192 Recenzje
Ks. Józef S z y m a n´ s k i, Duszpasterze Polonii i Polaków za granic 5
a.
S8ownik biograficzny
, t. I, Lublin 2010, (Biblioteka Os´rodka Archiwów,
Bibliotek i Muzeów Kos´cielnych, XVI), ss. 198, 2 nlb.
W serii Biblioteka Os´rodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kos´cielnych ukazaKo sieL dzieKo ks. Józefa Szyman´skiego Duszpasterze Polonii i Polaków za granic 5a. S8ownik biograficzny. Informacja, zOe jest to tom pierwszy, zapowiada nasteLpne. Nie jest to pierwsza próba sKownika biograficznego duszpasterzy polonijnych, gdyzO istniej La takie dla poszczególnych krajów, diecezji czy zakonów i Autor je wymienia. Autor pierwszego tomu omawianego tu S8ownika, jest jednym ze znawców historii Polonii i jej duszpasterstwa polonijnego, a takzOe pis´miennictwa pos´wieLconego tym zagadnieniom. We Wste5pie do pierwszego tomu wymienia bogat La literatureL, chociazO mozOna by wieLcej. On sam jest autorem licznych artykuKów i studiów dotycz Lacych tej tematyki. Dobrze znanymi i uznanymi autorami lub wydawcami sKowników s La m.in.: Agata i Zbigniew Judyccy. Dot Lad opublikowali nasteLpuj Lace: Polonia. S8ownik biogra-ficzny (Warszawa 2000), zawieraj Lacy 827 biogramów s´wieckich i duchownych dzia-Kaczy polonijnych; W s8uz>bie Bogu i s´wiatu. S8ownik biograficzny (Torun´ 2002), obej-muj Lacy krótkie biogramy tych duchownych, którzy w 2002 r. peKnili rózOne posKugi duszpasterskie ws´ród Polonii; Duchowien´stwo polskie w s´wiecie (pod ich redakcj La, Torun´ 2002), w którym znajdziemy liczne zOyciorysy, niektóre dosyc´ obszerne. Ws´ród encyklopedii i sKowników odnosz Lacych sieL do Polonii wydarzeniem byKa Encyklope-dia polskiej emigracji i Polonii, realizowana pod redakcj La K. DopieraKy (t. I-V, Torun´ 2003-2005). Biogramami obejmuje zmarKych i zOyj Lacych emigrantów wszystkich stanów i zawodów, którzy na Obczyz´nie przebywali przynajmniej 10 lat i wyrózOnili sieL osi LagnieLciami.
Ksi Ladz Józef Szyman´ski w sKowniku Duszpasterze Polonii i Polaków za granic 5a pisze, zOe ws´ród milionów emigrantów polskich i ich potomków, którzy przyznaj La sieL jeszcze do pochodzenia polskiego, pracuje kilka tysieLcy duszpasterzy (s. 12). We Francji do lat siedemdziesi Latych XX wieku pracowaKo wedKug o. B. Panka 927 dusz-pasterzy1. Celem tej publikacji „jest wydobycie, przypomnienie i zinwentaryzowanie ich obecnos´ci, wkKadu – posKugi duszpasterskiej ws´ród Rodaków”. Ta wypowiedz´ Autora wskazuje, zOe beLdzie to dzieKo wielotomowe, zawieraj Lace biogramy duszpa-terzy pracuj Lacych nawet krótko i juzO niezOyj Lacych. W tomie pierwszym jest 117 biogramów, opartych na z´ródKach i opracowaniach. KazOdy kolejny tom beLdzie za-wieraK zOyciorysy od A do Z, co uKatwia publikowanie zOyciorysów przygotowanych. Wszystkie maj La przedstawiac´ przede wszystkim charakter duszpasterski ich dzia-Kalnos´ci ws´ród emigrantów, czyli podtrzymywanie i pogKeLbianie zOycia religijnego poprzez EucharystieL, sakrament pojednania, nauczanie, organizacje kos´cielne, nie zapominaj Lac o tradycjach i organizacjach patriotycznych. Przy tych zaKozOeniach S8ownik ks. Szyman´skiego beLdzie sieL rózOniK od innych.
1 B. P a n e k, Materia8y do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji,
z. XVIII: Duchowien´stwo polskie we Francji od 1922. Prezentacja stanu badan´ – katalog, Paris 1996.
