Personalizacja wizerunku medialnego
instytucjonalnego Kościoła katolickiego
w kontekście nadużyć niektórych
duchownych wobec nieletnich
Analiza polskich tygodników opinii (2018–2019)
Rafał Leśniczak
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa r.lesniczak@uksw.edu.pl
ORCID: 0000-0003-0099-4327
STRESZCZENIE
Artykuł podejmuje refl eksję nad tym, w jakim stopniu proces personalizacji determinuje wizeru-nek prasowy instytucji Kościoła katolickiego (KK) w kontekście nadużyć seksualnych niektórych duchownych wobec nieletnich. Cel/teza: Próba wskazania relacji między zjawiskiem personali-zacji a wizerunkiem instytucji Kościoła katolickiego w polskich tygodnikach opinii w kontekście skandalu pedofi lii wśród duchownych. Metody badań: Metoda analizy zawartości prasowej uzu-pełniona o elementy hermeneutyki. Wyniki i wnioski: Wszystkie poddane analizie tytuły prasowe podjęły temat nadużyć duchownych wobec nieletnich i zaprezentowały instytucję Kościoła w per-spektywie konkretnych osób (papież, biskupi, ofi ary nadużyć, sprawcy). Na łamach tygodników lewicowo-liberalnych oraz w tygodniku „Do Rzeczy” przełożeni kościelni sprawców przestępstw zostali zasadniczo zaprezentowani jako niereagujący na przypadki nadużyć duchownych. Proces personalizacji otwiera różnorodność dróg interpretacji wydarzenia trafi ającego do agendy medial-nej. Może on determinować zarówno pozytywny, jak i negatywny wizerunek instytucji KK, a także może posłużyć jako narzędzie do konstruowania niereprezentatywnej narracji na temat przestępstw seksualnych duchownych, tj. narracji wyolbrzymiającej lub marginalizującej skalę nadużyć.
War-tość poznawcza: Podjęte badania dowodzą, że proces personalizacji jest ważnym czynnikiem
de-terminującym wizerunek instytucji kościelnej w prasie opinii. SŁOWA KLUCZOWE
K
omunikaty o charakterze społeczno-politycznym, których nadawcą jest Kościół katolicki1,odgrywają ważną rolę w polskim dyskursie publicznym (Markowski, 2019, s. 113, 121–130; Pędziwiatr, 2018). Przedstawiciele nauk społecznych analizują przekaz wysyłany przez bisku-pów i jednoznacznie stwierdzają, że nie może być on marginalizowany czy też ignorowany, choć ocena skuteczności jego wpływu na życie przeciętnego obywatela jest zróżnicowana i uza-leżniona od stopnia wiarygodności instytucji eklezjalnej oraz od jej poziomu zaufania społecz-nego (Śmigiel, 2017). Tożsamość i działalność Kościoła podlega systematycznej ocenie opinii publicznej, której ważnym wyrazicielem są media. Jak zauważa Heidrun Abromeit (1989), po-wodzenie Kościoła w życiu politycznym w dużej mierze jest pochodną stopnia jego społecznej legitymizacji. Dyskredytacja tej instytucji, np. przez medialną ekspozycję przestępstw jej re-prezentantów, będzie osłabiać nie tylko wiarygodność komunikatów przez nią nadawanych, ale także skuteczność jej oddziaływania na system polityczny.
W opinii Janusza Mariańskiego „upowszechniona w społeczeństwie polskim pozytywna ocena społecznej i religijnej działalności Kościoła zaczyna się nieco pogarszać z chwilą przechodzenia z ogólnej płaszczyzny jego działalności na płaszczyznę spraw bardziej konkretnych, związanych z życiem codziennym. Nie oznacza to, że Kościół utracił żywotność i ważność dla życia spo-łecznego, dla budowania konsensu i urabiania zbiorowej świadomości. Pozostaje on integralną częścią dziedzictwa kulturowego narodu, ważnym składnikiem jego tożsamości i źródłem wielu szlachetnych wartości społecznych oraz ważnym partnerem na polskiej scenie publicznej” (Ma-riański, 2017b, s. 143). Polski socjolog zauważa, że instytucja kościelna w Polsce cieszy się wciąż wysokim zaufaniem społecznym, choć druga dekada XXI wieku to wyraźne obniżanie się jego au-torytetu społecznego. Katalizatorem tego procesu są liczne kontrowersje dotyczące lustracji w Ko-ściele oraz skandale obyczajowe w środowiskach duchownych (Mariański, 2017a, s. 85). Zgodnie z Komunikatem z badań CBOS nr 93/2019, opublikowanym w lipcu 2019 r., działalność Kościoła katolickiego pozytywnie oceniło 48 proc. badanych, a 38 proc. negatywnie (Feliksiak, 2019, s. 4). Z kolei Komunikat z badań CBOS nr 88/2019 prezentuje reakcje opinii publicznej na informacje o przypadkach pedofi lii wśród księży. Badanie przeprowadzone w czerwcu 2019 r. dowodzi, że emisja fi lmu Tomasza Sekielskiego Tylko nie mów nikomu dość znacząco pogorszyła ocenę dzia-łalności instytucji Kościoła – 51 proc. badanych uznało reakcję polskiego Kościoła na ujawnione informacje o wykorzystaniu seksualnym za niewłaściwe (Głowacki, 2019, s. 2).
Perspektywa teoretyczna
Odwołując się do prac badawczych Krzysztofa Kowalczyka (2014, 2017), Wernera Böckenför-de’a (1998) i Michaela Ebertza (2014), instytucję eklezjalną potraktowano jako podmiot będący częścią systemu politycznego, zaś duchownych katolickich jako aktorów politycznych uczestni-czących w procesach komunikowania politycznego i społecznego. Stwierdzenie to legitymizują m.in. katolicka nauka społeczna, która wskazuje i uzasadnia granice zaangażowania Kościoła katolickiego w sprawy publiczne, jak również prowadzone badania empiryczne dotyczące zaan-gażowania instytucji eklezjalnej w kampanie polityczne (Dłuska, 2018, s. 208–213; Leśniczak, 2017; Modrzejewski, 2010; Rabiej, 2014). Tak zaprezentowane podejście badawcze, traktujące duchownych katolickich jako aktorów politycznych, pozwala zastosować politologiczne kon-cepcje personalizacji do badań medioznawczych instytucji eklezjalnej. Podjęto próbę wskazania
relacji między zjawiskiem personalizacji a wizerunkiem instytucji Kościoła katolickiego w pol-skich tygodnikach opinii w kontekście skandalu pedofi lii wśród duchownych, który stał się ważną kwestią agendy medialnej w 2018 i 2019 r. (Rashid & Barron, 2019; Rezmer-Płotka, 2019).
