A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 125, 1992
Ja ro s ł a w Marczak*
FORMY FINANSOWANIA SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO
Jednym z f i l a r ó w gospodarki finan so w ej s z k o ln ic tw a zawodowego są formy jego finan so w an ia. Odpowiedź na p y t a n i e , czy a k t u a l n i e formy te w s z k o l n i c t w i e są odpowiednie i dostosowane do potrzeb wymaga przeprowadzenia oceny tych form. Jednakże n ie byłoby to w y s t a rc z a ją c e , gdyby tę a n a li z ę pozostawić bez właściw ego o d n ie s i e n i a teo retyczneg o . Wydaje s i ę , że mogą nim być różne, z g ł a szane w l i t e r a t u r z e , propozycje reformy form fin a n so w an ia .
W aktualnym system ie finansowania s z k o ln ic tw a zawodowego f o r my finansowania są ś c i ś l e związane z metodą finansow ania podmio towego. W stosunku do s zk o ln ic tw a zawodowego k u ra to r y jn e g o wy mienić należy jednostkę budżetową oraz gospodarstwo pomocnicze i śro d ki s p e c j a l n e . Natomiast w przypadku s z k o ln ic tw a p r z y z a k ła d o wego trudno mówić o j a k i e j ś " k l a s y c z n e j " form ie. S t r u k t u r a o rg a n iz a c y jn a uzależniona j e s t od p r z e d s i ę b io rs t w a , przy którym funk c jo n u je s z k o ła .
1. JEDNOSTKA BUDŻETOWA
S zk o lnictw o zawodowe, tak ja k większość d z i a ł a l n o ś c i w s f e rze n i e m a t e r i a l n e j , z o s ta ło zorganizowane w je d n o s t k i budżeto we1.
♦
Dr, adiunkt w Z a k ła d z ie Finansów Lokalnych Kated ry Finansów i Bankowości UL.
1
J . K a 1 e t a, Gospodarka budżetowa, PWE, Warszawa 1986, s. 80.Finansowanie szko ln ictw a zawodowego w formie jednostek budże towych pociąga za sobą określone konsekwencje. Istotnym problemem j e s t powiązanie k s z t a ł t u organizacyjnego szk o ln ictw a z formą gos podarki budżetowej, w tym przypadku - jednostką budżetową. Chodzi tu w głównej mierze o sa/nodzielność finansową szkół lub zespołów szkół zawodowych.
Poszczególne szkoły zawodowe, n ie zorganizowane w zespoły-s z k ó ł, mogą pozespoły-siadać zespoły-samodzielność finanzespoły-sową w przypadku
prowadze-2
nia warsztatów wyodrębnionych w gospodarstwo pomocnicze . Szkoły samodzielne pod względem f i n a ł o w y m i organizacyjnym u r z e c z y w is t n i a j ą zasadę, według k t ó r e j " u s ta lo n y dla danej je d n o s tk i o r g a n i z a c y jn e j r o z d z ia ł powinien obejmować c a łą j e j d z i a ł a l n o ś ć " 3, in a c z e j rzecz ma
3
i ę w przypadku zespołu szkó ł. W ramach zespołu szkół zawodowych d z i a ł a j ą różnorodne s z k o ły , któ re są o b ję te r ó ż nymi rozdziałam i budżetowymi. J e ż e l i uznać, że zespół szkół j e s t jednostką o r g a n iz a c y jn ą4
to zasada powyższa j e s t naruszona. Ma to określone s k u tk i tak na e ta p ie planowania, ja k1
wykonania.W uzasadnionych przypadkach przewiduje s i ę I s t n i e n i e k i l k u ro z działów budżetowych dla danej je d n o s tk i o r g a n i z a c y jn e j, le c z wów czas dodatkowe r o z d z ia ły mają c h ara k te r przedmiotowy'*. Natomiast w zespołach szkół zawodowych mamy do c z y n ie n ia z w i e l o ś c i ą roz działów podmiotowych ( i ewentualnie jednym przedmiotowym - s t y pendia i i n t e r n a t y ) . Wobec togo "Ew idencja nakładów jako podstawa planowania i r e a l i z a c j i budżetu prowadzona j e s t dla każdego ro z d z i a ł u o d d z ie ln i e . Oznacza to, że w p raktyce planowania 1 r e a l i z a c j i budżetu n ie i s t n i e j e w o d n ie s ie n iu do zespołu szkół zawodo
O
Por. W. C z a j c z y r i s k i , Organizacyjne i ewidencyjne uwarunkowania procesu finansowania szk o ln ictw a zawodowego, [w :] Z zagadnień finansowania rozwoju społeczno-gospodarczego, red. J . C h e c h l i ń s k i , "Acta U n iv e r š i t a t i s L o d z ie n s ls " 1986, F o l i a oeconomica 50, s. 110.
3
K a 1 e t a, G o s p o d a rk a ..., s. 102; por. także J . C e w e, Zasady systemu budżetowego oraz gospodarki finansow ej jednostek i zakładów budżetowych, Stowarzyszenie Księgowych w P o l s c e , Warsza wa 1975.4
Przemawia za tym bardzo w ie le elementów: wspólna d y r e k c ja , jedna kadra, n a u c z y c ie ls k a , jedna obsługa i a d m in is t r a c j a oraz w zdecydowanej w iększo ści l o k a l i z a c j a w jednym o b i e k c i e , często z warsztatami szkolnymi.wych jako podmiotu gospodarowania, a można mówić j e d y n ie o suma rycznym budżecie » c z ę ś c i « , tzn. rozdziałów budżetowych. Daje to w konsekwencji stosunkowo dużą swobodę w p r o c e s ie planowania i su marycznego budżetu zespołu s z k ó ł. Swoboda n ie oznacza jednak sama przez s i ę r a c jo n a l n o ś c i gospodarowania, powstaję bowiem m ożliwości dokonywania przez d y re k c ję zespołu szkół manewrów, n i e s t e t y t y l k o q u a s i- o p ty ro a liz u ją c y c h "6. "O p ty m a liz a c ja " ma m ie js c e na e t a p ie planowania i r e a l i z a c j i budżetu. ' W tym pierwszym przypadku zespół tak s t a r a s i ę zabezpieczyć ś r o d k i, aby ich g lo b alna w ie lk o ś ć b y ła w y s t a r c z a ją c a , zaś s t r u k t u r a wewnętrznego zapotrzebowania j e s t w stosunku do potrzeb poszczególnych szkół c a ł k o w i c i e przypadkowa, . t a k i układ ma jednak re a ln e szanse na uzyskanie a k c e p t a c j i władz zw ierzch nich. Jednakże p r z y j ę c i e do planu rz e c z y w is ty c h p otrzeb , ze względu na praktykowany sposób postępowania ( e k s t r a p o l a c j a t r e n du s ta ty s ty c z n e g o oraz planowanie na wyrost i k u r t y z a c j a na wy r o s t ) , spowodować może przyznanie n i e w y s t a r c z a j ą c e j i l o ś c i ś ro d ków na d z i a ł a l n o ś ć całego zespołu sz k ó ł. Tego typu p r a k t y k i moż liw e są w zespołach szkół zawodowych, k tó re grupują w ie le różnych szkół ( s z c z e b l i , typów, b r a n ż ). Postępowanie to, a czk olw iek n i e zgodne z is t n ie ją c y m stanem prawnym, s łu ż y ć ma w swoich z a ło ż e niach ja k najlepszemu rozwojowi s z k o ln ic tw a . " Q u a s i - o p t y m a l i z a c j i " nie można oceniać Jednoznacznie negatywnie. Podejmowane bowiem d z i a ł a n i a mają n i e w ą t p l i w i e t a k i c h a r a k t e r . Jednakże bardzo cz ęsto d z i e j e s i ę to z naruszeniem obowiązujących przepisów.
