2 miesiącach od rozpo-częcia obserwacji (badanie 3). W każdym badaniu oceniano jedno miejsce na powierzchni zęba, któ-re wyjściowo charakteryzowało się największym nasileniem bólu. U każdego z pacjentów w dane miejsce na zębie w badaniu 0 jednokrotnie wcie-rano opuszką palca przez 1 minutę odpowiednią dla każdej z grup pastę do zębów.

Ogólna liczba zębów nadwrażliwych pod-danych ocenie wynosiła 438, z czego w grupie pierwszej (1) – 143, drugiej (2) – 189, a w trzeciej (3) – 106. W ostatnim badaniu pacjenci oceniali smak, skuteczność oczyszczania, uczucie świeżo-ści i ewentualne niekorzystne objawy stosowanej pasty do zębów. Ocenie pacjentów poddano także szczoteczkę do zębów, gdzie kryteriami były: sku-teczność oczyszczania i trwałość włosia.

Analizę statystyczną uzyskanych danych wy-konano za pomocą testu c2_{i metodą ANOVA.} Hi-potezy weryfikowano na poziomie istotności p < 0,05.

Wyniki

Najczęstszą przyczyną nadwrażliwości była recesja dziąseł (180/438; 41,1%), następnie: abra-zja (113/438; 25,8%), atrycja (96/438; 22,0%), ero-zja (43/438; 9,8%) oraz rzadziej – abfrakcja (2/438; 9,8%) i nadwrażliwość pozabiegowa (4/438; 0,91%). Dolegliwości najczęściej występowały na po-wierzchni policzkowej zębów (310/438; 70,8%), w dalszej kolejności na żującej (102/438; 23,3%), podniebiennej (25/438; 5,7%), a na powierzchni stycznej tylko w jednym przypadku (0,23%).

W grupach (n = 60) przeważały osoby dbają-ce o higienę jamy ustnej: aż 68,3% szczotkowało zęby co najmniej trzy razy dziennie, a u 20% czas

(4)

mycia zębów wynosił ponad trzy minuty. Skutecz-ność zabiegów higienicznych została potwierdzona w badaniu klinicznym: średnia wartość OHI wy-niosła zaledwie 0,7. Wartość średnia API (28,6%) wskazuje natomiast na nieco mniejszą, choć za-dowalającą skuteczność oczyszczania przestrzeni międzyzębowych. Średnie wartości PUW/Z oraz PUW/P wynosiły odpowiednio 9,2 i 19,73.

Zmiany subiektywnej oceny dolegliwości przez pacjentów z poszczególnych grup zestawio-no w tab. 1. Wśród badanych domizestawio-nowały skar-gi na bodziec zimny (404/438; 92,3%), następnie na bodźce mechaniczne: dotyk (305/438; 69,6%) i szczotkowanie (144/438; 32,9%) oraz chemiczne: bodziec słodki (128/438; 29,2%) i kwaśny (220/438; 50,2%). Tylko w 11,2% przypadków (49/438) stwier-dzono nadwrażliwość na ciepło.

W kolejnych badaniach w grupach 1 i 2 stopnio-wo zwiększał się odsetek zębów bez doleglistopnio-wości bólo-wych. W ostatnim badaniu był on podobny w grupach 1 i 2 i wyniósł odpowiednio 37,76 i 32,80%. Równo-cześnie zmniejszała się liczba zębów z silną nadwraż-liwością: w trzecim badaniu żaden ząb w grupach 1 i 2 nie wykazywał takiej reakcji, natomiast u około połowy zębów w obu tych grupach występowała sła-ba reakcja na bodźce. W trzeciej grupie zaobserwo-wano podobne tendencje zmian, jednak nie były one tak mocno zaznaczone jak w grupach 1 i 2.

Zarówno w grupie 1, jak i 2 stwierdzono istotny

statystycznie (p < 0,0001) spadek średnich wartości skali bólowej VAS oraz skali Schiffa (tab. 2–4). Róż-nice te były podobne w reakcji na bodziec dotyko-wy i dehydratacyjny (skala VAS). Zmniejszenie dole-gliwości było największe w grupie 2. Procent zmian uzyskany między badaniem wyjściowym a ostat-nim wyniósł 83,1% w przypadku reakcji na zgłębni-kowanie i 84,3% w reakcji na bodziec dehydratacyj-ny. Dla grupy 1 wartości te wyniosły odpowiednio 78,1 i 76,0%, a dla grupy trzeciej tylko 9,4 i 22,7%.

