Jan Frątczak
Profilaktyczno-terapeutyczne
znaczenie drzew zadaniem turystyki
ekologicznej
Nauczyciel i Szkoła 1 (4), 105-114
1998
Jan FRĄTCZAK
Profilaktyczno-terapeutyczne znaczenie drzew
zadaniem turystyki ekologicznej
M otto „ W szystkie drzewa św iata niech będą p o ch w a lo n e”
Pod m ianem turystyki ekologicznej rozum iem y podróżow anie w stosunkow o nienaruszone rejony, studiowanie krajobrazu naturalnego, cieszenie się relatyw nie dużą sam otnością.
A także - tendencję częstego kontaktu człow ieka z obiektami środowiska przy rodniczego bez żadnych technicznych środków pom ocniczych. K ontaktow anie, poznaw anie i chronienie tych w szystkich elem entów środowiska, które stanow ią hom eostazę konieczną dla zachow ania som atycznego i psychicznego zdrow ia czło w ieka w każdym okresie jego rozw oju ontogenetycznego.
Znaczenie drzew dla człowieka
Jakie elem enty i właściwości drzew oddziałują na człow ieka terapeutycznie? Przede wszystkim:
- bioprądy, ujem ne lub dodatnie ładunki elektrom agnetyczne; - kolory nie tylko kwiatów, ale także kory pni, liści i owoców;
- w ysyłane fale, w idzialne i niew idzialne, odpow iadające światłu w idzialne mu i niewidzialnem u;
- fitoncydy, substancje lotne, bakteriostatyczne; - olejki eteryczne - substancje zapachowe; - pyłki kw iatow e;
- powietrze o odpowiedniej wilgotności, temperaturze, zawartości tlenu i dw u tlenku w ęgla bez większych zanieczyszczeń. U w zględniając w pływ bioprą dów (czyli fal elektrom agnetycznych w ytw arzanych i przepływ ających
106 Nouciyciel i S ik a ło 1 (4 ) 1998
w organizam ach żyw ych i pom iędzy nim i a otoczeniem )drzew a oddziałujące na człow ieka dzielim y na:
- w pływ ające korzystnie; - w pływ ające niekorzystnie; - neutralne, obojętne.
Do drzew niekorzystnie wpływ ających na zdrow ie człow ieka zaliczamy: topo lę, osikę, berberys, olchę, dziki bez leśny.
Do drzew korzystnie w pływ ających - prawie w szystkie szpilkow e, sadow ni cze i niektóre liściaste w ystępujące w lasach, parkach lub rosnących pojedynczo. Ich znaczenie dla człow ieka szczegółowo przedstaw iliśm y w tabeli 1.
Tabela 1
Lista drzew - przyjaznych nam
N a zw a Z n a c z en ie k o n ta k tu z d rzew em
b io terap eu ty czn e p sy ch o terap eu ty czn e
1 2 3
1. B ez czarn y - p rzy śp iesza gojenie ran, dzia ła m o c z o p ę d n ie , w z m a c n ia s y s te m im m u n o l o g i c z n y (obronny), z apew nia m łodość
p o p ra w ia n astró j, o d p ro w a d z a sm u tn e m y śli, n ap aw a o dw agą, w zbudza p o zy ty w n ą m o tyw ację do działan ia
2. B uk - ła g o d z i z ab u rze n ia fu n k cjo n aln e u k ład u krążen ia
3. B rzo za - ła g o d z i d o le g liw o ś c i w ie lu ch o ró b ; u su w a b ó le g łow y; - ogranicza bóle neuresteniczne
zm n ie jsz a d e p re sją i zm ęczen ie p sy ch iczn e
4. D ąb - p rz y w ra c a e n e rg ię ż y c io w ą w z m ac n ia o rg an izm , p o p ra w ia k rążenie
d o d aje odw agi
5. Jarzę b in a m o b ilizu je d o d ziałań , w z m ac n ia w o lę, p o m a g a p o z b y ć się n ało g ó w
