O zapisanym słownictwie mniejszości seksualnych

I. Rozprawy i analizy

DOI: 10.17951/et.2015.27.201

Andrzej S. D y s z a k

(Bydgoszcz)

O zapisanym słownictwie mniejszości

seksualnych

Środowisko osób homoseksualnych, biseksualnych i transgenderowych (na-zywane ogólnie mniejszościami seksualnymi ) wytworzyło typowy dla siebie ję-zyk, w tym przede wszystkim słownictwo. Podstawowym kryterium wyodręb-nienia wyrazów, wyrażeń i zwrotów specyficznych dla tego socjolektu jest ich dyferencyjność w stosunku do standardowego języka ogólnego. W artykule ze-brano rozproszone w różnych zapisach (najczęściej internetowych) słownictwo charakterystyczne dla mniejszości seksualnych oraz dokonano jego charakte-rystyki. Stwierdzono, że większość stanowią neologizmy (semantyczne i słowo-twórcze), mniej liczną grupę zaś – zapożyczenia (wewnętrzne – z polszczyzny potocznej – i zewnętrzne – z języka angielskiego).

Przeprowadzona analiza prowadzi do wniosku, że slang polskich mniej-szości seksualnych spełnia przede wszystkim funkcję spajającą to środowisko i pozwala na ekspresywne porozumiewanie się osób, które z nim się utożsa-miają; cechuje go też swoista „zawodowość”, natomiast w najsłabszym stopniu ujawnia się w nim funkcja utajniania komunikacji.

Słowa kluczowe: socjolekt, slang, mniejszości seksualne, neologizmy, zapożyczenia

1

Artykuł ten jest poszerzoną i znacznie zmienioną wersją referatu wygłoszonego na XXII konferencji z cyklu „Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny” (Gniezno, 20–22.09.2012 r.), zatytułowanego O kilku słowniczkach slangu gejowskiego (ponaddwuletni okres oczekiwania na wydanie materiałów pokonferencyjnych był powo-dem wycofania przygotowanego do druku tekstu). Różne słowniki i słowniczki interne-towe, które są podstawowymi źródłami opisywanego materiału leksykalnego, zawierają słownictwo nie tylko gejów, ale i innych mniejszości seksualnych. Poza tym źródłami analizowanego słownictwa są obok słowni(cz)ków także inne teksty internetowe (w tym: blogi), których autorzy omawiają znaczenie i użycie niekiedy tylko jednego słowa slango-wego.

Wyrażeniem mniejszości seksualne

nazywa się środowiska osób

homo-seksualnych, biseksualnych i transgenderowych / trangenderycznych

. Dla

ich nazwania stosuje się także akronim LGBT (z ang. Lesbians, Gays,

Bise-xuals, Transgenders), który poszerza się o kolejne litery sygnalizujące inne

jeszcze osobowe typy tożsamości seksualnej, por. LGBTQ (Lesbians, Gays,

Bisexuals, Transgenders, Queer

_{), LGBTQA (Lesbians, Gays, Bisexuals,}

Transgenders, Queer, Asexuals

), lub wskazujące osoby przyjazne

mniejszo-ściom seksualnym, por. LGBTQF (Lesbians, Gays, Bisexuals, Transgenders,

Queer, Friends

_{). Próba opisu specyficznego słownictwa, jakie}

charaktery-zuje język tych osób, a które jest związane z ich odmienną niż w wypadku

większości ludzi orientacją seksualną lub odbiegającą od powszechnych

wy-obrażeń tożsamością płciową, mieści się w obszarze queer studies. Celem

mojego artykułu jest zebranie rozproszonych zapisów (najczęściej

interne-towych) odpowiedniego słownictwa

oraz jego charakterystyka leksykalna

i semantyczna.

Warto na wstępie bliżej scharakteryzować środowisko, którego język

ma być przedmiotem opisu, zastanawiając się jednocześnie nad

przypi-saniem mu kategorii subkultury

, a w konsekwencji badanemu

słownic-2

Zob. hasło mniejszość 2. w internetowym Wielkim słowniku języka polskiego (www. wsjp.pl), gdzie wyrażenie mniejszość seksualna występuje jako jedno z wielu luźnych połączeń wyrazowych z rzeczownikiem mniejszość.

3

Słowniki języka polskiego nie notują rzeczownika transgenderyzm. Wyjaśnienie jego znaczenia przynosi np. Wikipedia, por. „Transgenderyzm – z łac. trans (poza, poprzez, po drugiej stronie) oraz ang. gender (płeć) – tożsamość płciowa odbiegająca od stereo-typowych wyobrażeń na temat ról płciowych, ról społecznych, zachowań, ubioru itp., przynależnych kobietom lub mężczyznom. Transpłciowość jest formą tożsamości płciowej (samoidentyfikacja jako mężczyzna, kobieta), która nie zgadza się z «rodzajem przy-pisanym» (identyfikacja w oczach innych jako kobieta bądź mężczyzna na podstawie płci fizycznej/genetycznej). Transgender nie pociąga za sobą ustalonej orientacji seksual-nej. Jest ogólnym terminem, odnoszącym się do całej różnorodności jednostek, zachowań i grup”.

4 _{Osoby niepewne swojej orientacji seksualnej.} 5

Osoby aseksualne. 6 _Przyjaciele. 7

Stąd w tytule określenie przedmiotu opisu przymiotnikiem zapisane (chodzi o słow-nictwo w jakiś sposób udokumentowane, choć w niektórych wypadkach przywoływane w artykule strony internetowe są już niedostępne).

8

Ewa Kołodziejek definiuje subkulturę jako „wydzielony według jakiegoś kryterium segment życia społecznego i jego kultury” (Kołodziejek 2005: 15), przywołując dalej także pojęcie spójne grupy społecznej i jej kultury (Kołodziejek 2005: 36). Odniesienie rze-czownika subkultura do grupy osób przynosi także definicja drugiego z jego znaczeń, jakie podaje się w Uniwersalnym słowniku języka polskiego: b) ‘grupa ludzi, których łączą wzory, zasady, normy odmienne od przyjętych przez ogół społeczeństwa, przejawiające się np. w ubiorze i wyglądzie zewnętrznym’ (Dubisz 2008; wszystkie podkreślenia w

cytowa-twu – statusu socjolektu

. Wskazaną wspólnotę środowiskową cechują

zja-wiska, które uznaje się za wyznaczniki subkultury

, wśród nich

bez-sprzecznie do najważniejszych należy język

_{. Nie bez znaczenia jest}

wszakże fakt, że tę grupę społeczną charakteryzuje też swoista twórczość

literacka i artystyczna, w tym: dzieła filmowe, malarstwo, grafika czy

rzeźba, np. o tematyce homoerotycznej, stanowiące integralną część kultury

per se

.

Podstawowym kryterium wyodrębnienia wyrazów, wyrażeń i zwrotów

specyficznych dla tego (jak i dla każdego) socjolektu jest ich dyferencyjność

w stosunku do standardowego języka ogólnego

. Trzeba jednakże

pamię-tać o tym, że przedstawiciele opisywanej społeczności, jeśli używają

właści-nych w niniejszym artykule definicjach słownikowych są moje – A.S.D.). W przywoławłaści-nych ujęciach pojęcia subkultury ważne jest to, iż nie jest ono w żaden sposób wartościowane (ma to istotne znaczenie w wypadku mniejszości seksualnych, które w debacie społecznej i politycznej są często piętnowane).

9 _{W tradycji językoznawczej dla języka nieterytorialnej grupy społecznej rezerwuje} się termin slang (z jęz. ang.) i jego synonimy: żargon (z jęz. franc.) i argot (także z jęz. franc.), zob. odpowiednie hasła w Encyklopedii językoznawstwa ogólnego (Polański 1995).

10

O wyznacznikach subkultury zob. np. Gwozda, Krawczak 1996: 186. Por. też pierw-szą z definicji znaczeń rzeczownika subkultura w Uniwersalnym słowniku języka polskiego (kwalifikowanego tam jako termin socjologiczny): a) ‘wzory, zasady, normy zwyczajowe przyjęte i obowiązujące w grupie społecznej stanowiącej część większej zbiorowości, od-mienne od wzorów, zasad, norm zwyczajowych przyjętych przez ogół społeczeństwa; p o d k u l t u r a’ (Dubisz 2008). E. Kołodziejek zwraca wszakże uwagę na ujemne na-cechowanie rzeczownika podkultura, które nadaje mu przedrostek pod- (zob. Kołodziejek 2005: 15).