W naukach społecznych wskazuje się personalizację jako jeden ze skutków mediatyzacji polityki, czy myśląc szerzej, mediatyzacji sfery publicznej (Karvonen, 2010; Kriesi, 2012; Lan-ger & Sagarzazu, 2018). Personalizacja stanowi czynnik kształtujący medialny wizerunek osób i instytucji. Jak zauważa Dorota Piontek, „personalizacja oznacza postrzeganie polityki przez pryzmat określonych osób, nie procesów oraz wskazuje istotniejszą rolę jednostki niż instytu-cji” (Piontek, 2015, s. 92–93). Także polityka kościelna, tj. polityka, w której zaangażowany-mi podzaangażowany-miotazaangażowany-mi są duchowni, zasadniczo jest postrzegana przez pryzmat osób (Piontek, 2015, s. 93). Zdaniem badaczki ważnymi konsekwencjami personalizacji dla wizerunku medialnego instytucji Kościoła są m.in. większa ekspozycja duchownych w agendzie medialnej, w porów-naniu do instytucji, którą reprezentują; postrzeganie problemów instytucji kościelnej przez pry-zmat historii życia konkretnego duchownego czy lidera grupy kościelnej, także wymienianych z imienia i nazwiska. Poszczególni reprezentanci Kościoła stają się jego „wizytówką” – twarzą kształtującą wizerunek całej instytucji. Jest to następstwem szerszego procesu indywidualizacji życia społecznego. Inną konsekwencją personalizacji w kontekście podjętych badań będzie po-strzeganie wydarzeń dokonujących się w instytucjonalnym Kościele jako sporu, dyskusji, wy-miany poglądów pomiędzy jego liderami czy też dziennikarzami, liderami opinii lub innymi osobami współpracującymi z mediami, szczególnie o wyrazistych, jednoznacznych poglądach. Proces personalizacji będzie się także wyrażać w kontekście indywidualnych wypowiedzi osób zaangażowanych w dyskurs na temat nadużyć duchownych wobec nieletnich. Z punktu widze-nia personalizacji mniej istotne jest ofi cjalne stanowisko instytucji kościelnej jako podmiotu kolektywnego wobec problemu pedofi lii wśród duchownych.
W podjętych badaniach termin „wizerunek” potraktowano jako „wizerunek w mediach” (Łą-czyński, 2009, s. 82). Nie chodzi zatem o wizerunek publiczny, którego zbadanie wymagałoby analizy badań nad wizerunkiem, uwzględniającym np. kwestie stereotypów na temat duchow-nych, wyjaśnienia tożsamości instytucji kościelnej czy też szeroko pojętych działań Kościoła w zakresie public relations (Wojcik, 2015, s. 43). Z kolei pojęcie „personalizacja” autor traktuje jako jedną z dominujących strategii reprezentacyjnych przyjmowanych przez media (van Santen & van Zoonen, 2009, s. 7).
Metodologia badań
W podjętych badaniach posłużono się metodą analizy zawartości. Odwołano się do prac badaw-czych m.in. Bernarda Berelsona (1952), Walerego Pisarka (1983), Devi Prasada (2008), Roge-ra WimmeRoge-ra oRoge-raz Josepha Dominicka (2013, s. 158–190). Podjęta analiza została uzupełniona o element hermeneutyczny pozwalający zrozumieć sposób konstrukcji transmisji przekazu na temat instytucji Kościoła przez poszczególne tytuły prasowe.
Materiał badawczy stanowiły teksty opublikowane w drukowanych wersjach najbardziej opiniotwórczych świeckich polskich tygodników opinii: „Newsweek Polska”, „Polityka”, „Do Rzeczy”, „Sieci”, w których podjęto temat nadużyć duchownych wobec nieletnich (Kurdupski, 2019). W wymienionych tytułach prasowych tematyka kościelna stanowi ważny obszar tema-tyczny, zaś dotychczasowe badania prasoznawcze dowodzą dychotomiczności narracji o Koście-le katolickim w Polsce – w tygodnikach „Newsweek Polska” i „Polityka” występuje ekspono-wanie życia duchownych jako niezgodnego z ich tożsamością, zaś w tygodnikach „Do Rzeczy” i „Sieci” – prezentowanie duchownych jako osób zasadniczo żyjących zgodnie ze swoją tożsa-mością, ale także niepomijanie milczeniem tych księży, którzy powodują zgorszenie. W
pod-jętej analizie nie uwzględniono natomiast tekstów prasowych opublikowanych w najważniejszych ogólnopolskich tygodnikach katolickich („Niedziela” i „Gość Niedzielny”), które prezentują życie kapłanów jako pozbawione wad, oferując tym samym nieautentyczny i niewiarygodny wizerunek duchownych (Szulich-Kałuża, 2018, s. 73–78; Leśniczak, 2019b, s. 251–282).
Teksty wybrane do analizy zawierały jedno z następujących słów kluczy w dowolnej formie gramatycznej: „Kościół”, „ksiądz”, „zakonnik”, „duchowny” oraz równocześnie jedno z nastę-pujących: „nadużycie”, „pedofi lia”, „nieletni” i w rzeczywistości odnosiły się do kwestii nadużyć seksualnych duchownych wobec nieletnich. Jednostką analizy (Prasad, 2008, s. 186) jest jeden tekst prasowy spełniający kryteria badań2. Do każdego tekstu została przyporządkowana karta
kodowa z cechami wskazanymi w kluczu kategoryzacyjnym (Berelson, 1952, s. 147), według którego autor analizował poszczególne publikacje. Zakres analizy objął przedział czasowy od 1 stycznia 2018 do 30 czerwca 2019. W tym okresie obserwuje się wzrost zainteresowania opinii publicznej kwestią skandali nadużyć seksualnych duchownych wobec nieletnich (de Gaulmyn, 2018; Moran, 2019; Paz López, 2019, s. 6, 13–17). W wymiarze ogólnokościelnym w latach 2018–2019 uwaga mediów koncentrowała się m.in. wokół wydalenia ze stanu duchownego kard. Theodore’a McCarricka; watykańskiego kryzysu w związku z listem abp. Carlo Viganò, byłego nuncjusza w USA do papieża Franciszka3; spotkania biskupów z papieżem Franciszkiem
w Watykanie w dniach 21–24 lutego 2019, dotyczącego walki z pedofi lią (Meeting on…). Dys-kurs na temat nadużyć duchownych wobec nieletnich w polskiej agendzie publicznej zostaje dodatkowo zintensyfi kowany przez premiery fi lmów Kler Wojciecha Smarzowskiego oraz Tylko
nie mów nikomu Sekielskiego (Godziński, 2019; Leśniczak, 2019a).
Cel analizy sprowadza się do odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Czy w kon-tekście nadużyć seksualnych niektórych duchownych eksponuje się w publikacjach prasowych bardziej Kościół jako wspólnotę Ludu Bożego, bez wskazywania jej reprezentantów, czy też Kościół instytucjonalny w perspektywie konkretnych osób („Kościół z twarzą”)? W jaki sposób byli prezentowani przełożeni kościelni sprawców nadużyć wobec nieletnich: czy jako przyjmu-jący aktywną, zaangażowaną postawę, mającą na celu ukaranie sprawców przestępstw, czy też jako przyjmujący postawę bierną, niereagujący na przypadki nadużyć duchownych im podlega-jących (jako ci, którzy sprawy nadużyć „zamiatają pod dywan”)?
Na podstawie postawionych pytań sformułowano hipotezę badawczą złożoną z trzech hipo-tez kierunkowych:
HK14: Wszystkie analizowane tytuły prasowe podjęły temat nadużyć duchownych wobec
nieletnich, prezentując instytucję Kościoła w perspektywie osób (papież, biskupi, ofi ary nad-użyć, sprawcy).
2 W analizowanym okresie czasu łączna liczba tekstów prasowych dotyczących Kościoła katolickiego
w czterech tytułach prasowych wyniosła 271, zaś dotyczących kwestii nadużyć duchownych wobec nieletnich – 106. Autor uznał otrzymaną w ten sposób próbę badawczą za istotną statystycznie. Próba ta jest wystarcza-jąco duża, tak, że jej zmniejszenie bądź powiększenie o jeden lub kilka tekstów prasowych nie wpłynie na zasadniczą zmianę wyników.
3 Abp Viganò imputował papieżowi Bergoglio posiadanie wiedzy na temat nadużyć dokonanych przez
McCarricka wobec nieletnich i w ten sposób oskarżył papieża o tuszowanie przestępstw seksualnych z udzia-łem duchownych wobec nieletnich.