6. K asz ta n o w iec - łag o d zi m ig ren o w e b ó le g ło wy, z ap ew n ia siłę w ita ln ą
p rzy w raca d o b re s am o p o czu cie i w iarę w sieb ie, p rz y c zy n ia się d o w e w n ę t r z n e g o s p o k o j u , u zd raw ia z ra n io n ą d u szę
Nauczyciel i S ik a ła . 1 (4 ) 1998 107
N a zw a Z n aczen ie k o n ta k tu z d rzew em
b io terap eu ty czn e p sy ch o terap eu ty czn e
1 2 3
7. L ipa - o g r a n i c z a n i e d o m a g a n i a u k ład u krążen ia, zap o b ieg a i leczy przeziębienie, a nem ię
uaktyw nia u m ysł, w p ro w ad za rów now agą psychiczną, uśm ie rza niepokoje, w zm acnia p o zy tyw ne uczucia, pew ność, intu icją
8. M o d rzew - łagodzi n erw o- i m ięśniobóle p le c ó w i b ó le k ręg o słu p a
og ran icza i łag o d zi stan y lęk o w e, agresy w n e, sk ło n n o śc i do płaczu
9. S osna - łagodzi nieżyty górnych dróg o d d e c h o w y c h , z a p o b i e g a p r z e z i ę b i e n i o m , ła g o d z i b ronchit łag o d zi stres, z ap e w n ia do b re sam opoczucie, p o m ag a z ac h o w a ć ró w n o w a g ę , l ik w id u je zło ść i nap ięcia
10. W ierzba - sty m u lu je ak tu a ln y stan fi zyczny
lik w id u je d e p re s je , p o m a g a u z m y sło w ić so b ie p ro b le m y i p o d jem o w ać d ecy zje, w p ły w a m o b iliz u ją c o i k o ją c o na dzieci (i a gresyw ne zw ierzęta), w zm acn ia ak tu aln y stan u c zu c io w y z a r ó w n o u je m n y j a k i dodatni.
O d czego zależy skuteczność kontaktu człow ieka z w ybranym drzew em ? Istota kontaktu człowieka z drzew em tkwi w w ym ianie energetycznej między nimi. Przy czym:
- w ielkość emitowanej energii zależy od: - rodzaju, gatunku rośliny;
- stanu zdrow otnego rośliny, zdrow a i nie okaleczona roślina em ituje w ię cej i przyjaznej dla nas energii niż roślina chora i zniszczona;
- pory roku; najsilniejsze em itow anie energii istnieje w iosną i latem ; - rodzaj wym iany energetycznej (korzystnej lub niekorzystnej) zależy od:
- gatunku drzewa;
m iejsca w ystępow ania drzew a (biolokacji), jeg o siedliska w m akro -i m -ikroskal-i. Na przykład według badań M. Socz-iewanow a w europejsk-iej Rosji drzewam i o najsilniejszym prom ieniowaniu są dąb i brzoza, nato m iast na U krainie - kasztanowiec.
108 Nauczyciel i łzltała 1 (4 ) 1998
Jakie m ogą w ystąpić objaw y u człow ieka kontaktującego się z drzew em ? Pozytyw nym i objaw am i tego kontaktu, zw łaszcza u osób w rażliw ych na bio prądy są: pulsow anie, fale ciepła lub zimna, m row ienie i dreszczyki pojaw iające się i w ędrujące z dołu do góry, lekkie odurzenie, przyjem ne zaw roty głowy, miła lekkość ciała, senność lub uczucie nadzw yczajnej siły.
Jak należy praw idłow o korzystać z drzew przyjaznych dla człow ieka? N ie w szystkie osoby w ychw ytują bioprądy w jednakow ym czasie i stopniu oraz zakresie. N ajłatwiej przysw ajająje ci, który są bardzo w rażliwi, subtelni. D la tego w ystarczy im pobyt w śród określonych drzew lub obok odpow iedniego drze wa. Inni chcąc skorzystać z ich bioprądów m uszą odpow iednio przygotow ać się.