11 _{E. Kołodziejek stwierdza, że język jest „podstawowym faktem każdej subkultury”} (Kołodziejek 2005: 39) i że „od niego należy zaczynać jej całościowy opis” (Kołodzie-jek 2005: 39). Zgadzam się z postulatem Artura Rejtera, by badać socjolekt mniejszo-ści seksualnych jako zjawisko społeczno-kulturowo-komunikacyjne (zob. Rejter 2013: 40, przypis 42).

12 _{Można wymienić wielu twórców niekryjących swojej niehetoroseksualnej} orienta-cji, którzy wywarli wpływ na globalną popkulturę, jak np. Andy Warhol – ikona pop-artu czy Pedro Almodóvar – prowokujący scenarzysta i reżyser filmowy, a także kulturę w ogóle, jak wielcy dyktatorzy mody: Christian Dior czy Yves Saint Laurent. Swojego rodzaju wydarzeniem kulturalnym w Polsce była wystawa Ars Homo Erotica w Mu-zeum Narodowym w Warszawie (11.06.2010–05.09.2010), której towarzyszyło wydanie albumu Pawła Leszkowicza Art Pride. Polska sztuka gejowska (Warszawa 2010), będącego pierwszym tak obszernym przeglądem tego nurtu sztuki. Autor albumu odkrywa „przed czytelnikami pokłady homoseksualnej estetyki, w Polsce często omijanej i dezawuowa-nej” (http://culture.pl/pl/dzielo/pawel-leszkowicz-art-pride-polska-sztuka-gejowska, do-stęp: 14.06.2014).

13_{Por. uwagi Bogdana Walczaka (2004: 30) dotyczące gwary miejskiej. Cechy, które} wy-mienia (w tym wspomnianą dyferencyjność względem polszczyzny standardowej), można uznać za charakterystyczne dla wszystkich socjolektalnych odmian języka. Możliwe jest wszakże występowanie tych samym wyrażeń w innym socjolekcie.

wego sobie słownictwa, to tylko wówczas, kiedy są we własnym towarzystwie

i w sytuacjach nieoficjalnych

, co na przykładzie środowiska gejów

zilustro-wał Michał Witkowski w Lubiewie (2005).

W kontaktach z heteroseksualną większością społeczeństwa, a także

z innym gejami w sytuacjach oficjalnych, homoseksualiści, podobnie jak

reszta społeczeństwa, posługują się językiem standardowym (w jego

ofi-cjalnej lub potocznej odmianie)

. Jako stereotypową cechę językową

ge-jów przedstawia się np. niezgodność używanych form rodzajowych z płcią

biologiczną nadawcy – mówienie o sobie i/lub do innych gejów z

wyko-rzystaniem przymiotnikowych czy czasownikowych form rodzaju żeńskiego,

a także używanie kobiecych imion i pseudonimów (związanych np. z

miej-scem pracy), czego obraz przynosi wspomniana powieść Witkowskiego.

Zja-wisko to wszakże należy tylko do tzw. kampu

i ani nie jest wyznacznikiem

bycia gejem, ani nie jest typowe dla gejów.

14 _{Stanisław Grabias pisze o „typowych dla działalności danej grupy społecznej} sytu-acjach językowych” (Grabias 1994: 174). Można sądzić też, że nie wszystkie osoby cha-rakteryzujące się inną tożsamością seksualną niż heteroseksualność w ogóle posługują się odpowiednim slangiem. Chodzi tu tylko o przedstawicieli mniejszości seksualnych, którzy w jakiś sposób integrują się i uczestniczą we wspólnych formach życia omawianej subkul-tury (np. chodzą do odpowiednich klubów, biorą udział w tzw. paradach równości). Jed-nakże, jak zauważa Janusz Omyliński (w artykule Kod seks-czatów i slang gejów. Tajemny język branży, zamieszczonym w serwisie „na temat”, zob. http://natemat.pl/4759,kod-seks-czatow-i-slang-gejow-tajemny-jezyk-branzy, dostęp: 14.06.2014), geje niebędący sil-nie związani z kulturą i społecznością homoseksualną mogą nawet sil-nie znać większości określeń, choć część z nich jest jednak stosunkowo uniwersalna i rozpowszechniona.

15_{Artur Rejter stwierdził, że prowadzone „z perspektywy socjolingwistycznej badania} nad socjolektem gejów mogłyby doprowadzić do określenia, wręcz zawężenia, tej grupy jako wykluczonej, pozostającej w mniejszościowej opozycji wobec heteronormatywnego standardu kulturowo-komunikacyjnego” (Rejter 2013: 31). Jednakże sam cytowany au-tor używa w tym stwierdzeniu terminu socjolekt, a więc uznaje, że geje stanowią pewną grupę społeczną (bezsprzecznie jest to grupa mniejszościowa), która jako taka posługuje się swoistym kodem (choćby ograniczonym do słownictwa). Moim zdaniem badanie so-cjolektu gejów nie zakłada badania ani ich biolektu (na zasadzie przeciwstawiania go językowi heteroseksualnych mężczyzn), ani ich genderlektu (geje czy lesbijki nie stanowią jakichś odmiennych płci kulturowych; niewątpliwie ich specyficzny język jest uwarun-kowany ich orientacją seksualną) oraz nie wyklucza uznawania badanego socjolektu za równouprawnioną (także z innymi socjolektami) odmianę języka polskiego.

16_{Jedynym źródłem, w jakim można znaleźć wyjaśnienie znaczenia wyrazu kamp, jest} Wikipedia, w której czytamy: „Słowo Kamp pochodzi od francuskiego slangowego ter-minu camper, który oznacza pozować na kogoś, zachowywać się w przesadzony sposób” (http://pl.wikipedia.org/wiki/Camp, dostęp: 14.06.2014). W dalszej części tego artykułu znajdujemy jednak informację, że według oksfordzkiego Słownika języka angielskiego (Oxford English Dictionary ) etymologia tego słowa jest nieznana. Istotne są wszakże definicje znaczeń wyrazu kamp (jako przymiotnika – 1., 2. i jako rzeczownika – 3.), za-czerpnięte z tego właśnie słownika: 1) ‘ostentacyjne, przerysowane, afektowane, teatralne,

Naukowo opisanym językiem mniejszości seksualnych jest slang

angiel-skich homoseksualistów o nazwie polari, którego geneza – jak się

przypusz-cza – sięga XVI wieku

_{. Odtworzył go i opisał Paul Baker, profesor na}

Wy-dziale Językoznawstwa i Języka Angielskiego Uniwersytetu w Lancaster

.

Językoznawca ten w 2002 r. opublikował na temat polari dwie książki:

Fan-tabulosa: A Dictionary of Polari and Gay Slang oraz Polari: The Lost

Lan-guage of Gay Men. Pierwsza z nich zawiera dwa słowniki: Dictionary of

Polari (s. 9–62) i Dictionary of Gay Slang (s. 69–216). We wstępie do

Fan-tabulosy

_{Baker napisał, że język polari chronił gejów, a zarazem odgrywał}

rolę pewnego rodzaju radaru (nazywanego w slangu gaydarem)

pozwalają-cego im rozpoznać innych gejów

. Język ten czerpał między innymi z gwary

miejskiej Londynu, z takich języków etnicznych, jak włoski, prowansalski,

francuski, a także z angielskich gier słownych

. Szczyt swojego

użytko-wania polari osiągnął w latach 50. XX wieku, kiedy w Wielkiej Brytanii

stosowano represje wobec homoseksualistów. Legalizacja homoseksualizmu

w Anglii i Walii w 1967 r. spowodowała, że potrzeba tajemnej formy

komu-nikacji nie była już tak silna i slang powoli przestał być używany

.

W Internecie dostępne są inne jeszcze anglojęzyczne słowniczki slangu

środowisk homoseksualnych. Najobszerniejszy z nich to GLTB Slang

Dic-tionary (dalej: GLTBSD) zawierający słownictwo zebrane przez Andreja

Koymasky’ego

z wielu źródeł, m.in. z pracy Kena Cage’a The Language

of Kinks and Queens. A History and Dictionary of Gay Language in South

Africa (Houghton 2003), z Robert Scott’s Gay Slang Dictionary, który jest

zniewieściałe lub homoseksualne’, 2) ‘naśladujące lub charakterystyczne dla homoseksu-alistów’, 3) ‘mężczyzna zachowujący się w ten sposób’.

17

Por. artykuł Gejowski język na wymarciu na portalu Queer.pl (http://queer.pl/ news/191755/gejowski-jezyk-na-wymarciu, dostęp: 14.06.2014).