Zmiana tak ieg o stanu j e s t możliwa albo przez zapewnienie ś ro d ków w wysokości p ok ryw ającej w c a ł o ś c i potrzeby zespołu s z k ó ł, albo przez o b j ę c i e tego zespołu jednym rozdziałem budżetowym.
0
i l e pierwsza s y t u a c ja n ie J e s t możliwa do s p e ł n i e n i a , co w i e l o k r o t n i e już stw ierd zano , to drugą s y t u a c ję n a le ż a ło b y rozważyć.Skoro r o z d z ia ł budżetowy j e s t standardem, to samo przez s i ę narzuca, że jednostka o rg a n iz a c y jn a również powinna być s ta n d a r dowa. Ale czy to r z e c z y w iś c ie j e s t t a k i e o c z y w is te ? S ta n d a r y z a c ja zespołów szkół n ie j e s t możliwa, o i l e p r z y j ą ć , że zespół z e s p o ło wi ma być równy (ch od zi o typy szkół wchodzących w skła d z e s p o łu ). Można więc z a ło ż y ć , że będzie k i l k a rodzajów standardów, w z a l e ż ności od i l o ś c i i typów szkół wchodzących w s k ła d zespołu. To
rozwiązanie bez większych k o m p lik a c ji pozwoli na zmianę statusu zespołów i j e s t wyrazem pewnej ó l a s t y c z n o ś c i . Ponadto, dotych czasowe ro z d z ia ły budżetowe - ze względu na d z i a ł a l n o ś ć , k tó rą o- bejmują - n ie są ze sobą t o ż s a m e C e c h ą wspólną j e s t typ szk o ły, zaś re s z ta cech j e s t bardzo różna.
Wydaje s i ę , w ś w i e t l e powyższych wywodów, że można dokonać pew nej zmiany w systemie ekonomiczno-finansowym s zk o ln ic tw a zawodo wego i objąć podmiotowym rozdziałem budżetowym (o c z y w iś c ie zmody fikowanym) zespół szkół zawodowych jako c a ło ś ć .
Jednakże nie w szystk ie szkoły lub nawet zespoły szkół d z i a ł a j ą jako samodzielne pod względem ekonomiczno-finansowym Je d n o s tk i budżetowe. ''Są to w szczególności te w szystk ie j e d n o s t k i , których n i e w i e l k i e pod względem ekonomicznym rozmiary zadań planowych oraz zbyt szczupły aparat a d m in is t ra c y jn y , n ie dają .podstaw do usamo d z i e l n i e n i a budżetowego"7. Obsługę finansową jednostek niesamo d zieln y c h prowadzą zarządy (z e s p o ły ) ekonomiczno-administracyjne s z k ó ł .
W przypadku p r z e ję c i a c a ł e j ob sługi finansow ej przez zaspół e- konoiniczno-adm inistracyjny, dochodzi do p a radoksalnej s y t u a c j i . Oto zespół sz k ó ł, k tó ry r e a l i z u j e zadania z k i l k u rozdziałów pod miotowych, n ie stanowi jed n o s tk i budżetowej. T e o re tycz nie rozważa j ą c , w t a k i e j s y t u a c j i " P la n y finansowe wydatków budżetowych, za bezp ieczające środki na wykonanie zadań gospodarczych jednostek n i e samodzielnych pod względem budżetowym, powinny być opracowane przez je d n o s t k i fin a n s u ją c e w ś c is ły m porozumieniu z kierownikami jednostek niesamodzielnych [ . . . ] Kie row nicy jednostek niesamo d z ie ln y c h pod względem budżetowym powinni być poinformowani o s t a n ie środków stawianych do ich d y sp o z y c ji na wykonanie określonych zadań planowych"0 . W r z e c z y w is to ś c i w s p ó łd z ia ła n ie , o którym mo wa, układa s i ę bardzo ró ż n ie . Zwraca na to uwagę W. C z a jc z y ń s k i: "W p rak tyce rozbudowana a d m in is t ra c ja pośredniego ogniwa zarządza nia n ie s p e łn ia w sposób dostateczny swoich podstawowych fu n k c ji, a zespół ekonomiczno-administracyjny wyposażony w uprawnienia w
J . C e w e, H. T a u t , Planowanie w jednostkach i z a k ł a dach budżetowych, Stowarzyszenie Księgowych w P o l s c e , Warszawa 1975, s. 53.
z a k re s ie d e c y z j i ekonomiczno-finansowych i z o l u j e d y re k c ję szkół (zespołów) od ja k ie g o k o lw ie k wpływu na k s z t a łt o w a n i e w ie lk o ś c i środków stawianych do d y sp o z y c ji s z k o ły , co w e f e k c i e u n ie m o ż li wia j e j k s z ta łto w a n ie m a te ria ln y c h warunków p racy p o d le g ły c
jed-Q
noštek" . Toteż u w zględniając duże możliwości leg alneg o i o i e l e - galnego w ykorzystania środków, nawet bardzo wysokiego planu wydat ków przez jednostkę (zesp ó ł ekonomiczno-administracyjny s z k ó ł ) , w i dzimy bardzo n iek orzystn y obraz gospodarki budżetowej w szkolnictw ie. Przede wszystkim n i e w i e l k i e s-ą szanse na prowadzenie gospodarki budżetowej na zasadach r a c jo n a ln y c h .