Większość badanych dobrze oceniła walory pa-sty Sensitive Pro Relief. Aż 86,6% osób uznało smak produktu za bardzo dobry lub dobry. Doceniono także skuteczność oczyszczania (za bardzo dobrą lub dobrą uznało ją 78,3%) i długo utrzymujące się uczu-cie świeżości po zastosowaniu (odpowiednio 80,0% badanych). 35% pacjentów zgłaszało jednak piecze-nie błony śluzowej w czasie używania pasty.

Szczoteczka Sensitive Pro Relief również uzy-skała pozytywną ocenę 90,0% użytkowników. Tyl-ko 10,0% badanych uznało, że jej zdolności oczysz-czania zębów oraz trwałość są niezadowalające.

Omówienie

Nadwrażliwość zębiny jest problemem rela-tywnie bardzo powszechnym i często spotykanym w codziennej praktyce. Okazuje się, że problem

Tabela 1. Subiektywna nadwrażliwość zębów deklarowana przez pacjentów Table 1. Subjective dentin hypersensitivity declared by patients

Reakcja Brak Słaba Umiarkowana Silna

n/N (%) n/N (%) n/N (%) n/N (%) Grupa 1 (n = 143 zębów) Badanie 0 0/143 0,00 32/143 22,4 103/143 72,0 8/143 5,6 Badanie 1 8/143 5,6 97/143 67,8 38/143 26,6 0/143 0,00 Badanie 2 21/143 14,7 85/143 59,4 36/143 25,2 1/143 0,7 Badanie 3 54/143 37,8 79/143 55,2 10/143 7,0 0/143 0,00 Istotność różnic 0 vs 3 p < 0,0001 p < 0,0001 p < 0,0001 p < 0,05 Grupa 2 (n = 189 zębów) Badanie 0 0,00 0,00 0,00 0,00 57/189 30,2 132/189 69,8 Badanie 1 5/189 2,6 41/189 21,7 119/189 63,0 24/189 12,7 Badanie 2 16/189 8,5 102/189 54,0 59/189 31,2 12/189 6,3 Badanie 3 62/189 32,8 91/189 48,1 36/189 19,0 0/189 0,00 Istotność różnic 0 vs 3 p < 0,0001 p < 0,0001 p < 0,05 p < 0,0001 Grupa 3 (n = 106 zębów) Badanie 0 0,00 0,00 49/106 46,2 31/106 29,2 26/106 24,5 Badanie 1 0,00 0,00 50/106 47,2 49/106 46,2 7/106 6,6 Badanie 2 3/106 2,8 50/106 47,2 45/106 42,4 8/106 7,5 Badanie 3 3/106 2,8 54/106 50,9 41/106 38,7 8/106 7,5 Istotność różnic 0 vs 3 p < 0,05 p < 0,0001

(5)

Tabela 2. Reakcja bólowa na bodziec dotykowy wg skali VAS Table 2. Response of pain on tactile stimulus by VAS score

Grupa 1 (n = 143 zębów)

