Medycyna Wet. 2007, 63 (10) 1200
Praca oryginalna Original paper
Najczêstsz¹ przyczyn¹ urazów czêci twarzowej czaszki psów s¹ walki z innymi zwierzêtami, wypadki komunikacyjne, upadki z wysokoci. Przypadki te trak-towane s¹ jako nag³e i mimo ¿e nie stanowi¹ zagro¿e-nia dla ¿ycia zwierzêcia, wymagaj¹ natychmiastowej pomocy. Czas determinuje powodzenie leczenia. W przypadku zwichniêcia zêba, reinplantacja w szyb-kim czasie od urazu mo¿e pozwoliæ na prze¿ycie ko-mórek buduj¹cych wiêzad³a przyzêbia, a w nastêpstwie uratowanie zêba.
W uk³adzie narz¹du zêbowego oprócz zêba (dens), wyró¿nia siê: przyzêbie (paradontium), które zbudo-wane jest z dzi¹s³a (gingiva), ozêbnej (periodontium) oraz wyrostka zêbodo³owego (processus alveolaris) koci szczêki lub ¿uchwy (ryc. 1 i 2).
B³onê luzow¹ w³aciw¹ dzi¹s³a i ozêbn¹ stanowi tkanka ³¹czna w³óknista. Oko³o 60% jej objêtoci sta-nowi¹ w³ókna kolagenowe, 5% fibroblasty, a 35% na-czynia i nerwy. Elementami komórkowymi tkanki ³¹cz-nej dzi¹s³a s¹ fibroblasty oraz komórki tuczne, granu-locyty obojêtnoch³onne, limfocyty, komórki plazma-tyczne. Fibroblasty s¹ dominuj¹cymi komórkami tkan-ki ³¹cznej. Ich funkcj¹ jest tworzenie ró¿nych typów w³ókien tkanki ³¹cznej oraz udzia³ w syntezie substan-cji podstawowej. Najwa¿niejszymi w³óknami wytwa-rzanymi przez fibroblasty s¹ w³ókna kolagenowe, które spe³niaj¹ szczególn¹ rolê w budowie przyzêbia. Ich zró¿nicowany przebieg zapewnia trwa³¹ pozycjê zêba w zêbodole, umo¿liwiaj¹c mu jednoczenie prawid³o-w¹ amortyzacjê podczas gryzienia i ¿ucia. Przestrzeñ
zawart¹ pomiêdzy blaszk¹ zêbodo³u a cementem ko-rzeniowym zêba wype³nia tkanka zwana ozêbn¹ albo b³on¹ oko³ocementow¹. W ozêbnej w³ókna kolageno-we, nazywane równie¿ w³óknami Sharpeya, tworz¹ wiêzad³o zêba, wspomagane tkank¹ ³¹czn¹ wiotk¹, naczyniami krwiononymi, naczyniami limfatyczny-mi oraz nerwalimfatyczny-mi. W³ókna te jednym koñcem wbudo-wuj¹ siê w cement korzeniowy, a drugim w blaszkê zbit¹ wyrostka zêbodo³owego, przebiegaj¹c przez ca³¹ szerokoæ ozêbnej. Ozêbna, ³¹cz¹ca z¹b z wyrostkiem zêbodo³owym i porednicz¹ca miêdzy nimi, pe³ni czte-ry funkcje: mechaniczn¹, tkankotwórcz¹, od¿ywcz¹ i czuciow¹. Mechaniczna funkcja ozêbnej polega na utrzymaniu zêba w zêbodole i przytwierdzeniu do ko-ci oraz amortyzowaniu si³ dzia³aj¹cych na z¹b, stymu-luj¹c jednoczenie proces prawid³owej przebudowy koci. Tkankotwórcza czynnoæ ozêbnej jest zwi¹za-na z obecnoci¹ elementów komórkowych, takich jak: fibroblasty syntetyzuj¹ce w³ókna kolagenowe, ce-mentoblasty produkuj¹ce cement korzeniowy, oraz osteoblasty i osteoklasty znajduj¹ce siê na powierzch-ni zêbodo³u, odpowiedzialne za przebudowê koci. Czynnoci od¿ywcze zapewniane s¹ przez obecnoæ obfitej sieci naczyñ krwiononych. Amortyzuj¹ one ucisk wywierany na koronê. Czucie ozêbnej zapewnia obecnoæ receptorów dotyku, ucisku i bólu (1, 2).
Ze wzglêdu na to, ¿e g³ówne obci¹¿enie zêba prze-biega wzd³u¿ jego osi koronakorzeñ, najliczniejsza grupa w³ókien kolagenowych uk³ada siê ukonie, prze-biegaj¹c od wyrostków zêbodo³owych ku szczytowi
Przypadek pourazowego zwichniêcia zêba u psa
IZABELA POLKOWSKA, MACIEJ ORZELSKI
Katedra i Klinika Chirurgii Zwierz¹t Wydzia³ Medycyny Weterynaryjnej AR, ul. G³êboka 30, 20-612 Lublin
Polkowska I., Orzelski M.