4 Do tej kategorii włączono zarówno osoby wymienione, jak i niewymienione z imienia i nazwiska.
Hi-poteza kierunkowa HK1 składa się z dwóch hipotez cząstkowych: hiHi-poteza 1. oznacza obecność w tekstach tematyki nadużyć duchownych, zaś hipoteza 0 – jej brak.
HK25: Na łamach wszystkich analizowanych tygodników przełożeni kościelni sprawców
byli prezentowani jako niereagujący na przypadki nadużyć duchownych (jako ci, którzy sprawy nadużyć „zamiatają pod dywan”).
HK3: Autorzy wszystkich analizowanych tytułów prasowych prezentowali przełożonych ko-ścielnych jako przyjmujących aktywną, zaangażowaną postawę, mającą na celu ukaranie spraw-ców przestępstw6.
Hipoteza badawcza została sformułowana następująco: Wszystkie analizowane tytuły pra-sowe podjęły temat nadużyć duchownych wobec nieletnich, prezentując instytucję Kościoła w perspektywie osób (papież, biskupi, ofi ary nadużyć, sprawcy). Na łamach tygodników „New-sweek Polska” oraz „Polityka” przełożeni kościelni sprawców byli zasadniczo prezentowani jako niereagujący na przypadki nadużyć duchownych, z kolei autorzy publikacji „Do Rzeczy” i „Sieci” prezentowali przełożonych kościelnych jako przyjmujących aktywną, zaangażowaną postawę, mającą na celu ukaranie sprawców przestępstw. Personalizacja służyła do budowania zarówno pozytywnego, jak i negatywnego medialnego wizerunku instytucjonalnego Kościoła katolickiego.
Analiza ma charakter zarówno ilościowy, jak i jakościowy.
Klucz kategoryzacyjny z defi nicjami
W celu weryfi kacji hipotez badawczych skonstruowano klucz kategoryzacyjny, w którym wy-szczególniono dwie następujące cechy: PROTAGONIŚCI oraz PRZEŁOŻENI KOŚCIELNI I ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE, zaś w ramach cech – kategorie mające charakter rozłącz-ny7.
I. Badana cecha: PROTAGONIŚCI.
Defi nicja cechy: Pierwszoplanowe, najważniejsze, kluczowe osoby pojawiające się w tekście prasowym wraz z ich wypowiedziami, historią życia, przyjętą postawą wobec kwestii nadużyć duchownych wobec nieletnich. Założono, że obecność protagonistów nie jest przypadkowa, po-nieważ ma istotny wpływ na wizerunek instytucjonalnego KK.
Kategorie w ramach cechy i ich defi nicje:
1. ofi ary nadużyć – osoby, które doznały wykorzystywania seksualnego ze strony duchow-nych, niezależnie od miejsca i czasu czynów oraz niezależnie od tego, czy sprawca żyje, czy umarł;
5 Hipotezy kierunkowe HK2 i HK3 są złożone z dwóch hipotez cząstkowych. W każdej z nich postawiono
hipotezę cząstkową 0, wskazującą jej nieprawdziwość, oraz hipotezę cząstkową 1, oznaczającą jej prawdzi-wość.
6 Zaprezentowanie w tekstach prasowych przełożonych kościelnych jako osób biernych
współtworzyło-by negatywny wizerunek instytucji kościelnej. Z kolei zaprezentowanie hierarchów jako osób prawdziwie zatroskanych o przestrzeganie zasady sprawiedliwości, a więc podejmujących działania na rzecz wymierze-nia kar księżom pedofi lom, współbudowałoby pozytywny wizerunek Kościoła jako instytucji dokonującej samooczyszczenia. Dotychczasowe badania prasoznawcze dowodzą polaryzacji nastawienia przedstawicieli polskiej prasy opinii w kontekście budowania przez nią wizerunku instytucji Kościoła katolickiego w Polsce. Tytuły prawicowe („Do Rzeczy” i „Sieci”) zasadniczo prezentują KK w tonacji pozytywnej, zaś liberalno--lewicowe („Newsweek Polska” i „Polityka”) – w tonacji negatywnej. (Por. Kokoszczyńska & Majewski, 2018; Leśniczak 2019a; Leśniczak, 2019b, s. 240–243; Szulich-Kałuża, 2018, s. 69–70, 73–78).
7 To oznacza, że tekst prasowy może zostać zaklasyfi kowany tylko do jednej kategorii w ramach badanej
2. sprawcy nadużyć – duchowni diecezjalni i zakonni oraz siostry zakonne, którzy dopuścili się przestępstwa nadużyć seksualnych;
3. przełożeni sprawców – papież, biskupi diecezjalni, wyżsi przełożeni zakonni, przeorysze, matki generalne zgromadzeń zakonnych;
4. dziennikarz/liderzy opinii – osoby biorące udział w dyskursie publicznym dotyczącym kwestii nadużyć duchownych wobec nieletnich;
5. brak protagonistów – tekst nie eksponuje żadnej z wymienionych osób, jedynie ogólnie traktuje o nadużyciach duchownych, a koncentruje się na innych kwestiach, np. na doku-mentach kościelnych, zasadach prawa etc.
II. Badana cecha: PRZEŁOŻENI KOŚCIELNI I ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE.
Defi nicja cechy: sposób, w jaki publikacje prasowe przedstawiają zarządzanie kryzysem in-stytucji kościelnej spowodowanym nadużyciami duchownych wobec nieletnich przez przełożo-nych kościelprzełożo-nych, w szczególności przełożoprzełożo-nych sprawców nadużyć.
Kategorie w ramach cechy i ich defi nicje:
1. wsparcie dla ofi ar – przełożeni kościelni przyjmują aktywną, zaangażowaną postawę ma-jącą na celu ukaranie sprawców przestępstw;
2. wsparcie dla sprawców – przełożeni kościelni przyjmują bierną postawę, nie reagują na przypadki nadużyć duchownych albo też sprawy nadużyć „zamiatają pod dywan”; 3. wsparcie dla ofi ar i sprawców – w tekście prasowym odnotowuje się dwie postawy
prze-łożonych kościelnych: wspierających ofi ary i wspierających sprawców;
4. żadna z wymienionych – autorzy publikacji prasowych nie podejmują się oceny postawy przełożonych kościelnych wobec przypadków nadużyć duchownych. Temat przestępstw wobec nieletnich służy podjęciu innych kwestii.
Wyniki analizy ilościowej i jakościowej
Tabela 1. prezentuje łączną liczbę publikacji prasowych dotyczących Kościoła katolickiego oraz liczbę publikacji odnoszących się do kwestii nadużyć duchownych wobec nieletnich, wyrażoną również w punktach procentowych, w okresie od 1 stycznia 2018 do 30 czerwca 2019 w czte-rech analizowanych tytułach prasowych.
Tabela 1. Publikacje dotyczące Kościoła katolickiego i kwestii nadużyć duchownych
Tytuł prasowy / Kategoria
Liczba tekstów dotyczących KK
Liczba tekstów dotyczą-cych kwestii nadużyć
Odsetek tekstów dotyczących kwestii nadużyć, w proc.* „Newsweek Polska” 57 24 42,1
„Polityka” 51 23 45,1
„Do Rzeczy” 82 25 30,5
„Sieci” 81 34 42
Ogółem 271 106 39,1
* Przez „odsetek tekstów dotyczących kwestii nadużyć” autor rozumie wyrażony w punktach procen-towych udział tekstów prasowych podejmujących temat nadużyć duchownych wobec łącznej liczby tekstów odnoszących się do problematyki ogólnokościelnej w danym tytule prasowym. Tak uzyskany wynik pomnożono przez 100.