Badanie 0 badanie 1 badanie 2 badanie 3

x ± SD x ± SD x ± SD x ± SD

3,01 ± 1,69 1,87 ± 1,39 1,38 ± 1,29 0,66 ± 0,86

Porównanie % zmian istotność różnic

Badanie 0 vs badanie 1 37,9 p < 0,0001

Badanie 0 (study 0) badanie 1 badanie 2 badanie 3

5,20 ± 3,26 3,47 ± 2,22 1,87 ± 1,62 0,88 ± 1,44

3,31 ± 2,50 3,38 ± 2,41 3,11 ± 2,24 3,00 ± 2,21

Badanie 0 vs badanie 1 2,1

ten dotyczy prawie 40 milionów Amerykanów, czyli średnio co piątą dorosłą osobę, może doty-czyć każdej grupy wiekowej, a największa inten-sywność występuje między 30. a 40. rokiem życia, częściej u kobiet niż u mężczyzn [cyt. wg 12, 13]. Częstość występowania nadwrażliwości waha się od 3–57% [11, 14–17]. Niektóre czynniki, tj.: cho-roby przyzębia, recesje dziąseł, nawyki higieniczne powodują nawet czterokrotne zwiększenie możli-wości wystąpienia tej choroby [17–19]. Znajduje to potwierdzenie w danych własnych, z których wy-nika, że najczęstszymi przyczynami nadwrażliwo-ści zębiny były recesje dziąseł (41,1%) oraz zmiany abrazyjne (25,8%). Powstanie obu tych nieprawi-dłowości może być związane z częstym szczotko-waniem zębów złą techniką z użyciem zbyt dużej siły [20]. Badania własne wykazały dużą dbałość o higienę jamy ustnej u większości pacjentów.

Dotychczasowe leczenie polegało albo na de-polaryzacji zakończeń nerwowych w kanalikach

zębinowych, albo na ich mechanicznym zamyka-niu. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim przy-padku znoszenie bólu wymagało dłuższego lecze-nia, a skuteczność nie była zadowalająca [1–3, 7, 12, 15, 18–21]. Zastosowanie 8% argininy w po-łączeniu z węglanem wapnia sprzyja szybkiemu zamknięciu kanalików zębinowych, a skuteczny efekt uzyskuje się już po pierwszym zastosowaniu. Koncepcja ta opiera się na łączeniu jonów wapnia z jonami fosforanowymi i tworzeniu docelowo fos-foranów wapnia. Warunki panujące w jamie ust-nej charakteryzujące się przesyceniem śliny jona-mi wapnia i fosforanowyjona-mi w stosunku do tkanek twardych zęba wymuszają opracowanie takiego nośnika jonów, który będzie w stanie je dodatko-wo uwalniać i dostarczać w odpowiedniej formie warunkującej skuteczność kliniczną. Arginina re-aguje z węglanem wapnia przy pH fizjologicznym, tworząc konglomerat o ładunku dodatnim, któ-ry jest przyciągany przez ujemnie naładowaną

(6)

po-wierzchnię zęba i tworzy warstwę bogatą w wapń. Zamyka ona otwarte kanaliki zębinowe i chro-ni przed działachro-niem bodźców zewnętrznych [1, 2, 6, 7, 11, 22]. Skuteczność pasty Colgate Sensitive Pro-Relief została udowodniona zarówno w wa-runkach in vitro, jak i in vivo. W badaniach la-boratoryjnych z zastosowaniem konfokalnego mi-kroskopu elektronowego (CLSM), skaningowe-go mikroskopu elektronoweskaningowe-go (SEM) [2, 16, 19] stwierdzono: zamknięcie kanalików zębinowych warstwą materiału bogatą w wapń, fosforany i wę-glany odporną na działanie kwasów, obecność czopów zawierających argininę, wnikających na-wet 2 µm w głąb światła kanalików zębinowych oraz zmniejszenie przepuszczalności zębiny nawet do ponad 80%. Badania te potwierdziły założenie, iż reakcja argininy z węglanem wapnia przy pH fi-zjologicznym powoduje odkładanie wapnia, fosfo-ranów i węglanów na powierzchni i wewnątrz ka-nalików zębinowych. W warunkach in vivo

sku-teczność pasty potwierdzono w wielu badaniach, a zmniejszenie nadwrażliwości, zarówno na bo-dziec dotykowy, jak i dehydratacyjny następowa-ło bardzo szybko, bo zwykle już po pierwszym za-stosowaniu pasty. Kaczmarek et al. [6] po 2 tygo-dniach stosowania pasty przez pacjentów w domu uzyskali zmniejszenie odczuwania bólu na bo-dziec dotykowy o 77,6%, a na bobo-dziec dehydra-tacyjny o 76,8%, a po 4 tygodniach odpowiednio o 94,% i o 92,7%. W badaniach przeprowadzonych przez Ayad et al. [12] uzyskano zmniejszenie od-czucia bólu na bodziec dotykowy i dehydratacyjny po zastosowaniu pasty Colgate Sensitive Pro Reli-fe odpowiednio o 16,2 i 16,2% (po 2 tygodniach); 22,4 i 29,2% (po miesiącu) oraz 21,4 i 63,4% (po 2 miesiącach). Porównywalne wyniki uzyskali Docimo et al. [23], gdzie na bodziec dotykowy za-obserwowali zmniejszenie odpowiednio o 37,0% (po 2 tygodniach), 30,0% (po miesiącu) i 12,2% (po 2 miesiącach) oraz a na bodziec dehydratacyjny