Traumatic dental luxation in dogs: a clinical case Summary
The peridontinum includes gingiva, cementum, periodontal ligament and the maxillary or mandible bone. The gingival mucous membrane forms the connective fibrous tissue. The space between the alveolar bone and cementum is filled up by the periodontal membrane. The mechanical function of the periodontal membrane consists in the fixation of the teeth in the alveolus as well as having a stimulating effect on the proper process of bone remodeling. At the moment of trauma the periodontinum can be damaged. The lesions are divided into subluxation, luxation or dental prolapse from the alveolus. The case of a German shepherd with right canine maxillary tooth luxation was described. On account of the surviving time of peridontinum cells treatment of dental luxation belongs to emergency procedures. The optimal time of intervention is 30 minutes from injury.
Medycyna Wet. 2007, 63 (10) 1201
korzenia. Jest to grupa w³ókien okalaj¹cych z¹b, wy-stêpuj¹cych jako wiêzad³o skone, dziêki któremu jest on jakby zawieszony i nie ulega wgnieceniu w g³¹b zêbodo³u po zwarciu szczêki i ¿uchwy. Drug¹ grupê w³ókien stanowi¹ wi¹zki biegn¹ce od dna zêbodo³u do szczytu korzenia, tworz¹c wiêzad³o wierzcho³kowe zêba. Trzecia grupa to w³ókna kolagenowe poziome, skupiaj¹ce siê przede wszystkim w okolicy szyjki zêba, tworz¹ce wiêzad³o okrê¿ne zêba.
W momencie urazów mo¿e dochodziæ do uszkodze-nia przyzêbia. Rozró¿uszkodze-nia siê nadwichniêcie, zwichniê-cie lub wypadniêzwichniê-cie zêba z zêbodo³u (ryc. 3 i 4).
Nadwichniêcia powstaj¹, gdy przyzêbie ulega czê-ciowej destrukcji, a z¹b jest s³abo zwi¹zany z zêbodo-³em. Jego ruchomoæ charakteryzuje nadmierne pozio-me obluzowanie. Z¹b nie jest przemieszczony w kie-runku pionowym. Przy nadwichniêciu stosuje siê miêk-kie diety na okres 2 tygodni i zakazuje zabawy gryza-kami. Najczêstszym powik³aniem nadwichniêcia jest martwica miazgi.
Zwichniêcie zêba mo¿e byæ pionowe lub poziome. Przy zwichniêciu pionowym nastêpuje wt³oczenie zêba do zêbodo³u w kierunku korzenia i zablokowanie go koci¹. Klinicznie stwierdza siê skrócenie korony zêba wzglêdem zêbów s¹siaduj¹cych i krwawienie z dzi¹s-³a. W obrazie radiologicznym z¹b jest przemieszczo-ny w kierunku wierzcho³kowym, z czêciowym zwê-¿eniem warstwy przyzêbia.
Zwichniêcie pionowe nastêpuje, gdy si³a urazu wt³a-cza koronê zêbow¹ dojêzykowo, a korzeñ w kierunku wargi lub na odwrót. Zwichniêcie to zwi¹zane jest ze z³amaniem wargowej lub jêzykowej blaszki wyrostka zêbodo³owego, dziêki czemu z¹b ulega tylko zwich-niêciu, a nie z³amaniu (3, 5). Zwichniêcie poziome zêba nastêpuje przy przemieszczeniu zêba w linii poziomej na zewn¹trz zêbodo³u. Z¹b jest ruchomy we wszyst-kich kierunkach, sprawia wra¿enie d³u¿szego od
zosta³ych. Radiologicznie obszar przyzêbia ulega po-wiêkszeniu. Leczenie polega na repozycji zwichniête-go zêba i jezwichniête-go unieruchomieniu.
Materia³ i metody
Do kliniki, dwie godziny po urazie zg³osi³ siê w³aciciel z psem owczarkiem niemieckim w wieku 3,5 roku ze zwichniêciem k³a prawego szczêki. Pies zosta³ znieczulo-ny i przygotowaznieczulo-ny do zabiegu. Jamê ustn¹ przemyto roz-tworem KMNO4, zêbodó³ oczyszczono i przep³ukano p³y-nem fizjologicznym. Przyst¹piono do reinplantacji uszko-dzonego zêba. Repozycjê zêba osi¹gniêto po uwolnieniu korzenia z blaszki kostnej powsta³ej po z³amaniu blaszek wyrostka zêbodo³owego. Zwichniêty z¹b zosta³ wprowa-dzony z zastosowaniem nacisku palca w kierunku osiowym na brzeg sieczny ponad wierzcho³kiem korzenia. Po repo-zycji sprawdzono warunki zgryzowe (ryc. 5). Przyst¹piono do unieruchomienia zêba drutem ortopedycznym (ryc. 6, 7, 11). Zalecono higienê jamy ustnej (mycie zêbów i p³u-kanie roztworem chlorheksydyny), os³onê antybiotykow¹ (Linco-Spectin przez 7 dni). Badanie kontrolne wykonano po 7 i 14 dniach. Po 4 tygodniach badanie radiologiczne i kliniczne nie wykazywa³o zmian w rejonie przyzêbia brze¿nego i oko³owierzcho³kowego (ryc. 10). Przewi¹zki stabilizuj¹ce usuniêto po 5 tygodniach (ryc. 8, 9).
