A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
TURYZM 5, 1989
Jarosław Fischhach
FUNKCJA TURYSTYCZNA JEDNOSTEK PRZESTRZENNYCH i PROGRAM JE J BADANIA
LA FONCTION TOURISTIQUE DES UNITÉS SPATIALES ET LE PROGRAMME DE SON ÉTUDE
t. PO JĘCIE FU N K CJI W BA D A N IA CH GEOGRAFICZNYCH
O kreślenie „funkcja" pochodzi od łacińskiego słow a „functio", co oznacza czynność, działanie, rolę, zadanie, obowiązek. To znaczenie w yrazu zachowało się w języku potocznym. N atom iast w m atem atyce pojęcie funkcji określa współzależność między wielkościami zm ienny mi, odwzorowanlie, przekształcenie, W tym drugim znaczeniu mamy do czynienia z przyporządkow aniem elem entom jednego zbioru e le m entów innego zbioru.
Dla potrzeb badań geograficznych term in „funkcja" został zaadop towany w końcu ubiegłego stulecia. W 1891 r. F. Ratzel jako pierwszy użył sformułowania funkcja miasta, a pojęcie to zapożyczył z fizjo logii. Geografowie przysw ajając term in funkcja naw iązyw ali do k ie runku zwanego w metodologii nauk funkcjonalizmem, k tóry rozwinął się głów nie w antropologii społecznej i socjologii. Badania socjolo giczne polegały m. in. na określeniu funkcji jednostek d grup społecz nych w całościowo przyjętym społeczeństw ie (A. S u l i b o r s k i
1983).
Podstaw ową istotą badań funkcjonalnych w geografii stało się w y krycie specyficznej roli jednostki osadniczej, regionu bądź obszaru w przestrzeni społeczno-ekonomicznej. Rola ta ma bowiem w skazy wać, jakie funkcje spełnia miejscowość, obszar bądź region w całym podziale zadań społeczno-gospodarczych kraju.
Badania funkcji w geografii prow adzone są w zróżnicow anych przestrzennie i jakościow o obszarach. Dominują opracow ania dotyczą ce funkcji jednostek osadniczych, a zwłaszcza Obszarów miejskich.
J. W e b b (1959) pod pojęciem funkcji miasta rozumie każdą działal ność społeczno-gospodarczą jednostki osadniczej niezależnie od jej rangi ekonom icznej i przestrzennej. Jest to definicja o charakterze względnym, uzależnionym od przyjętego układu odniesienia. Jed n o s tka osadnicza może pełnić d an ą funkcję w określonym regionie spo łeczno-ekonomicznym, lecz funkcji tej nie musi pełnić na , poziomie wyższym.
J. B e a u j e u - G a r n i e r i G. С h a lb o t (1971) określają funk cje miejskie, w sposób zgodny z koncepcją bazy ekonom icznej. W ed ług nich jest to działalność skierow ana na zew nątrz jednostki. Funkcja m iasta w takim ujęciu to tylko taka działalność, któ ra jest racją bytu i podstaw ą rozw oju miasta, która stw arza zasoby niezbędne dla jego egzystencji. W tym przypadku można mówić o funkcjach egzoge- nicznych, czyli miastotwórezyeh.
C. L i e n a u (1970) pojęcie funkcji w geografii osadnictw a rozumie jako położenie osiedla w hierarchicznym system ie powiązali, bądź też jako cel istnienia osiedla i zadań, jakie ono spełnia.
М. K i e ł e z e w s k a - Z a l e s k a ,(1969) za funkcje m iasta uważa te dziedziny działalności jego mieszkańców, od k tórych zależy życie i rozwój miasta. Do najw ażniejszych funkcji m iasta autorka zalicza te, któ re nad ają mu specyficzną cechę ogniskow ania wielu różnorod nych interesów, związków, zajęć itd.
Poza badaniam i jednostek osadniczych, prace geograficzne d o ty czą również funkcji Obszarów i regionów . W pracach tych brak jed nak dokładnego zdefiniow ania termlinu funkcji. W iększość autorów pojęcie to rozum ie podobnie jak S. B e r e z o w s k i (1980), który uważa, że term in „funkcja" oznacza rolę, jaką dany obszar (region) spełnia w większej całości przestrzennej (makroregionie, kraju).
W dotychczasow ych rozw ażaniach nad funkcją jednostek przes trzennych geografow ie starali 'się określić ich podstaw y społeczno- -ekonomiczne, k tó re um ożliw iają rozw ój, a także określają m iejsce w system ie gospodarki narodow ej. Badano więc np.: funkcje rolnicze (J. K o s t r o w i c k i 1976, W. S t o l a 1978, 1982, M. J a s i u l e w i e z 1981) i turystyczne jednostek przestrzennych (J. W a r s z y ń - s k a 1967, 1985, T. J a r o w i e c k a 1975a, b, A. M a t c z a k , A. S u l i b o r s k i 1984). A nalizow ano też podstaw ow e funkcje sieci osadni czej w regionie (W. M a i k 1976, R. K o z i o ł 1978).
Istotne znaczenie w rozw oju badań geograficznych nad funkcją obszarów miało sprecyzow anie m ierników pozw alających na jej po miar. Pragnąc określić stopień rozw oju funkcji w jednostce przestrzen nej najczęściej posługiw ano się liczbą mieszkańców, którzy tę funkcję (czynność) w ykonują. Podstaw ow ym miernikiem funkcji miast i regio
nów stała się analiza struktury zawodowej, stosow ana m .' in. przez: C. D. H a r r iis a (1943), L. K o s i ń s k i e g o (1958), M. J e r c z y ń - s k i e g o (1973), A. S u l i b o r s k i e g o (1976) i wielu innych.
W ażnym m iernikiem funkcji może też być wielkość w ytw orzonej produkcji, liczona w odniesieniu do liczby zatrudnionych, lub w prze liczeniu na użytkow aną powierzchnię (R. K o z i o ł 1978, W. S t o l a
1982).
Istotną cechą charakterystyczną przy badaniu funkcji jest też an a liza poziomu zainw estow ania terenu, mierzona np. w artością inw es tycji na 100 km 2 (W. S t o l a 1982). Ta sama au torka w ykorzystuje rów nież m iernik produktyw ności przem ysłu liczonej jako produkcja przemysłowa, rolnicza itd. na km2, na 1 zatrudnionego i na 1 miesz kańca.
W ielu autorów m. in. S. L e w i ń s k i (1966), C. L i e n a u (1970), R. K o z i o ł (1978) dokonyw ało prólb pom iaru funkcji, poprzez bada nie dojazdów do pracy. L. K o s i ń s k i (1952, 1954) jako miernika użył struk tury dem ograficznej. Często korzystano również z m iernika opartego o udział danej funkcji w w ytw orzonym dochodzie (W. S t o- 1 a 1982). Badania typów jednostek osadniczych pozwoliły J. R a j- m a n o w i (1965) na pom iai funkcji m iast w oparciu o udział u ży t ków rolnych i liczby mieszkańców przypadających na 1 budynek.
W iększość badań nad funkcjam i miejscowości, obszarów i regionów ogranicza się jedynie do rejestracji stanu istniejącego, co w znacz nym stopniu Obniża ich w artość. Tylko nieliczne prace prezentują ujęcie dynamiczne. A. W e r w i e k i (1970) za funkcje dynamiczne uważa takie, k tó re pow odują rozwój terytorialny i ludnościowy osied li i przeciw staw ia im funkcje statyczne, nie przyczyniające się do takiego rozwoju. M. J e r c z y ń s k i (1973) określa kierunki zmian funkcji oraz ich stru k tu ry w m iastach Polski, a J. R a j m a n (1972) w yróżnia typy miast m. in. ze względu na dynam ikę zaludnienia.
Przeprow adzona analiza upoważnia do stw ierdzenia, że istnieje bardzo duże zróżnicow anie rodzajów funkcji miejscowości i obszarów ze względu na ich znaczenie gospodarcze, przestrzenne, inicjujące itd. Różnorodne są też m etody ich badań, w śród których najw ięcej zwolenników ma badanie funkcji w oparciu o struktury zatrudnienia.
2. FU N K C JA TURYSTYCZNA M IEJSC O W O ŚC I, O BSZA RÓ W I REG IO N Ó W
Zachodzące od połowy Ubiegłego stulecia zmiany w sieci osadni czej, dokonujące się pod wpływem w zrostu ruchu turystycznego i uzdrowiskowego, w zbudzały zainteresow ania geografów.
W latach, trzydziestych XX w., w początkow ym okresie rozwoju geografii turyzm u, nie precyzow ano pojęcia funkcji turystycznej. W tym czasie podjęto natom iast próibę zdefiniowania jednostek osad niczych, w któ ry ch tu rystyka i w ypoczynek zajm owały w ażną rolę w życiu społeczno-gospodarczym. Przy formułowaniu definicji m iejsco wości turystycznych, w ypoczynkow ych i letnisk uw zględniono przede wszystkim takie elem enty, jak: w alory turystyczne, zagospodarow anie i ru ch turystyczny, dostępność kom unikacyjną, a także udział tu ry s ty k i w strukturze gospodarczej badanej jednostki przestrzennej (E. T r y i b o w s k a 1938, M. F u 1 a ,r s к i 1935, S. L e s z c z y с k i 1939).
W raz z rozwojem badań dążono do coraz bardziej precyzyjnego określania jednostek osadniczych o funkcjach turystycznych. S. M a r - k o v i c (1964) uważał, iż miejscowości o funkcjach turystycznych charakteryzują się tym, iż pokaźna część ich dochodów finansow ych pochodzi od przyjeżdżających turystów , co. w arunkuje egzystencję.