Tabela 3. Reakcja bólowa na bodziec dehydratacyjny wg skali VAS Table 3. Response of pain on air blast stimulus by VAS score

4,13 ± 1,91 2,54 ± 1,50 1,95 ± 1,29 0,99 ± 1,05

6,38 ± 3,04 3,77 ± 1,96 2,03 ± 1,35 1,00 ± 1,19

4,63 ± 2,88 4,15 ± 2,68 3,75±2,43 3,58 ± 2,38

(7)

– o 23,9, 32,0 i 29,3%. Zdecydowanie wyższe wy-niki po zastosowaniu pasty uzyskał Que et al. [21], gdzie reakcja na bodziec dotykowy zmniejszyła się o 64,4, 71,1 i 61,0%, natomiast na bodziec dehy-dratacyjny o 40,7, 58,8 i 74,4%. Szybkość działa-nia pasty Colgate Sensistive Pro Relief potwierdził w badaniach klinicznych Fu et al. [15]. Po trzech

dniach szczotkowania uzyskał zmniejszenie in-tensywności bólu na bodziec dehydratacyjny o po-nad 60, a na bodziec dotykowy o popo-nad 40% w sto-sunku do wartości wyjściowej.

Działanie preparatów do codziennej higie-ny jamy ustnej, zmniejszające nadwrażliwość zę-biny, może być skumulowane poprzez różne

for-Ryc. 1. Zmiany reakcji bólowej na bodziec

dehydratacyjny wg skali Schiffa

Fig. 1. Changes of pain reaction for air blast

stimulus by Schiff score

0 0,5 1 1,5 2 2,5 0 1 2 3 badanie (study) skala Schif fa (Schif f score ) grupa 1 grupa 2 grupa 3

Tabela 4. Zmiany reakcji bólowej na bodziec dehydratacyjny wg skali Schiffa Table 4. Changes of response to pain for air blast stimulus by Schiff score

1,47 ± 0,58 0,89 ± 0,55 0,74 ± 0,53 0,52 ± 0,50

Badanie 0) badanie 0 badanie 0 badanie 0

1,95 ± 0,94 1,06 ± 0,70 0,76 ± 0,53 0,37 ± 0,51

1,71 ± 0,89 1,34 ± 0,67 1,29 ± 0,70 1,20 ± 0,67

(8)

my zapobiegania, tj. odpowiedniej pasty, miękkiej szczoteczki oraz płukanki. Zastosowanie płuka-nek w leczeniu nadwrażliwości wg niektórych ba-daczy może polepszyć efekt terapeutyczny. Wg Sharma et al. [24] metoda opierająca się na użyciu pasty z fluorem i szczoteczki o średniej twardości włosia ma przynajmniej dwie wady, które zamiast redukcji bólu będą powodować jego wzrost. Pasta jest związkiem hipertonicznym, który może spo-wodować tzw. „wyciąganie” płynu z kanalików zę-binowych, samo szczotkowanie jest natomiast ro-dzajem stymulującego nadwrażliwość bodźca do-tykowego.