18

Jego zainteresowania badawcze obejmują m.in. zagadnienie języka i tożsamości sek-sualnej (language and gender/sexual identities). Uczestniczy on w programie badawczym The Research in Language, Gender and Sexuality (Badania języka, płci i seksualności ). Więcej zob. na http://www.ling.lancs.ac.uk/profiles/Paul-Baker/, dostęp: 14.06.2014.

19

Książka jest dostępna w Internecie on-line na stronie http://books.google.pl/books. 20 _{Por. wywiad z Paulem Bakerem How Bona to Vada Your Dolly Old Eek (http:} //www.polarimagazine.com/interviews/paul-baker-interview/, dostęp: 14.06.2014).

21

Te i inne informacje na temat tajemnego języka angielskich gejów są dostępne na stronie Wydziału Językoznawstwa i Języka Angielskiego Uniwersytetu w Lancaster, za-tytułowanej Polari: The Lost Language of Gay Men (http://www.ling.lancs.ac.uk/staff/ paulb/polari/home.htm, dostęp: 14.06.2014).

22

Warto w tym miejscu dodać, że polari został uznany przez naukowców z uniwersytetu w Cambridge za „ język zagrożony” (endangered language), zob. Polari: The Lost Lan-guage of Gay Men (http://www.ling.lancs.ac.uk/staff/paulb/polari/home.htm, dostęp: 14.06.2014).

23

słownikiem internetowym dostępnym on-line

, a także ze słownika polari

.

Istnieją oczywiście podobne slangowe odmiany innych języków etnicznych

.

Kultura polskich gejów nie dorobiła się takiego slangu jak polari choćby

dlatego, że homoseksualizm nigdy nie był w Polsce karalny, a ze względu na

silny wpływ Kościoła katolickiego zjawisko odmiennej niż heteroseksualna

orientacji seksualnej niemalże do końca XX w. było tematem tabu. Być może

też nie wytworzyła się tak silna społeczność gejowska, która potrzebowałaby

swojego (swoistego) języka (słownictwa). Wszakże istniał on (i istnieje),

co w nieco przerysowany (karykaturalny) sposób zilustrował wspomniany

już autor Lubiewa

, a publicyści zajmujący się omawianą problematyką

dostrzegają nawet rozwój tej środowiskowej odmiany języka

.

Jedynym znanym mi drukowanym słowniczkiem slangu polskich

homo-seksualistów jest zbiór 38 wyrazów i wyrażeń zatytułowany

Gejowsko-les-bijski slang (dalej: GLS), który Robert Biedroń zamieścił w końcowej części

swojego Tęczowego elementarza (zob. Biedroń 2007: 118–119). Poza tym

w Internecie dostępnych jest (lub było) kilka innych amatorskich

minisłow-niczków omawianego slangu, zawierających od kilku do kilkudziesięciu

wy-razów, wyrażeń i zwrotów. Elementy słowniczków zawiera też kilka

artyku-łów i blogów zamieszczonych w Internecie, a dotyczących slangu

społeczno-ści gejowsko-lesbijskiej.

GLS zawiera następujące jednostki słownikowe: bear, branża, broodway,

butch, ciota, coming-out, czajnik, człowiek z orkiestry, dark room, drag

queen, drag king, dyke, dziobak, gejdar, heteryczka, heteryk, hokeista,

ho-mik, koleżanka, lalunia, lesba, leska, luj, mąż, miś, outing, pedał, pedałówka,

pigalak, pikieta, przegięty, rodzina, skate, skórkowiec, skrytka, sniker

/sneak-er, świeże mięso, żona. Podobny zbiór (obejmujący 41 haseł) znajdował

24_{Zob. http://odps.org/glossword/index.php?a=index&d=8, dostęp: 14.06.2014.} 25

Zob. też inne podobne słowniki, np. Queer Slang in the Gay 90’s (http://atleb.tripod.com/ordbok/queer slang in the gay 90s.htm, dostęp: 14.06.2014), 51 Gay Slang Phrases You’ve Never Heard Before (http://thoughtcatalog.com/nico-lang/2013/09/51-gay-slang-phrases-youve-never-heard-before/, dostęp: 14.06.2014).

26

Na stronach Homopedii, wolnej encyklopedii LGBT znajdziemy np. slang japoński (zob. http://www.homopedia.pl/wiki/Japoński slang LGBT, dostęp: 14.06.2014), z ko-lei na stronach rosyjskiej Wikipedii (http://ru.wikipedia.org./wiki/ЛГБТ-сленг, dostęp: 14.06.2014) podaje się słownictwo LGBT z języków: angielskiego (polari ) i angielskiego używanego w Republice Południowej Afryki oraz niemieckiego i rosyjskiego.

27

Socjolekt bohaterów tej powieści stał się przedmiotem opisu w jednym z moich wcześniejszych artykułów, zob. Dyszak 2012b.

28

Np. J. Omyliński (zob. Kod seks-czatów i slang gejów. . . , zob. przypis 14) upatruje przyczyny wskazanego zjawiska w funkcjonowaniu (oficjalnie!) licznych klubów gejowskich i w upowszechnieniu się Internetu.

się na niedostępnym już blogu Roberta Biedronia

(dalej: NS). Różnica

między tymi słowniczkami polega na tym, że w drugim brakuje

odnotowa-nego w Tęczowym elementarzu rzeczownika rodzina, a występują (nieobecne

w Tęczowym elementarzu) słowa: grzebień, ryba, rybka i torebka. Nieco

ina-czej też (z formalnego punktu widzenia) definiowany jest rzeczownik ciota:

w GLS Biedroń używa w jego definicji przymiotnika zniewieściały, a w NS –

przymiotnika sfeminizowany.

Z kolei autor Małego słowniczka gejowskiego

(dalej: MSG) umieścił

w nim 19 haseł, wśród których znalazły się wyrazy uzupełniające

przywo-łane wcześniej słowniczki Roberta Biedronia

: aktyw, aktywny, bisex, cwel,

dyskret, homofob, konkret, kryptogej, misiek, pasyw, pasywny, uniwersalny

i żonaty. W Słowniku LGBTQ (zawierającym 18 haseł) – z podtytułem

Że-byście wiedzieli o czym mówią w branży

(dalej: SLGBTQ) – pojawiły się

jeszcze kolejne wyrazy: biwak, bizon, femme, fiolet, kamp, lewy / lewa, nasz

/ nasza, przebranżowić się, queer, trans, skróty LGBTQ (

← lesbijki, geje,

bi, transeksualiści, queer ) i YMCA (z ang. Young Men’s Christian

Asso-ciation – nazwa Związku Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej

) oraz zwrot

być z branży i zestawienie tęczowa flaga

. Kilka innych słów, a

mianowi-cie: arabeska, gej, gejsza, gwiazda, hotelara, normalny, siostra, przynosi też

internetowy Słownik podstawowych pojęć z życia gejów i lesbijek

(dalej:

SPPzŻGiL), który zgodnie z tytułem zawiera, oprócz wyrazów slangowych,

także wyrazy i wyrażenia dotyczące seksualności osób nieheteroseksualnych,

spośród których większość należy do standardowej polszczyzny (akt

homo-29_{Jego adres był następujący: http://robertbiedron.blog.onet.pl/Nasz-slang,2,ID1489} 87687,n, dostęp: 22.01.2012.

30

Słownik ten znajdował się na http://zapiskigeja.blox.pl/2011/01/Maly-slowniczek-gejowski.html, dostęp: 22.01.2012.

31

Inaczej niż w GLS i NS definiuje się tu rzeczownik ciota, a mianowicie: ‘gej przesadnie e k s p r e s y w n y’.

32

Zob. http://warszawa.gazeta.pl/warszawa/1,34889,8148024,Slownik LGBTQ Ze-byscie wiedzieli o czym mowia branzy.html, dostęp: 14.06.2014.

33

YMCA to jednocześnie tytuł przeboju – uznawanego za kiczowaty – z 1978 r. zespołu Village People, który stał się hymnem gejów.

34

W słowniku tym przypomniano też fragment wiersza Ludwika Jerzego Kerna Trzecia płeć (przypisywany tam błędnie Jeremiemu Przyborze), w którym wystąpiły dwa ciekawe złożenia chłopcodziewczyna i dziewczynochłopiec. Tylko jeden z nich został odnotowany przez słownik Stanisława Jodłowskiego i Witolda Taszyckiego (1968), na który powołuje się Jan Wawrzyńczyk (2000 i 2013). Obydwa złożenia są przedmiotem opisu w artykule Beaty Burskiej-Ratajczyk (2004).