K ażda z nich reaguje inaczej, ale po jakim ś czasie kontaktu z drzew em lub drzew am i zostanie naładow ana energią lub doprow adzona do rów now agi som a tycznej lub/i pyschicznej, a często uodporniona na niektóre choroby lub w yleczona z niektórych chorób.
Jak należy przygotować się do korzystania z bioprądów drzew? Przede wszsytkim: 1. W chodząc do lasu, parku lub w aleję drzew albo chcąc spotkać się z pojedyn
czym drzew em należy:
- bezw zględnie w yelim inow ać niedobre myśli;
- zapom nieć o doznanych urazach, porażkach, krzyw dach; - nastaw ić się w yłącznie na leczenie bioprądami.
2. W ybrać gatunek drzewa, który nakorzystniej na mnie działa; to jest: - drzew o, które mi się najbardziej podoba;
- drzewo w obecności którego najlepiej się czuję;
- drzew o które je s t środkiem terapeutycznym na m oje sam opoczucie fizyczne lub/i psychiczne.
(Patrz w ykaz drzew).
3. Podejść do w ybranego drzew a i organizujem y z nim bezpośredni kontakt. 4. Części ciała, które kontaktują się pow inny być odkryte, nagie; stojąc obok drze
w a należałoby być także boso.
5. K ażdy seans drzew oterapii należałoby rozpocząć i zakończyć pow itaniem i po żegnaniem drzew a, a także w stanie rozluźnienia całego organizm u przez głębo kie w dechy i wydechy.
Jak m ożna organizow ać swój kontakt z drzewem?
M ogą być różne organizacje kontaktów (seansów) z w ybranym drzewem: Pierw szy typ seansu proponow any przez J. K osińskiego1 i mnie:
Nauczyciel i S ik a ło 1 (4 ) 1998 109
1. P rz y c h o d z ę do w y b ra n e g o drzew a i pozdraw iam je oraz proszę, aby dało mi oczekiw a n ą energię.
2. Staję lub siadam obok niego ale boso.
3. Stojąc obok drzew a, je śli j e stem m ężc zy zn ą (chłopcem ) dotykam kory jeg o pnia dłonią p ra w e j rę k i, j e ś l i k o b ie tą (dziewczyną) - lewej.
4. D ru g ą rę k ę w y p ro s to w u ję w bok i rozchylam palce, aby uchodziła przez n ią negatyw na energia zgrom adzona w mym organiźmie.
5. W tym czasie m yślę tylko w y łącznie o regeneracji.
6. Trzym am w ysoko głow ę i głę
boko oddycham przez nos. W yrażam silne życzenie naładow ania się zdrow ym i bioprądami.
110 Nouciyciel i S ik a ło 1 (4 ) 1998 Drugi typ seansu2
1. W ybieram drzewo.
2. Zbliżam się do niego i pozdraw iam go. 3. Staję przy nim, najlepiej boso.
4. Przyjm uję postaw ę naturalną: pięty złączone, głow a lekko uniesiona do góry, w zrok skierow any na wprost, klatka piersiow a nieco w ysunięta do przodu, bar ki nieco cofnięte, brzuch lekko wciągnięty, ręce sw obodnie zw isające wzdłuż ciała.
5. O bejm uję pień drzew a dłońm i obu rąk; przyciskam się do niego całym tuło w iem i jednym policzkiem , starając się najm ocniej przytulić do pnia drzewa. 6. Staję bokiem w odległości 10-15 cm od drzew a, zaciskam dłoń w pięść
i opieram o pień na wysokości ucha, a następnie w ciskam j ą w niego. (C zyn ność tę w ykonuję jedną, a potem drugą dłonią).
7. W yprostow uję się, odw racam się plecam i do pnia drzew a, obejm ując go ręka mi skierow anym i do tyłu i ja k najm ocniej przyciskam się do niego.