Z kolei P. G e o r g e (1970) poza zagospodarow aniem turystycznym miejscowości, uw zględnia rów nież jej w yposażenie w urządzenia h an dlowo-usługowe oraz dobrze rozw inięty system transportow y. J. В e a u j e u - G a r n i e r i G. C h a b o t (1971) za miejscowości pełniące funkcje turystyczne uw ażają takie, w których przew ażająca część ludności przebyw a czasowo, m ając stałe m iejsce zamieszkania gdzie indziej i n ie w ykonuje w nich żadnej p racy zarobkow ej. Jeszcze inaczej definiują miejscowość turystyczną J. W a r s z у ń s к a i A. J a c k o w s k i (1978). Do jednostek osadniczych o rozw iniętych funkcjach turystycznych zaliczają oni te, „które ze względu na w alo ry i zagospodarow anie turystyczne oraz dostępność kom unikacyjną stanow ią punkt docelowy m igracji turystycznych" (s. 32).
W iększość autorów klasyfikacji funkcjonalnych m iast w yodrębnia jednostki osadnicze o funkcjach rekreacyjnych, turystycznych, obsłu gi przyjezdnych itd. (C. D. H a r r i s 1943, J. B e a u j e u - G a r n i e r i G. C h a b o t 1971).
W toku dalszych badań zaczęto różnicować miejscowości o funkcji turystycznej w zależności od stopnia jej rozw oju oraz jej rangi. Na przykład A. J a c k o w s k i (1981) określając funkcję turystyczną miejscowości w ojew ództw a now osądeckiego w yróżnił kilka typów jednostek osadniczych będących na różnym etapie rozw oju tej funk cji. K onstruując typologię autor ten uw zględnił w arunki środowiska przyrodniczego, uw arunkow ania społeczno-gospodarcze, wielkość ru chu turystycznego, a stopień rozw oju funkcji turystycznej miejscowoś
ci uzależnił także od w ielkości zagospodarow ania turystycznego, a w łaściw ie ibazy noclegow ej1.
W typologii tej w yróżniono miejscowości: rolniczo-turystyczne, rol- niczo-usługowo-turystyczne, ośrodki w ielofunkcyjne oraz uzdrow isko w o-turystyczne.
Poza jednostkam i osadniczym i prow adzono także, choć już w znacz nie mniejszym zakresie badania nad funkcją turystyczną i w ypoczyn kow ą obszarów i regionów. Pojęcie funkcji turystycznej obszarów i regionów geograficznych w dotychczasow ej literaturze nie zostało precyzyjnie i jednoznacznie określone. J. W a r s z y ń s k a i A. J a c k o w s k i (1978) uw ażają, że jednostki przestrzenne, w k tórych turys tyka stanow i dom inującą formę działalności gospodarczej uznać nale ży za obszary o funkcji turystycznej.
M. S t a l s k i (1973) stwierdza, że jednostki przestrzenne o rozw i niętej funkcji turystycznej, to obszary, gdzie turyści znajdują pełne zaspokojenie swoich potrzeb rek reacyjnych dzięki właściwemu udo stępnieniu i zagospodarow aniu w alorów turystycznych. Obszar tury s tyczny je st sam ow ystarczalny w zakresie obsługi turystów , jest on zróżnicow any przestrzennie, co w yraża się poprzez strefy o odmien nym użytkowaniu, np. strefę usługową, rekreacyjną, penetracji tu ry s tycznej itid.
A. M a t c z a k (1982) definiuje pojęcie funkcji wypoczynkowej, jako „szeroko rozum ianą działalność społeczno-gospodarczą pełniom* przez określony obszar (region, miejscowość) i jego mieszkańców w celu przyw rócenia osobom przybyłym utraconych w w yniku zmę czenia norm alnych zdolności psychofizycznych ich organizmu przy w ykorzystaniu natu ralny ch właściwości środowiska geograficznego. N a działalność społeczno-gospodarczą danego obszaru składają się czynności jego stałych i okresow ych mieszkańców, różnych instytucji i organizacji działających lub obejm ujących swoją działalnością ten teren oraz n aturalne zdolności środowiska geograficznego umożliwia jące w ykonyw anie tych czynności" (s. 6).
D otychczasowe badania nad funkcją turystyczną um ożliw iają jej bliższą charaktery stykę. W szyscy autorzy zgodnie podkreślają, iż roz w ój funkcji turystycznej obszarów uzależniony jest głów nie od w alo rów środowiska przyrodniczego. J. F. da C o s t a (1957)/ P. B e r n e - c k a r (1962), M. I. M i ł e s k a (1963), M. B a u d - B o v y (1966) i w ie lu innych autorów uważa, że obszary te powinny mieć odpow iednie
1 J. Ł o b o d a i J. W y r z y k o w s k i (1971) zw ra c a li u w ag ę, że n a ogół w ielk o ść b azy n o c le g o w e j u to żsam ia się ze sta n e m całe g o z a g o sp o d a ro w a n ia tu r y sty czn eg o . Z a k ła d a się bow iem , że w ielk o ść p o zo sta ły c h u rz ą d z e ń b a z y tu ry sty c z n e j je s t p rz e w a ż n ie p ro p o rc jo n a ln a do liczb y m ie jsc n o cleg o w y ch .
zainw estow anie turystyczne, a ponadto w iele z nich posiada w alory antropogeniczne. M, B a u d - B o v y (1966) stwierdza, że tereny tu ry s tyczne pow inny cechować się tradycjam i w przyjm ow aniu osób p rzy jeżdżających w celach w ypoczynkow ych i rekreacyjnych, a także muszą dysponować one zasobami siły roboczej potrzebnej do obsługi przybyw ających tu turystów .
A. M a t c z a k (1982) i J. W a r s z y ń s k a . (1985) podkreślają, że rozwój funkcji turystycznej uzależniony jest także od czynników: społecznych, ekonom icznych, a naw et politycznych. A. M a t c z a k (1982) uważa, że w arunkiem koniecznym do pojaw ienia się, rozwoju i zróżnicowania przestrzennego funkcji wypoczynkow ej, poza istnieją cymi w osiedlach możliwościami przyjęcia określonej liczby osób na kró tkotrw ały wypoczynek, jest także odpow iednio duże zapotrzebo w anie na taki w ypoczynek zgłaszane głów nie przez ludność miejską. W edług J. W a r s z y ń s k i e j (1985) zmiana postaw społecznych w kierunku zw iększenia potrzeb turystycznych pow oduje w zrost па- poru ludności ze środow isk zurbanizow anych na obszary turystycznie aLrakcyjne. Znajduje to w yraz w pow staw aniu now ych układów funk cjonalnych, a tym samym w zmianie stru ktu ry przestrzennej obszarów.
T. J a r o w i e c k a (1975a, b) uważa, że nie można mówić o jedno litej funkcji turystycznej, je st ona zróżnicow ana w zależności od form .ruchu turystycznego. A utorka stwierdza, że indyw idualny ruch tu ry s
tyczny jest tą formą, k tó ra Obok kolonii dla dzieci' i młodzieży poja w ia się najw cześniej w obszarach turystycznie nowych, inicjując rozwój funkcji turystycznej. Dopiero w kroczenie na teren kolejnych form ruchu turystycznego stanow i dowód rozw oju tej funkcji S. S a c h a (1978) twierdzi, iż w obszarach, gdzie rozw ijają się różne formy turystyki, np. motorowa, w ędrów kow a i uzdrow iskow a, może dojść do kolizji funkcji turystycznych. A utor ten jako pierw szy zwrócił uw agę na pow staw anie nowej funkcji satelitarnej w zakresie bazy noclegow ej, za przykład podając w sie leżące w gminie tatrzańskiej.
B. K a s p e r s k i (1966) badając w ielkość i stru ktu rę urządzeń w m iejscow ościach i regionach tu rystycznych stw ierdził różną skalę rozw oju tej funkcji. W yróżnił 4 ty p y miejscowości o funkcji w ypo czynkow ej: potencjalnej, ograniczonej, w okresie rozw oju oraz w y
kształconej. ,
A nalizując dotychczasow e definicje funkcji turystycznej, w ypo czynkow ej, czy obsługi przyjezdnych stw ierdzić można, iż obok roz bieżności w ystępują też pew ne cechy wspólne. Do jednostek przes trzennych (miejscowości, regionów) pełniących funkcję turystyczną zalicza się pow szechnie te, w k tórych tu ry sty k a stanow i jedną z form
działalności społeczno-gospodarczej, niezależnie od jej rangi ekono micznej i przestrzennej. Ranga i stopień rozw oju funkcji turystycznej mogą być bardzo zróżnicowane. W niektórych obszarach może być to funkcja o randze m iędzynarodowej, w innych o krajow ej, reg io nalnej bądź lokalnej. Je st to funkcja egzogeniczna, czyli przeznaczo na dla osób z zewnątrz, przebyw ających w obszarach turystycznych tylko czasowo. W odróżnieniu od innych funkcji (co jest jej cechą specyficzną) może ona być pełniona przez miejscowość bądź region czasowo, w określonych porach roku (sezonach). Pojaw ienie się funk cji turystycznej w danym Obszarze uzależnione jest od w alorów tu rystycznych (przyrodniczych, antropogenicznych) oraz zapotrzebow a nia społecznego na w ypoczynek i aktyw ne formy turystyki. Efektem w ykształcenia się funkcji turystycznej w jednostce przestrzennej jest zaw sze ruch turystyczny, którem u zazwyczaj tow arzyszy rozwój bazy
turystycznej oraz w zrost dostępności kom unikacyjnej.