Nie odnotowano znaczących różnic pomiędzy odsetkiem tekstów dotyczących kwestii nad-użyć w tytułach prasy prawicowej i liberalno-lewicowej. Należy jednak zauważyć, że zagad-nienia wykorzystywania seksualnego dzieci w tygodniku „Do Rzeczy” podejmowano rzadziej niż w pozostałych analizowanych tytułach prasowych. W przypadku tego tytułu prasowego odnotowano 30,5 proc. tekstów dotyczących kwestii pedofi lii, spośród ogólnej liczby tekstów dotyczących Kościoła katolickiego. W pozostałych tygodnikach w ponad 40 proc. publikacji odnoszących się do Kościoła wyeksponowano problem nadużyć duchownych. Dane liczbowe potwierdzają tezę, że temat nie został pominięty zarówno w prasie prawicowej, jak i liberalno--lewicowej, co więcej – stanowił ważną kwestię o charakterze ogólnokościelnym.
Tabela 2. prezentuje liczbę publikacji w analizowanych tytułach prasowych przyporządko-wanych do poszczególnych kategorii w badanej cesze „PROTAGONIŚCI”, zaś tabela 3. poka-zuje procentowy odsetek tekstów zaklasyfi kowanych w tejże cesze.
Tabela 2. Badana cecha: PROTAGONIŚCI – liczba publikacji przyporządkowana do poszcze-gólnych kategorii Tytuł prasowy / kategoria Ofi ary nadużyć Sprawcy nadużyć Przełożeni sprawców Dziennikarz / liderzy opinii Brak protagonistów „Newsweek Polska” 2 6 9 7 0 „Polityka” 0 6 4 12 1 „Do Rzeczy” 2 11 4 8 0 „Sieci” 0 2 4 28 0 Ogółem 4 25 21 55 1
Źródło: opracowanie własne
Tabela 3. Badana cecha: PROTAGONIŚCI – odsetek publikacji przyporządkowanych do po-szczególnych kategorii wyrażony w punktach procentowych8
Tytuł prasowy / kategoria Ofi ary nadużyć Sprawcy nadużyć Przełożeni sprawców Dziennikarz / liderzy opinii Brak protagonistów „Newsweek Polska” 8,33 proc. 25 proc. 37,5 proc. 29,17 proc. 0 proc. „Polityka” 0 proc. 26,09 proc. 17,39 proc. 52,17 proc. 4,35 proc. „Do Rzeczy” 8 proc. 44 proc. 16 proc. 32 proc. 0 proc. „Sieci” 0 proc. 5,89 proc. 11,76 proc. 82,35 proc. 0 proc. Ogółem 3,77 proc. 23,58 proc. 19,81 proc. 51,89 proc. 0,95 proc. Źródło: opracowanie własne
W tabeli 4. zaprezentowano liczbę publikacji przyporządkowanych do poszczególnych ka-tegorii w badanej cesze PRZEŁOŻENI KOŚCIELNI I ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE, zaś tabela 5. przedstawia procentowy odsetek tekstów zaklasyfi kowanych w tejże cesze.
8 Odsetek publikacji przyporządkowanych do poszczególnych kategorii wyrażony w punktach procentowych
w danym tytule prasowym otrzymano, dzieląc liczbę publikacji zaklasyfi kowanych do danej kategorii (tabela 2.) przez łączną liczbę tekstów dotyczącą kwestii nadużyć w analizowanym tytule prasowym (tabela 1.). Tak uzyska-ny wynik pomnożono przez 100. Analogiczną drogą uzyskano wyniki zawarte w tabeli 5.
Tabela 4. Badana cecha: PRZEŁOŻENI KOŚCIELNI I ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE – licz-ba publikacji przyporządkowanych do poszczególnych kategorii
Tytuł prasowy / kategoria Wsparcie dla ofi ar Wsparcie dla sprawców
Wsparcie dla ofi ar i sprawców Żadna z powyższych „Newsweek Polska” 3 16 0 5 „Polityka” 1 11 4 7 „Do Rzeczy” 5 13 1 6 „Sieci” 2 4 2 26 Ogółem 11 44 7 44
Źródło: opracowanie własne
Tabela 5. Badana cecha: PRZEŁOŻENI KOŚCIELNI I ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE – od-setek publikacji przyporządkowanych do poszczególnych kategorii, wyrażony w punktach pro-centowych
Tytuł prasowy /
kategoria Wsparcie dla ofi ar dla sprawcówWsparcie Wsparcie dla ofi ar i sprawców z powyższychŻadna „Newsweek Polska” 12,5 proc. 66,67 proc. 0 proc. 20,83 proc. „Polityka” 4,35 proc. 47,83 proc. 17,39 proc. 30,43 proc. „Do Rzeczy” 20 proc. 52 proc. 4 proc. 24 proc. „Sieci” 5,89 proc. 11,76 proc. 5,89 proc. 76,46 proc. Ogółem 10,38 proc. 41,51 proc. 6,6 proc. 41,51 proc. Źródło: opracowanie własne
Polska prasa opinii zaprezentowała kwestię nadużyć duchownych wobec nieletnich zasadni-czo w perspektywie osób (papież, biskupi, ofi ary nadużyć, sprawcy). Ogółem najliczniej była re-prezentowana kategoria „dziennikarz / liderzy opinii”, obecna w 51,89 proc. publikacji w ramach badanej cechy PROTAGONIŚCI9. Głos w sprawie księży pedofi lów zabierali znani dziennikarze
i osoby, których wypowiedzi uznawane są za ważne w dyskursie publicznym. W analizowanych tytułach prasowych najczęściej swoje stanowisko wyrażali następujący dziennikarze/liderzy opi-nii: w „Do Rzeczy” – Tomasz Terlikowski, Paweł Lisicki i Andrzej Kobyliński; w „Newsweek Polska” – Aleksandra Pawlicka i Cezary Michalski; w „Polityce” – Adam Szostkiewicz i Joanna Podgórska; w „Sieci” – Grzegorz Górny10.
W ponad 40 proc. analizowanych publikacji temat wykorzystywania seksualnego dzieci podjęto w perspektywie sprawców nadużyć i ich przełożonych (ponad 23 proc. tekstów zakla-syfi kowano do kategorii „sprawcy nadużyć”, blisko 20 proc. tekstów – do kategorii „przełoże-ni sprawców”)11. Należy jednak zauważyć, że do kategorii „przełożeni sprawców” przypisano
37,5 proc. publikacji „Newsweeka”, do kategorii „sprawcy nadużyć” – 44 proc. publikacji „Do Rzeczy”. Tygodnik „Sieci” zaproponował czytelnikom spojrzenie na kwestię pedofi lii
9 Por. tabela 3.
10 Przykładowe publikacje wymienionych autorów: Górny, 2018d; Kobyliński, 2018a; Kobyliński 2019b;
Lisicki 2018; Michalski, 2018; Pawlicka 2018b; Podgórska, 2018; Szostkiewicz, 2018; Terlikowski, 2018; Terlikowski, 2019.
niczo w kluczu wypowiedzi dziennikarzy redakcji oraz współpracujących z nią publicystów – ogółem w ponad 82 proc. publikacji. Najmniejszą liczebnie grupą tekstów w badanej cesze PROTAGONIŚCI stanowiły publikacje należące do kategorii „ofi ary nadużyć” (3,77 proc.) oraz „brak protagonistów” (0,95 proc.). Wyniki analizy ilościowej dowodzą wyeksponowania insty-tucji Kościoła w perspektywie hierarchów lub liderów opinii.