193 Recenzje
Praca skKada sieL ze WsteLpu (7-17), alfabetycznego sKownika (s. 19-171), Bib-liografii, obejmuj Lacej wykaz archiwów, z których korzystaK, i opracowan´ (s. 173-191), Spisu tres´ci (s. 193-196) oraz Wykazu skrótów (s. 197-198).
WsteLp jest bardzo skondensowan La histori La Polonii, ale daje zainteresowanym podstawow La literatureL, uKatwiaj Lac La pogKeLbienie wiedzy o jej dziejach w poszcze-gólnych krajach. Szkoda, zOe Autor nie napomkn LaK zagadnienia: integracja czy asy-milacja. We wszystkich migracjach i duszpasterstwach migrantów, katolickich nie wyK Laczaj Lac, jest to problem powazOny, w Niemczech od kon´ca XIX wieku, a we Fran-cji po roku 1918. W dokumencie bpa Chaptala (1861-?), sufragana arcybiskupa pa-ryskiego, jego delegata do migrantów, z 1930 r., asymilacja jest wyraz´nie zapro-gramowana. Jego tres´c´ przytacza ks. J. euczak, sekretarz PMK we Francji2. Dotyka tego problemu o. Panek, cytuj Lac fragmenty regulaminu dla diecezji Cambrai3. We Wste5pie,ws´ród wazOnych dokumentów Stolicy Apostolskiej, dotycz Lacych duszpaster-stwa wszelkich migrantów, winna byc´ wymieniona konstytucja apostolska Piusa XII Exsul familiaz 1 sierpnia 1950 o duszpasterskiej opiece biskupów ordynariuszów nad emigrantami. To ona, o szczególnej doniosKos´ci dla organizacji duszpasterstw dla migrantów, wywoKaKa powazOny leLk, przynajmniej we Francji, zOe beLdzie sKuzOyKa szyb-kiemu „sfrancuzianiu” Polaków. Na gKosy zdziwienia, by nie powiedziec´ krytyki, za-reagowaKa Kongregacja Konsystorialna, Kagodz Lac sformuKowania konstytucji. Zagad-nieniu asymilacji pos´wieLciK specjalny odczyt4 Witold Kiedrowski (1912-2012), ks. generaK brygady WP.
Istotn La czeLs´c´ pierwszego tomu dzieKa ks. Szyman´skiego stanowi S8ownik biograficzny. ZnalazKy sieL w nim biogramy 117 kapKanów diecezjalnych i zakonnych, którzy czeLs´c´, a nawet caKe zOycie kapKan´skie pos´wieLcili duszpasterstwu ws´ród Polaków poza ich Ojczyzn La. WieLkszos´c´ stanowili kapKani diecezjalni, 46 byKo kapKanami zakonnymi. Ws´ród diecezjalnych pierwsze miejsce zajmuj La kapKani wKocKawscy w liczbie 12 ewentualnie 13, jezOeli doliczy sieL jednego kapKana zakonnego, który w 1942 r. zostaK inkardynowany do diecezji wKocKawskiej. Po szes´ciu kapKanów po-chodziKo z diecezji poznan´skiej i przemyskiej, a po czterech z diecezji lwowskiej, Kuckiej i KomzOyn´skiej; z innych po trzech, dwóch i po jednym. Oczywis´cie, te dane w nasteLpnych tomach S8ownika mog La ulec zmianie. MaKe potknieLcie zdarzyKo sieL w ukKadzie alfabetycznym kapKanów pod liter La „C”. Prawie wszystkie biogramy zawieraj La bogate dane o pochodzeniu, o formacji kapKan´skiej, o dziaKalnos´ci duszpa-sterskiej, patriotycznej, organizacyjnej, a takzOe i naukowej.
W opublikowanym tomie znalazKy sieL biogramy kilku rektorów misji katolickich, ws´ród nich biogram ks. Wilhelma Szymbora, rektora najstarszej Polskiej Misji Kato-lickiej, zaKozOonej w 1922 r. we Francji na fundamencie duszpasterstwa polskiego w
2J. e u c z a k, Wychodz´two polskie we Francji, „Roczniki Katolickie” 10 (1932), s.
157-179.
3 B. P a n e k, Materia8y, z. IV/1: Ksie5z>a polscy w duszpasterstwie Pó8nocnej Francji
1922-1929, [Paris] 1994, s. 15-17.
4Zob. APMK-Fr, F XI. Tolerancja, wspóKpraca, integracja, asymilacja, wrogos´c´. O ks.