N ależy podkreślić, iż ch arakter i forma funkcji turystycznej bardzo silnie związana jest z charakterem regionu geograficznego. Będzie się ona charakteryzow ała odmiennymi cechami w zależności od strefy krajobrazow ej, statusu praw nego terenu itd. Na przykład większość miejscowości i regionów turystycznych o rozw iniętej funkcji tu ry s tycznej zaliczana będzie do obszarów polifunkcyjńych, czyli takich, w k tó ry ch turystyka stanow i jedną z form działalności społeczno-eko nomicznej. N atom iast ośrodki sportów zimowych położone w ysoko w górach będą obszaram i monofunkcyjnymi, podobnie jak większość typow ych kąpielisk nadmorskich.
Zazwyczaj funkcja turystyczna jest funkcją dynam iczną, pow odu jącą rozwój tery to rialn y i ludnościow y jednostek przestrzennych, są jednak pew ne odstępstw a od tej reguły, dotyczą one zwłaszcza obsza rów praw nie chronionych, np. parków narodow ych, parków k ra jo brazow ych oraz rezerw atów . Może być rów nież przypadek zaniku funkcji turystycznej w ynikający np. z degradacji środowiska przyrod niczego, jak ma to m iejsce na polskim w ybrzeżu M. Bałtyckiego.
Identyfikacja miejscowości i regionów o funkcji turystycznej w y maga zastosow ania odpowiednich mierników. Muszą one być tak dob rane, aby możliwe było ich porów nyw anie zarów no w czasie, jak i w przestrzeni. Powinny być popraw ne z punktu w idzenia teo rety cz nego, czyli możliwe do zastosow ania w postępow aniu badawczym. Zestaw cech musi być tak dobrany, aby były one mierzalne, porów ny walne, możliwie syntetyczne, reprezentatyw ne oraz stabilne, tzn. 'tak ie , których w artości nie ulegają gw ałtownym zmianom. W dotych czasowych badaniach stosowano głów nie mierniki znane z analizy funkcjonalnej miejscowości i osiedli. W raz z rozwojem badań ilość
m ierników zwiększała się, przy rów noczesnych ich zm ianach jakościo wych. Brak jednak nadal jednoznacznie sprecyzow anych k ryteriów pozw alających w ystarczająco ściśle określić funkcję turystyczną jed nostek przestrzennych, szczególnie silnie daje się odczuć brak m ier nika syntetycznego. Stosowane dotychczas m ierniki, podzielić można na siedem podstaw ow ych grup:
1. W alory turystyczne, a zwłaszcza w alory środowiska przyrodni czego. Stosowane w tej grupie m ierniki m ają ogromną rozpiętość pod względem precyzji, poczynając od opisu (M. P a t e j u k 1974, A. M a t c z a k , A. S u l i b o r s k i 1984) poprzez najczęściej stosow aną boni- tację punktow ą (S. L e s z c z y c k i 1933, 1936, 1937a, b, A. B o g u c k a , S. M a ń k o w s k a , S. R o k i t a 1962, T. B a r t k o w s k i 1970) do ujęcia m odelow ego bądź w yliczenia w spółczynników atrakcyjności tu rystycznej (J. W a r s z y ń s k a 1971a, b, 1972a, fb, 1974).
2. Zagospodarow anie turystyczne. M ierniki tej grupy odnoszą się głów nie do analizy w ielkości bazy noclegowej, z rzadka uw zględnia ją pozostałe elem enty składow e zainw estow ania turystycznego. N aj częściej stosow any jest m iernik określający wielkość oraz strukturę bazy noclegowej w danym teren ie (M. J. M i l e s k a 1967, A. M a t c z a k , A. S u l i b o r s k i 1984, J. W a r s z y ń s k a 1985). Stosowano także przelicznik liczby miejsc noclegowych w stosunku do po w ierzchni, tzw. gęstość miejsc noclegow ych lub w odniesieniu do liczby stałych m ieszkańców (J. W a r s z y ń s k a 1985), bądź w po rów naniu do liczby miejsc gastronom icznych (M. W y s o c k a 1972). Przy badaniu obszarów w ypoczynkow ych strefy podm iejskiej A. M a t c z a k (1982) porów nyw ał stosunek licziby domów m ieszkalnych do letniskow ych. Dla regionów przygranicznych stosow ano jako m iernik funkcji turystycznej ilość przejść granicznych (T. J a r o w i e c k a
1975a).
3. Dostępność kom unikacyjna. Jest ona rozpatryw ana w zakresie możliwości dojazdów masowymi środkami transportu, z uw zględnie niem czasu dojazdu, częstotliwości kursów, gęstości sieci transporto w ej oraz stopnia "bezpośredniości dojazdu (D. P t a s z y c k a - J a c k o w s k a 1971, B. P r a ż a n o w s k i 1976, A. M a t c z a k 1982). .Analizowano także gęstość szlaków turystycznych, a w obszarach g ó r skich liczbo w yciągów narciarskich (P. P r é a u 1968, A. Z i e m i l - s k i 1973, B. B a r b i e r 1978, J. P. G u é r i n , H. G u m u c h a i n 1978).
4. W ielkość i stru ktura ruchu turystycznego. Jest to najbardziej rozbudow ana i różnorodna grupa m ierników funkcji turystycznej. G eo grafow ie najczęściej w yliczają tzw. osobodni lub osobonoclegi, czyli liczbę udzielonych noclegów (J. B r z o z o w s k i 1960, R, Ł a - z ą r e k
1964, J. L o b o d a 1971, J. W a r s z y ń s k a , A. J a c k o w s k i 1971, W. P h i l i p p 1975, J. W y r z y k o w s k i 1975, S. O s t r o w s k i 1976, S. S a c h a 1979, A. M a t c z a k , A. S u l i b o r s k i 1984). Sto sow ane jest także kryterium określające liczbę osób korzystających z bazy noclegowej oraz intensyw ność w ykorzystania miejsc noclego w ych (J. W a r s z y ń s k a 1985). N iektórzy autorzy wielkość ruchu turystycznego odnoszą do: liczby stałych mieszkańców (A. B o g u c k a 1971, A. M a t c z a k 1982, J. W a r s z y ń s k a 1985) lub pow ierzch ni (J. W a r s z y ń s k a 1985). A. M a t c z a k i A. S u l i b o r s k i (1984) jako m iernik stosują liczibę turystów w ciągu roku przypadają cych na 1 miejsce noclegowe. W nielicznych opracow aniach pow sta łych w oparciu o badania terenow e określono faktyczną wielkość ru chu turystycznego, tj. liczbę turystów , k tórzy w określonym przedziale czasowym odwiedzili badaną jednostkę przestrzenną (M. H o r n u n g 1979, A. M a t c z a k i A. S u l i b o r s k i 1984, J. F i s c h b a c h 1986). S. L i s z e w s k i (1987) w trakcie badań em pirycznych pro w a dzonych na Mierzei H elskiej dokonał pom iaru liczby osób przebyw a jących na plaży, analizuje ponadto podstaw ow e stru k tu ry dem ogra ficzne badanej populacji. S. L i s z e w s k i (1986, 1987) prowadził również pom iary natężenia ruchu samochodowego w różnych regio nach turystycznych. W innych pracach np.: S. O s t r o w s k i e g o (1976), S. S a c h y (1979), A. M a t c z a k a i A. S u l i b o r s k i e g o (1984), J. F i s c h b a c h a (1986) poza określeniem wielkości ruchu turystyczneqo także analizow ano w ybrane jego cechy strukturalne, takie jak: formy ruchu turystycznego, strukturę demograficzno-zawo- dow ą uczestników ruchu turystycznego, długość pobytu turystów w regionie, a także stopień znajomości tego obszaru oraz sezonowość ruchu turystycznego. Pozwoliło to na określenie selektyw ności funk cji turystycznej, w stosunku do jakich grun ludności dany obszar speł nia tę funkcję. W tej grupie m ierników badano również pochodzenie terytorialne turystów . O kreślane jest ono zarów no na podstaw ie m iej sca zamieszkania, jak i odległości od obszaru w ypoczynku (S. S a с h a 1979, A. M a t c z a k , A. S u l i b o r s k i 1984, J. F i s c h b a c h 1986, S. L i s z e w s k i 1986, 1987). Inni badacze (S. L e s z c z y c k i 1934, P. M a r i o t 1969, J. W a r s z y ń s k a 1974) w yznaczali strefy w ypo czynku dla poszczególnych jednostek osadniczych. 7 kolei P. M a r i o l (1969) i S. S a c h a (1969) w yliczali stosunek liczby tu rystów przy b y łych z danej miejscowości do ogólnej liczby jej mieszkańców.
5. W ielkość i sposób użytkow ania terenu. M iernik ten ma charak ter pow ierzchniow y i określa zarów no wielkość, jak i strukturę terenów turystyczno-w ypoczynkow ych (A. M a t c z a k 1982, A. M a t r z a k , A. S u l i b o r s k i 1984).
6. W ielkość dochodów uzyskiw anych z turystyki. M iernik ten sto sow any był najczęściej jako w spółczynnik dochodów z tu ry sty k i w ca łej strukturze dochodów ludności (A. J a c k o w s k i 1969, 1971, 1972, A. M a t c z a k , A. S u l i b o r s k i 1984, J. F i s c h b a c h 1985), jak również obrotów w handlu (W. J a k u b o w s k i 1970, G. G o ł e m b- s k i 1974, S. O s t r o w s k i 1976).
7. S truktura zawodowa ludności i w ielkość zatrudnienia. Jest ona tradycyjnie stosow ana w badaniach geograficznych nad funkcjam i róż norodnych jednostek przestrzennych. W przypadku badań funkcji tu rystycznej jej przydatność staje się ograniczona (A. B o g u c k a , S. M a ń k o w s k a , S. R o k i t a 1962, A. W e r w i e k i 1970, M. J e r- c z y ń s k i 1977).