8. N ogi ustaw iam w lekkim rozkroku, ręce swobodnie opuszczam i czoło opieram 0 pień i m ocno go naciskam.
9. Stojąc w lekkim rozkroku, obie dłonie na w ysokości oczu opieram o pień, sta rając się go pchać, nie poruszając nogami.
10. Stoję ze zw artym i nogam i tw arzą do drzew a w takiej odległości, aby z w ycią gniętymi przed siebie rękami mógłbym dłonie oprzeć o boczne części jego pnia, który następnie staram się ścisnąć.
11. Staję w rozkroku zw rócony tw arzą do pnia drzewa, przytulam do niego brzuch 1 staram się go nim naciskać.
12. Siadam na ziem i w takiej odległości od pnia, abym go m ógł objąć nogam i i staram się ja k najm ocniej go ściskać.
13. Staję przed drzew em w postaw ie naturalnej, skłaniam się drzew u i dziękuję mu słowami.
Trzeci typ seansu3
W zależności od tego jaki je st nasz cel kontaktu z drzew em i jak i je s t stan naszego organizm u należy wyodrębnić dwa scenariusze. Aby zastosow ać w łaściw y należy: - w ybrać odpow iednie drzewo,
- ustalić jego stronę południow ą i północną. Oto sposoby określania tych stron po cechach drzew:
- na pojedynczo rosnących drzewach m ech na korze ich pni rośnie przede w szyst kim od strony północnej;
2 Emilia i Jan Frątczakowic, Edukacja zdrowotna dzicci przedszkolnych. Poradnik metodyczny. Turprcs, Toruń 1996, w y d ll.s . 128.
Nouciycicl i S ik a ła 1 (4 ) 1998 111
- korony pojedynczo rosnących drzew są bardziej rozrośnięte od strony południo w ej;
- m row iska (kopce) znajdują się po południowej stronie drzew; przy czym zbocze kopca je st łagodniejsze od północnego kierunku;
- na ściętych pniach drzew rosnących pojedynczo słoje przyrostu rocznego są bar dziej skupione po stronie północnej.
G d y chcę n aład o w ać się en erg ią, bo je ste m zm ęczony, zestreso w an y i ch o ry z w ykluczeniem stan ó w zap aln y ch w ów czas:
1. W ybieram odpow iednie drzewo, najlepiej z listy nazw i charakterystyki drzew. 2. Staję przed nim od stro n y południow ej.
3. Pozdraw iam drzewo. 4. D otykam czołem jego pnia.
5. O bejm uję je dłońm i na w ysokości głowy.
6. Proszę drzewo o pom oc i przytulam się do niego całym tułowiem. 7. D ziękuję drzewu.
G dy je ste m n a ła d o w a n y złą en erg ią, n ad p o b u d liw y i c h o ry ze sta n e m z a p aln y m
W iersz jako instrukcja kontaktu z drzewem. BRZO ZA (Iwona Startek)
dotykam drzew a w zam glonym świcie pulsuje kora rytm em serca
mojego? brzozy? przyrody? granie w iatru na cym bałkach liści wypełnia horyzont ciszy
pokorne gałęzie uczą m nie zw yciężać grzm oty i bure, ulew y rozpaczy chropow aty pień gładzi policzek płyną soki w arterie ramion dotykam drzewa - przyjm uję życie. C zy k ażdy las je s t k o rzy stn y d la k ażd ej osoby?
Las z nieprzebranym bogactwem drzew, krzewów, roślin zielnych i grzybów je s t bioprofilaktycznym a naw et bioterapeutycznym środow iskiem dla każdego człow ieka pod w arunkiem jego dobom pod kątem własnych schorzeń i celów.
N ie ch o d zi tu o to, że las je s t źró d łem ro zm aity ch surow ców w ielu c e n n y ch zió ł, leków , p ro d u k tó w sp o ży w czy ch i kosm etyków , ale śro d o w isk ie m le cz n iczy ch b ioprądów , fito n cy d ó w (lo tn y ch su b stan cji o d k aż a ją c y c h nasz org an izm ) oraz o d p o w ied n iej czy sto ści i w ilg o tn o ści p o w ie trz a o o k reślo n ej tem p eratu rze.