W tym ś w i e t l e należy s t w i e r d z i ć , że gospodarka finansowa w s z k o ln ic t w ie zawodowym ma w ie le wad, w ynikających z p r z y j ę c i a j e d n o s tk i budżetowej jako formy finan so w an ia, do k tó ry c h należy z a l i c z y ć :
1. Wygasanie kredytów z końcem roku budżetowego, co wywołuje gwałtowne wykorzystywanie przyznanych środków bez względu na r z e c z y w is te potrzeby ( p o s t u l a t ten z o s t a ł już z r e a liz o w a n y ) ;
2. Planowanie wydatków na podstawie wykonania planu roku po przedzającego planowany ( e k s t r a p o l a c j a trendów s t a t y s t y c z n y c h ) ;
3. U z a le ż n ie n ie zespołu szkół zawodowych od zespołu ekonomi czno-adm inistracyjnego s z k ó ł.
W ielo ść zadań przypadających na zespół szkół zawodowych ( r o z d z i a ł y budżetowe) n ie j e s t z punktu wid zenia gospodarki finansow ej rozwiązaniem złym, wręcz p rz e c iw n ie , stwarza duże możliwości r a c j o n a l i z a c j i gospodarki środkami finansowymi. Muszą być jednak s p ełnio ne różne warunki, do których n ależ ą :
1. Uprawnienia placówek szkolnych do wydatkowania zaplanowa nych środków n ie wygasających z końcem roku kalendarzowego10;
2. Samodzielne dysponowanie środkami budżetowymi przez jed n o s tk ę budżetową (z es p ó ł s z k ó ł ) , k tó ra uprawniona byłab y do ich prze noszenia między poszczególnymi pozycjami budżetowymi, z wyjątkiem
1 1
wydatków c e n t r a l n i e bilansowanych ( p ła c e i i n w e s t y c j e) 1
.9
C z a j c z y ń s k i , O r g a n i z a c y j n e . . . , s . 111. 10
Por. J . C h e c h l i ń s k i , M. G m y t r a s i e - w i с z, Oświata i wychowanie a reforma gospodarcza, [w :] Usłu gi społeczne, red. A. Ł u k a s z e w i c z , PWE, Warszawa 1904 s. 101 j także C e w e, Z a s a d y . . . , s. 77.
- C h e c h l i ń s k i , G m y t r a s i e w i c z , Oświa t a . . . , s . 105.
3. P r z y s t ą p i e n i e "do opracowania t e c h n i c z n ie , o r g a n i z a c y jn ie l naukowo uzasadnionych podstawowych norm ilo ś c io w y c h i w arto ściowych, t a k ic h jak np. w ielko ść k l a s i klasopracowni (mierzona przede wszystkim li c z b ą ucznićw) czy wyposażenie k l a s w ś r o d k i,
é
technikę dydaktyczną i m a te ria ły pomocnicze tak , aby stworzyć dy d aktycznie i wychowawczo uzasadniony punkt w y jś c ia d la dłu gookre sowego planowania finansowego w o ś w ia c ie i d la wyrównania sytua-, c j i finansow ej poszczególnych podmiotów w p ro c e s ie w ykorzystania w szystk ich źródeł znormalizowanego finansowania w ich optymalnej s t r u k t u r z e " 1^.
4. Dostosowanie p o d z ia łk i k l a s y f i k a c j i budżetowej z branżowym pianem kont ' (planowanym) do schematów sprawozdawczości u j ę t e j w jednostkach n a tu ra ln y c h ť p ie n ię ż n y c h
13
w c e lu zapewnienia w ła ściwego pola d e c y z j i d la w szystkich s z c z e b li zarządzania s z k o l n i ctwem.5. Oparcie planowania na rachunku kosztów - "planowanie budże towe na mtarę wykonania p re lim in a rz y budżetowych w roku ubiegłym winno być zastąpione sporządzeniem i zatwierdzeniem p r e li m in a r z y budżetowych podmiotów oświatowych na podstawie rachunku kosztów zmiennych i s t a ł y c h w stosunku do roku u b ie g łe g o " 14. I s t n i e j e po trzeba zreformowania gospodarki finansow ej jednostek budżetowych, ł. z e j ś c i a z gospodarki typu »kasowego« na gospodarkę opartą o k r y t e r i a ekonomiczne. Wymagałoby to przede wszystkim zmiany metod planowania finansowego, przedmiotem planowania w jednostkach bud żetowych n ie powinny być w yłącznie w yd atki, le c z koszty (w szcze gółowym u ję c i u rodzajowym i przedmiotowym)
1
środki obrotowe oraz w ynik ające z tego w y d a t k i " 15.6
. Stw orzenie systemu komputerowej ob sługi ewidencyjno-księgo- wej zespołów szkół zawodowych, p o l e g a ją c e j na podłączeniu zespo łów do komputera ce ntra ln e g o znajdującego s i ę zarówno ria szczeblu ku ratoriu m , jak i w m in i s t e r s t w i e , co powinno w znakomity sposóbi
2
J . C h e c h l i ń s к i , System ekonomiczno-finansowy o- św iaty w ś w i e t l e założeń reformy gospodarczej, [w:] Z zagad n ień . . . , s. 29.
13
Tamże, s. 29.14
Tamże, s. 27-20.u ła t w ia ć planowanie, księgowanie i k o n tro lę finansową s z k ó ł, a po nadto przy minim alnej obsłudze e ta to w e j wyposażyć w samodzielność finansową zespoły szkół zawodowych.
7. Stw orzenie bodźców do r ac jo n a ln eg o w yko rz ystania środków w jednostkach budżetowych. W obecnym system ie n ie ma żadnej zachęty do oszczędzania, a le równocześnie zabezpieczającego w d o s t a t e c z nym stopniu potrzeby wykorzystywania środków. Prowadzi to w w ie lu przypadkach do ic h m arnotraw ienia.
2 GQSPOOARSTWU POHOCNICZE I ŚROOKI SPECJALNE
W s z k o ln ic t w ie zawodowym występują dwie dodatkowe formy f i nansowania d z i a ł a l n o ś c i . Są to : gospodarstwo pomocnicze i ś ro d ki s p e c ja ln e . Na ogół w yd ziale s i ę w gospodarstwa pomocnicze i ś ro d k i s p e c ja ln e d z i a ł a l n o ś ć uboczną prowadzoną przez je d n o s t k i bud żetowe, Jodnakźe "W pewnych przypadkach gospodarstwa pomocnicze 1 środki s p e c ja ln e mogą być tworzono dla c z ę ś c i d z i a ł a l n o ś c i podsta wowej jednostek budżetowych"16. Na t e j zasadzie z o s t a ł a wyodręb niona, niezw ykle I s t o t n a ze względu na pror.es k s z t a ł c e n i a , część d z i a ł a l n o ś c i podstawowej s zk o ln ic tw a zawodowego - p rak tyczna nauka zawodu - w gospodarstwo pomocnicze - w a rsz ta ty szkolne lub też w śro d ki s p e c ja ln e - produkcja 1 u s ł u g i . Różnica między warsztatami ujętym i w gospodarstwo pomocnicze a uję tym i w ś ro d k i s p e c ja ln o sprowadza s i ę do wyodrębnienia o r g a n iz a c y jn e g o 17, wynikającego z rozmiarów d z i a ł a l n o ś c i wyrażonej ok reśloną kwotą p ie n ię ż n ą (w s k a l i r o c z n e j) .
W arsztaty szkolne zorganizowane jako gospodarstwa pomocnicze prowadzą gospodarkę finansową na zasadach uproszczonego rozrachu n ku gospodarczego10, z k o l e i zasady finansow ania środków s p e c j a l nych sprowadzają s i ę do r e a l i z a c j i planu finansowego, w którym są
K a l e t a , G o s p o d a r k a ..., s. 93. 17 Tamże, s . 93.