W badanej cesze PRZEŁOŻENI KOŚCIELNI I ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE uwi-doczniły się różnice w sposobie prezentowania przełożonych kościelnych w zarządzaniu kry-zysowym spowodowanym nadużyciami duchownych wobec nieletnich. Do kategorii „wspar-cie dla sprawców” zaklasyfi kowano: 66,67 proc. tekstów „Newsweeka”, 52 proc. tekstów „Do Rzeczy” oraz 47,83 proc. tekstów „Polityki”. W przypadku tygodnika „Sieci” wskaźnik ten kształtował się na poziomie 11,76 proc. Odsetek tekstów prasowych przyporządkowanych do kategorii „wsparcie dla ofi ar” nie przekraczał 20 proc. w każdym z tytułów prasowych pod-danych analizie.
Na podstawie samych danych ilościowych można stwierdzić, że tygodniki lewicowo-libe-ralne oraz tygodnik „Do Rzeczy” obarczyły przełożonych kościelnych winą za „zamiatanie pod dywan” przestępstw duchownych. Istotna część prasowego dyskursu koncentruje się wokół oso-by kard. Theodore’a McCarricka, oso-byłego metropolity Waszyngtonu, sprawcy pedofi lskich i ho-moseksualnych przestępstw:
„Od lat było wiadomo, że jako biskup, arcybiskup i kardynał McCarrick zabierał do swojej chaty kleryków i młodych księży, i tak się zawsze składało, że dla jednego z nich brakowało łóżka, więc spał on w łóżku z hierarchą. (…) I to jest drugi element skandalu, o którym nie wolno zapominać. Katolicy amerykańscy, także młodsi kapłani i biskupi, są wściekli, bo okazało się, że najbardziej paskudni seksualni przestępcy, ludzie, którzy wykorzystują święcenia i władzę biskupią do tego, by doszła ona do Watykanu, albo ukręcą jej łeb nawet na poziomie Stolicy Apostolskiej”. (Górny, 2018d; Terlikowski, 2018, s. 77; b.a., 2018a; b.a., 2018b)
W dyskursie prasowym w kontekście skandalu amerykańskiego duchownego zaznaczyła się również sylwetka abp. Carlo Viganò, byłego nuncjusza w Stanach Zjednoczonych, który oskar-żył papieża Franciszka o tuszowanie przestępstw pedofi lii, w szczególności brak działań wobec McCarricka, pomimo posiadanej przez niego wiedzy, dlatego wezwał papieża do abdykacji. Paweł Lisicki w publikacji Arcybiskup Viganò apeluje do sumień przywołał treść listu włoskiego hierarchy do papieża Franciszka:
„78-letni hierarcha napisał, że sprawa niemoralnego, homoseksualnego zachowania amerykańskiego kard. Theodore’a McCarricka była znana papieżowi Franciszkowi co najmniej od marca 2013 r., a mimo to Ojciec Święty nic z nią nie zrobił. Nie tylko nie podtrzymał nałożonych na kardynała przez Benedykta sankcji, lecz także jeszcze uczynił Amerykanina swym głównym doradcą w sprawach polityki kościelnej w USA. (…) W czerwcu 2018 r. kardynał został publicznie oskarżony o pedofi lię, ofi arą miał być chłopiec, ministrant, a wszystko miało dokonać się w latach 1971–1972. Specjalnie powołana przez archidiecezję nowojorską komisja ustaliła, że zarzuty wobec kardynała są prawdziwe”. (Górny, 2018e; Lisicki, 2019, s. 48; Rokita, 2018)
W kontekście wizerunku prasowego skandalu pedofi lii w Kościele pojawia się osoba założycie-la Legionistów Chrystusa – Marciazałożycie-la Maciezałożycie-la Degolzałożycie-lado, wieloletniego sprawcy molestowania seksualnego dzieci i seminarzystów (Pawlicka, 2019b). Odnotowano także publikacje dotyczące znanych polskich duchownych, sprawców lub podejrzanych o nadużycia wobec nieletnich: bu-downiczego sanktuarium w Licheniu, ks. Eugeniusza Makulskiego; kapelana prezydenta Lecha Wałęsy, ks. Franciszka Cybuli, oraz długoletniego proboszcza parafi i św. Brygidy w Gdańsku
i kapelana „Solidarności”, ks. Henryka Jankowskiego (Cenckiewicz, 2019; Grochal, 2019; Maj-chrzak, 2019; Socha, 2019; Święchowicz, 2019).
Jako ważnych protagonistów publikacji prasowych należy także wskazać papieży: Jana Paw-ła II, Benedykta XVI i Franciszka. Tytuły prasowe podjęły dyskusję nad stopniem ich odpowie-dzialności za problem nadużyć duchownych wobec nieletnich. W kontekście „anegdoty” au-torstwa papieża Franciszka z 5 lutego 2019, przekazanej dziennikarzom na pokładzie samolotu wracającego do Watykanu z Abu Zabi, odnotowano w polskiej prasie opinii dyskusję dotyczącą odpowiedzialności Wojtyły za jego bierną postawę wobec przestępstw pedofi lii w Kościele:
„Po pięciu latach od kanonizacji Jana Pawła II powraca pytanie, czy świętym może być ktoś, kto nie przeciwstawił się pedofi lii w Kościele. Pytanie prowokuje sam papież Franciszek”. (Pawlicka, 2019b, s. 20)
„Gdy wybuchł skandal po publikacji w Boston Globe, Jan Paweł II nie potrafi ł nawet nazwać rzeczy po imieniu. Nie przeszły mu przez usta takie słowa, jak pedofi lia czy przestępstwo. Mówił o nadużyciu, które według wszelkich standardów jest złem. Nie ma wątpliwości, że za jego pontyfi katu tuszowano skandale seksualne”. (Podgórska, 2018, s. 14; Szostkiewicz, 2018)
Papież Benedykt XVI, który wprowadził nowe zasady karnego prawa kanonicznego dotyczą-cego przestępstwa pedofi lii duchownych, a także poprzez decyzje personalne wobec duchow-nych, którzy dopuścili się przestępstw seksualduchow-nych, m.in. wobec ks. Marciala Maciela, został zaprezentowany jako obrońca ofi ar (Pawlicka, 2019b). Wizerunek prasowy Franciszka jest ambiwalentny w kontekście jego postawy wobec pedofi lów w sutannach, m.in. ks. Karadimy, bp. Zanchetty, kard. McCarricka. Dowodzi tego również rezygnacja Marie Collins ze współ-pracy z papieską komisją ochrony nieletnich (Szostkiewicz, 2019, s. 51). Niektóre z tekstów prasowych wymieniały nazwiska najbliższych współpracowników papieża Polaka „zamia-tających pod dywan” sprawę pedofi lii, uniemożliwiając pociągnięcie do odpowiedzialności sprawców. Aleksandra Pawlicka w publikacji Cień (2019a), przypisuje ukrywanie pedofi lów kardynałowi Dziwiszowi:
„Przed każdą audiencją [kard. Dziwisz] powtarzał, żeby nie mówić papieżowi smutnych rzeczy, że nie wolno zawracać mu głowy – opowiada katolicki publicysta, który wielokrotnie bywał u papieża. (…) Zamykał bramę przed każdym, kto miał papieżowi coś ważnego do powiedzenia. Był kapitanem ciemności – twierdzi Robert Mickens, dziennikarz Radia Watykańskiego i naczelny katolickiego dziennika La Croix. (…) Czy bp Dziwisz chronił papieża przed wiedzą o skandalach pedofi lskich? Moja hipoteza jest taka, że o ile najbliżsi współpracownicy Jana Pawła II doskonale o nich wiedzieli, o tyle on sam nie był dobrze poinformowany – opowiada Newsweekowi autor
Sodomy” (s. 13).