194 Recenzje
ParyzOu, powstaKego 1836 r. S La takzOe biogramy jego nasteLpców: Witolda K.I. Paulusa, Franciszka Antoniego CegieKki SAC, Kazimierza M. Kwas´nego i ks. Zbigniewa Bernackiego. W tym gronie znalez´li sieL takzOe: Leon Broel Plater, rektor Misji Katolickiej w Nowej Zelandii, a nasteLpnie w Holandii; CzesKaw Chmielewski l w Szwecji; Ludwik Bombas l w Szkocji; Konrad Feliks Stolarek OMI l w Belgii; Hilary Majkowski l rektor w Luksemburgu. Zdecydowana wieLkszos´c´ duszpasterzy pracowaKa, choc´by krótko, we Francji. Niektórzy duszpasterzowali w dwóch, trzech, a nawet czterech krajach, m.in. kapelani wojskowi l Ludwik Bombas, Jan Brandys, Leon Broel Plater, Karol Brzezina OMI, Marcin Chrostowski OP; misjonarze: Franciszek CegieKka SAC, Andrzej Czelus´niak, saletyn; BronisKaw Bieszczad (diec. przemyska); Alojzy F. Nosal (diec. sandomierska); Jan B. Stadnik OFMCap; Wawrzyniec Wnuk (archid. gniez´nien´ska), takzOe organizator kilku funduszów dla Kos´cioKa w Polsce; Feliks ZapKata SVD. Wymienieni zostali misjonarze przebywaj Lacy na „nieludzkiej ziemi”: Aleksander Odoryk Ben´ OFMCon, Antoni Chomicki (diec. Kucka), Martynian Wojciech Darzycki OFM.
W zakresie z´ródeK w nasteLpnym tomie nalezOaKoby umies´cic´ Archiwum Polskiej Misji Katolickiej w Niemczech, obozy-os´rodki duszpasterskie. W tym podzespole s La teczki 109 i 110, zawieraj Lace rózOne spisy kleru polskiego, m.in. Podania ksie5z>y o legitymacje5 kap8an´sk 5a,w których znajduj La sieL krótkie autobiogramy. Dobrze byKoby sieLgn Lac´ do archiwum Kongregacji Konsystorialnej (od 1967 r. Kongregacji ds. Bi-skupów), która mianowaKa staKych duszpasterzy dla migrantów. W APMK-Fr mozOna spotkac´ niektóre nominacje w dziale A. III. 1. 1. Nominacje, przekazywanie upraw-nien´…; w R. II. 3. Obsada stanowisk administracyjnych oraz duszpasterskich w Misji. MozOe w ramach bibliografii warto sporz Ladzic´ wykaz rózOnych sKowników biograficznych i encyklopedii. WieLkszy problem stanowi prasa, gdyzO nawet ta religijna to bardzo duzOo tytuKów. Czy nie byKoby wKas´ciwe wymienic´ te najwazOniejsze periodyki? PowazOny problem stanowi La Opracowania. Pis´miennictwo pos´wieLcone Po-lonii i Polakom na s´wiecie jest bardzo obfite, omawiaj Lace motywy emigracji, kraje, liczebnos´c´, zOycie religijne, narodowe, organizacje polonijne. Dobrze Autor zrobiK, ograniczaj Lac sieL w doborze opracowan´ zasadniczo do tych pos´wieLconych przede wszystkim duszpasterstwu, zreszt La zgodnie z tytuKem, gdyzO peKna bibliografia prac o emigracji polskiej zajeLKaby sporo stron. Bardziej widoczna winna byc´ Dania, takzOe we WsteLpie, obok Norwegii, w której Misja Katolicka istniaKa od w 1953 r., i po-siada juzO liczne opracowania. Odnos´nie do Opracowan´, dla przykKadu podajeL kilka pozycji, które powinny byc´ wymienione, a mianowicie: wspomniany juzO artykuK ks. J. euczaka; dla PMK we Francji wazOna jest praca G. Garçona, Les catholiques po-lonais en France. Les années de fondation 1919-1949 (Lille 2004); dla duszpaster-stwa w Niemczech l praca K. Kosickiego, Duszpasterstwo ws´ród Polaków w Niem-czech w latach 1945-1950 (Lublin 1993), oraz ks. A. Nadolnego; dla Argentyny l o. H. Wróbla, m.in. W s8uz>bie Bogu, Kos´cio8owi, zakonowi, Ojczyz´nie i Rodakom (Buenos Aires 2006); jego Historia duszpasterstwa polskiego w Argentynie w latach 1897-1997(Warszawa 1999) wymieniona jest w biogramie ks. Czelus´niaka, natomiast brak jej w wykazie opracowan´. Bibliografia dotycz Laca duszpasterstwa polonijnego w byKym Zwi Lazku Radzieckim stanowi powazOniejszy problem, poniewazO duszpaster-stwo na tym terenie dotyczy katolickiej mieszanki etnicznej. Na BiaKorusi mniejszos´c´
195 Recenzje
polskokatolicka jest bardzo widoczna. W jednym i drugim wypadku pis´miennictwo o duszpasterstwie ws´ród tamtejszych Polonii jest juzO duzOe, a w Opracowaniach za maKo widoczne. TakzOe we WsteLpie.