35 _{Dostępny 20.01.2012 na http://homogwiazdy.eii.com.pl/art-2009-11-slownik geja} i lesbijki.html (obecnie strona nie istnieje). W słowniku tym rzeczownikowi ciota przy-pisuje się (podobnie jak w MSG) węższe znaczenie niż w słowniczkach Biedronia, por. ‘S t a r y, zniewieściały homoseksualista’.

seksualny, bary homoseksualne, biseksualista, heteroseksualista,

homoseksu-alista, homoseksualista typu siłacz, homoseksualista utajony, lesbijka, łaźnie,

różowe balety, sadomasochista, sodomia, transwestyta, ukrywający się gej ),

a także jeden termin łaciński fellatio (

← fellare ‘ssać’).

W przywołanym już wcześniej artykule pt. Kod seks-czatów i slang

ge-jów. Tajemny język branży

(dalej: KSCziSG) Janusz Omyliński

przywo-łuje i omawia, obok niektórych już wymienionych wyżej wyrazów, wyrażeń

i zwrotów, jeszcze takie, jak adidki, branżówka, dres (dresy), dziadek, gej

radar, kesz, klub branżowy, krypto, lokum, normalny (w innym znaczeniu

niż w SPPzŻGiL), ojciec, soksy, wyautowanie, a także skróty a, p, u

sto-sowane (przede wszystkim) w internetowym kodzie pisanym. Z kolei autor

artykułu Słownik homoseksualistów

podpisanego Otryt (dalej: SH) w

iro-niczny sposób (gdyż na początku swojego tekstu stwierdza: „Środowisko

homoseksualne próbuje narzucić swój język całemu społeczeństwu”)

komen-tuje kilka słów wybranych ze słownika zamieszczonego na niedostępnej już

stronie internetowej stowarzyszenia homoseksualistów

_{. Spośród wyrazów}

przywołanych w omawianym artykule, a nieodnotowanych w wyżej

omówio-nych słowniczkach i artykułach, wymienić można tylko przymiotnik

gejow-ski. Natomiast na blogu Zapiski geja

_{(dalej: ZG) jego autor uzupełnił swój}

MSG wpisami zatytułowanymi: Dyskret, kilka uwag o dyskretach, „Szukam

na związek” – czyli na wyłączność, Gay-friendly lokale, Gej radar, Z

wi-zytą w darkroomie. Spośród omówionych w ten sposób czterech wyrazów

slangowych odnotować należy (jako nowy) przymiotnik gay-friendly, użyty

najczęściej w zestawieniach: lokal / lokale gay-friendly, miejsce gay-friendly,

dyskoteki gay-friendly.

Nie wszystkie wyekscerpowane z tych źródeł wyrazy można uznać za

slangowe, ponieważ rzeczowniki bisex (z MSG), ciota i pedał (z GLS), gej

(z SPPzŻGiL) oraz przymiotnik gejowski (SH) należą do potocznej odmiany

polszczyzny ogólnej

_{. Ostatecznie zatem zebrane słownictwo}

charaktery-36_{Zob. przypis 14.} 37

Zob. http://forum.gazeta.pl/forum/w,210,2955534,2956607,Slownik homoseksualis-tow.html, dostęp: 14.06.2014.

38

Jej adres podany w artykule to www.republika.pl/sempe/Kompe9.htm. 39

Słownik zawierała strona http://zapiskigeja.blox.pl/tagi b/161927/slownik-gejow-ski.html, dostęp 22.01.2012.

40

Wszystkie odnotowane w takich znaczeniach jak w słowni(cz)kach slangowych jako potocyzmy w Uniwersalnym słowniku języka polskiego (Dubisz 2008). Trzeba wszakże zaznaczyć, że wyraz pedał jest w slangu gejów (w przeciwieństwie do języka ogólnego) nienacechowany negatywnie. J. Omyliński tak pisze o użyciu tego określenia: „Gdy jest stosowane przez osobę spoza «branży», albo niezaprzyjaźnioną – jest wulgarnym sło-wem, jednak używane między gejami, czy ich bliskimi znajomymi – jest neutralnym, czy wręcz przyjaznym określeniem” (Kod seks-czatów i slang gejów . . . , zob. przypis 14). Są

styczne dla slangu osób homoseksualnych i transgenderowych obejmuje 90

haseł (74 rzeczowników

, 1 przymiotnik, 1 czasownik, 8 zestawień, 1 zwrot,

5 skrótów). Większość z nich to neologizmy: znaczeniowe (neosemantyzmy)

i strukturalne (słowotwórcze i frazeologiczne)

.

Neosemantyzmy (tylko wyrazowe) można podzielić na trzy bardziej

szczegółowe podklasy wyróżnione na podstawie porównania ich znaczeń ze

znaczeniami homonimicznych wyrazów obecnych w innych odmianach

pol-szczyzny (standardowej, potocznej, specjalistycznej/środowiskowej

):

1) neologizmy powstałe w wyniku całkowitej zmiany zakresu

znaczenio-wego:

a) wyrazu standardowego, jak czajnik (zob. w GLS ‘sfeminizowana poza

u mężczyzny’

), grzebień (zob. w NS ‘kobieta’), koleżanka (zob. np. w GLS

‘homoseksualny kolega’), mąż (zob. np. w KSCziSG ‘osoba, z którą jest się

w stałym związku’), rodzina (zob. w GLS ‘środowisko gejowsko-lesbijskie’),

ryba (zob. w NS ‘kobieta’), torebka (zob. w NS ‘kobieta’), żona (zob.

w KSCziSG ‘osoba, z którą jest się w stałym związku’

);

b) wyrazu potocznego, jak lalunia (zob. np. w GLS ‘partner pasywny’),

luj (zob. np. w GLS ‘typ mężczyzny heteroseksualnego’);

c) wyrazu specjalistycznego/środowiskowego, jak arabeska (por.

Arabe-ski, gejsze, hotelary w SPPzŻGiL ‘młodzi chłopcy, którzy zawierają

kon-takty ze starszymi panami’), bizon (zob. w SLGBTQ ‘osoba biseksualna’),

i takie głosy: „Coraz bardziej słowo «pedał» staje się zwykłe, przeźroczyste – nie jest już wulgaryzmem jak kiedyś, a tylko pikantnym językowym podkreślnikiem” (Pedalski samobój językowy, http://homiki.pl/index.php/2007/11/pedalski-samobj-jzykowy/, do-stęp: 14.06.2014).

41

W tej grupie znajduje się – genetycznie rzecz ujmując – 8 przymiotników, w tym dwa homofoniczne, por. przegięty, żonaty, lewy /lewa, uniwersalny, pasywny, aktywny, normalny1, normalny2, i jeden zaimek (w dwóch wariantach rodzajowych): nasz /nasza. Rzeczownikowi darkroom odpowiada zestawienie dark room, natomiast coming out czy comming out uznaję tylko za graficzne wersje rzeczownika coming-out.

42_{Por. klasyfikację neologizmów proponowaną przez S. Grabiasa (1994: 177).} 43

Podstawą poniższej klasyfikacji są kwalifikatory (lub ich brak) zamieszczone w Uni-wersalnym słowniku języka polskiego (Dubisz 2008). Obecność potocyzmów nieodno-towanych w tym słowniku sprawdzono w Słowniku polszczyzny potocznej (Anusiewicz, Skawiński 1996). W nawiasach cytuję definicje ze słowni(cz)ków slangowych, w których zachowuję oryginalny ich zapis, w tym: wielkie litery i interpunkcję, nie zawsze zgodą z zasadami poprawnościowymi.

44_{Znaczenie to nawiązuje do kształtu wygiętego często lejkowatego zakończenia} czaj-nika, przez które nalewa się z niego jakiś płyn (por. Dubisz 2008: dziobek /dzióbek ).