18 D .
P o le g a ją one na p rostszych formach e w id e n c ji i k a l k u l a c j i kosztów i wyników finansowych, Sprowadzonych przede wszystkim do d z i a ł a l n o ś c i b i e ż ą c e j . In w e s ty c je i k a p i t a l n e remonty f in a n s u je jednostka budżetowa, przy k t ó r e j d z i a ł a gospodarstwo pomocnicze.
ustalone dochody
1
koszty oraz stan - na początek i koniec roku -środków obrotowych zaangażowanych w d z i a ł a l n o ś c i finansow ej tych19
środków . W stosunku do środków s p e c ja ln y c h zakłada s i ę samowy s ta r c z a ln o ś ć finansową, zaś w stosunku do gospodarstw pomocniczych przyjmuje s i ę , że powinny wygospodarować pewne nadwyżki ddchodów
2D nad wydatkami
Główną ideą powołania gospodarstw pomocniczych i środków spe-. c j a l n y c h b y ło , poza powiązaniem dochodów z wydatkami, u e l a s t y c z n ie n ie gospodarki budżetowej jednostek budżetowych, u m o ż liw ia ją c e j polepszenie warunków p rak ty c z n e j nauki zawodu. W t a k i e j s y t u a c j i w w arsztatach szkolnych prowadzonych jako gospodarstwo pomocnicze i środki s p e c ja ln e i s t n i e j ą dwa, często ze sobą sprzeczne c e l e : ekonomiczny i pedagogiczny. Gospodarkę budżetową gospodarstw po mocniczych i środków s p ec ja ln y c h należy więc oceniać mając na uwa dze obydwa te n a s ta w ie n ia . Decydujący j e s t c e l pedagogiczny. N a le ży go pogodzić z celami ekonomicznymi. W przypadku o s ią g a n ia g or szych efektów ekonomicznych powiązanie z jednostką m acie rz ystą za pewnia dofinansowanie - d o ta c ję - na p ok rycie d e f i c y t u , um ożliw ia ją c pełną r e a l i z a c j ę zadań wynikających z procesu k s z t a ł c e n i a .
Zorganizowanie p rak ty c z n e j nauki zawodu w wydzielonych war s zta ta c h szkolnych posiada w ie le walorów, tym większych, im b a r d z i e j warunki produkcyjne w nich z b l i ż a j ą s i ę do rz e c z y w iś c ie wy s tęp ujących w p rze d sięb io rs tw ac h . Jednak możliwości warsztatów szkolnych pod tym względem są ograniczone, choć zd arzają s i ę p rz e d s ię b io rs tw a , których standard wyposażenia j e s t bez mała t a k i sam ja k w w arsztatach szkoln ych, a nawet może s i ę zdarzyć, że bę-
.‘zie n iż s z y . J e s t to jednak wyjątek od zasady.
Nadrzędność szkoły (j e d n o s t k i budżetowej) nad warsztatami szkolnymi (gospodarstwo pomocnicze) powinna gwarantować pełną r e a l i z a c j ę planu p ra k ty c z n e j nauki zawodu. "Przy opracowywaniu szcz e gółowych planów szkoleniowo-produkcyjnych należy mieć na uwadze podstawowe zadania warsztatów szkolnych w z a k re s ie praktycznego przygotowania uczniów do zawodu. Jak wiadomo, w a rs z ta t szkolny j e s t in t e g r a l n ą c z ę ś c ią sz k o ły , a jego podstawowym zadaniem j e s t w yrobienie u uczniów u m ie jętn ości zawodowych i nawyków p ro d u k c y j
L. S w a t 1 e r , f in a n s e , PWE, Warszawa 1986, s. 20 5. K a l e t a , G o s p o d a rk a ..., s. 94 i 96.
nych oraz rozsz erze nie i p o g łę b ie n ie wiadomości nabytych na l e k c ja c h przedmiotów zawodowych.
W tym c e lu w a rs z ta ty szkolne prowadzą n ie t y l k o d z i a ł a l n o ś ć dydaktyczno-wychowawczą, a l e również, techniczno-produkcyjną i ad m in is tra c y jn o - fin a n s o w ą . D z ia ła ln o ś ć techniczno-produkcyjna i ad m in is tra c y jn o - fin a n so w a warsztatów szkolnych p o d p o r z ą d k o w a n a J e s t i s ł u ż y p o d s t a w o w e m u c e l o w i - n a u c z a n i u z a w o d u [p o d k re ś le n ia mo je - 3. M . ] " 21. Ponadto, "Zgodnie z ogólnymi zasadami p lan szko- leniowo-produkcyJny i finansowy w arsztatu szkolnego powinien u- względnlać p e ł n e w y k o r z y s t a n i e z d o l n o - , ś c i p r o d u k c y j n e j oraz p e ł n ą r e a l i z a c j ę p r o g r a m u n a u c z a n i a p r a k ty c z n e j nauki za wodu
"22
.Przypadki przed kład ania planów produkcyjnych nad szko lenio w y mi, na pewno n ie r z a d k ie , świadczą o złym system ie k o n t r o l i . Należy zatem postulować, aby r o z l i c z a n i e d z i a ł a l n o ś c i s zk o le n io w e j p o l e gało na wykonaniu przez ucznia przed komisją państwową d z i e ł a za w ierająceg o w szystk ie wymagane planem p r a k ty c z n e j nauki zawodu op e ra cje (tzw . m a js t e r s z t y k ) lub też na wykonaniu przed tą komi s j ą w szystk ich przewidzianych programem k s z t a ł c e n i a o p e r a c j i .
3. C h e c h liń s k i i M. Gmytrasiewlcz zwracają w ła ś n ie uwagę na te p a to lo g iczn e przypadki w d z i a ł a l n o ś c i warsztatów szk o ln ych , w k tórych plan s z k o le n ia j e s t sprawą drugorzędną oraz p o s t u l u j ą zmia ny w farmach i z a k re s ie d z i a ł a l n o ś c i pomocniczej s z k ó ł 23.
Należy s t w i e r d z i ć , że w każdym modelu finansow ania warsztatów w system ie s zk o ln ic tw a zawodowego, bez względu na p r z y j ę t e ro z w ią zania o rg anizacyjn o- fin ansow e, podstawowym zadaniem j e s t s z k o le nie uczniów.