3. F U N K C JA TURYSTYCZNA PA R K Ó W N A R O D O W Y C H I PROG RAM J E J B A D A N IA
W śród obszarów pełniących funkcje turystyczne szczególne m iej sce zajm ują obszary praw nie chronione, a zwłaszcza parki narodow e. O bejm ują one niew ielkie tylko części krajów , w Polsce jest to za ledw ie 0,4% powierzchni.
Głównym celem tw orzenia ich jest ochrona unikalnego środow iska przyrodniczego, w szystkie pozostałe cele realizow ane w tych obsza rach muszą być podporządkow ane funkcji w iodącej. Przyjm ując to p ryncypialne założenie należy uznać, iż turystyka, obok badań nauko wych i dydaktyki, stanow i jedynie funkcję uzupełniającą tych obsza rów. Pełnienie przez parki narodow e, położone w zróżnicowanych, a za razem najciekaw szych strefach krajobrazow ych, funkcji turystycznej uw arunkow ane jest przede w szystkim unikalnym i w aloram i środow iska przyrodniczego. K ontakt z naturalnym środowiskiem stw arza możli wość obcow ania z przyrodą, zaspokojenia potrzeb poznawczych, d y daktycznych, a także w ypoczynkow ych. Te niezaprzeczalne w alory przyrodnicze parków narodow ych ściśle korespondują ze w zrastają cym zapotrzebow aniem na w yjazdy turystyczne i w ypoczynkow e zgła szanym głównie przez m ieszkańców w ielkich miast. Istotnym elem en tem w pływ ającym na rozwój om aw ianej funkcji są też naw arstw iające się przez w iele la t trad y cje turystyki w regionach w ystępow ania w ięk szości parków narodow ych. N ie bez znaczenia jest tu rów nież fakt, iż parki narodow e obejm ują w Polsce obszary o deficytow ych (uni kalnych) krajobrazach, co pow oduje na ich teren ie silną k o n cen tra
cję funkcji turystycznej, bez możliwości jej deglomeracji.
C harakter i stopień rozw oju funkcji turystycznej uzależniony jest także, choć już w znacznie m niejszym stopniu, od zagospodarow ania
i użytkow ania turystycznego teren u oraz od dostępności kom uni kacyjnej.
Ruch tu rystyczny w obszarach praw nie chronionych w ystępuje w bardzo zróżnicow anych postaciach, przy czym preferow ane są w szel kiego rodzaju form y o charakterze poznawczym (M. B a r a n o w s k a - - J a n o t a 1977), choć niektórzy autorzy (J. W a r s z y ń s k a 1967) nie w ykluczają innych ich rodzajów. W ielu badaczy uważa, że teren y chronione, ze w zględu na szkodliwe oddziaływ anie ruchu turystycznego na przyrodę tak martwą, jak i ożywioną, pow inno ograniczać się tylko do turystyki krajoznaw czej. N atom iast całe zagospodarow anie wg tych koncepcji, w inno być zlokalizowane poza granicam i parków n a rodowych, w strefach ochronnych, pełniących rolę buforów zabezpie czających przed nadm ierną p resją turystyczną (T. B a r t k o w s k i 1980, D. P t a s z y c k a - J a c k o w s k a 1979). Przy założeniu atra k cyjnego zagospodarow ania tych stref w inny one zatrzym ać część ruchu turystycznego, któ ra do tej pory kierow ała się bezpośrednio do parków narodow ych (J. G a w ł o w s k a 1977).
W ystępow anie w ielu różnorodnych funkcji2 na niew ielkich obsza rach parków narodow ych prow adzi często do ich kolizji. N ajw iększa niezgodność w ystępuje m iędzy celami ochronnym i a gospodarczym i i turystycznym i. T urystyka, a zwłaszcza jej m asow e formy pow odują zanieczyszczanie pow ietrza i wody, hałas, zniszczenia szaty roślinnej, jej synantropizację, płoszenie zwierząt, zaśm iecanie terenu, erozję oraz denudację (A. J a g u s i e w i c z 1981, M. B a r a n o w s k a - J a n o t a
1986).
M. B a r a n o w s k a - J a n o t a (1986) uważa, iż tury sty k a n ega tyw nie oddziałuje na środow isko przyrodnicze, głównie ze w zględu na: niew łaściw e sposoby turystycznego użytkow ania, w prow adzanie n ie odpow iednich form ruchu turystycznego, przekraczanie chłonności tu rystycznej, zbyt duże i często niezgodne z celami i funkcjami parków narodow ych zagospodarow anie turystyczne.
T urystyka w parkach narodow ych, zdaniem badaczy zajm ujących się ochroną środow iska (K. A. W a k s m u n d z k i 1976, M. B a r a n o w s k a - J a n o t a 1986), pow inna być dalece ograniczona, dotyczy to głównie ograniczeń ilościowych, przestrzennych, a także czasowych. Sugestie te zgłaszane są, pomimo iż możliwości rozw oju funkcji tu ry stycznej w tych obszarach, poddaw anych ostrym reżimom prawnym, rio pow odują tak dużych przeobrażeń fizjonomicznych, jak ma to m iejsce w innych regionach kraju.
2 W n ie k tó ry c h p a rk a c h n a ro d o w y c h p o ja w ia ją się fu n k c je p ro d u k c y jn e i go sp o d arcze. J a k p o d a je K. B r o m e k (1967) B abiogórski P a rk N a ro d o w y sp ełn ia fu n k c je w z a k re s ie g o sp o d a rk i w o d n ej i le śn e j.
U znając za oczyw iste i udow odnione w ystępow anie funkcji tu ry stycznej w parkach narodow ych istotnym problem em staje się okre ślenie m etod jej badania. M ierników funkcji należy szukać w obrębie upraw ianych w spółcześnie kierunków badania geografii turyzm u. Je d nak wiele z nich, stosow anych przy identyfikacji funkcji turystycznej m iejscow ości czy regionów, nie może być adoptow anych dla badań prow adzonych w parkach narodow ych. Dotyczy to np. m ierników za trudnienia, pow ierzchniow ych i w ielu innych. Specyfika om awianego teren u pow oduje, iż .głów nym m iernikiem pozw alającym na identyfi kację funkcji turystycznej oraz stopnia jej rozw oju jest określenie w ielkości, stru ktury i zasięgu ruchu turystycznego. Ze w zględu na braki podstaw ow ych danych statystycznych w ym aga to prow adzenia badań terenow ych.
W ielkość m chu turystycznego pozwala określić znaczenie, a tym samym stopień rozw inięcia funkcji turystycznej parku narodow ego. Identyfikacja m iejsc stałego zam ieszkania przybyw ających turystów , czyli analiza ich zasięgu przestrzennego, daje możliwość określenia znaczenia tej funkcji. W oparciu o tak przeprow adzone badania można mówić o funkcji oraz znaczeniu: lokalnym , regionalnym , krajow ym lub m iędzynarodow ym danego obiektu turystycznego.
Badania struktur dem ograficzno-zawodowych turystów , a także stop nia zorganizow ania ruchu turystycznego określają selektyw ność funk cji w zakresie grup społecznych, dla których jest ona spełniana. Sto pień rozw oju funkcji turystycznej oraz jej specjalizację badać można analizując form y ruchu turystycznego. Z kolei analiza sezonowości św iadczy o ciągłości funkcji, w skazując czy jest to funkcja pełniona przez cały rok, czy tylko w w ybranych jego porach.
Obok ruchu turystycznego ważnymi dla identyfikacji funkcji tu ry stycznej parków narodow ych mogą być także inne m ierniki o kreśla jące np. w alory środow iska przyrodniczego, zainw estow anie tury sty cz ne oraz dostępność kom unikacyjna.
Jednym z podstaw ow ych elem entów badań funkcji turystycznej obszarów jest określenie w alorów środow iska naturalnego i ich ja kości. Je st to m iernik o tyle istotny, że parki narodow e obejm ują zawsze te re n y o najw yższej atrakcyjności przyrodniczej i krajobrazo wej. Bonitacji środow iska przyrodniczego można dokonać wg w szyst kich znanych z literatu ry metod, a w ybór najw łaściw szej uzależniony jest od strefy krajobrazow ej, w której prow adzone są badania.
Pełnienie funkcji turystycznej przez parki narodow e w yraża się także w charakterystycznym dla tych obszarów zainw estow aniu tu ry stycznym. M ierniki tego zagospodarow ani a mogą dotyczyć obiektów św iadczących usługi noclegow e i gastronom iczne, długości szlaków tu
rystycznych itd. N ależy jednak nadmienić, że w artość tego m iernika jest ograniczona, gdyż nie w szystkie parki narodow e posiadają odpo w iednio rozw inięte zainw estow anie turystyczne, co dotyczy zwłaszcza parków o m niejszych powierzchniach.
M ierniki dostępności kom unikacyjnej mogą być rozpatryw ane w dwóch w ym iarach: dostępności kom unikacyjnej parków z zewnątrz oraz możliwości poruszania się w obrębie tych przestrzeni chronionych.
Bardzo ograniczone znaczenie w przypadku badania parków n aro dowych ma stosow any pow szechnie przez geografów m iernik analizu jący stru kturę zatrudnienia ludności. T ereny praw nie chronione cha rakteryzują się niew ielką liczbą stałych mieszkańców, bądź zupełnym
ich brakiem. \
Cechami diagnostycznym i, które pozw alają na określenie relacji m iędzy funkcją turystyczną à ochronną parków narodow ych, mogą być: użytkow anie ziemi, w skazujące na przestrzenie udostępnione do p enetracji turystycznej oraz chłonność turystyczna tych obszarów po kazująca m iejsce i w ielkość kolizji m iędzy tymi funkcjami.