45 _{Autor artykułu uzupełnia tę definicję dodatkową informacją: „W takich relacjach,} niektórzy homoseksualiści mówią do siebie żeńskimi formami swoich imion”. Pozwala ona stwierdzić, że hasło żona odnosi się do jednego z dwóch mężczyzn pozostających w związku homoseksualnym.

branża (zob. np. w KSCziSG 1. ‘środowisko gejowskie albo

gejowsko-les-bijskie’, 2. ‘kultura i społeczność homoseksualna’), gejsza (zob. Arabeski,

gejsze, hotelary w SPPzŻGiL ‘Młodzi chłopcy, którzy zawierają kontakty

ze starszymi panami’), hokeista (zob. np. w GLS ‘lesbijka’), pikieta (zob.

np. w GLS ‘miejsce spotkań’), przebranżowić się (zob. w SLGBTQ ‘zmienić

orientację’);

2) neologizmy powstałe w wyniku modyfikacji (zawężenia lub

poszerze-nia) zakresu znaczeniowego

:

a) wyrazu standardowego, jak biwak (zob. w SLGBTQ ‘biwak w

okoli-cach jeziora Kośno’), fiolet (zob. w SLGBTQ ‘kolor lesbijek. Upamiętnia

bu-kieciki lawendy, które homoseksualne kobiety w wiktoriańskiej Anglii nosiły

jako znak rozpoznawczy’), gwiazda (zob. w SPPzŻGiL ‘atrakcyjny

homo-seksualista, zachowujący się jak kobieta’), lokum (w KSCziSG bez definicji,

‘pomieszczenie, w którym można spotkać się na seks’), siostra (zob. w

SPP-zŻGiL ‘zniewieściały homoseksualista’), żonaty (zob. w MSG ‘gej lub bi,

który umawia się z gejami lub innymi bi na sex, o czym nie wie jego żona’);

b) wyrazu potocznego, jak cwel

(zob. w MSG ‘gej, który lubi być

traktowany jak śmieć’), dziadek (zob. w KSCziSG ‘starszy gej’), misiek (zob.

np. w KSCziSG ‘gej potężnie zbudowany albo z nadwagą’), miś (zob. np.

w GLS ‘grubszy, owłosiony mężczyzna’), ojciec (zob. w KSCziSG 1. ‘starszy

gej’, 2. dojrzalszy partner albo taki też sponsor’), pigalak (zob. np. w GLS

‘miejsce spotkań’);

3) neologizmy powstałe w wyniku zmiany lub modyfikacji zakresu

zna-czeniowego w powiązaniu z przejściem z klasy przymiotników lub

zaim-ków do klasy rzeczownizaim-ków, jak aktywny (zob. np. w KSCziSG ‘partner

penetrujący w trakcie seksu analnego’), lewy / lewa (zob. w SLGBTQ

‘osoba homoseksualna’), nasz / nasza (zob. w SLGBTQ ‘z branży’),

nor-malny

(zob. w KSCziSG ‘nie zniewieściały gej’), normalny

(zob. w

SPP-zŻGiL ‘heteroseksualista’), pasywny (zob. w MSG ‘gej, który przyjmuje

członka’), uniwersalny (zob. w MSG ‘gej będący konkatenacją aktywa i

pa-sywa’

).

46

Właśnie o zwężaniu (specjalizacji) i rozszerzaniu (generalizacji) znaczeń jako zja-wiskach związanych z wędrówką wyrazów z języka ogólnego do odmian środowiskowych pisał już w I poł. XX w. Witold Doroszewski (1927: 21).

47 _{Rzeczownik cwel należy też do gwary przestępczej (więziennej), zob. definicję} w Słowniku tajemnych gwar przestępczych (Stępniak 1993): ‘[. . . ] mężczyzna służący sek-sualnie innym [. . . ], więzień zgwałcony’.

48

Zastosowany w tej definicji rzeczownik konkatenacja jest – zgodnie z jego defini-cją w Uniwersalnym słowniku języka polskiego – terminem językowo-literackim (Dubisz 2008), więc jego użycie w tym wypadku nie jest trafne.

Motywacja tych zmian i modyfikacji znaczeniowych nie we

wszyst-kich wypadkach jest łatwa do odczytania (por. np. bizon

, grzebień,

ho-keista, ryba, torebka

_{). Na pewno można wskazać neosemantyzmy}

po-wstałe w wyniku przesunięcia nazw (form) na zasadzie podobieństwa

sen-sów (zmiany metaforyczne)

, np. biwak, branża, cwel, czajnik

, dziadek,

gejsza

_{, gwiazda}

_{, koleżanka, lokum, mąż, misiek, miś}

_{, ojciec, pigalak,}

przebranżowić się, rodzina, siostra

, żona

(takie rzeczowniki, jak

kole-żanka i siostra są językowymi przykładami kampu, w którego ramach

homo-seksualiści udają kobiety). Za neologizm semantyczny powstały na zasadzie

jednoczesnego przesunięcia nazwy (formy) i sensu (zmiana

metaforyczno--metonimiczna) można uznać rzeczownik pikieta, gdyż najpierw musiała

nastąpić zmiana metaforyczna (‘osoby strajkujące/protestujące w pewnym

49

Rzeczownik ten może być też uznany za neologizm słowotwórczy utworzony od nienotowanego w analizowanych słownikach skrócenia bi ← biseksualista.

50

Być może jest to neologizm słowotwórczy utworzony od potocznego i obraźliwego rzeczownika torba – o kobiecie.

51

Pełną klasyfikację typów przesunięć znaczeniowych, opartą na koncepcji znaczenia, jaką Stefan Ullman wyłożył w pracy The Principles of Semantics z 1957 r., przedstawia w swoim artykule Grzegorz A. Kleparski (1999: 89).

52

Nazwa ta, motywowana semantycznie kształtem czajnika, jest świadectwem ste-reotypu geja (jako osoby zniewieściałej, którą można poznać po charakterystycznych ruchach), jaki wytworzył się w języku osób heteroseksualnych.

53_{Hasło gejsza zostało odnotowane także w MSSiMP w innym znaczeniu, gdzie} przy-pisana mu definicja wskazuje także na jego złożoną budowę: „Gej – facet homo, Sza – cisza, cichy gej, ukrywający się” (byłby to więc neologizm słowotwórczy).

54

Może to być kalka ang. star, por. odpowiednie hasło w GLTBSD: 1. „(camp) A ho-mosexual that always tries to be in the limelight or be the life-of-the-party” (‘homoseksu-alista, który zawsze próbuje być w centrum zainteresowania lub być duszą towarzystwa’; tłumaczenie własne – A.S.D.).

55 _{Misiek (i wymieniony dalej miś) mogą być kalkami ang. bear, zob. w GLTBSD: 2.} „[early 1980s] A hairy, fleshy, large, virile man, especially in the gay male community; a man, usually somewhat stouter than the average man, who has more body hair than most men. [. . . ]” (‘owłosiony, mięsisty, duży, męski mężczyzna, zwłaszcza w społeczno-ści gejowskiej; mężczyzna, zwykle nieco tęższy niż przeciętny człowiek, który ma więcej włosów na ciele niż większość mężczyzn’; tłumaczenie własne – A.S.D.).

56

W GLTBSD jest także hasło sister, znaczenie jednak jest nieco odmienne, choć bliskie znaczeniu z SPPzŻGiL: 1. „A man who prefers the passive role in anal interco-urse” (‘mężczyzna, który woli bierną rolę w stosunku analnym’; tłumaczenie własne – A.S.D.). W polari ma jeszcze inne znaczenie: „A close friend” (‘bliski przyjaciel’; tłuma-czenie własne – A.S.D.), które wydaje się bliskie przestarzałemu znaczeniu rzeczownika siostra w polszczyźnie ogólnej „kobieta bliska komuś ze względu na wspólne przekonania, wierzenia, pochodzenie społeczne, narodowe itp.” (Dubisz 2008 siostra 4).

57

W GLTBSD jest hasło wife, którego definicja wyraźnie wskazuje, kogo w takim związku nazywa się żoną: „The submissive member of a gay sexual relationship, of a mar-riage” (‘uległy partner w gejowskiej relacji seksualnej lub w stałym związku’; tłumaczenie własne – A.S.D.).

miejscu’

→ ‘homoseksualiści stojący/spacerujący w określonym miejscu’),

a następnie – zmiana metonimiczna (‘homoseksualiści w określonym

miej-scu’

→ ‘określone miejsce spotkań homoseksualistów’).

Wśród neologizmów słowotwórczych można wyróżnić trzy podklasy ze

względu na podstawę słowotwórczą:

1) neologizmy utworzone od wyrazów standardowych, jak adidki (

←

adidasy), dyskret (

← dyskretny), heteryk (← heteroseksualista), homik (←

homo

← homoseksualista), homofob (← homofobia

_{), hotelara (}

_{← hotel ),}

konkret (

← konkretny), kryptogej (← krypto- + gej ), lesba (← lesbijka),

leska (

← lesbijka), pedałówka (← pedał ), skórkowiec (← skóra), skrytka (←

skrywać się), trans

(

← transwestyta / transseksualista);

2) neologizmy utworzone od wyrazów slangowych, jak aktyw

(

←

ak-tywny), branżówka (

← branża), heteryczka (← heteryk ), krypto (←

krypto-gej ), pasyw (

← pasywny), przegięty (← przeginać się

_{), rybka}

₍

_{← ryba),}

wyautowanie (

← wyautować

_);

3) neologizmy utworzone od terminów socjologicznych: dres (

←

dre-siarz ).