Związek p r a k ty c z n e j nauki zawodu z przedmiotami zawodowymi t e o retycznymi J e s t bardzo s i l n y , a ponadto w s z y s tk ie t rz y elementy procesu k s z t a ł c e n i a ( o g ó ln o k s z ta łc ą c y , te o re ty c z n y i praktyczny zawodowy) s k ła d a ją s i ę na e fe k t końcowy tegoż procesu - w y k s z t a ł
21
A. M a t u s z e w s k i , Planowanie rzeczowe i finansowe warsztatów szkolnych, Nowy Owór Maz. 1969, s. 2.
22
Tamże, s. 5. 23
C h e c h l i ń s k i , G m y t r a s i e w i c z , Oświa t a . . . ,
3
. 187-188.c e n ie . Oderwanie p rak ty c z n e j nauki zawodu od s zk o ły mogłoby mieć niekorzystn e sku tki pedagogiczne. Toteż trudno sobie wyobrazić w aktualnym systemie szko ln ictw a zawodowego tworzenie z warsztatów p rz e d się b io rs tw lub też rozbudowę warsztatów i p r z e k s z t a łc a n ie ich w p r z e d s ię b io rs tw a , z wydziałami szkoleniowymi, ponieważ c e l szko leniowy miałby jeszcze mniejsze szanse u rz e c z y w is t n i e n ia .
Z k o l e i l i k w i d a c j a gospodarstw pomocniczych i środków s p e c j a l nych u niem ożliw iłab y praktyczną naukę zawodu, ponieważ parfstwa n ie s ta ć na utrzymywanie warsz'tatów ś c i ś l e szkoleniowych. A nawet gdyby b yło s t a ć , to i tak praca warsztatów w warunkach pewnego na p i ę c i a finansowego zmierza do e fe k ty w n o śc i, a więc wychowuje w gospodarności. Ponadto produkcja warsztatów w dużym stopniu z a s i la rynek. Równocześnie uczniowie mają bodziec do p rac y, jakim są j e j e fe k ty w p o s ta c i pożytecznych wyrobów.
Wydaje s i ę , że w c e lu zapewnienia prymatu s z k o le n ia nad p ro dukcją n ależałob y zmienić formułę gospodarstwa pomocniczego, w żad nym przypadku n ie odrywając go od zespołu szkół ( j e d n o s t k i bud że to w e j). Na przykład utworzenie i n s t y t u c j i k s z t a łc e n i o w e j, samo d z i e l n e j , samorządnej i sam ofinansującej s i ę , na bazie warsztatów szkolnych. Byłaby to forma utworzona z takiego " p o łą c z e n ia " j e d n o s tk i budżetowej i gospodarstwa pomocniczego, aby odbyło s i ę to na zasadach równości, a n ie - w ystę p ują ce j dotychczas - p o d le g ło ś c i . Należałoby zatem utworzyć monolityczny o r g a n i z a c y jn ie i eko nomicznie organizm produkcyjn o-szkoleniowy. Oczywiście niezbędne są gwarancje d la p e łn e j r e a l i z a c j i programu k s z t a ł c e n i a , który w dużym stopniu mógłby być kształtowany przez szkołę (przedmioty za wodowe). System rachunkowości można p rz e ją ć od p rz e d się b io rs tw państwowych, o c z y w iśc ie za k ła d a ją c i uwzględniając s p e c y fic z n e r o z wiązania dla t e j formy, np. problem wynagradzania uczniów.
Zaprezentowane rozwiązanie mogłoby zmienić również s tr u k tu r ę szko ln ictw a zawodowego - np. o d e jś c i e od różnych form (z a sa d n ic z e , technikum) na rzecz nomenklatury w y k s z ta łc e n ia ( r o b o tn ik w y k w a li fikowany, tech n ik i t p . ) , p o l e g a ją c e j na określonym programie k s z t a ł c e n i a , w toku r e a l i z a c j i określonych przedmiotów oraz czasu ich trw a n ia , formy sprawdzianów i t p . Można np. upoważnić tak zor ganizowane szkoły do p e łn e j swobody o r g a n i z a c j i procesu k s z t a ł c e n ia , a niezbędne elementy wiedzy luh też u m ie jętn o ś c i egzekwować przez - przykładowo - w ykorzystanie do tego c e lu państwowych k o m isji
egzaminacyjnych. Takie komisje mogłyby z a s t ą p i ć k u r a t o r i a ośw iaty i wychowania lub znaleźć s i ę w ic h formule o r g a n i z a c y jn e j.
W zaproponowanej formie naczelne m iejsce z a j ę ł y b y zasady f i nansowania. Można p r z y j ą ć , że szkoła ( z e s p ó ł ) pokr.ywałaby w c a ł o ś c i koszty s w o jej d z i a ł a l n o ś c i z przychodów ze sprzedaży p ro d u k c ji warsztatów. Ewentualne niedobory uzupełn iano by dotacjami przedmiotowymi z budżetu. Z k o l e i nadwyżki s zk o ły przeznaczyłyby w c a ł o ś c i na własne potrzeby.
3. FORMY FINANSOWANIA SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO PRZYZAKŁADOWEGO
Szko lnictw o przyzakładowe j e s t finansowane odmiennie n iż s z k o l nictwo k u r a t o r y jn e . W tym pierwszym obuwiązują zasady, k tó re w c z ę ś c i dotyczą finansowania p r z e d s ię b io rs tw . Szko lnictw o p rz y z a k ła d o we, k tó re wchodzi w skład d z i a ł a l n o ś c i byto w ej, z o s ta ło z a lic z o n e do d z i a ł a l n o ś c i podstawowej p rz e d s ię b io rs tw a . Wobec tego d z i a ł a l ność ta zn ajd uje pełne p ok rycie finansowe, o b c i ą ż a ją c koszty w ła s ne p r z e d s ię b io rs tw a . Od t e j zasady i s t n i e j e k i l k a wyjątków.
Pierwszym z nich j e s t w yłączen ie kosztów osobowych n a u c z y c i e l i przedmiotów og ó ln o k s zta łc ą c y c h i zawodowych, k tó rz y są wynagradza ni za pracę ze środków budżetowych p oz ostających w d y s p o z y c ji ku ratorium ośw iaty i wychowania. Drugim j e s t wprowadzenie l i m i t u po ziomu kosztów rzeczowych. Ograniczeniem prawnym, choć n ie resp ek towanym, j e s t norma tych kosztów (wydatków) na o d d z ia ł - odpowied nio do s y t u a c j i w s z k o ln ic t w ie ku ratoryjnym .
Trzecim wyjątkiem j e s t zrównanie wysokości zarobków p rac ow ni ków p rz e d s i ę b io rs t w a , którzy z o s t a l i oddelegowani do pracy w szkole przyzakładowej z zarobkami odpowiednich pracowników szkó ł ( w a r s z t a tów) k u r a t o r y jn y c h . Ponieważ jednak s ta w ia s i ę t e j kadrze wyższe wymogi w p o s t a c i wysokich k w a l i f i k a c j i zawodowych, odpowiedniej po stawy m oralno -etycznej, p łace tych pracowników są r e l a t y w n i e n i s k i e , co n ie może n ie p r z e c iw d z ia ła ć właściwemu doborowi kadr i o s ł a b i a motywacje za tru d n io n e j kadry.