W iele z w yżej w ym ienionych m ierników uwzględnił w swojej dy sertacji doktorskiej G. R i c h e z (1986). N ależy podkreślić, iż praca G. R i с h e z a jest najpow ażniejszym studium geograficznym na te m at tu ry sty ki w europejskich parkach narodow ych. W p racy tej na tle szeroko omówionej sytuacji praw nej terenów chronionych an ali zow ane są w szelkie poczynania gospodarcze człowieka, a zwłaszcza związane z turystyką. Za najistotniejsze m ierniki funkcji turystycznej parków narodow ych autor uznaje: w alory przyrodnicze, zagospodaro w anie turystyczne oraz w ielkość i stru k tu rę ruchu turystycznego. W m iarę posiadanego m ateriału G. R i c h e z analizuje te elem enty w parkach narodow ych w ybranych krajów europejskich. N ależy n ad mienić, iż rozdział pośw ięcony polskim parkom narodow ym jest b a r dzo rozbudow any, a zwłaszcza szczegółowo zostały omówione proble my Tatrzańskiego Parku N arodowego.
G eografowie francuscy już od w ielu lat zajm ują się problem atyką turystyki w parkach narodow ych. O pracow ali oni liczne m onografie francuskich parków narodow ych, w których w iele uwagi poświęcili problem om związanym z eksploatacją turystyczną tych obszarów. Pu blikowali oni także prace dotyczące bezpośrednio ruchu turystycznego w parkach narodow ych, np. opracow ania C. A v o c a t (1977) i C. A v o c a t i M. T h é n o z (1981) dotyczące Parku N arodow ego Ecrins w Alpach.
Analiza funkcji turystycznej parków narodow ych pow inna opierać się, w m iarę możliwości, na badaniach em pirycznych m ających na celu
określenie w ielkości i stru k tu ry ruchu turystycznego, k tó ry traktow any jest jako głów ny m iernik tej funkcji.
Ruch tu rystyczny w inien być rozpatryw any wg czterech głów nych param etrów , tj. wielkości, sezonowości, zasięgu przestrzennego, a także struktur dem ograficzno-zawodow ych oraz stopnia zorganizow ania.
W yżej w ym ienione param etry ruchu turystycznego są uw arunko w ane w ielom a czynnikami, do głów nych zaliczyć należy: w alory i za gospodarow anie turystyczne, dostępność kom unikacyjna oraz prze szłość, trad y cje i folklor badanej jednostki przestrzennej. W dalszym toku prac badaw czych należy odpowiedzieć na pytanie: na ile poszcze gólne p aram etry ruchu turystycznego są uzależnione od w spom nianych czynników.
P IŚM IE N N IC TW O
A v o c a t C., 1977, Le Parc N a tio n a l des Êcrins, „E x trait du B ulletin d e la S ociété d es H a u te s-A lp e s".
A v o c a t C., T h é n o z M., 1981, Le fr éq u en ta tio n to uristiq ue du Parc N ati o n a l
des Ëcrins été 1979, Tirav. Scient. P arc N at. È crin s, n r 1, s. 221— 256.
B a r a n o w s k a - J a n o t a M., 1977, Z a s a d y w y k o r z y s t y w a n i a obsz a ró w c h ro n io
n y c h na cele re k r e a c ji i d o p u s z c z e n ie in n y c h fu n k c ji, In s ty tu t K ształto w an ia
Ś ro d o w isk a, K rak ó w . . '
B a r a n o w s k a - J a n o t a M., 1986, T u r y s t y k a na obsz arach p a r k ó w n a r o d o w y c h
i k ra j o b r a z o w y c h , „P roblem y T u ry sty k i" , n r 3/4, s. 37—44.
B a r b i e r B., 1978, S k i et station d e sports d 'h i v e r dans le m o n d , W ien , Studies in th e g e o g ra p h y of to u rism and re k re a tio n .
B a r t k o w s k i T., 1970, K s z t a łto w a n ie i ochrona śr odow iska, W arszaw a.
B a r t k o w s k i T., 1980, C zy p arki n a ro d o w e p o w i n n y b y ć m ie js c e m re kreacji, „ A u ra", n r 3, s. 8— 11.
B a u d - B o v y M., 1966, D efin icja za g o spodarow ania tu r y s ty c z n e g o , „R uch tu r y sty c z n y ", n r 2, s. 15— 32.
B e a u j e u - G a r n i e r J., C h a b o t G., 1971, Z a r y s geogralii miast, W a rszaw a. B e r e z o w s k i S., 1980, M e t o d y badań w geogralii e k o n o m ic z n e j , W a rsz a w a . B e i n e c k a r P., 1962, Die G efä h rd u n g des F r e m d e n v e r k h e r s durc h B e e in flu ss u n g
S ein er na tü r lich en Faktoren, „L an d esfo rsch u n g u nd L a n d esp la n u n g ", n r 6, s. 10— 24.
В o g u с к a A., M a ń k o w s k a S., R о к i t a S., 1962, S tu d i u m podziału f u n k c j o n a l n e
go, z i e m górskic h", „Z eszyty P ro b lem o w e P o stęp ó w N a u k R olniczych", n r 37, s .3 —44.
B o g u c k a A., 1971, Badania obszar&w r e k r e a c y j n y c h ziem k a r p a c k i c h woj. k r a
k o w s k i e g o po d k ą te m ich w y k o r z y s t a n i a dla r ó ż n y c h fo rm w y p o c z y n k u , „P ro
b lem y Z a g o sp o d a ro w a n ia Ziem G ó rsk ich ", n.r 9, s. 5— 35.
B r o m e k K., 1967, F u n k c je ter en u Regio nu Babio górs kie go. O pra co w a n ie do planu
z a gos podarow ania p r z e str ze n n e g o B abio górskie go Park u N a r o d o w e g o i jego st r e f y o chronnej, t. 4, K raków .
B r z o z o w s k i J., 1960, Kuch t u r y s t y c z n y w sc h r o n isk a c h tatrzańskich w 1958 roku, „Ruch T u ry sty c z n y ", n r 1, s. 61— 76,
' C o s t a J. F. da, 1957, C h r o ń m y eu r o p e j s k ie bogactw a l u r s y t y c z n e i u c z m y się
je p o znaw ać, „Ruch T u ry sty c z n y ", n r 1, s. 13— 16. Dictionnaire de la géographie, 1970, red . P. G eorgé, P aris.
F i s c h b a c h J., 1985, W y b r a n e p r o b l e m y t u r y s t y k i zagra n iczn ej w Hiszpanii, [w:]
P roble m y e k o n o m ic z n e i re gionaln e w s p ó łc z e sn e g o świa ta. M a te ria ły z konlerencjil,
Łódź, s. 55— 65.
F i s c h b a c l i J., 1986, W i e l k o ś ć i stru ktu r a ru chu t u r y s t y c z n e g o w B ieszczadzkim
Parku N a r o d o w y m , [w:] M e t o d y nauczania p r z e d m i o tó w g e o g ra lic zn y c h na k i e ru n k a c h t u r y s t y c z n y c h w y ż s z y c h uczelni, M a te ria ły z s em inar ium , Ja b ło n n a ,
s. 74—93.
F u l a r s k i M., 1935, Zagad nienia ruchu t u r y s ty c z n e g o , W a rszaw a.
G a w ł o w s k a J., 1977, G órskie parki na ro d o w e — c z y m są, a c z y m b y ć p o w in n y ,
vW ie rc h y ", s. 13— 20.
G o l e m b s k i G., 1974, W p ł y w ruchu tu r y s t y c z n e g o na i o r m y i m e t o d y działal
ności h andlu deta lic znego, „R uch T u ry sty c z n y ", n r 1, s. 89— 111.
G u é r i n J. P., G u m u c h i a n H., 1978, P ourquoi les sports d'hiver?, M y t h o l o
gies et pra tiq ues. (Inst. de G éogr. A lpine), G renoble.
H a r i r i s C. D., 1943, A Functional Cla ssilik atio n ol Cities in the U nited States, „ G e o g ra p h ic a l R eview ", s. 86—99.
H o r n u n g M., 1979, W o j e w ó d z t w o n o w o s ą d e c k ie ja ko teren in d y w i d u a ln e j , p r z y
j a z d o w e j t u r y s t y k i św ią t e c z n e j , „Z eszyty N au k o w e A W F " (K raków ), no: 18, s. 54— 73.
J a c k o w s k i A., 1969, P r z e p ł y w y p ie n i ę ż n e ja k o p r z y k ła d badań geograliczno-
-g o s podarczych (na p r z y k ła d z i e pow iatu N o w y Targ), ZN U J, P ra c e G eograficzne,
n r 2, s. 125— 147.
J a c k o w s k i A., 1971, W p ł y w t u r y s t y k i na k s z ta łt o w a n ie się d o c h o d ó w lu dności
p o w . N o w y Targ, „Folia G e o g ra p h ic a " , S eria G eogr.-O econ., n r 4, s. 93— 112.
J a c k o w s k i A., 1972, T u r y s t y k a ja k o e le m e n t gospodarki Podhala (Studium z g eo g rafii tu ry zm u ), D okum . Geogir., n r 6, s. 132— 136.
J a c k o w s k i A., 1981, T yp o lo g ia iu n k c j o n a ln a m ie js c o w o ś c i t u r y s t y c z n y c h (na p rz y k ład zie w oj. n o w o sąd eck ieg o ), K raków .
J a g u s i e w i c z A., 1981, T u r y s t y k a w parka ch n a r o d o w y c h , „P ro b lem y ” , n r 10, s. 37—40.