Wyniki i omówienie
Czynnikami sprzyjaj¹cymi zwichniêciom zêbów s¹: stan niedojrza³oci wiêzade³ przyzêbia oraz choroby przyzêbia (6, 7). Reinplantacja zêbów powinna odby-waæ siê w jak najszybszym czasie od urazu (do 2 godz.). Taki okres pozwala na prze¿ycie komórek buduj¹cych wiêzad³a przyzêbia. Z badañ przeprowadzonych u lu-dzi wynika, i¿ najistotniejszym czynnikiem decyduj¹-cym o zachowaniu zêba jest czas i rodowisko prze-chowywania wybitego lub zwichniêtego zêba. W d³u-goterminowym badaniu klinicznym zêbów reinplan-towanych u ludzi wykazano, ¿e po³owa z nich
utrzy-szkliwo rowek dzi¹s³owy nab³onek ³¹cz¹cy cement wiêzad³o zêbowo-zêbodo³owe koœæ wyrostka zêbodo³owego
Ryc. 1. Przekrój przez z¹b i przyzê-bie w p³aszczynie policzkowo-jêzy-kowej
Medycyna Wet. 2007, 63 (10) 1202
Ryc. 9. Stan po 6 tygodniach (widok góradó³)
Ryc. 7. Dociniêcie przewi¹zek stabilizuj¹cych Ryc. 5. Przebieg stabilizacji
Ryc. 4. Zwichniêcie k³a
Ryc. 8. Stan po 6 tygodniach (widok boczny) Ryc. 6. Za³o¿enie przewi¹zek stabilizuj¹cych
Medycyna Wet. 2007, 63 (10) 1203
ma³a siê w jamie ustnej przez 15 lat od zabiegu. Z ba-dañ prowadzonych przez towarzystwo ubezpieczenio-we w Norubezpieczenio-wegii wynika³o, ¿e najczêciej do zwichniêæ zêbów dochodzi podczas meczów hokejowych, w bok-sie, koszykówce, podczas wypadków na rowerze, motocyklu. Jazda konna jest dyscyplin¹ sportow¹ ce-chuj¹c¹ siê bardzo czêstym wystêpowaniem uszko-dzeñ zêbów spowodowanych upadkiem z konia, ude-rzeniem ga³êzi¹ lub kopniêciem konia. U zwierz¹t s¹ to najczêciej nastêpstwa wypadków komunikacyj-nych.
Nie reponuje siê zwichniêtych zêbów mlecznych u zwierz¹t, a tak¿e ze zmienionym chorobowo przy-zêbiem. Najistotniejszym czynnikiem, od którego za-le¿y wynik leczenia jest czas pozostawania zêba poza zêbodo³em i substancja, w której zosta³ zabezpieczo-ny. Optymalny czas interwencji wynosi 30 minut od uszkodzenia (4, 8). Istotna jest ochrona przed wy-schniêciem. Najlepszym medium do transportu jest p³yn fizjologiczny, buforowy roztwór Hanksa (HBSS) (9), mleko, poniewa¿ w tych p³ynach jest zwiêkszona prze¿ywalnoæ komórek ozêbnej.
Pimiennictwo
1.Andreasen J. O., Andreasen F. M., Bakland L. K., Flores M. T.: Pourazowe uszkodzenia zêbów. Urban&Partner 2004, s. 315-382.
2.Gracis M., Orsini P.: Treatment of traumatic dental displacement in dogs. J. Vet. Dent. 1998, 2, 65-72.
3.Harvey E., Emily P.: Small Animal Dentistry. Mosby, St. Louis 1993, 213--265.
4.Jañczuk Z.: Zapobieganie i leczenie chorób przyzêbia. Lippincott-Raven, War-szawa 1992, 12-18.
5.Królikowska-Prasa³ I., Czerny K., Majewska T.: Histomorfologia narz¹du zêbowego. Wydawnictwo Delfin Lublin 1993, 83-91.
6.Polkowska I., Salmanowicz P., Orzelski M.: Ocena leczenia zachowawczego paradontopatii psów we wspó³pracy z w³acicielem. Medycyna Wet. 2005, 61, 1408-1409.
7.Polkowska I., Ró¿añska D., Æwiek A.: Mikroorganizmy wyizolowane z kie-szonek dzi¹s³owych psów ze zmianami paradontopatycznymi. Medycyna Wet. 2002, 58, 608-610.
Ryc. 11. Schemat prowadzenia drutu Ryc. 10. Radiogram stan po leczeniu
8.Wiggs R., Lobprise H.: Veterinary Dentistry. Principles and Practice, Phila-delphia 1997, 259-276.
9.Wingfield W. E.: Intensywna terapia psów i kotów. Wydzia³ SGGW, Warsza-wa 2004, 173-175.