Ze względu na funkcję formantu można wśród nich wyróżnić derywaty

modyfikacyjne (adidki, heteryczka, pedałówka, rybka), mutacyjne

(bran-żówka, homofob, hotelara, skórkowiec), transpozycyjne (aktyw, dyskret,

kon-kret, pasyw, przegięty, skrytka, wyautowanie), czysto strukturalne (heteryk,

homik, krypto, kryptogej, lesba, trans).

Do neologizmów słowotwórczych (w ujęciu czysto formalnym) trzeba by

zaliczyć także rzeczownik dziobak (jako pochodny w stosunku do

standar-dowego czasownika dziobać), jednakże jego slangowe znaczenie (zob. w GLS

‘partner aktywny’) wymagało metaforyzacji znaczenia czasownika dziobać

(‘uderzać dziobem/czymś ostrym’

→ ‘być aktywnym w akcie seksualnym’).

Ale na tym nie koniec, gdyż tak powstały dziobak jest homonimiczny do

zoologicznej nazwy jednego ze ssaków, a więc staje się (sekundarnie)

neo-semantyzmem. Wszystkie wymienione wyżej neologizmy słowotwórcze są

58 _{Brak odpowiedniego hasła w Uniwersalnym słowniku języka polskiego (zob.} Du-bisz 2008), ale podaje się je już w internetowym Słowniku języka polskiego PWN (http://sjp.pwn.pl/).

59_{Hasło trans także w GLTBSD, a więc może to być zapożyczenie.} 60

Może to być także zapożyczenie z ang. active, zob. odpowiednie hasło w GLTBSD. 61_{Czasownik nieodnotowany w analizowanych słownikach. Wyraz ten, jako slangowy,} pojawia się w powieści Lubiewo.

62_{Może to być jednakże neosemantyzm w stosunku do rybki z polszczyzny} standardo-wej.

63

Czasownik nieodnotowany w analizowanych słownikach, zatem wyautowanie może być kalką ang. outing, zob. odpowiednie hasło w GLTBSD.

utworzone zgodnie z tendencjami słowotwórczymi polszczyzny (brak

two-rów pozasystemowych)

.

Neologizmy frazeologiczne to formalne połączenia albo wyrazów

stan-dardowych o znaczeniach niebędących sumą znaczeń wyrazów składowych,

jak człowiek z orkiestry (w GLS ‘osoba ze środowiska

gejowsko-lesbij-skiego’)

, gej radar (w KSCziSG ‘umiejętność rozpoznawania osób

homo-seksualnych dzięki komunikacji niewerbalnej’), świeże mięso (w NS i w GLS

‘nowa osoba w środowisku’)

, tęczowa flaga (w SLGBTQ ‘symbol dumy

LGBTQ’), albo wyrazów standardowych i slangowych, jak być z branży

(zwrot ten nie został wyjaśniony w SLGBTQ, ale por. branża w NS, GLS,

SLGBTQ ‘środowisko gejowsko-lesbijskie’), klub branżowy (przymiotnik

branżowy to w tym wypadku formacja motywowana rzeczownikiem branża

z omawianego slangu).

Mniej liczną grupę niż neologizmy stanowią zapożyczenia i są to tylko

pożyczki z języka angielskiego, które da się podzielić dychotomicznie w

na-stępujący sposób:

1) zapożyczenia ze standardowego języka angielskiego, jak gay-friendly

(

← gay ‘gej’ + friendly ‘przyjazny’), kesz (← cash ‘pieniądze’), skate (←

skateboarder ‘deskorolkarz’), snicker / sneaker (

← sneaker ‘rodzaj buta

sportowego’), soksy (

← soks ‘skarpety’);

2) zapożyczenia z angielskiego slangu gejów

, jak bear (‘grubszy,

owło-siony mężczyzna’), butch* (‘męska lesbijka’), coming out / coming-out /

comming out (‘ujawnienie swojej homoseksualności’)

← ang. coming out of

the closet

← ang. to come out of the closet, darkroom / dark room (‘miejsce

w lokalach gejowskich, w którym jest możliwość uprawiania seksu’)

← ang.

dark room, drag queen / Drag Queen / ?draq queen (‘artysta przebierający

się za kobietę’)

← ang. drag queen, drag king / Drag King (‘artystka

prze-bierająca się za mężczyznę’)

← ang. drag + king, dyke* (‘lesbijka’), femme

(‘kobieca lesbijka’), gejdar / gaydar (‘umiejętność rozpoznawania osób

ho-64

Zob. Grabias 2004: 180. 65

Orkiestra w tym frazeologizmie jawi się jako neosemantyzm, ale rzeczownik ten nie pojawia się jako samodzielne hasło w analizowanych słownikach slangowych.

66

Mięso funkcjonuje w odniesieniu do osoby/osób we frazeologizmie mięso armatnie, zob. hasło armatni w Uniwersalnym słowniku języka polskiego (Dubisz 2008): fraz. pot. mięso armatnie ‘o żołnierzach wysyłanych na wojnę, niemających szans na przeżycie’. Tu jednak warto zwrócić uwagę na jego ujemne nacechowanie.

67

Wszystkie wymienione niżej jednostki słownikowe można znaleźć w GLTBSD. Hasła oznaczone gwiazdką należą także do polari. W nawiasach podaję znaczenia na podstawie analizowanych wyżej polskich słowniczków.

moseksualnych’)

← gaydar

_{, kamp* (‘poza’)}

_{← ang. camp ← fr. camper}

_,

outing (‘ujawnienie czyjejś homoseksualności przez osobę trzecią’), queer

(‘ktoś, kto nie identyfikuje się z żadną płcią’).

Robert Biedroń odnotował w obu swoich słownikach także wyraz

brood-way (‘miejsce spotkań osób homoseksualnych’), który – jak można się

do-myślać – jest wynikiem apelatywizacji nazwy własnej Broadway

.

Można pokusić się o twierdzenie, że poprzez nagromadzenie w

słow-nictwie środowiska homoseksualistów zapożyczeń z języka angielskiego,

a w tym przede wszystkim ze slangu angielskich gejów, język, jakim to

środowisko się posługuje, staje się czynnikiem unifikującym osoby należące

do mniejszości seksualnej bez względu na ich pochodzenie narodowe.

W cytowanych słowniczkach można zauważyć różnice w definiowaniu

tych samych leksemów. Robert Biedroń na przykład zakresy znaczeniowe

haseł bear i miś podane w NS (‘grubszy mężczyzna’) zawęża w GLS,

wpro-wadzając do ich definicji przymiotnik owłosiony (‘grubszy owłosiony

męż-czyzna’). Z kolei misiek w MSG to ‘gej mający brzuszek’, a w KSCziSG –

‘gej potężnie zbudowany, albo z nadwagą’. W tym samym słowniku

rze-czownik branża definiuje się nie tylko jako ‘środowisko gejowsko-lesbijskie’

(takie znaczenie podaje się w NS, GLS, SLGBTQ), ale także następująco:

‘kultura i społeczność homoseksualna’. Różnie definiowany jest

rzeczow-nik kryptogej – w MSG definiowany jest jako osoba, która wypiera z siebie

homoseksualizm, a w KSCziSG – jako osoba ukrywająca swoją orientację.

Gejdar – zgodnie z definicjami podawanymi w słowniczkach Biedronia –

znaczy ‘umiejętność rozpoznawania geja’, natomiast w KSCziSG

definio-wany jest jako ‘umiejętność rozpoznawania osób homoseksualnych’

(po-dobnie definiuje się tam wyrażenie gej radar, którego znaczenie w ZG zostało

zawężone, por. ‘zdolność jaką posiadają geje do rozpoznawania innych

ge-jów’). Rzeczownik homofob w SH definiuje się za pomocą pojęcia homofobii,

a więc niechęci do gejów

, natomiast w definicji tego rzeczownika podanej

w MSG mówi się o uczuciu nienawiści, por. ‘osoba, która nienawidzi

ge-jów’. Robert Biedroń podaje definicję leksemu przegięty, w której przypisuje

68

Wydaje się, że zapożyczeniem jest także zestawienie gej radar. Wprawdzie w GLTBSD nie ma odpowiedniego hasła, ale ang. wyrażenie gay radar pojawia się w artykułach hasłowych zamieszczonych tam rzeczowników gaydar („term coined from gay + radar” – ‘termin ukuty ze słów gej i radar’; tłumaczenie własne – A.S.D.) i gadar („This word is formed from gay + radar ” – ‘słowo utworzone z gej i radar’ ; tłumaczenie własne – A.S.D.).