112 Nauczyciel 8 S z k o ło 1 ( 4 ) 1 9 9 8
W całej biosferze leśnej w szystkie gatunki drzew i innych roślin podlegają praw om kom pleksow ej sym biozy i synergii. K ażda roślina, a zw aszcza drzew iasta, ma inny skład chemiczny, sw oją emanację, swe w łasne bioprądy.
„W szystkie razem , drogą wzajem nej wymiany, sw oistym i w łaściw ościam i oddziałują na siebie w yrów naw czo i dobroczynnie. W tej zagęszczonej biosferze leśnej, dzięki dobroczynnym bioprądom świata roślin, człow iek nie tylko w ypo czywa, lecz regeneruje się” .4
Czy każdem u dobrze służy przebyw anie w jakim kolw iek lesie?
Aby dokładnie zrozum ieć odpowiedź na to pytanie konieczne jest przypom nieć, że las je s t zespołem roślinności z przew agą drzew. I w zależności od ich rodzajów w yróżniam y las iglasty, las liściasty, las m ieszany. Lasy iglaste to bory. O ne w zależności od rodzaju i naw ilgocenia gleby dzielim y na bory suche i bory św ie że, w których występuje w ilgotne runo. Także lasy liściaste i m ieszane dzielim y na różne typy. Do najw ażniejszych z nich, om aw ianych w poniższym tekście, należą las łęgow y i grąd. Las łęgow y to las w ystępujący na zalew anych w szerokich doli nach rzek. N atom iast grąd to las świeży, z w ilgotnym runem , w którym gdy w ystę puje:
- dąb - w tedy nazyw am y grądem wysokim , - grab, dąb, świerk - grądem niskim.
Z najnow szych badań (1991 roku) zagadnienia w pływ u bioterapeutycznego w ybranych zbiorow isk leśnych przez K rzym ow ską-K ostrow icką w ynika, że:
- grąd typowy, w którym występuje przew aga lip i grabów, łęg w iązow o-jesio- now y i las buczynowy z runem trawiastym w pływ ająna rozszerzenie naczyń krw io nośnych, a zatem
- na obniżenie ciśnienia krw i, stąd nie pow inny w nim przebyw ać osoby z niskim ciśnieniem ; a w skazane dla nich je s t odbyw anie w ędrów ek pieszych i row erow ych (w przypadku zezw olenia) w borze suchym i borze świeżym ;
- bór suchy (z przew agą sosny) i bór świeży (z sosnami i topolam i) w pływ ają na kurczenie się naczyń krwionośnych, a zatem podw yższają ciśnienie krw i, stąd nie pow inny w nich przebyw ać osoby z nadciśnieniem ; natom iast pow inny odby w ać spacery przede w szystkim w typow ym grądzie (tj. lipow o-grabow ym lesie), a także łęgu w iązow o-jesionow ym , buczynie trawiastej;
- dla wyciszenia, uspokojenia organizmu wyjątkowo dodatnie znaczenie m ają bory, a przede w szystkim bór suchy i bór świeży; a negatyw ne - łęg w iązow o- jesionow y, grąd lipowo-grabow y i buczyna trawiasta;
- dla pubudzenia czynności psychicznych i ogólnych najlepiej zatrzym ać się w dąbrow ie świetlistej (złożonej z dębów, pięciorników) krzew ów i brzóz (łęgu