W publikacjach prasowych odnotowano także opis sylwetek i działań Marka Lisińskiego i Joanny Scheuring-Wielgus, przedstawicieli fundacji „Nie lękajcie się”, do której zgłaszały się ofi ary du-chownych pedofi lów, a która oferowała pomoc prawną i psychologiczną (Podgórska, 2019).
W przypadku 76 proc. publikacji tygodnika „Sieci” temat pedofi lii nie posłużył bezpośrednio ani do prezentacji zaangażowanej postawy przełożonych kościelnych mającej na celu ukara-nie sprawców przestępstw, ani też do penalizacji ich biernej postawy. W pozostałych tytułach prasowych liczba tekstów zaklasyfi kowanych do kategorii „żadna z powyższych” oscylowała
w przedziale 20–30 proc.12. Do tej grupy należały publikacje, które w nawiązaniu do tematu
wy-korzystywania seksualnego dzieci podjęły inne wątki, m.in. związek homoseksualizmu z pedo-fi lią; dyskusja nad celowością produkcji pedo-fi lmów Kler oraz Tylko nie mów nikomu (oczyszczenie vs. dyskredytacja instytucji Kościoła).
Odnotowano odmienny klucz asocjacji orientacji homoseksualnej i pedofi lii w publikacjach tytułów prawicowych i lewicowo-liberalnych. W tygodnikach „Polityka” i „Newsweek Polska” podkreślano brak istnienia takiego związku:
„Pytanie drugie dotyczy homoseksualności. 80 proc. ofi ar księży pedofi lów to chłopcy. W świeckim świecie proporcje są dokładnie odwrotne. Pedofi lia nie jest oczywiście związana z orientacją, ale z niedojrzałością psychoseksualną. Duchowni mają do chłopców łatwiejszy dostęp i większą gwarancję, że będą oni milczeć ze wstydu”. (Dobrowolski, 2018; Podgórska, 2018, s. 15)
Z kolei tygodniki „Sieci” i „Do Rzeczy” eksponowały powyższą asocjację. Publicysta „Sieci” Grzegorz Górny aprobuje stanowisko hierarchów konserwatywnych wskazujących homoseksu-alizm jako główną przyczynę pedofi lii:
„Tuż przed rozpoczęciem konferencji dwaj kardynałowie – Raymond Burke i Walter Brandmüller – zaapelowali do uczestników watykańskiego szczytu, by przerwali zmowę milczenia wokół homoseksualnej mafi i w Kościele i stanęli w prawdzie, przyznając, że główną przyczyną skandali pedofi lskich w Kościele jest homoseksualizm”. (Górny, 2019b, s. 88)
Górny stawia też tezę o istnieniu „lawendowej mafi i” w strukturach watykańskich, którą wspiera papież Franciszek przez powierzanie odpowiedzialnych funkcji hierarchom homolobbystom, do których należą m.in. kard. Cupich, kard. Trujillo i kard. Marx (Górny, 2018a; Górny, 2018b; Górny, 2019a; Kobyliński, 2019a).
Prasa prawicowa uzasadniała powstanie fi lmów Smarzowskiego i braci Sekielskich intencją ataku na Kościół, ataku na polską tożsamość, podkreślając brak obiektywizmu ich twórców w tworzeniu wizerunku instytucji kościelnej oraz zarzucając im celowe przemilczanie ważnych faktów z życia księży pedofi lów (m.in. ich współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa) oraz niere-prezentatywny dobór sylwetek kapłanów i zupełne pominięcie sylwetek tych duchownych, któ-rych życie i działalność potwierdzają tożsamość kapłańską, i wykorzystywanie tematu pedofi lii jako narzędzia kampanii wyborczej (Janecki, 2018; Łysiak, 2019; Nykiel, 2018b; Rokita, 2019; Skwieciński, 2018; Wildstein, 2019a; Wildstein, 2019b; ). Z kolei prasa lewicowo-liberalna uza-sadniała powstanie wspomnianych fi lmów współudziałem ich twórców w procesie oczyszczenia Kościoła i w przełamaniu „zmowy milczenia” w Kościele w Polsce (Pawlicka, 2018a; Pawlicka, 2018b). Na jej łamach głos zabrali także reżyserzy (Smarzowski, 2018; Sekielski, 2019).
Wnioski końcowe
Wyniki analizy potwierdzają prawdziwość hipotezy HK1 oraz nieprawdziwość hipotez HK2 i HK3. Analizowane tytuły prasowe podjęły temat nadużyć duchownych. W badanym okresie łączna liczba tekstów dotycząca badanej kwestii wyniosła 106 w czterech analizowanych tygo-dnikach opinii wobec 271 publikacji odwołujących się do szeroko pojętego obszaru badań nad Kościołem katolickim. A zatem ponad 40 proc. publikacji dotyczących KK podjęło problem nad-użyć niektórych duchownych wobec nieletnich. Na łamach tygodników lewicowo-liberalnych
oraz w tygodniku „Do Rzeczy” przełożeni kościelni sprawców przestępstw byli zasadniczo pre-zentowani jako niereagujący na przypadki nadużyć duchownych. Do tej kategorii przynależało ok. 48 proc. publikacji „Polityki”, 52 proc. publikacji „Do Rzeczy” i ponad 67 proc. publikacji „Newsweek Polska”. W przypadku tygodnika „Sieci” ten odsetek wyniósł blisko 12 proc., co dowodzi niewielkiej liczby publikacji tego prawicowego tytułu, obciążających hierarchów KK winą za ukrywanie przestępstw pedofi lii. W tymże tygodniku jedynie ok. 6 proc. publikacji pre-zentowało przełożonych sprawców jako przyjmujących aktywną, zaangażowaną postawę ma-jącą na celu ukaranie sprawców przestępstw. Wyniki analizy doprowadzają do konkluzji o nie-prawdziwości postawionej hipotezy badawczej.
W kontekście podjętej analizy należy zauważyć, że procesy personalizacji determinowały prasowe reprezentacje instytucjonalnego Kościoła katolickiego. Sprawca, ofi ara, przełożony ko-ścielny, publicysta zostali wyeksponowani jako kluczowe postaci dyskursu prasowego dotyczą-cego wykorzystywania seksualnego dzieci. Wymienieni protagoniści byli prezentowani zwykle z imienia i nazwiska oraz ze światopoglądu. Analiza potwierdziła, że zdecydowanie większą ekspozycją w prasie opinii cieszyli się duchowni o wyrazistych poglądach, czynach i decyzjach powiązanych z analizowanym zagadnieniem. Nie bez znaczenia było także wysokie miejsce w hierarchii kościelnej duchownych zamieszanych w przestępstwo pedofi lii (m.in. kard. Pell, kard. McCarrick, ks. Jankowski) czy przełożonych sprawców (m.in. papieże Jan Paweł II, Bene-dykt XVI, Franciszek), komentatorów/liderów opinii (m.in. abp Viganò).