Znaczenie tych ograniczeń ma różną wagę. W yłą cz e nie kosztów osobowych n a u c z y c i e l i przedmiotów teoretycznych ma na c e lu u t r z y
manie j e d n o l i t o ś c i p ła c w całym systemie szkolnym, ponadto umożli wia ic h c e n t r a ln ą r e j e s t r a c j ę i sterow anie. Taki sam c e l ma
zrdw-\
nanie p ła c in stru k torów prak tycznej, nauki zawodu z pozostałymi n au c zy c ie la m i. Powoduje to je d n a j poważne s k u tk i negatywne, p r z y c z y n ia s i ę bowiem do u c ie c z k i n ajle p s z y c h pracowników.
Wprowadzenie z k o l e i ograniczeń w kosztach rzeczowych ponoszo nych na to szkolnictw o ma w i e l o r a k i e aspekty. Szkoły p rzyzak ład o we d z i a ł a j ą w różnorodnych warunkach. Od komfortowo wyposażonych, własnych pomieszczeń i wydziałów szkoleniowych, do wypożyczonych, s a l i k s z t a ł c e n i a w toku p ro d u k c ji. Wobec tego należy s t w i e r d z i ć , że szkoły zawodowe przyzakładowe, d z i a ł a j ą c w odmiennych warunkach, ponoszą zróżnicowane ko sz ty, często niewspółmierne do efektów. Jednakże p ra k ty c z n ie n ie j e s t możliwa porównanie kosztów szkół z a wodowych przyzakładowych między sobą, a także między nimi a s z k o ła mi k u ra to ry jn y m i. W obecnym systemie e w id e n c ji w y łą czn ie koszty osobowe są możliwe do wypreparowania i z a l i c z e n i a do kosztów szkół przyzakładbwych, i to również t y l k o w c z ę ś c i . J e s t to dużo ł a t w i e j sze, j e ż e l i szkoła (z e s p ó ł ) posiada własny budynek, którego z n i kim n ie d z i e l i . Wówczas i s t n i e j ą możliwości u s t a l e n i a prawie wszy s t k i c h kosztów tak osobowych, jak i rzeczowych, choć na ogół s i ę tego n ie r o b i. Oczywiście należy zdawać sobie sprawę z tego, że j e ż e l i p rz e d sięb io rs tw o j e s t zainteresowane "obniżeniem" kosztów w łasnej szkoły d la celów sprawozdawczych, to z n a jd zie dużo m o ż li wości księgowania ich w poczet in n e j d z i a ł a l n o ś c i .
W l i t e r a t u r z e zwraca s i ę uwagę, że n ie ma możliwości p r a w i d ło wego o b l ic z a n ia kosztów p rak ty c z n e j nauki zawodu. Nie każda szko ła przyzakładowa posiada w arsztaty lub wydzieloną część s z k o le niową. R z e c z y w iś c ie , j e ż e l i chce s i ę o b l ic z y ć te k o s z ty , to napo tyka s i ę b a r i e r ę ewidencyjno-księgową. Powstają zatem supozycje o w i e l k i c h kosztach szkół przyzakładowych. Należy jednak w ątpić w prawdziwość takiego z a ło ż e n ia 24.
Koszty szkół przyzakładowych powinny być księgowane na s p e c j a l nych kontach, a n ie na wspólnych kontach d z i a ł a l n o ś c i bytow ej. Stworzyłoby to warunki do r a c j o n a l i z a c j i tych kosztów. Ponadto po
Oczywiócie mając na m yśli ic h jl o b a l n ą w ie lk o ś ć . Całkiem i- naczej może to wyglądać, gdy koszty o d n ie s ie s i ę do j a k o ś c i k s z t a ł c enia (nawet u ję ty c h w niezwykle uproszczony sposób).
w stałaby wtedy szansa ic h k o n t r o l i i możliwość porównywania z ko sztami szkół k u ra t o r y jn y c h .
W c e lu zrównania warunków ekonomiczno-finansowych p r z e d s i ę b io rstw prowadzących szkoły przyzakładowe z p rze d sięb io rstw am i n ie obciążonymi takim i kosztami wprowadzono w 1903 r . d la tych p ie rw szych u l g i w podatku dochodowym. O b licza s i ę j e mnożąc l i c z b ę u- czniów przez określoną kwotę, u stalon ą w z a le ż n o ś c i od zmian cen i zmian w wysokości norm d la szkół k u r a t o r y jn y c h .
W s z k o ln ic t w ie przyzakładowym n ie wypracowano żadnej formy f i nansowania z b l iż o n e j do systemu finansowego p r z e d s i ę b io r s t w . Taka forma a p l i k a c y j n a byłaby wskazana, choćby w c e lu uporządkowania- gospodarki finan so w ej s zk o ln ic tw a przyzakładowego i d la wypracowa n ia kierunków p o l i t y k i oświatowej d la tego s z k o ln ic tw a . Czy upraw n ić wszystkich zainteresowanych do prowadzenia szkół p rz y z a k ła d o wych, czy też ma to być od stron y o r g a n i z a c y jn e j s elek ty w n e ? Po nadto powinno to skonkretyzować rozw iązania finansowe. P ow staje tu p y t a n ie , czy w szystkie szkoły przyzakładowe mają być traktowane tak samo, czy też mogą być ze względu na gospodarkę finansową z r ó ż nicowane?
4. KONCEPCJA MODYFIKACJI FORM FINANSOWANIA
N ie d o s ta t k i je d n o s tk i budżetowej jako podstawowej foripy f i n a n sowania w s fe rz e n i e m a t e r i a l n e j s ta n o w iły i stanowią impuls do po szukiwań nowych rozwiązań.
Jedną z pierwszych k o n c e p c ji przebudowy zasad funkcjonowania je d n o s t k i budżetowej p r z e d s ta w ił J . Cewe25. Punktem w y j ś c i a było s z e ro k ie t ł o niedostatków je d n o s tk i budżetowej jako formy finan- owaoia. Do podstawowych autor z a l i c z a : brak bodźców do r a c j o n a l nego gospodarowania tak na e ta p ie planowania, ja k i wykonywania pUiriu, co j e s t wynikiem braku zain tere so w an ia zwiększaniem docho dów budżetowych (c z ę s to k ro ć z powodu o b c ią ż a n ia własnych wydatków г седо t y t u ł u ) , kasowe wykonywanie budżetu, metody planowania wy datków, nakazowo-zakazowy system k o n t r o l i wykonywania budżetu.
j . C e w e, 0 nowy model ekonomiczny gospodarki f i n a n s o wej jednostek budżetowych, " F in a n s e " 1969, nr 9.
J . Cewo proponuje: "zmianę metodologii planowania w J e d n o s t kach budżetowych przez op a rcie jfrj na zasadach rachunku ekonomi cznego, zamiast rachunku kasowego, zmianę sposobu finansowania przez wprowadzenie finansowania n etto przy dalszym zachowaniu budżeto- wania b r u t to "
J a ż e l l cnodzi o planowanie w Jednostkach budżetowych, propo nuje s i ę o p a rc ie planowania wydatków na kosztach korygowanych o. stan zapasów na początku i na kortcu roku oraz o zobowiązania. We dług wspomnianego autora automatycznie e lim in u je to mankamenty s y stemu dotychczasowego, ponieważ " n i e można »kosztów« dowolnie
27
k s z ta łto w a ć , a w szczególności maksymalizować wykonania" . J e s t to p o d e jśc ie ' zbyt optymistyczne, zwłaszcza że w toku d a lszych u- ś c i ś l e ń Cawfi sam sobie przeczy, o p i e r a ją c s i ę na koncepcjach, k t ó re wcześniej skrytykował (np. planowanie metodą anulityczno-azacun- kową).