69_{W polari kamp oznaczał każdego homoseksualnego mężczyznę.} 70

Być może zapis z dwoma o zamiast oa jest zwykłą usterką, tzw. literówką. 71

Por. definicję homofobii w Uniwersalnym słowniku języka polskiego (Dubisz 2008): „nieracjonalna niechęć do homoseksualizmu i homoseksualistów”.

się mu szeroki zakres znaczeniowy, odnosząc go do zniewieściałych

męż-czyzn, ale nie określając w ten sposób ich orientacji seksualnej, natomiast

w KSCz ten sam leksem definiuje się w odniesieniu tylko do

homoseksu-alistów. Podobnie rzeczowniki skate i snicker w słowniczkach Biedronia

definiowane są różnie: w NS jako nazwy młodych chłopaków, a w GLS

po-dane są takie ich znaczenia: skate ‘mężczyzna nawiązujący swoim strojem

do deskorolkarzy’, snicker (lub sneaker ) ‘mężczyzna noszący sportowe buty,

najczęściej adidasy’ (tak samo jest w wypadku wyrażenia świeże mięso, por.

‘młode ciało’ w NS i ‘nowa osoba w środowisku’ w GLS).

Większość z haseł zawartych w analizowanych słownikach to nazwy osób,

a wśród nich największą liczbę stanowią nazwy mężczyzn homoseksualnych

(a, aktyw, aktywny, arabeska, bear, cwel, czajnik

, drag queen, dres, dziadek,

dziobak, gejsza, gwiazda, homik, hotelara, koleżanka, konkret, krypto,

kryp-togej, lalunia, lewy, misiek, miś, nasz, normalny

, ojciec, p, pasyw, pasywny,

przegięty, siostra, skate, skórkowiec, sneaker / snicker, mąż, u, uniwersalny,

żona)

i biseksualnych (bizon). Dwie nazwy można odnieść zarówno do

mężczyzn homoseksualnych, jak i biseksualnych (dyskret, żonaty). Mniej

jest nazw kobiet homoseksualnych (butch, drag king, dyke, femme, hokeista,

lesba, leska, lewa, nasza, skrytka)

i nazw, które można odnieść zarówno

do gejów, jak i lesbijek (człowiek z orkiestry, świeże mięso), choć wydaje

się, że najczęściej stosuje się je w odniesieniu do mężczyzn. Są też nazwy

całego środowiska homoseksualistów (branża, LGBTQ, rodzina). Dwie

na-zwy odnoszą się do osób transgenderowych (queer, trans). Jest też kilka

nazw osób heteroseksualnych (heteryczka, heteryk, homofob, luj, normalny

)

i kilka nazw kobiet, które to nazwy nie wskazują na orientację seksualną

(ryba, rybka, torebka, grzebień, pedałówka). Poza tym można wyróżnić:

na-zwy miejsc (biwak, broodway, darkroom / dark room, klub branżowy, lokum,

pigalak, pikieta), nazwy rzeczy (adidki, kesz, soksy, YMCA), nazwy

zda-rzeń (coming out / coming-out / comming out, outing, przebranżowić się,

wyautowanie), nazwy abstrakcyjne (gejdar / gaydar, gej radar, kamp, być

z branży), jedną nazwę imprezy (branżówka) i dwa określenia (gay-friendly).

Nazwami symboli są fiolet i tęczowa flaga.

Przedstawione słowniczki nie dają pełnego obrazu słownictwa

omawia-nego slangu. Brakuje w nim np. przymiotników pochodnych od niektórych

72_{W Miejskim słowniku slangu i mowy potocznej (http://www.miejski.pl/) wyraz ten} jest zdefiniowany za pomocą rzeczownika pedał, co sugeruje synonimiczność obu wyrazów (nazwa osoby).

73_{O nazwach mężczyzn homoseksualnych piszę we wcześniejszym artykule, zob. Dyszak} 2012a.

74_{Nazwy kobiet homoseksualnych (i nie tylko) są przedmiotem innego mojego artykułu,} zob. Dyszak 2014.

wymienionych wyżej rzeczowników, jak np. ciotowski, heterycki, pedalski,

a przede wszystkim licznych wyrazów i zwrotów nazywających zachowania

gejów (np. przeginać się, wyrwać, zarwać) i czynności seksualne (drutować,

obciągać, ciągnąć druta, zrobić laskę), które stały się tworzywem językowym

dla wypowiedzi bohaterów Lubiewa

.

Paul Baker, chcąc odtworzyć polari, który nie był zbyt dobrze

udoku-mentowany, także szukał materiału w słownikach slangowych. Ale polari

był przede wszystkim zapisany w głowach osób, które go używały, dlatego

też badacz ten przeprowadzał nie tylko wywiady z ludźmi, którzy mogli

znać ten slang, ale też dawał ogłoszenia w gazetach, by zgłaszały się do

niego osoby pamiętające polari. Szukał też słów tego języka w artykułach

ze starych czasopism gejowskich

. Dzięki pracy, którą wykonał ten

języ-koznawca, zażegnane zostało niebezpieczeństwo, że polari, ważny – jak się

uważa – aspekt gejowskiego dziedzictwa kulturowego, zostanie zapomniany,

ponieważ realnie przestał być używany.

Niewątpliwie istnieje potrzeba zapisu także słownictwa polskich gejów

,

które wyraźnie ewoluuje chociażby ze względu na zmiany pokoleniowe w tym

środowisku, co zasygnalizował Michał Witkowski w wypowiedzi jednego

z bohaterów Lubiewa: „Ale to nie są już pedały, tylko geje” (Witkowski

2005: 40, podkreślenie moje – A.S.D.), wskazując w ten sposób na zmiany

w nazywaniu osób homoseksualnych. Z kolei Robert Biedroń w swoim

słow-niku gejowsko-lesbijskiego slangu jako słowa, które mogą wyjść z użycia,

charakteryzuje rzeczowniki pikieta i pigalak (ze względu na znikanie

nazy-wanych nimi miejsc), por. „Pigalak – miejsce spotkań mężczyzn

homosek-sualnych w celu znalezienia partnera (np. park, toaleta publiczna). Dziś, ze

względu na emancypację gejów traci na znaczeniu. Pikieta – jak wyżej”

(Biedroń 2007: 119, podkreślenia moje – A.S.D.). Także Janusz Omyliński

zaliczył pikietę do słów wychodzących z użycia, pisząc: „Z użycia

wy-szło już raczej słowo «pikieta», które oznaczało miejsce publiczne

(najczę-ściej miejski szalet, albo park), gdzie geje umawiali się na niezobowiązujący,

75

Jest to ponad 50 jednostek leksykalnych (zob. Dyszak 2012b). 76

Por. wywiad z P. Bakerem (zob. przypis 20).

77 _{Chcąc stworzyć jak najpełniejszy leksykon slangu polskich gejów (co jest moim} zamierzeniem), trzeba dokonać analizy nie tylko dostępnych słowników czy quasi -słow-ników (jak te przedstawione w powyższym opisie) i literackich zapisów języka, jakiego używali i używają osoby homoseksualne (czego przykładem jest cytowane tu Lubiewo), ale również przejrzeć czasopisma gejowskie, które w Polsce zaczęły ukazywać się w latach 80. XX w., a także odpowiednie portale internetowe, gdzie znaleźć można liczne przy-kłady wypowiedzi gejów (np. w zamieszczanych tam ogłoszeniach kierowanych do innych gejów).

szybki i anonimowy seks”

, a przyczyny tego zjawiska upatruje w czatach

internetowych, które „okazały się idealną ucieczką, pikietą XXI wieku, dzięki

którym w prosty sposób, gej może chociaż zaspokoić w tajemnicy, swoje

piętnowane w społeczeństwie seksualne potrzeby” (Biedroń 2007: 119).

Mimo tych zmian slang polskich mniejszości seksualnych spełnia przede

wszystkim funkcję spajającą to środowisko

_{i pozwala na ekspresywne}

po-rozumiewanie się osób, które z nim się utożsamiają (świadczą o tym

cho-ciażby formacje słowotwórcze, które odznaczają się skrótowością w stosunku

do swoich podstaw)

_{. Cechuje go swoista zawodowość (większa część}

wyra-zów i frazeologizmy dotyczą życia osób tworzących tę grupę socjolektalną,

mniej jest wyrazów odnoszących się do realiów spoza tego środowiska)

,

natomiast w najsłabszym stopniu ujawnia się w tym socjolekcie funkcja

utajniania tej komunikacji

, chociaż opisane słownictwo może być

niezrozu-miałe dla osób z zewnątrz. Można jednak pokusić się o stwierdzenie, że owa

niezrozumiałość wynika bardziej z językowej zabawy (zabawy językiem),

która cechuje opisywany slang (por. np. czajnik, gejsza, homik ) niż z

celo-wego ukrywania treści. Ostatecznie zatem język polskiego środowiska LGBT

wydaje się typologicznie najbliższy socjolektom o prymarnej funkcji

ekspre-sywnej

.