Autor podj LaK sieL opracowania tematu bardzo pozOytecznego, gdyzO zainteresowanie duszpasterstwem ws´ród Polonii i Polaków poza granicami Polski oraz duszpasterzami zaangazOowanymi w teL dziaKalnos´c´ jest wielkie. JuzO w pierwszym tomie sKownika ks. Szyman´skiego znajduj La sieL liczne biogramy, których brak w innych sKownikach czy encyklopediach. Niektórzy duszpasterze Polonii powinni miec´ na obszerniejsze bio-gramy, gdyzO ich losy i dziaKalnos´c´ duszpasterska oraz narodowa zasKuguj La na pogKeL-bione opracowanie. ZO yczeL Autorowi realizacji zamysKu i szybko ukazuj Lacych sieL ko-lejnych tomów.
Marian Brudzisz CSsR Kraków
I8D"p>"–A@:\V" 1920-1939 DD.: 1 nFH@Dnp *4B:@<"H4R>4N &n*>@F4>
IEEC 2 )DJ(@` CnRR` A@FB@:4H@`. )@8J<,>H4 n <"H,Dn":4 / =!=
I8D"p>4. m>FH4HJH nFH@Dnp I8D"p>4, JB@Db*>484 =.E. CJ$:\@&" n ?.E.
CJ$:\@&, 74p&: )IM m 9mG+C! 2012, ss. 624.
W 32. tomie „Studiów Polonijnych” zaprezentowano ksi LazOkeL pos´wieLcon La polskiej dyplomacji na Wschodzie w XX i na pocz Latku XXI wieku. Znaczna czeLs´c´ wspomnia-nego opracowania dotyczyKa powstania i dziaKalnos´ci polskich przedstawicielstw dyplomatycznych na terytorium Ukrain´skiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (USRR) w latach dwudziestych-trzydziestych XX wieku. Praca ta znacznie wzbo-gaciKa dotychczasow La literatureL na temat szeroko rozumianej polskiej aktywnos´ci dyplomatycznej na Wschodzie oraz wzajemnych stosunków dyplomatycznych mieLdzy Polsk La a Zwi Lazkiem Radzieckim.
ZupeKnie inny charakter ma najnowsza publikacja, stanowi Laca przedmiot niniej-szego omówienia. Ksi LazOka Ukraina-Polska lata 1920-1939: Z dziejów stosunków dyplomatycznych USRR z II Rzeczpospolit 5a. Dokumenty i materia8y zostaKa opubli-kowana w 2012 r. w Kijowie przez wydawnictwo „Duch i Litera”, które dziaKa przy Uniwersytecie Narodowym „Akademia Kijowsko-Mohylan´ska”. Wyj Latkowos´c´ tej pub-likacji polega na tym, zOe jest to praca z´ródKowa. Po raz pierwszy w jednej ksi LazOce zostaKy zgromadzone, i przedstawione dla szerszego grona czytelników, rózOnego rodzaju dokumenty i materiaKy dotycz Lace historii wzajemnych stosunków dyplo-matycznych mieLdzy Ukrain La Radzieck La a II Rzeczpospolit La. Ramy chronologiczne tej pracy zostaKy uwarunkowane dwoma, bardzo wazOnymi datami w historii obu pan´stw. Z jednej strony jest to rok 1920, gdy zapocz Latkowano polsko-sowieckie rozmowy pokojowe w Rydze, zakon´czone podpisaniem traktatu pokojowego (18 mar-ca 1921), który m.in. ustaliK graniceL mieLdzy Polsk La a Rosj La i Ukrain La Radzieck La.