0
i l e należy zgodzić s i ę .z proponowanymi kierunkami zmian w za k r e s i e planowania, to n ie "noże to być oderwane od wykonywania tych planów (planowanie n& m iir ę wykonania), a ponadto n ależy doko nać zmiany systemu norm i wskaźników w c e lu zwiększenia p r e c y z j i planowania.W przypadku d r u g ie j proponowanej zmiany można również polem i zować z n iek tó rym i rozwiązaniami autora. Słuszny j e s t argument, , że dla budżetu n ie może być obojętna żadna złotówka. Tak samo należy s i ę zgodzić z argumentacją, że w poszczególnych przypadkach może być tak , iż glo balna w ielko ść dochodów w jed n ostce budżetowej bę dzie znacznie p rz e k ra c z a ła c a łk o w itą w ielkość dochodów zakładu bud żetowego, gdy równocześnie stosunek tych dochodów do wydatków w jednostce będzie znacznie niższy niż w za k ła d z ie budżetowym. J e d nakże n ie może to stanowić podstawy do zmiany sta tusu je d n o s tk i budżetowej na zakład budżetowy. Wynika to z z a s a d n ic z e j różnicy celów s to ją c y c h przed jednostką budżetową ( n ie o d p ła t n e świadcze n ie u słu g ) i zakładem budżetowym (św ia d cze n ie usług odplatne lub częściowo o d p ła t n e ) . W związku z tym, u z a le ż n ia n ie wydatków na daną d z i a ł a l n o ś ć od dochodów n ie związanych z tą d z i a ł a l n o ś c i ą , na ogół przypadkowych i jednostkowych, n ie wydaje s i ę s łu s z n e . Mogło by to o s ł a b i ć zainteresow anie d z i a ł a l n o ś c i ą podstawową i
spowodo-26
Tamże. ?7Formy finansowanie szkolnictwa zawotiowerp
101
wać p rz e s ta w ie n ie s i ę na " r o b i e n i e " dochodów. W zakładach budże towych i s t n i e j ą związek między dochodami a d z i a ł a l n o ś c i ą , bowiem dochody są tworzone z o p ł a t za daną d z i a ł a l n o ś ć .
Zamiast proponowanego przez J . Cewugo finansow ania n e tto w r a mach budżetowania b r u t t o , mniej kłopotliwym rozwiązaniem byłoby po zostaw ienie jed n ostce budżetowej w szystkich dochodów, k tó r e zgro madzi, n ie u z a le ż n ia ją c od tego wydatków. Wyjątkiem mogłyby być tu dochody s t a ł e , np. p a rt y c y p a c ja in n e j szkoły w kosztach in te r n a tu z t y t u ł u k o rz y s t a n ia z niego przez uczniów owej szkoły albo d ł u g o l e t n i e umowy z i n s t y t u c j a m i i p rzed sięb io rstw am i na wynajem c a ł o ś c i lub c z ę ś c i obiektu (na k u rs y , k o lo n ie i t p . ) .
Wydaje s i ę , że system finansowy je d n o s tk i budżetowej musi być tak skonstruowany, aby środek c i ę ż k o ś c i spoczywał na poprawie e f e k tów d z i a ł a l n o ś c i t e j j e d n o s t k i , głównie ja kościo w ych , a n ie kon centrow ał s i ę na gromadzeniu dochodów.
Na ogół koncepcje zmian systemu funkcjonowania jednostek bud żetowych oparte są na jednym rozw iązaniu. In a c z e j problem sta w ia N. G a jl , choć n ie buduje ona modelu je d n o s t k i budżetowej. Zda niem a u t o r k i najlepszym rozwiązaniem j e s t w ie lo ś ć form. "Wydaje s i ę , iż formami n a j b a r d z i e j prawidłowymi są w ła ś n ie formy budże towania »mieszanego«. , w yrażające s i ę w ro z w i ja n iu - s z e rz e j n iż obecnie - różnych odmian środków s p e c ja ln y c h i gospodarstw pomoc n ic z y c h , a także zakładów budżetowych. K o rzy ści w yn ik a ją ce z po-
łą czunta elementów »samofinansowania* z elementami gospodarki bud żetowej są b ezsprzeczne"2^, Oczyw iście pewnych zmian wymaga rów n ież sama jednostka budżetowa - choćby pozostaw ienie jednostkom nie wykorzystanych środków ( p o s t u l a t już z r e a liz o w a n y ), czy też wpro wadzenie pewnych, sw oistych form rozrachunku gospodarczego w n i e których jednostkach budżetowych.
Stanowisko zaprezentowana przez tę autorkę wydaje s i ę słuszne. Różnorodna d z i a ł a l n o ś ć tak pod względem form o rg a n i z a c y jn y c h , Jak i t r e ś c i n ie może być u ję t a na j e d n o l i t y c h zasadach, bowiem u n i e możliwia j e j to sprawne d z i a ł a n i e .
Propozycję uporządkowania jednostek podstawowych w s fe r z e
nie-N. G a j
1
, Instrumenty finansowe w zarządzaniu gospodar ką narodową, PWE, Warszawa 1900, s. 80-86.2
9m a t e r i a l n e j , a zwłaszcza ich u r e a l n i e n i a oraz koncepcję je d n o s tk i budżetowej p rz e d sta w iła K. Tymowśka30. Systemowi finansowemu tych jednostek n ie poświęcono - według n i e j - zbyt w ie le m iejsca w l i te r a tu rz e
1
t e o r i i , co wobec w ie lk ie g o ich znaczenia j e s t poważnym mankamentem. W łaśnie w s fe rz e n i e m a t e r i a l n e j dochodzi do zderze n ia p o l i t y k i sp ołeczn ej z aspektami ekonomicznymi. Autorka p is z e : "System finansowy Jednostek s f e r y usług społecznych, jako jeden z elementów wyznaczających zasady d z i a ł a n i a jednostek podstawowych, musi więc s p e ł n ia ć dwa zadania': - po pierwsze - s p rz y ja ć r e a l i z a c j i p o l i t y k i s p o łe c z n e j, a - po drugie - stymulować do r a c jo n a l n e go w ykorzystania zasobów kadrowych, rzeczowych i finansowych zaan gażowanych w' t e j s f e r z e , pobudzać do innowacyjności1
s p r z y ja ć a- d a p ta c y jn o śc l s fe ry usług społecznych do nowych warunków d z i a ł a n i a " 3*. Z k o l e i przedstawia schemat t y p o l o g i i Je d no stek , który zo s t a ł utworzony na podstawie 5 k r y te r ió w k l a s y f i k a c y j n y c h . Wyróżnia s i ę w nim n astępujące je d n o s tk i podstawowe s f e r y n i e m a t e r i a l n e j : p rze d sięb io rstw a gospodarcze s fe r y n i e m a t e r i a l n e j , p r z e d s i ę b i o r stwa użyteczności p u b lic z n e j 1 je d n o s tk i budżetowe. Choć zachodzi tu podobieństwo do s y t u a c j i w yjścio w ej ( p r z e d s ię b io r s t w a s ta n d a r dowe, zakład budżetowy, jednostka budżetowa), to jednak m ery to ry czny zakres i znaczenie tych jednostek w nowym p o d z ia le j e s t inny.S zkolnictw o zawodowe zostało by ob ję te jednostką budżetową, któ ra d z i a ł a ł a b y na innych zasadach niż dotychczas. Proponuje s ię wprowadzenie zasady finansowania przedmiotowego n e t to . Autorka zda j e sobie sprawę z tru d no ści z wprowadzeniem tego systemu do p ra k t y k i i t r a k t u j e go jako system docelowy. Nowe zasady gospodarki finansowej jednostek budżetowych powinny s p rz y ja ć aktyw izacji d z i a ł a l n o ś c i (zw iększenie i l o ś c i usług przez lepsze w ykorzystanie za sobów), udostępnianiu własnych urządzeń na inne c e l e społeczne (u d o s tę p n ia n ie budynków i l o k a l i , ap aratury i t p . ) .