Wysoki stopień obecności tematu przestępstwa pedofi lii duchownych w polskiej prasie opi-nii i powiązanie go z procesem personalizacji można wytłumaczyć, odwołując się do teorii nauk o komunikowaniu badających kryteria selekcji informacji, m.in. teorią Johana Galtunga i Mari Ruge. Cztery przypadki kombinacji cech wydarzeń o szczególnej sile oddziaływania, o której wspominali w prowadzonych badaniach norwescy medioznawcy, były obecne w publikacjach prasowych dotyczących przestępstwa pedofi lii wśród duchownych (elite people, big power
con-fl ict, struggle for power, scandals) (Harcup & O’Neill, 2001, s. 262–274; Michalczyk, 2013,
s. 134). W polskiej prasie opinii stale relacjonowane były działania, wypowiedzi papieża Fran-ciszka, abp. Viganò, kard. Pella i kard. McCarricka. Częściej pisano o pedofi lii w Watykanie, Stanach Zjednoczonych, Polsce (to państwa, w których KK odgrywa ważną społecznie i poli-tycznie rolę), niż o nadużyciach duchownych w Czechach, Słowacji czy na Litwie. Polska prasa opinii pisała zdecydowanie częściej o negatywnych działaniach przedstawicieli elit kościelnych, niż o takich działaniach zwykłych, nieznanych opinii publicznej duchownych (w publikacjach pojawiły się sylwetki kapelana „Solidarności” – ks. Jankowskiego, kapelana prezydenta Wałęsy – ks. Cybuli, kustosza sanktuarium w Licheniu – ks. Makulskiego). Skandal pedofi lii opierał się na relacjonowaniu negatywnych działań konkretnych duchownych (nie był to jakiś spekulatyw-ny, abstrakcyjny dyskurs prasowy).
Analiza prasoznawcza dowiodła, że proces personalizacji otwiera różnorodność dróg in-terpretacji wydarzenia trafi ającego do agendy medialnej. Innymi słowy – personalizacja może służyć do budowania zarówno pozytywnego, jak i negatywnego medialnego wizerunku insty-tucjonalnego Kościoła katolickiego. W tygodniku „Sieci” odnotowano ponad 76 proc. publi-kacji, w których nie podjęto się oceny postawy przełożonych kościelnych wobec sprawców przestępstw. W tekstach zaobserwowano jednak znaczącą krytykę tych duchownych, którzy aprobują postawy homoseksualne w Kościele hierarchicznym, podważono szczerość intencji Smarzowskiego i braci Sekielskich, których fi lmy w ujęciu autorów „Sieci” wpisują się w nar-rację atakującą KK, a także zarzucono twórcom fi lmu Tylko nie mów nikomu pominięcie wątku współpracy duchownych pedofi lów ze Służbą Bezpieczeństwa (Górny, 2018a; Górny, 2018c; Kobyliński, 2019a; Majchrzak, 2019; Nykiel, 2018b). Warto również wspomnieć o
stosowa-niu reframingu przez polskie tygodniki prawicowe, np. propagowanie przeróbki plakatu fi lmu przedstawiającego głównych aktorów fi lmu Kler czy też opis osobistych świadectw będących podziękowaniem dla księży za ich ofi arną posługę (Nykiel, 2018a).
Tygodniki lewicowo-liberalne wykorzystywały przypadki pedofi lii wśród duchownych do tworzenia narracji o KK jako instytucji ukrywającej w swoich strukturach duchownych pedofi -lów, bez wskazania rzeczywistej skali nadużyć (Michalski, 2018).
Badania dowiodły, że personalizacja stanowi istotny proces, który może być skutecznie wy-korzystywany do budowania zarówno pozytywnego, jak i negatywnego wizerunku instytucji KK. Może ona ponadto służyć do instrumentalnego konstruowania narracji o nadużyciach du-chownych.
Bibliografi a
Abromeit, H. (1989). Sind die Kirchen Interessenverbände?, In H. Abromeit, G. Wewer (Red.), Die Kirchen und die Politik (pp. 244–260). Opladen: VS Verlag für Sozialwissenschaften.
b.a. (2018a). Kardynał zawieszony. Polityka, 26, 9. b.a. (2018b). Tragiczna makabra. Polityka, 34, 10.
Berelson, B. (1952). Content Analysis in Communication Research. New York: Free Press.
Böckenförde, W. (1998). Zur gegenwärtigen Lage in der römisch-katholischen Kirche. Kirchenrechtliche Anmerkungen. Orientierung, 62, 228–234.
Cenckiewicz, S. (2019). Patologie współczesnego Kościoła. Do Rzeczy, 21, 26–28.
Dłuska, K. (2018). Kościół – aktor w przestrzeni publicznej i sferze politycznej. Nurt SVD, 2, 199–214. Dobrowolski, P. (2018). Wspólnota milczenia (rozmowę przeprowadziła Joanna Podgórska). Polityka, 46,
30–32.
Ebertz, M. (2014). Kirche als Organisation von Organisationen. Am katholischen Beispiel. W P. Heiser, C. Ludwig (Red.) Sozialformen der Religionen im Wandel (s. 169–184). Wiesbaden: Springer VS. Feliksiak, M. (2019). Komunikat z badań CBOS nr 93/2019. Oceny działalności parlamentu, prezydenta
i Kościoła rzymskokatolickiego. Pobrane z https://www.cbos.pl/PL/publikacje/raporty.php de Gaulmyn, I. (2018). Pédophilie, l’Église dans la tourmente. Esprit, 11, 29–33.
Głowacki, A. (2019). Komunikat z badań CBOS nr 88/2019. Reakcje opinii publicznej na informacje o przypadkach pedofi lii wśród księży. Pobrane z https://www.cbos.pl/PL/publikacje/raporty.php Godziński, B. (2019, 14 maja). „Mam nadzieję, że będzie kandydatem do Oscara”. Smarzowski wychwala
fi lm Sekielskiego. Pobrane z https://natemat.pl/272707,fi lm-tylko-nie-mow-nikomu-smarzowski-za-chwycony-dokumentem-sekielskich
Górny, G. (2018a). Koń trojański w Mieście Boga. Sieci, 40, 76–78. Górny, G. (2018b). „Lawendowa mafi a” i „homoherezja”. Sieci, 37, 70–71. Górny, G. (2018c). Tęczowa ośmiornica oplata Kościół. Sieci, 35, 80–82. Górny, G. (2018d). Watykan w epicentrum skandalu. Sieci, 36, 41–43. Górny, G. (2019a). Sodoma w Watykanie? Sieci, 12, 42–43.
Górny, G. (2019b). Zmowa milczenia przy podniesionej kurtynie. Sieci, 9, 88–89. Grochal, R. (2019). Trzy twarze prałata. Newsweek Polska, 10, 8–13.
Harcup, T., & O’Neill, D. (2001). What is news? Galtung and Ruge revisited. Journalism Studies, 2(2), 261–280.
Janecki, S. (2018). Antyklerykalizm 2018. Sieci, 40, 42–44.
Karvonen, L. (2010). The Personalisation of Politics: A Study of Parliamentary Democracies. Colchester: ECPR Press.
Kobyliński, A. (2018). Pedofi lia w Irlandii. Do Rzeczy, 35, 78–79. Kobyliński, A. (2019a). Katolicy a homoseksualizm, Sieci, 7, 26–28. Kobyliński, A. (2019b). Kościół kontra pedofi lia. Do Rzeczy, 9, 64–65.
Kokoszczyńska, M., & Majewski, J. (2018). News values w tabloidowym natężeniu. Obraz Kościoła katolickiego w polskich tygodnikach opinii. W B. Czechowska-Derkacz, D. Chomik, & J. Wojsław (Red.), Media, Business, Culture. Vol. 1, The Media in the Process of Change – Ethics and
Communica-tion (s. 59–79). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Kowalczyk, K. (2014). Kościół katolicki jako podmiot oddziałujący na system polityczny. Wrocławskie
Studia Politologiczne, 17, 126–141.
Kowalczyk, K. (2017). Typologia grup interesu artykułujących postulaty Kościoła katolickiego w Polsce.
Przegląd Politologiczny, 2, 177–188.