J a k u b o w s k i W ., 1970, O bsługa h a n d lo w a tu r y s t ó w i w c z a s o w ic z ó w , W a rsz a w a . J a r o w i e c k a T., 1975a, P ro b lem y ro z w o j u iu n k c j i t u r y s t y c z n y c h w górskic h o b
sz arach Karpat, „Z eszyty N a u k o w e A W F " (K raków ), n r 10, s. 5— 25.
J a r o w i e c k a T., 1975b, R o z w ó j i u n k c j i t u r y s t y c z n y c h w K arpatach, „Z eszyty P ro blem ow e P o stęp ó w N a u k R olniczych", n r 162, W a rsz a w a .
J a s i u l e w i c z M., 1981, Próba k la s y f i k a c j i lu n k c j o n a l n e j o b sz a ró w w i e j s k i c h w o
j e w ó d z t w a k o s z a liń s k ie g o , „S tu d ia i M a te ria ły . K o szaliń sk i O śro d e k N a u k o w y ",
n r 2.
J e r c z y ń s k i M., 1973, Z a gadnienie s p e c ja liza c ji b a z y e k o n o m i c z n e j w i ę k s z y ę h
m ia st w Polsce, „P race G eo g raficzn e", пт 97.
J e r c z y ń s k i М., 1977, F u n k c je i t y p y lu n k c j o n a ln e p o ls k ic h mia st (Zagadnienia
do m in a cji lu n k c j o n a ln e j ). S ta t y s t y c z n a c h a r a k t e r y s t y k a miast, W arszaw a.
K a s p e r s k i B., 1966, U rządzenia w y p o c z y n k o w e w p la n o w a n iu p r z e s tr z e n n y m .
U rządze nia za k w a te r o w a n ia . Urządze nia gastronom ic zne, „P race In s ty tu tu U rb an i
sty k i i A rc h ite k tu ry " , S eria P rac W ła sn y c h , n r 120.
K i e ł c z e w s k a - Z a l e s k a М., 1969, G eogralia osadnictw a, W a rszaw a.
K o s i ń s k i L„ 1952, S tr u k tu r a lu dności m a ły c h m ia st p ols kic h, „P race In s ty tu tu U rb a n is ty k i i A rc h ite k tu ry " , n i 1, s, 35— 43.
K o s i ń s k i L., 1954, Str u k tu r a lu d n o ś c i śred n ich i d u ż y c h m ia st p ols kich, „P race In s ty tu tu U rb a n is ty k i i A rc h ite k tu ry " , n r 1, s. 28—37.
K o s i ń s k i L., 1958, Zagadnie nia s t r u k t u r y f u n k c j o n a l n e j m ia st p ols kich, „P rzegląd G eo g raficzn y ", n r 1, s. 59—96.
K o s t i o w i c k i J., 1976, O b sza ry w i e j s k i e j a k o p rz e s tr z e ń w i e l o f u n k c y j n a . Za
gadnie nia b a d a w c ze i p la n isty c zn e , „P rzeg ląd G eo g raficzn y ", t. 48, n r 4, s. 601—
—611.
K o z i e ł R., 1978, Ty p o lo g i a f u n k c j o n a ln a m ie js c o w o ś c i w i e j s k ic h le g n ic k o -g ło g o w -
s k i e g o o k r ę g u m i e d z i o w e g o w 1970 ro ku, „A cta U n iv e rs ita tis W ra tis la v ie n s is " ,
P ra c e ln s t. G eo g rafii, ser. B, n r 2, s. 51—58.
L e s z c z y c k i S., 1933, R uch l e t n i s k o w y na Podhalu, Pam . Pol. Tow . Baln., t. 12, s. 246—251.
L e s z c z y c k i S., 1934, Badania nad s tre fą w p ły w ó w p o s z c z e g ó ln y c h u zd r o w isk , „ W iad o m o ści G e o g raliczn e", t. 12, n r 10, s. 85.
L e s z c z y c k i S., 1936, Badania nad r u c h e m l e t n i s k o w y m na Podhalu, P rzegl. Z drój. K ąpiel, i P rzew ód. T u ry st., t. 25, n r 3, s. 25— 28.
L e s z c z y c k i S., 1937a, P odhale j a k o region u z d r o w i s k o w y , K raków .
L e s z c z y c k i S., 1937b, Z agadnie nia geogra fii t u r y z m u , „W iad o m o ści G eo g raficzn e", t. 15, n r 3/4, s. 82—87.
L e s z с z у с 1: i S., 1939, P o d s ta w y go sp o d a r ki u z d r o w i s k o w o - l e t n i s k o w e j w K arpa
tach, „R ocznik Ziem G ó rsk ich ", s. 60— 118.
L e w i ń s k i S., 1966, D o ja z d y do p r a c y j a k o e le m e n t ty po lo g ii miasta, „P rzegląd G eo g raficzn y ", n r 4, s. 715— 724.
L i e n a u C., 1970, S c h e m a t te r m i n o lo g i c z n y dla g eograficznego ujęcia osiedli w i e j
skich, Przeg. Z agr. Lit. Geog:r., n r 2, s. 40—81.
L i s z e w s k i S., 1986, F u n k c ja t u r y s t y c z n o - w y p o c z y n k o w a B ie sz c za d ó w Polskich w ś w ie t le a n a li z y ru c h u ludzi i p o ja z d ó w . R eferat w y g ło szo n y n a sem in ariu m n t. „ O sad n ictw o tu ry sty c z n o -w y p o c z y n k o w e ", L esko 1986, m aszy n o p is w Z akł. G eo g rafii M iast i T u ry zm u U n iw e rsy te tu Ł ódzkiego.
L i s z e w s k i S., 1988, F u n k c ja o s a d n ic tw a n a d m o r s k i e g o w ś w ie t le a nalizy ruchu
tu r y s ty c z n e g o . P r z y k ł a d M ierzei H e lsk ie j, A c ta U niv. Lodz., T u r’yzm 4.
Ł o b o d a J., 1971, Z agadnie nia ru ch u t u r y s t y c z n e g o w schr o n iska ch , d o m a c h w y
c i e c z k o w y c h oraz h otelach K a r k o n o s z y i K o tl in y J e le n io g ó r s k ie j, „P ro b lem y Z a
g o sp o d a ro w a n ia Ziem G ó rsk ich ", n r 9, s. 37— 63.
Ł o b o d a J., W y r z y k o w s k i J., 1971, W y b r a n e p r o b l e m y m e to d o lo g i c z n e h ie
rarchizacji m ie js c o w o ś c i t u r y s t y c z n y c h i w ę z ł ó w k o m u n i k a c y j n y c h na p r z y k ła d z i e r egionu k a r k o n o s k ie g o , „P ro b lem y Z a g o sp o d a ro w a n ia Ziem G ó rsk ich ", n r 9, s. 65—98.
Ł a z a i r e k R., 1964, Ruch t u r y s t y c z n y w 49 m ie js c o w o ś c ia c h t u r y s t y c z n y c h w Polsce w o k r e s ie od 14 V do 16 IX 1963 ro k u , „R uch T u ry s ty c z n y 1', n r 1, s. 31— 119. M a i k W ., 1976, A n a li z a fu n k c j o n a ln a sieci o sa d n ic ze j p o dregionu kalisko -o s tro w -
skieg o , ZNU AM , S eria g e o g raficzn a, n r 11.
M a i i o t P., 1969, Pries torove a s p e k t y c e s t o v n e h o ru c h u a o lA z k y g ra v ita c n e h o za-
z e m ia n ä v s t e v n y c h m ie st, G eogr. C asopis., t. 21, n r 4.
M a r k o v i c S., Q u e lq u e s aspects structu rale s c o n cern a n t l ' a m é n a g e m e n t d e la st a
tion de tourism e, S ém in air e de r ech er ch es to uristiq ues, U IO O T, P ra q u e .
M a t c z a k A., 1982, F u n k c ja w y p o c z y n k o w a s t r e f y p o d m i e j s k i e j Łodzi, m aszynopis, w Z akł. G eo g rafii M iast i T u ry zm u U n iw e rsy te tu Ł ódzkiego.
M a t c z a k A. , S u l i b o r s k i A., 1984, F u n k c ja tu r y s t y c z n a regionu Z bio rnik a
M a t c z a k A., 1983— 1934, D ostę pność k o m u n i k a c y j n a te r e n ó w w y p o c z y n k o w y c h
w stre fie p o d m ie js k ie j Łodzi, „P rzegląd E konom iczno-S połeczny m. Łodzi” , пт 9,
s. 113— 125.
M i l e s к а М. I., 1963, Reg io n y t u r y s t y c z n e Polski. Sta n o b e c n y i p o te n c ja ln e w a
ru n ki ro z w o j u , „P race G eo g raficzn e", n r 43.
M i l e s k a М. I., 19G7, K la s y f ik a c j a m ie js c o w o ś c i t u r y s t y c z n y c h , „Z iem ia", s. 246— — 257.
O s t r o w s k i S., 1976, Ruch t u r y s t y c z n y w Polsce, W a rsz a w a .
P a t e j u k М., 1974, O cena p r z y d a tn o śc i śr o d o w iska geografic znego do fu n k c j i w y
p o c z y n k u (p r zy k ła d A u g u s t o w a i jeg o rejonu), „M iasto", n r 3, s. 10— 15.
P h i l i p p W., 1975, Str u ktu ra oaz у n o c le g o w e j i je j w y k o r z y s t a n i e w trze ch p o
wia tach w o j e w ó d z t w a k r a k o w s k i e g o : m y ś le n i c k im , li m a n o w s k i m , s u s k im , „Ze
sz y ty N a u k o w e A W F" (K raków ), n r 10, s. 104— 114.