Płukanki są roztworami o charakterze izoto-nicznym niwelującym ruch płynu w kanalikach, nie wymagają mechanicznego wcierania, a do-datkowo umożliwiają łatwiejsze dostarczenie sub-stancji terapeutycznych do powierzchni stycznych i językowych. Już w 1996 roku Gillama et al. [25] porównali skuteczność działania dwóch płuka-nek: z 3% azotanem potasu i fluorkiem sodu oraz tylko z fluorkiem sodu. Uzyskane wyniki poka-zały znaczące zmniejszenie odczuwania bólu po 2 i 6 tygodniach po zastosowaniu pierwszej płu-kanki. Pereira i Chava [26] uzyskali podobne re-zultaty, ale dopiero po 6 tygodniach stosowania płukanki zawierającej 3% azotan potasu. Bonet et al. [27] zastosowali płukankę zawierającą ar-gininę i kopolimer pirofosfatazy. W przeprowa-dzonych badaniach uzyskano istotne zmniejsze-nie bólu na bodziec dotykowy: po 2 tygodniach o 86,3% w stosunku do grupy używającej płukan-kę z 2,4% azotanem potasu i 0,022% z fluorkiem sodu oraz o 125,3% do grupy używającej płukan-kę z 0,05% fluorkiem sodu, po 4 tygodniach od-powiednio o 100,7 i o 172,9%, po 6 tygodniach o 86,2 oraz o 232,6%. Podobne wyniki uzyska-no dla bodźca dehydratacyjnego, gdzie po 2 ty-godniach badania doszło do zmniejszenia inten-sywności bólu o 37,6% dla grupy z azotanem po-tasu oraz 51,2% dla fluorku sodu, po 4 tygodniach 65,9 i 76,6% odpowiednio oraz po 6 tygodniach 68,2 i 80,4%. Ze względu na stosunkowo małe stę-żenie substancji aktywnej w porównaniu z pastą zaleca się jednoczesne stosowanie obu tych pre-paratów. Kolejne badania z zastosowaniem za-równo pasty, jak i płukanki z argininą,

przepro-wadzone przez Boneta et al. [28] również wyka-zały zmniejszenie reakcji bólowych zarówno po 2, 4 i 8 tygodniach w stosunku do grupy używają-cej pastę i płukankę z zawartością związków pota-su i fluoru oraz do grupy używającej pastę i płyn na bazie tylko związków fluoru. Stwierdzono zna-czące zmniejszenie dolegliwości bólowych na do-tyk po 2 tygodniach o odpowiednio 61,2 i 92,5%, po 4 tygodniach o 54,5 i 121%, a po 8 tygodniach o 68,6 i 135,7% oraz na bodziec dehydratacyjny: po 2 tygodniach o 32,4 i 44,4%, po 4 tygodniach o 32,8 i 58,5%, po 8 tygodniach o 49,6 i 70,2%.

W badaniach własnych potwierdzono sku-teczność kliniczną zarówno samej pasty do zębów Colgate Sensitive Pro Relief (grupa 1), jak i stoso-wanej w połączeniu z płukanką Colgate Sensitive Pro Relief (grupa 2). W obu grupach stwierdzono istotny statystycznie spadek średnich wartości od-czuwania bólu mierzonego skalą VAS oraz skalą Schiffa. Zmniejszenie dolegliwości bólowych za-obserwowano u badanych stosujących pastę w po-łączeniu z płukanką. Po 8 tygodniach obserwacji w porównaniu z wartościami wyjściowymi (bada-nie 0 vs 3) odsetek zmian wyniósł 83,1% w przy-padku reakcji na zgłębnikowanie oraz 84,3% na bodziec dehydratacyjny. W przypadku pacjentów stosujących wyłącznie pastę do zębów Colgate Sen-sitive Pro Relief wartości te wyniosły odpowiednio 78,1 i 76,0%. Wyniki uzyskane po zastosowaniu samej pasty są porównywalne z innymi badania-mi, a połączenie płukanki z pastą zdecydowanie wzmocniło działanie desensytyzujące i zapewniło długotrwały efekt leczenia. Zaobserwowano tak-że znaczne zmniejszenie dolegliwości bólowych w grupie kontrolnej (grupa 3) użytkujących pastę do zębów Colgate MaxFresh with Cooling Crystal i szczoteczki Pro Gum Health Pro Zdrowe Dzią-sła niezaliczanych do produktów zmniejszających nadwrażliwość zębiny. Uzyskane działanie desen-sytyzujące można prawdopodobnie wytłumaczyć efektem placebo.

Podsumowując, można stwierdzić, że pasta do zębów z argininą przeznaczona do nienadzorowa-nego stosowania przez pacjentów jest skutecznym środkiem zmniejszania nadwrażliwości zębiny, jednoczesne stosowanie z płukanką desensytyzu-jącą opartą na argininie zwiększa jej skuteczność.