Aby to osiągnąć należy plan oprzeć na miernikach usłu g i ich kosztów, j e d n o l i t y c h d la poszczególnych rodzajów d z i a ł a l n o ś c i oraz wprowadzić ceny ( o p ł a t y ) i normatywy ( z a t r u d n i e n i a , kosztów, za pasów), któ re byłyby u stalane c e n t r a l n i e . Aby umożliwić planowanie
K. T y m o w s k a , Systemy finansowe jednostek podstawo wych s fe r y usług społecznych, "F in a n s e " 1902, nr 8.
kosztów jednostkowych konieczna J e s t w tym system ie e w idencja p e ł nych kosztów. W nowej formula z n a la z ło s i ę m ie jsce na fundusz amor ty z a c y jn y lub r e s t y t u c y j n y , zysk oraz mechanizmy motywacyjne (np. fundusz nagród).
Przy zachowaniu b e z p ła tn o śc i d la lu d n o śc i za ś w ia d c z o n e .u s łu gi , je d n o s tk i j e świadczące r o z l i c z a ł y b y s i ę z budżetem bądź fu n duszem celowym, bądź ceną r o z lic z e n io w ą .
0 i l e dotychczasowe rozważania K. Tymowskiej n ie wzbudzają kon t r o w e r s j i , bc albo są zbieżne z poglądami wyrażanymi w c z e ś n ie j, albo do c z ę ś c i z n ich ustosunkowano s i ę przy oce n ie t a k i c h samych lub podobnych p r o p o z y c ji cząstkowych innych autorów, to z j e d n ą " propozycją należy stanowczo polemizować. W nowej formule proponuje s i ę wprowadzenie podatków. Wydaje s i ę to w żadnym przypadku n ie do p r z y j ę c i a , bez względu na motywy, ja k im i s i ę kierowano. Koszty t a k i e j o p e r a c ji są bowiem zbyt duże, aby warto j e b yło p on osić. J e d n o s tk i budżetowe przez d łu g i czas będą dotowane z budżetu, co autorka również przewiduje w sw ojej formule. Zatem podatki i do t a c j e będą swojego rodzaju "pustym i" t r a n s f e r a m i.
Z przedstawionych rozważań można wyciągnąć pewne wnioski d la szko ln ictw a zawodowego. Dotychczasowe formy jego finan so w an ia są n ie d o sta te c z n e , bowiem n ie u względniają zróżnicowanej s t r u k t u r y o r g a n i z a c y jn e j, brak j e s t w ic h system ie finansowym bodźców do r a cjonalnego d z i a ł a n i a , łatwo p odlegają sterow aniu nakazowo-rozdziel czemu.
0
i l e chce s i ę utrzymać dotychczasowe rozw iązania f i n a n s o wania szk o ln ictw a zawodowego, to muszą one u lec pewnym modyfika cjom. Z a l i c z y ć do nich n a le ż y : większą e la s ty c z n o ś ć ( p l a s t y c z n o ś ć ) form, przez tworzenie ( " o b l e p i a n i e " ) różnych nowych form, n ie t y l ko standardowych - gospodarstwo pomocnicze i śro d ki s p e c ja ln e - przy jednostkach m a c ie rz ys tyc h . Następną sprawą j e s t p ozostaw ian ie w jednostkach budżetowych wygospodarowanych dochodów, bez j a k i e g o kolw iek ic h związku z wydatkami. Chodzi o to , że w ten sposób zna c z n ie wzrosną dochody jednostek budżetowych, do t e j pory je d y n ie p o te n c ja ln e ( " d r z e m i ą c e " ) , a le bez żadnych m ożliwości ic h uzyska n ia . Po “ oddaniu" tych dochodów jednostkom, powinny one n ie t y l k o wzrosnąć, a l e również można l i c z y ć , że poprawi s i ę i l o ś c i o w a i jakościowa stron a d z i a ł a l n o ś c i k s z t a ł c e n i a .szkol-nictwem zawodowym. In g e re n c je zewnętrzne powinny dotyczyć зргаи pedagogicznych t y l k o w n astępujących przypadkach!
a) o b l ig a t o r y j n y c h punktów (przedmiotów) programów szkoln ych, b) rażąco nisk ieg o poziomu nauczania stwierdzonego sygnałami od p rz e d się b io rs tw lub w wyniku wVrywkowych k o n t r o l i państwowych ko m isji egzaminacyjnych'.
Zaprezentowane rozw iązanie uwzględnia i s t n i e j ą c y system fin a n - . sowania szko ln ictw a zawodowego. Model docelowy muel być dostosowa ny do zmian, j a k i e za c e l p o s tą w ił sobie Komitet Ekspertów do spraw E d u k a c ji Narodowej.
Ja ro sław Marczak
FORMS OF FINANCING VOCATIONAL SCHOOLING
One of c o n d itio n s determining the success of f i n a n c i a l mana gement reform in the system of v o c a t io n a l schooling are a p p ro p ria te forms of fin a n c in g adapted to new needs. In the present f i n a n c i a l system we have a s i n g l e form of f in a n c in g a budgetary u n it and i t s a p p l i c a t i o n s i . e . by i t s a u x i l i a r y commercial a c t i v i t y and s p e c i a l funds.
The author e v a lu a te s the present forms of f in a n c in g v o c a t io n a l s c ho olin g , which are compared with proposals of t h e i r reforms to be found in the l i t e r a t u r e of the s u b je c t.