Kriesi, H. (2012). Personalization of National Election Campaigns. Party Politics, 18(6), 825–844. Kurdupski, M. (2019, 20 maja). „Gazeta Polska” i „Sieci” z największymi spadkami w pierwszym kwartale
2019 r. Pobrane z https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/sprzedaz-tygodnikow-opinii-i-kwartal-2019-gazeta-polska-sieci
Langer, A.I., & Sagarzazu, I. (2018). Bring Back the Party: Personalisation, the Media and Coalition Poli-tics. West European Politics, 41(2), 472–495.
Leśniczak, R. (2017). Komunikowanie polityczne Konferencji Episkopatu Polski po zakończonych wybo-rach prezydenckich 2015 r. Priming i framing – analiza tygodników opinii „Newsweek Polska” i „Poli-tyka”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K – Politologia, 24(2), 257–277. Leśniczak, R. (2019a). Kategoria negatywizmu a wizerunek prasowy Kościoła katolickiego w kontekście
premiery fi lmu Wojciecha Smarzowskiego „Kler”. Studium medioznawcze polskich tygodników opi-nii. Łódzkie Studia Teologiczne, 28(2), 153–172.
Leśniczak, R. (2019b). Wizerunek zgromadzeń zakonnych w prasie polskiej (2013–2016). Warszawa: Wy-dawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Lisicki, P. (2019). Arcybiskup Viganò apeluje do sumień. Do Rzeczy, 13, 48–49. Lisicki, P. (2018). Mechanizm prowokacji. Do Rzeczy, 40, 3.
Łączyński, M. (2009). Analiza wizerunku. W T. Gackowski, M. Łączyński (Red.), Metody badania
wize-runku w mediach. Czym jest wizerunek. Jak i po co należy go badać (s. 79–104). Warszawa: CeDeWu
Sp. z o.o.
Łysiak, T. (2019). Kościół musi być czysty! Sieci, 20, 20.
Majchrzak, G. (2019). „Delegat” vel „Libella”. Fakty, interpretacje i mity. Sieci, 9, 90–92.
Mariański, J. (2017a). Autorytet społeczny Kościoła katolickiego w Polsce w procesie przemian. Studia
Paedagogica Ignatiana, 20(5), 77–106.
Mariański, J. (2017b). Kościół katolicki w Polsce w przestrzeni życia publicznego – analiza socjologiczna.
Politeja. Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, 14(46), 141–166.
Markowski, R. (2019). Creating Authoritarian Clientelism: Poland after 2015. Hague Journal on the Rule
of Law, 1(11), 111–132.
Meeting on “The Protection of Minors in the Church” – The Holy Father Francis’ Concluding Address at the Meeting on “The Protection of Minors in the Church”, 24.02.2019. Pobrane 10 września 2019 z https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2019/02/24/190224c.html Michalczyk, S. (2013). Teoria wartości informacji: historia i współczesność. Studia Politicae Universitatis
Silesiensis, 10, 131–146.
Michalski, C. (2018). Krzyż i dziecięce buciki. Newsweek Polska, 37, 16–18.
Modrzejewski, A. (2010). Kościół a polityka. Rozważania wokół aktywności politycznej duchowieństwa rzymskokatolickiego podczas wyborów prezydenckich 2010 roku. Środkowoeuropejskie Studia
Moran, M. (2019). Cardinal Sins: How the Catholic Church Sexual Abuse Crisis Changed Private Law. Forthcoming in the Georgetown Journal of Gender and the Law, XXI.
Nykiel, M. (2018a). Nieoczekiwany efekt „Kleru”. Sieci, 43, 40–41. Nykiel, M. (2018b). Zohydzanie Kościoła. Sieci, 34, 47–49.
Pawlicka, A. (2018a). Kto złamie zmowę milczenia. Newsweek Polska, 43, 20–23. Pawlicka, A. (2018b). Zmowa milczenia. Newsweek Polska, 37, 10–15.
Pawlicka, A. (2019a). Cień. Newsweek Polska, 22, 10–15.
Pawlicka, A. (2019b). Wiedział, nie powiedział. Newsweek Polska, 8, 20–23.
Paz López, M. (2019). Church Communication Highlights 2018. Church, Communication and Culture,
4(1), 5–24.
Pędziwiatr, K. (2018). The Catholic Church in Poland on Muslims and Islam. Patterns of Prejudice, 52(5), 461–478. DOI: 10.1080/0031322X.2018.1495376
Piontek, D. (2015). Personalizacja jako efekt mediatyzacji polityki. Środkowoeuropejskie Studia
Politycz-ne, 3, 91–103.
Pisarek, W. (1983). Analiza zawartości prasy. Kraków: Ośrodek Badań Prasoznawczych. Podgórska, J. (2019). Lękajcie się, pedofi le. Polityka, 9, 30–32.
Podgórska, J. (2018). Wstyd i zgorszenie. Polityka, 36, 12–15.
Prasad, D. (2008). Content Analysis. A Method in Social Science Research. In D.K. Lal Das, V. Bhaskaran (Eds.), Research Methods for Social Work (pp. 173–199). New Delhi: Rawat.
Rabiej, S. (2014). Społeczno-polityczne zaangażowanie Kościoła. Studia Oecumenica, 14, 99–108. Rashid, F. & Barron, I. (2019). Why the Focus of Clerical Child Sexual Abuse has Largely Remained on
the Catholic Church amongst Other Non-Catholic Christian Denominations and Religions. Journal of
Child Sexual Abuse, 28(5), 564–585. DOI: 10.1080/10538712.2018.1563261
Rezmer-Płotka, K. (2019). Activities of the Catholic Church in Poland Against Pedophilia in 2018. Polish
Political Science Yearbook, 2, 359–371.
Rokita, J. (2018). Buntownik Viganò. Sieci, 36, 44–46.
Rokita, J. (2019). Kampania czy bitwa o Kościół? Sieci, 20, 36–38.
Sekielski, T. (2019). Nasza wina? (rozmowę przeprowadziła J. Podgórska). Polityka, 20, 12–14. Skwieciński, P. (2018). Duchowe dzieło IV Departamentu. Sieci, 41, 30–33.
Smarzowski, W. (2018). Wstajemy z kolan (rozmowę przeprowadził Janusz Wróblewski). Polityka, 40, 16–18.
Socha, R. (2019). Sąd nad pamięcią. Polityka, 1, 34–36. Szostkiewicz, A. (2019). Moja wina. Polityka, 8, 50–51. Szostkiewicz, A. (2018). Rysy na spiżu. Polityka, 42, 15–17.
Szulich-Kałuża, J. (2018). Kreowanie wizerunku Kościoła katolickiego w dyskursie polskiej prasy.
Biule-tyn Edukacji Medialnej, 2, 69–81.
Śmigiel, W. (2017). Próba ukazania aktualnej sytuacji Kościoła katolickiego w Polsce. Warszawskie Studia
Pastoralne, 35(2), 9–23.
Święchowicz, M. (2019). Grób. Newsweek Polska, 21, 10–14.
Terlikowski, T. (2018). Druga fala seksualnych skandali. Do Rzeczy, 33, 76–78. Terlikowski, T. (2019). Z prasówką do papieża. Do Rzeczy, 10, 32–33.
Van Santen, R., & Van Zoonen, L. (2009). Popularization and Personalization in Political Communication. A Conceptual Analysis. Conference Papers, ICA. In 2009 Annual Meeting (pp. 1–38).
Wildstein, B. (2019a). Oczyścić czy zniszczyć Kościół? Sieci, 20, 15. Wildstein, B. (2019b). Operacja „Pedofi lia”. Sieci, 21, 15.
Wimmer, R., & Dominick, J. (2013). Mass Media Research. An Introduction. Boston: Editor Cengage Learning.