P r a ż a n o w s k i B., 1976, A n a liza i ocena p ołą czeń k o l e j o w y c h o b s ł u g u ją c y c h g łó w n e r e j o n y t u r y s t y c z n o - w y p o c z y n k o w e w Polsce, „B iuletyn In fo rm a c y jn y In
s ty tu tu T u ry sty k i" , n r 1(29), s. 23— 40.
P i r e a u P., 1968, Essai d 'u n e ty p o l o g ie des stations de sp orts d 'h i v e r dans les A lp e s
du Nort, „Retvue d e G eo g rap h ica A lpine", n r 1.
P t a s z y c k a - J a c k o w s k a D., 1971, D ostę pność k o m u n i k a c y j n a te r e n ó w t u r y s t y k i
p o b y t o w e j woj. k r a k o w s k i e g o , „F olia G e o g rap h ica", S eria G eogr.-O econ., t. 4,
s. 63—92.
Г t a s z у с к ar- J а с к о w s к a D., 1979, T u r y s t y k a w re z e r w a ta c h p r z y r o d y , „A ura", n r 4, s. 9— 11.
R a j m a n J., 1965, U p r z e m y s ło w i e n ie a p r z e m i a n y Iu d noś ciow o-osadnicze w oj. op o l
sk i e g o (In sty tu t Ś ląski w O polu), K atow ice.
R a j m a n J . r 1972, K la sy fik a c ja typ o lo g icz n a miast i osiedli m ie js k ic h aglo meracji
G órnośląskiego O k rę g u P r z e m y s ł o w e g o , „Folia G e o g ra p h ic a " , S eria G eogr.-O econ.,
t. 5, s. 23— 38.
R i c h c z G., 1986, Parcs N a ti o n a u x el tbursim e en Europa, L 'U n iv ersite d A ix -M a r- se ille II.
S a c h a S., 1978, Organizacja p rz estr zen n a ruchu t u r y s ty c z n e g o i j e j u w a r u n k o w a
nia, „Z eszyty N a u k o w e A W F " (K raków ), n r 16, s. 208—213.
S a c h a S., 1979, R u ch t u r y s t y c z n y w regionie n o w o s ą d e c k im , „Z eszy ty N a u k o w e A W F" (K raków ), n r 18, s. 25—53.
S t o l a W ., 1978, Próba k la s y fi k a c ji fu n k c j o n a l n e j obsz a ró w w ie j s k ic h s t r e fy p o d
m i e j s k i e j W a r s z a w y , A rchiw um P ro b lem u M ięd z y re so rto w e g o , I. 28.
S t o l a W ., 1982, K la s y f ik a c j a f u n k c j o n a ln a obsz a ró w w i e j s k i c h Polski, „P rzegląd G eo g raficzn y ", t. 54, n r 4, s. 427— 452.
S t a l s k i M., 1973, P rzes trz enne a s p e k t y z a gos podarow ania tu r y s ty c z n e g o , „S ludia „KPZK PA N ", t. 41.
S u l i b o r s k i A., 1976, Z m ia n y f u n k c j i miast w o j e w ó d z t w a ł ó d z k ie g o w la tach
1960— 1970, Łódź, m aszy n o p is.
S u l i b o r s k i A., 1983, N i e k t ó r e p r o b l e m y badań f u n k c j i m ia sta w ś w ie t le p o d
s t a w o w y c h za ło że ń k o n c e p c j i s y s t e m o w e j , A c ta U niv. Lodz., F olia g e o g rap h ica,
n r 2, s. 3— 16.
T i y b o w s k a E., 1938, Pojęci e m ie js c o w o ś c i tu r y s t y c z n e j w u s t a w o d a w s t w ie nie
m ie c k i m , „T uryzm P o lsk i", n r 7—8, s. 108— 110.
W a k s m u n d z k i K„ 1976, Parki n a r o d o w e — p r o b l e m y w y b r a n e , „Z eszyty N a u k o w e S to w arzy szen ia PA X ", n r 1— 2, s. 10—23.
W a r s z y ń s к a J., 1967, F u n k c ja t u r y s t y c z n a o b sz a ró w p o ło ż o n y c h w obrębie o tu l in y
Babio górskie go Park u N a r o d o w e g o , O pra co w a n ie do pla nu zagos p o d a ro w a n ia p r z e str ze n n e g o BgPN oraz je g o s t r e f y och ro n n ej, K raków .
W a r s z y ń s k a J., J a c k o w s k i A., 1971, T u r y s t y k a w r egionie k r a k o w s k i m , „ N au k a dla' w sz y stk ic h ", n r 152, K rak ó w .
W a r s z y ń s k a J., 1971a, W a l o r y z a c j a m ie js c o w o ś c i z p u n k t u w id ze n ia a t r a k c y j
ności t u r y s t y c z n e j (zarys m e to d y ) , Z N U J, P race G eo g raficzn e, n r 27.
W a r s z y ń s k a J., 1971b, W a l o r y z a c j a m ie js c o w o ś c i p o w ia tu ż y w i e c k i e g o z p u n k t u
w idzenia a tr a k c y jn o ś c i tu r y s t y c z n e j , „F olia G e o g rap h ica", Soria G eogr.-O econ.,
t. 4, s. 113— 136.
W a r s z y ń s k a J., 1972a, O cena ś r o d o w i s k a n a tu r a ln eg o po w . ż y w i e c k i e g o pod
w z g l ę d e m s e z o n o w o ś c i i lo r m ru ch u tu r y s ty c z n e g o , „C zasopism o G eo g raficzn e",
t. 43, n r 2, s. 171— 190.
W a r s z y ń s k a J., 1972b, O cena w a lo r ó w t u r y s t y c z n y c h m ie js c o w o ś c i p o ło ż o n y c h
w d o rz e c zu Białej D u n a jco w ej, ,,Folia G eo g ra p h ic a " , S eria G eogr.-O econ., t. 5.
s. 121— 148.
W a r s z y ń s k a J., 1974, O cena z a s o b ó w ś r o d o w i s k a natu raln ego dla p o tr ze b t u r y
s t y k i (na p r z y k ł a d z i e w oj. k r a k o w s k i e g o ) , ZN U J, n r 350, P ra c e G eo graficzne,
n r 36.
W a r s z y ń s k a J., J a c k o w s k i A., 1978, P o d s ta w y geografii tu r y z m n , W a rs z a w a . W a r s z y ń s k a J., 1985, Fu n kcja t u r y s t y c z n a Karpat Polski ch , „F olia G e o g ra p h ic a " ,
S eria G eogr.-O econ., t. 13, s. 79— 104.
W e e b J., 1959, Basic c o n c e p ts in the analy sis oi sm all urban ce n te rs of M innesota, A nn. A ssoc. Am. G eogr., n r 49.
W e r w i c k i A., 1970, R o z w ó j mia st i osiedli m ie js k ic h ja k o w y r a z pełn ienia ich
fu n k c ji, „P rzegląd G eo g raficzn y ", n r 2, s. 267— 281.
W y s o c k a M., 1972, „Z a m kn ięta " t u r y s t y c z n a baza gastronom ic zna, „Ruch T u ry sty c z n y ", n r 1, s. 59—70.
W y r z y k o w s k i J., 1975, O cena a k tu a l n e g o w y k o r z y s t a n i a obsz a ró w z walo ram i
w y p o c z y n k o w y m i , W ro cław . .
Z i e m i l s k i A., 1973, Sta cja sp o r tó w z i m o w y c h w krajach a lp ejskich. S tu d i u m
z za g a d n ień pla n o w a n ia p rz e s tr z e n n e g o i zagos p o d a ro w a n ia tu r y s t y c z n e g o w gó
rach, W arszaw a.
,M gr J a ro s ła w F isc h b a c h
Z ak ład G eo g rafii M iast i Tuiryzmu In s ty tu tu G eo g rafii E konom icznej i O rg a n iz a c ji P rz e s trz e n i UŁ al. K ościuszki 21
90-418 Łódź
RÉSU M É
P o u r les b eso in s d es re c h e r c h e s g é o g ra p h iq u e s le te rm e „fo n ctio n " a é té ad o p té v e rs la fin d u X IX èn' e siècle. En 1981, F. R atzel le p re m ie r a e m p lo y é la fo rm u le: fo n c tio n d ’u n e v ille . D ans les re c h e rc h e s su iv a n te s c o n c e rn a n t les fo n ctio n s des u n ité s sp a tia le s, c 'e st la d é c o u v e rte du rô le sp é c ifiq u e d 'u n e lo c a lité ou d 'u n e ré g io n d an s l'e s p a c e s o c ia le e t éco n o m iq u e qui e st d e v e n u u n d e v o ir p rim o rd ial. P u isq u e ce rô le d o it d é m o n tre r q u e lle s fo n ctio n s so n t rem p lies p a r la localité, le te rra in , la ré g io n d an s to u te le ré p a r titio n d es d e v o irs so c ia u x et éco n o m iq u es du pays.
W p ły n ę ło : 30 m a rc a 1988 r.
Les re c h e rc h e s s u r la fo n ctio n en g é o g ra p h ie sont fa ite s su r les te rra in s diffé re n ts du p o in t de v u e d 'e s p a c e e t de q u a lité . Les é la b o ra tio n s se .rap p o rtan t à la fo n c tio n d es u n ité s d e c o lo n isa tio n e t su rto u t des te r ra in s u rb a in s so n t p réd o m i n a n te s . C e p e n d a n t c elles qui c o n c e rn e n t l'a n a ly s e de la fo n ctio n ag rico le, in d u s trie lle ou to u ristiq u e n e so n t p a s ra re s.