Literatura

Anusiewicz Janusz, Skawiński Jacek, 1996, Słownik polszczyzny potocznej, War-szawa–Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Baker Paul, 2002a, Fantabulosa: A Dictionary of Polari and Gay Slang, London: Conti-nuum.

Baker Paul, 2002b, Polari – The Lost Language of Gay Men, London: Routledge. Biedroń Robert, 2007, Tęczowy elementarz, czyli (prawie) wszystko, co chcielibyście

wie-dzieć o gejach i lesbijkach, Warszawa: AdPublik.

78_{Adres strony internetowej, z której pochodzi ten cytat, zob. przypis 14 (podkreślenia} moje – A.S.D.).

79

E. Kołodziejek, nawiązując do pracy E. Sapira Kultura, język, osobowość, uznała funkcję socjalizującą (konsolidującą) za najistotniejszą funkcję języka (Kołodziejek 2005: 27).

80_{Por. Grabias 1994: 128.} 81

Por. tamże.

82 _{O tajności jako cesze wszystkich socjolektów (często uznawanej za ich właściwość} konstytutywną) pisze S. Grabias (1994: 135), przypominając ujęcia, w których mówi się także o socjolektach półtajnych i kryptozabawowych.

83

Burska-Ratajczyk Beata, 2004, Formacje deminutywno-hipokorystyczne i neologizmy jako źródło humoru (na przykładzie „Kolekcji” L. J. Kerna), [w:] Funkcja emocjo-nalna jednostek językowych i tekstowych, red. Krystyna Wojtczuk, Agnieszka Wierzbicka, Siedlce: Wydawnictwo AP, s. 29–38.

Doroszewski Witold, 1927, Czynnik społeczny i indywidualny w rozwoju znaczeniowym wyrazów, [w:] Symbolae Grammaticae in Honorem Ioannis Rozwadowski, t. 1, Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 19–35.

Dubisz Stanisław (red.), 2008, Uniwersalny słownik języka polskiego, CD-ROM wersja 3.0, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Dyszak Andrzej S., 2012a, Nazwy mężczyzn homoseksualnych we współczesnym języku polskim, [w:] Studia Językoznawcze, t. XI, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, s. 55–80.

Dyszak Andrzej S., 2012b, O socjolekcie gejów (na podstawie powieści Michała Wit-kowskiego pt. Lubiewo), [w:] Oblicza płci. Język – kultura – edukacja, red. Małgorzata Karwatowska, Jolanta Szpyra-Kozłowska, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 29–42.

Dyszak Andrzej S., 2014, Nazwy nieheteroseksualnych kobiet we współczesnej polszczyźnie standardowej i potocznej, [w:] Speculum Linguisticum, vol. 2, red. Marek A. Iwanowski, Warszawa: BEL Studio Sp. z o.o., s. 45–60.

Grabias Stanisław, 1994, Język w zachowaniach społecznych, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Gwozda Mariusz, Krawczak Ewa, 1996, Subkultury młodzieżowe. Pomiędzy spontanicz-nością a uniwersalizmem, [w:] Marian Filipiak, Socjologia kultury. Zarys za-gadnień, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 161–176.

Jodłowski Stanisław, Taszycki Witold, 1968, Słownik ortograficzny i prawidła pisowni polskiej, Wrocław: Ossolineum.

Kleparski Grzegorz A., 1999, Kierunki typologiczne w badaniach nad zmianą znaczeniową wyrazów, „Biuletyn PTJ” LV, Warszawa: Wydawnictwo Energeia, s. 77–91. Kołodziejek Ewa, 2005, Człowiek i świat w języku subkultur, Szczecin: Wydawnictwo

Na-ukowe US.

Polański Kazimierz (red.), 1995, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław–War-szawa–Kraków: Ossolineum.

Rejter Artur, 2013, Płeć – język – kultura, Katowice: Wydawnictwo UŚ.

Stępniak Klemens, 1993, Słownik tajemnych gwar przestępczych, Londyn: Puls Publica-tions Ltd.

Walczak Bogdan, 2004, Polszczyzna mówiona mieszkańców miast – opis pełny czy dyfe-rencyjny?, [w:] Polszczyzna mówiona mieszkańców miast, red. Henryka Sę-dziak, Białystok: Wydawnictwo UwB, s. 25–31.

Wawrzyńczyk Jan, 2000, Słownik bibliograficzny języka polskiego, t. 1, Warszawa: Wy-dawnictwo UW.

Wawrzyńczyk Jan, 2013, 250 tysięcy ciekawych słów. Leksykon przypomnień, t. 1, War-szawa: BEL Studio Sp. z o.o.

Rozwiązanie skrótów źródeł słownictwa

GLS – Robert Biedroń, Gejowsko-lesbijski slang, [w:] Robert Biedroń, Tęczowy elemen-tarz, czyli (prawie) wszystko, co chcielibyście wiedzieć o gejach i lesbijkach, Warszawa 2007.

GLTBSD – Andrej Koymaysky, GLTB Slang Dictionary, http://andrejkoymasky.com/ lou/dic/dic00.html.

KSCziSG – Janusz Omyliński, Kod seks-czatów i slang gejów. Tajemny ję-zyk branży, http://natemat.pl/4759,kod-seks-czatow-i-slang-gejow-tajemny-jezyk-branzy.

MSG – Mały słowniczek gejowski, http://zapiskigeja.blox.pl/2011/01/Maly-slowniczek-gejowski.html.

NS – Robert Biedroń, Nasz slang, http://robertbiedron.blog.onet.pl/Nasz-slang,2, ID148987687,n.

SH – Słownik homoseksualistów, http://forum.gazeta.pl/forum/w,210,2955534,2956607, Slownik homoseksualistow.html.

SLGBTQ – Słownik LGBTQ. Żebyście wiedzieli o czym mówią w branży, http://war-szawa.gazeta.pl/warszawa/1,34889,8148024,Slownik LGBTQ Zebyscie wie-dzieli o czym mowia branzy.html.

SPPzŻGiL – Słownik podstawowych pojęć z życia gejów i lesbijek, http://homogwiazdy. eii.com.pl/art-2009-11-slownik geja i lesbijki.html.

ZG – Zapiski geja, http://zapiskigeja.blox.pl/tagi b/161927/slownik-gejowski.html.

Strony internetowe

http://atleb.tripod.com/ordbok/queer slang in the gay 90s.htm

http://culture.pl/pl/dzielo/pawel-leszkowicz-art-pride-polska-sztuka-gejowska http://homiki.pl/index.php/2007/11/pedalski-samobj-jzykowy/

http://homogwiazdy.eii.com.pl/art–2009–11-slownik geja i lesbijki.html http://natemat.pl/4759,kod-seks-czatow-i-slang-gejow-tajemny-jezyk-branzy http://odps.org/glossword/index.php?a=index&d=8 http://pl.wikipedia.org/wiki/Camp http://queer.pl/news/191755/gejowski-jezyk-na-wymarciu http://ru.wikipedia.org./wiki/ЛГБТ-слен http://thoughtcatalog.com/nico-lang/2013/09/51-gay-slang-phrases-youve-never-heard-before http://www.homopedia.pl/wiki/Japoński slang LGBT http://www.ling.lancs.ac.uk/profiles/Paul-Baker http://www.ling.lancs.ac.uk/staff/paulb/polari/home.htm http://www.miejski.pl/ http://www.polarimagazine.com/interviews/paul-baker-interview http://www.wsjp.pl/

On the lexis of the sociolect of sexual minorities

Homosexual, bisexual, and transgender persons (collectively labelled sexual minori-ties) have created a characteristic sociolect, whose most conspicuous aspect is its lexis. The major criterion for identifying the words and expressions of the sociolect in relation to standard Polish is the former’s differential nature with regard to the latter. The present study collects and characterizes the otherwise dispersed lexis of the sociolect. Within the lexis, the most numerous group are (semantic and word-formational) neologisms, while (internal and external, esp. English) borrowings are not so frequent. It is concluded that the slang of Polish sexual minorities has above all an integrating function and facilita-tes expressive communication among the members of the group. It is also “professional”, in a certain understanding of the term, while its weakest function is that of blocking out-group communication.