Podziękowania. Dziękujemy firmie Colgate-Palmolive za nieodpłatne udostępnienie preparatów do codziennej higieny

jamy ustnej w ilościach umożliwiających rzetelne przeprowadzenie badań.

Piśmiennictwo

[1] Cummins D.: Dentin hypersensitivity: From diagnosis to a breakthrough therapy for everyday sensitivity relief. J. Clin. Dent. 2009, 20, Spec. Iss. 1–9.

[2] Cummins D.: Recent advances in dentin hypersensitivity: Clinically proven treatments for instant and lasting sen-sitivity relief. Am. J. Dent. 2010, 23, Spec. Iss. A, 3A–13A.

[3] Kaczmarek U.: Diagnostic and therapeutic menagement of dentin hypersensitivity. Czas. Stomatol. 2006, 59, 461–472 [in Polish].

(9)

[4] Kaczmarek U., Jankowska K.: Clinical efﬁcacy of Sensitive Pro-Relief paste in dentin hypersensitivity reduction. Czas. Stomatol. 2009, 62, 701–710 [in Polish].

[5] Bartold P.M.: Dentinal hypersensitivity: a review. Austr. Dent. J. 2006, 51, 212–218.

[6] Kaczmarek U., Jankowska K., Filipowski H.: Evaluation of clinical efficacy of a desensitive toothpaste contain-ing arginine in reduction of dentin hypersensitivity. Dent. Med. Probl. 2010, 47, 441–449 [in Polish].

[7] Schiff T., Delgado E., Zhang Y.P., Cummins D., Devizio W., Mateo L.R.: Clinical evaluation of the efficacy of an in-office desensitizing paste containing 8% arginine and calcium carbonate in providing instant and lasting re-lief of dentin hypersensitivity. Am. J. Dent. 2009, 22: Special Issue A, 8A–15A.

[8] Addy M.: Dentine hypersensitivity: New perspectives on an old problem. Int. Dent. J. 2002, 52, Suppl., 367–375. [9] Markowitz K., Pashey D.: Discovering new treatments for sensitive teeth: The long path from biology to

thera-py. J. Oral Rehabil. 2007, 35, 300–315.

[10] Orchardson R., Gillam D.G.: Managing dentin hypersensitivity. J. Am. Den. Assoc. 2006, 137, 990–998. [11] Cummins D.: Advanced in the clinical management of dentin hypersensitivity: a review of recent evidence for the

efficacy of dentifrices in providing instant and lasting relief. J. Clin. Dent. 2011, 22, 100–107.

[12] Ayad F., Ayad N., Zhang Y.P., Devizio W., Cummins D., Mateo L.R.: Comparing the efficacy in reducing den-tin hypersensitivity of a new toothpaste containing 8.0% arginine, calcium carbonate, and 1450 ppm fluoride to a commercial sensitive toothpaste containing 2% potassium ion: An eight-week clinical study on Canadian adults. J. Clin. Dent. 2009, 20, Spec. Iss. 10–16.

[13] Kapferer I., Pflug C., Kisielewsky K., Giesinger J., Beier U.S., Dumfahrt H.: Instant dentin hypersensitivity relief of a single topical application an in-office desensitizing paste containing 8% arginine and calcium carbonat: a split-mouth, randomized-controlled study. Acta Odontol. Scand. 2013, 71, 994–999.

[14] Dababneh R., Khouri A.T., Addy M.: Dentin hypersensitivity – an enigma? A review of terminology, mecha-nisms, aetiology and management. Br. Dent. J. 1999, 11, 187, 606–611.

[15] Fu Y., Li X., Que K., Wang M., Hu D., Mateo L.R., Devizio W., Zhang Y.P.: Instant dentin hypersensitivity re-lief of a new desensitizing dentifrice containing 8.0% arginine, a high cleaning calcium carbonate system and 1450 ppm fluoride: A.3-day clinical study in Chengdu, China. Am. J. Dent. 2010, 23, Spec. Iss. A, 20A–27A.

[16] Lavender S.A., Petrou I., Heu R., Stranick M.A., Cummins D., Kilpatrick-Liverman L., Sullivan R.J., San-tarpia R.P.: Mode of action studies of a new desensitizing dentifrice containing 8.0% arginine, a high cleaning cal-cium carbonate system and 1450 pp fluoride. Am. J. Dent. 2010, 23, Spec. Iss. A, 14A–19A.