Les .recherches su r la fo n c tio n to u ris tiq u e des lo c a lité s et des te r ra in s in itié e s d ans les a n n ées 30 de n o tre siècle se so n t d é v e lo p p é e s su r u n e plus g ra n d e éc h e lle d an s les d e rn iè re s an n ées. C e p e n d a n t ju s q u 'à p ré s e n t on n 'a pas ré u s si à é la b o re r u n e d éfin itio n , u n iv e rse lle m e n t o b lig ato ire, de la fonction to u ristiq u e .
S elon l'auteinr, le s u n ité s sp a tia le s re m p lis s a n t le u r fo n ctio n to u ristiq u e so n t celles, d an s le sq u e lle s le to u rism e c o n stitu e u n e des form es dte le u r a c tiv ité so ciale e t éco n o m iq u e in d é p e n d a m m e n t de le u r im p o rta n c e s p a tia le e t éco n o m iq u e. C 'e st une fo n ctio n ex o g èn e, d o n c d e stin é e p o u r le s g ens du d eh o rs. Elle diffère d 'a u tr e s fo n ctio n s, c a r e lle p e u t ê tre re m p lie pair u n e lo c a lité ou u n e ré g io n te m p o re lle m e n t ou en saiso n s d éfin ies d e l'a n n é e .
L 'a p p a ritio n d e la fo n ctio n to u ris tiq u e su r u n te r ra in d o n n é d é p e n d a v a n t to u t des v a le u rs to u ristiq u e s , a in si q u e de la d e m a n d e so c ia le de re p o s et d e a c tiv e s d u to u rism e. La fo rm atio n d e c e tte fo n ctio n e n tr a în e to u jo u rs le m o u v e m e n t to u r i stiq u e a cco m p ag n é de d é v e lo p p e m e n t de la b a se d e co u c h a g e e t d 'a c c ro isse m e n t de l'a c c e s sib ilité a u x m o y en s d e tra n s p o rt. D ans les e la b o ra tio n s c o n c e rn a n t la fo n ctio n to u ris tiq u e des u n ité s sp a tia le s p lu s ie u rs é ta lo n s ont é té ap p liq u és. P arm i eu x il fa u t c ite r sep t g ro u p e s e sse n tie ls; v a le u rs to u ristiq u e s , am é n a g e m e n t to u r is ti que, a c c e ss ib ilité au x m o y en s de tra n sp o rt, g ra n d e u r et s tru c tu re du m o u v em en t to u ristiq u e , g ra n d e u r d u te r ra in e t le m o y en d e l'u tilise r, g ra n d e r des те/venus du to u rism e, s tru c tu r e p ro fe ssio n n e lle e t g ra n d e u r de l'o c c u p a tio n d an s la ré g io n to u ristiq u e .
P arm i les te rra in s re m p lissa n t le u r fo n ctio n to u ristiq u e , le rôle p a rtic u lie r est jo u é p a r ceu x , p ro té g é s p a r v o ie d e ju s tic e : les p arcs n a tio n a u x a v a n t to u t. A y a n t les plus h a u te s v a le u rs du m ilieu n a tu re l, ils o ccasio n n em t de g ra n d e s m ig ra tio n s to u ristiq u e s. En P o lo g n e les p arcs c o n stitu e n t se u le m e n t 0,4% d e la s u p e r ficie du p a y s; ils o c c u p e n t des te rra in s au x p a y sa g e s u n iq u es, donc la fo rte c o n c e n tr a tio n d e la fo n c tio n to u ris tiq u e y a lieu , la p o ssib ilité d e d é sa g ré g a tio n étant,
trè s lim itée. \
L 'étu d e de la fo n ctio n to u ristiq u e des p a rc s n a tio n a u x est e n tr a v é e à c au se du m a n q u e d e d o n n é e s s ta tistiq u e s. C ela c o n tra in t à fa ire d es m e su ra g e s e t des o b se rv a tio n s 'sur le te rra in . En ce cas, l'é ta lo n e ss e n tie l c 'e st le m o u v em en t to u r i stiq u e, sa g ra n d e u r, son c a ra c tè re sa iso n n ie r, au ssi b ien que les s tru c tu re s d ém o g ra p h iq u e s e t p ro fe ssio n n e lle s e t les lieu x d 'h a b ita tio n c o n sta n te . Les a u tre s é ta lo n s ont la v a le u r p lu s lim itée v u le m a n q u e d es in v e stisse m e n ts to u ristiq u e s e t des lie u x d 'o c c u p a tio n d a n s de n o m b re u x p arcs n a tio n a u x .
T ra d u it p a r L ucjan K ow alski
SUM M ARY 1
T he term „fu n ctio n " w as a d o p ted fo r p u rp o se s of g e o g ra p h ic a l stu d ie s at th e en d of th e la st c e n tu ry . In 1891, F. R atzel w as th e first to u se th e term „tow n's fu n ctio n ". T he m ain ta s k of furthe^ stu d ie s on fu n ctio n s of sp a tia l u n its w as to d e te rm in e a specific ro le of a lo c a lity , re g io n o r a re a in th e so cio-econom ic space.
T his ro le is to p o in t o u t w h at fu n c tio n s are p e rfo rm ed b y a g iv e n lo cality , reg io n , o r a re a in th e e n tire sy s te m of th e c o u n try 's so cio -eco n o m ic task s.
The stu d ie s of fu n ctio n s in g e o g ra p h y a re c o n d u c te d on s p a tia lly an d q u a lita tiv e ly d iffe re n tia te d a re a s . T h e re p re d o m in a te stu d ie s co n c e rn in g fu n c tio n s of s e ttle m en t units, a n d e sp e c ia lly u rb a n a re a s , but w e c a n also find stu d ie s d e a lin g w ith an a ly s is of a g ric u ltu ra l, in d u s tria l and to u ris t fu n ctio n s of d iffe re n t g e o g ra p h ic a l reg io n s.
T he stu d ie s of to u r is t fu n c tio n s of lo c a litie s an d a re a s in itia te d in th e th irtie s of th e p re s e n t c e n tu ry w ere e x p a n d e d on a wideir iscale in th e la st s e v e r a l y ears. H o w e v e r, it h a s p ro v e d im p o ssib le till n o w to e la b o ra te a sin g le a n d co m m only b in d in g d efin itio n of th e to u ris t function.
A cco rd in g to th e a u th o r, w e can sp e a k ab o u t sp a tia l u n its p erfo rm in g th e ir to u r is t fu n c tio n w h e n to u rism c o n stitu te s in th em o n e of form s of th e socio- -econom ic a c tiv ity irre s p e c tiv e of its s p a tia l and econom ic ra n k . It is an e x o g en o u s fu n ctio n , i.e. a fu n c tio n o rie n te d a t p e rs o n s „from o u ts id e " . U n lik e o th e r fu n ctio n s, it m ay be p e rfo rm ed by a lo c a lity o r a re g io n te m p o ra rily , in d e fin ite seaso n s of th e y e a r. A p p e a ra n c e o f - th e to u ris t fu n c tio n on a g iv e n a re a is m a in ly d e p e n d e n t on its to u r is t a ttra c tio n s an d also on th e so c ia l d e m a n d for re c re a tio n and a c tiv e form s of to u rism . O n th e o th e r h an d , an effect of d e v e lo p m e n t of th is fu n ctio n is a lw a y s th e to u ris t traffic, w h ich is u s u a lly a cco m p an ied by e x p a n sio n of a c c o m o d a tio n c a p a c itie s, as w ell as b y im p ro v e d tr a n s p o rt a c c e ss ib ility of a g iv e n lo c a lity o r re g io n . In th e p re v io u s stu d ie s co n c e rn in g th e to u ris t fu n c tio n of sp a tia l u n its, th e r e w e re a p p lied m an y d iv e rs e m e a su re s. T h ey m a y be classified in th e ir se v e n m ain g ro u p s, i.e. m e a s u re s re fle c tin g : to u ris t a ttra c tio n s, to u ris t d e v e lo p m e n t of a lo c a lity of reg io n , th e ir tr a n s p o rt a c c e ssib ility , size an d s tru c tu r e of to u ris t traffic, size a n d m ode of la n d u se, v o lu m e of incom es o b ta in e d from tourism , an d o cc u p a tio n a l s tru c tu r e an d v o lu m e of e m p lo y m en t in to u ris t reg io n s.
A m ong a re a s p erfo rm in g th e to u rist fun ctio n , a sp e c ia l p la c e is h eld by le g a lly - -p ro te c te d a re a s , an d e s p e c ia lly by n a tio n a l pairks. A s a re s u lt of th e h ig h e s t a ttra c tio n s of th e n a tu r a l e n v iro n m e n t offered b y them th e y w itn ess h u g e to u rist m ig ra tio n s. In P oland, n a tio n a l p a rk s o c c u p y b a re ly 0.4% of th e c o u n try 's are a . T h e y often en co m p a ss a re a s p o ssessin g d eficit o r u n iq u e la n d sc a p e s. C o n se q u e n tly , th e y a re c h a ra c te riz e d b y a stro n g c o n c e n tra tio n of th e to u rist fu n c tio n an d a v e ry lim ited p o ss ib ility of its d e g lo m e ra tio n .
T h e stu d ie s on th e to u ris t fu n c tio n of n a tio n a l p a rk s a re m ain ly h a m p e re d by la c k of sta tis tic a l d a ta , w h ich n e c e s s ita te s field stu d ie s an d o b se rv a tio n s . T he m ain m e a s u re in th is c ase is to u ris t traffic, its size, s e a s o n a lity , d e m o g ra p h ic -o c c u p a tio n a l stru c tu re , a n d to u r is ts ’ p la c e of p e rm a n e n t re s id e n c e . T he re m a in in g indiices are of le s s e r v a lu e du e to a b se n c e of to u ris t facilities and jo b s in m an y n a tio n a l p ark s.