4 O. Andrzej Cz. K.limuszko, Szukajmy szczęścia w przyrodzie. Człowiek i natura. Ofic. Wyd. Rytm. Warszawa 1992, s. 108.
Nauczyciel i Szkałn 1 (4 ) 1998 113
w iązow o-jesionow ym , grądzie typow ym ), a nie przebyw ać naw et godziny w borze suchym i borze świeżym;
- chcąc dokonać odkażenia organizmu z różnych niepożądanych bakterii naj lepiej je st odw iedzać w szystkie typy lasów, a przede wszystkim: bory i dąbrow y św ietliste;
- aby w zm ocnić ogólną odporność organizmu należy odbywać spacery po dą browie św ietlistej, grądzie typow ym , łęgu w iązow o-jesionow ym i łęgu w ierzbo- w o-topolowym ;
- m ając kłopoty z bronchitem najlepiej je st korzystać z pozytyw nego oddzia ływ ania w tym zakresie z borów, a zw łaszcza boni suchego i świeżego oraz dąbro wy świetlistej;
- chorzy na astm ę pow inni korzystać z dodatnich w pływ ów bioterapeutycz nych w tym zakresie boru świeżego, a także boru suchego i bo m m ieszanego, tj. sosnow o-dębow ego, a pow inni unikać przebyw ania w łęgu w iązow o-jesionow ym i buczynie trawiastej;
- chorzy na gruźlicę pow inni unikać przebyw ania w łęgu w iązow o-jesiono- w ym , a także dąbrow ie kw aśnej, natom iast najbardziej w skazanym dla nich drze w ostanem są bory, a zw łaszcza bór suchy i bór świeży.
O tych pozytyw nych i negatyw nych oraz neutralnych wpływ ach bioterapeu tycznych w ybranych zbiorow isk leśnych w zależności od czasu przebyw ania w nich m ożna się dow iedzieć z tabeli 2.
K orzystając z pow yższych informacji każdy z Was Czytelniku/Czytelniczko m oże przeprow adzić następujące czynności:
1. N a podstaw ie znanych Ci diagnoz lekarskich określ stan swego zdrowia, a zw ła szcza:
- ciśnienia krwi,
- funkcjonow ania układu oddechowego, - sam opoczucie, stan psychiczny.
2. W ybierz się do lasu lub dwu albo więcej typów lasów zróżnicow anych w tabeli 2 w rubryce „Zbiorow isko” .
3. Pozostań w każdym z nich co najmniej godzinę.
4. O kreśl swoje sampoczucie fizyczne i psychiczne w każdym z nich, a zw łaszcza: - ciśnienie krwi,
- funkcjonowanie układu oddechowego, - sam opoczucie psychiczne.
5. Porównaj swoje wyniki z inform acjam ii zawartymi w rubryce tabeli 2 „O ddzia ływ anie” i danego lasu, w którym przebyw ałaś/eś/.
6. N a podstaw ie tego ćw iczenia m ożesz z dużym stopniem praw dopodobieństw a ustalić m.in. stan swego ciśnienia krwi.
7. Podejm ij decyzję, który z lasów jest dla Ciebie najbardziej prozdrowotny, sprzy jający zdrow iu som atycznem u i psychicznem u.
114 Nauczyciel i S ik a ło 1 (4 ) 1998 Tabela 2.
W pływ bioterapeutyczny wybranych zbiorowisk wg. Krymowskiej-Kostrowskiej, 1991 r.
Sądzę, że te kilka podstawowych, ale zasadniczych i praktycznych uzasadnień z zakresu profilaktyki i terapii prozdrowotnej m ogą przyczynić się do właściwego i skutecznego w ykorzystywania drzew i ich zbiorowisk w najbliższym środowisku domowym i szkolnym przez nauczycieli, rodziców, a nawet samych uczniów. I wtedy najbliższe środowisko tych osób dla nich i innych stanie się środowiskiem ekoprofi- laktyki i ekoterapii zgodnie z w spółczesną m edycyną naturalną (ekom edycyną)5.
s Jan Frątczak, Projekt teorii edukacji człowieka przez środowisko przyrodnicze, W: W poszukiwaniu moderni zacji edukacji szkolnej i nicszkolnej. Studia Pedagogiczne Z. 24. Bydgoszcz 1996, s. 69-77.