[17] Splieth C.H., Tachou A.: Epidemiology of dentin hypersensitivity. Clin. Oral Invest. 2012,7 (net-epub).

[18] Bamise C.T., Esan T.A.: Mechanism and treatment approaches of dentine hypersensitivity: a literature review. Oral Health Prev. Dent. 2011, 9, 353–367.

[19] Olley R., Pilecki P., Jeffery P., Austin R., Moazzez R., Bartlett D.: An in situ investigating dentine tubule occlusion of dentifrices following acid challenge. J. Dent. 2012, 40, 585–593.

[20] Jaeggi T., Lussi A.: Toothbrush abrasion of erosively altered enamel after intraoral exposure to saliva: an in situ study. Caries Res. 1999, 33, 455–461.

[21] Que K., Fu Y., Lin L., Hu D., Zhang Y.P., Panagakos F.S., Devizio W., Mateo L.R.: Dentin hypersensitivity re-duction of a new toothpaste containing 8.0% arginine and 1450 pp fluoride: An 8-week clinical study on Chinese adults. Am. J. Dent. 2010, 23, Spec. Iss. A, 28A–25A.

[22] Kleinberg I.: Sensistat: A new saliva-based composition for simple and effective treatment of dentinal sensitivity pain. Dent. Today 2002, 21, 42–47.

[23] Docimo R., Montesani L., Maturo P., Costacurta M., Bartolino M., Devizio W., Zhang Y.P., Cummins D., Dibart S., Mateo L.R.: Comparing the efficacy in reducing dentin hypersensitivity of a new toothpaste contain-ing 8.0% arginine, calcium carbonate, and 1450 ppm fluoride to a commercial sensitive toothpaste containcontain-ing 2% potassium ion: An eight-week clinical study in Rome, Italy. J. Clin. Dent. 2009, 20, Spec. Iss. 17–22.

[24] Sharma D., Hong Ch., Heipp P.: A novel potassium oxalate-containing tooth-desensitizing mouthrinse: A com-parative in vitro study. J. Dent. 2013, 41, 18–27.

[25] Gillam D.G., Bulman J.S., Jackson R.J., Newman H.N.: Efficacy of a potassium nitrate mouthwash in alleviating cervical dentine sensitivity (CDS). J. Clin. Periodontol. 1996, 23, 993–997.

[26] Pereira R., Chava V.K.: Efficacy of a 3% potassium nitrate desensitizing mouthwash in the treatment of dentinal hypersensitivity. J. Periodontol. 2001, 72, 1720–1725.

[27] Boneta A.R.E., Salás R.M.G., Mateo L.R., Stewart B., Mello S., Arvanitidou L.S., Panagakos F., DeVizio W.: Efficacy of a mouthwash containing 0.8% arginine, PVM/MA copolymer, pyrophosphates, and 0.05% sodium flu-oride compared to a commercial mouthwash containing 2.4% potassium nitrate and 0.022% sodium fluflu-oride and a control mouthwash containing 0.05% sodium fluoride on dentine hypersensitivity: a six-week randomized clini-cal study. J. Dent. 2013, 41, Suppl. 1, 34–41.

[28] Boneta E.A.R., Ramirez K., Naboa J., Mateo L.R., Stewart B., Panagokos F., De Vizio W.: Efficacy in reducing dentine hypersensitivity of a regimen using a toothpaste containing 8% arginine and calcium carbonate, a mouthwash containing 0.8% arginine, pyrophosphate and PVM/MA copolymer and a toothbrush compared to potassium and negative control regimens: an eight-week randomized clinical trial. J. Dent. 2013, 41, Suppl. 1, 42–49.

(10)

Adres do korespondencji

Katarzyna Jankowska

Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej ul. Krakowska 26

50-425 Wrocław

e-mail: jankowska.ka@op.pl Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do Redakcji: 7.04.2014 r. Po recenzji: 3.05.2014 r.

Zaakceptowano do druku: 11.06.2014 r. Received: 7.04.2014

Revised: 3.05.2014 Accepted: 11.06.2014