Martuszewski, Edward
"Twórcy i działacze kultury w
województwie olsztyńskim w latach
1945-1970. Materiały biograficzne",
Tadeusz Oracki, Olsztyn 1975 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 289-291
R e ce n z je i om ów ienia 2 8 9 nad d ziejam i w iększości w te j p ro w in c ji, to znaczy lu d n o ścią n iem ieck ą; 2. p o d k re ślił konieczność b a d a ń n a d k sz ta łto w a n ie m się p ro b le m a ty k i P ru s W schodnich w p o lsk iej m y śli p o lity czn ej; 3. w y k a z a ł p o trze b ę b a d a ń n a d ro lą i znaczeniem lu d n o ści ro d zim ej w p rz eo b ra że n ia c h d o k o n u jąc y ch się n a W arm ii i M azu rach po 1945 roku.
B o h d a n K o zie łło -P o k le w s k i
T a d e u s z O r a c k i, T w ó r c y i d z ia ła c z e k u l t u r y w w o j e w ó d z t w i e o l s z t y ń s k i m w l a ta c h 1945— —1970. M a te r ia ł y b i o g r a f ic z n e , O ls z ty n 1975, O ś r o d e k B a d a ń N a u k o w y c h im . W o jc ie c h a K ę t r z y ń s k i e g o , B i b li o t e k a O l s z ty ń s k a n r 8, s s. 214 n l b 2, W y d a w n i c t w o ,,P o j e z i e r z e ” .
Z a m ia re m a u to ra by ło o p raco w a n ie in fo rm a to ra w fo rm ie sło w n ik a b io g raficznego, lecz tru d n o śc i, n a ja k ie n a p o tk a ł w tra k c ie z b ie ra n ia m ate ria łó w , s p ra w iły , że zd ecy d o w ał się n a m n ie j zo b o w iązu ją cy p o d ty tu ł. M im o to k siąż ka jego je s t je d n a k in fo rm a to re m -sło w n ik ie m , z a w ie ra ją c y m 323 bio g ram y , w y k a z sk ró tó w , b ęd ący po części w y k azem b ib lio g ra fii o raz zw ięzłą p rz e d m ow ę, sta n o w iąc ą u zasad n ien ie p o d ję te j p ra cy . N a o s ta tn ie j stro n ie z n ajd u je się w zó r a n k ie ty ro z sy łan e j w sw oim czasie p rzez a u to ra o raz p ro śb a o dalsze p rz ek a zy w an ie o dpow iedzi n a n ią n a a d re s O śro d k a B a d ań N au k o w y ch im . W ojciecha K ę trzy ń sk ie g o . P ro ś b a ta w p e łn i z asłu g u je n a odpow iedź w szy stk ich — b ezp o śred n io lu b p o śre d n io — zain tere so w a n y ch . Do b ezpo śre d n io z a in te re so w a n y c h zaliczyć n a le ży ty ch , k tó rz y p re te n d u ją do m ia n a tw ó rc y k u ltu r y lu b d ziałacza k u ltu ry . P o śred n io z a in te re so w a n i p o w in n i nie ty le o d p o w iad ać n a a n k ie tę, co w sk azy w ać a u to ro w i osoby zasłu g u jące ich zd an iem n a u w zg lęd n ien ie w d alszy ch w y d a n ia c h teg o in fo rm a to ra -sło w n ik a .
L a p id a rn y p rz eg ląd fa k tó w , jak ie z a istn ia ły n a te re n ie b yłego w o jew ó d z tw a olszty ń sk ieg o w d w u d ziesto p ięcio leciu p o w o jen n y m , a o jak ic h m ów i a u to r w p rzed m o w ie, u z m y sła w ia c z y teln ik o w i im p o n u ją c y ro zw ó j n ie k tó ry c h dziedzin życia k u ltu ra ln e g o M a z u r i W arm ii. L e k tu ra p rz ed m o w y sk ła n ia ró w n ież do re fle k sji: dlaczego ty lk o 323 b io g ram y ? O grom u zy sk an y ch osiągnięć nie m ó g ł b y ć d ziełem sto su n k o w o n iew ie lk ie j g ru p y osób, zw łaszcza że z n a jd u ją się w n ie j ludzie, k tó rz y z ró żn y ch pow odów dość k ró tk o b ra li ud ział w o lsz ty ń s k im życiu k u ltu ra ln y m .
N iepokoi w zw iązk u z ty m z d an ie z p rz ed m o w y : „ B ra k n ie k tó ry c h z n a n y ch n a zw isk lu b w y ją tk o w a lakoniczność zap isu jes t często s k u tk ie m życze n ia osoby z a in te re s o w a n e j” . N iepokoi w ty m z d an iu p rz ed e w szy stk im słow o „często” . M ożna zrozum ieć, że w w y ją tk o w y c h w y p a d k ac h osoba z a in te re so w a n a d o m ag a się lakoniczności zap isu (na p rz y k ła d p rzez p om inięcie d a ty jej u ro d z en ia lu b in n y c h — d la n ie j b ard zo w ażn y ch — szczegółów ). T ru d n o n a to m ia s t zrozum ieć skro m n o ść tw ó rc y lu b działacza, k tó r y życzy sobie c ał k o w iteg o po m in ięcia jego b io g ram u o c h a ra k te rz e in fo rm a c y jn y m , b io g ra m u uzgodnionego z n im i n ie zaw ie rają c e g o ocen w arto śc iu jąc y c h .
Isto tą tw órczości, p rzed e w szy stk im zaś d ziałaln o ści k u ltu ra ln e j, je s t jej społeczny c h a ra k te r. J e ś li n a w e t p rz y jm ie m y , że k to ś m oże „tw o rzy ć do s z u fla d y ”, to nie sposób w y o b razić sobie działacza, k tó ry chce zachow ać incognito. J e s t to po p ro s tu c o ntradictio in adiecto. Osoba, k tó ra tw o rz y dla sp o łeczeń stw a lu b d ziała w sp o łeczeń stw ie, n ie m oże d om agać się z an iech a n ia
290 R ecen zje i om ów ienia
ocen y sw ej tw ó rczo ści czy d ziałalności. T y m b a rd z ie j — w y e lim in o w a n ia n a u ko w ej, o p a rte j n a fa k ta c h in fo rm a cji.
N iesłu szn ie w ięc T ad eu sz O rack i często u w z g lęd n ia ł n ieu z asad n io n e ż y czenia osób z ain tere so w a n y ch . N ależy m ieć n a d zieję , że z a k ła d a n e p rzez niego d ru g ie w y d a n ie u zu p ełn io n e zo stan ie n ie ty lk o o b io g ram y osób, k tó re „nie ży czy ły sobie” , a le ró w n ież o n a z w isk a osób, k tó re tw o rz y ły lu b d z ia łały po 1970 ro k u , p rzed e w szy stk im zaś o n a zw isk a ty c h osób, k tó re p rzez a u to ra nie z o stały zau w ażo n e lu b n iesłu szn ie w y e lim in o w an e. O dnosi się to p rzed e w szy stk im do działaczy k u ltu ry , choć m oże sta ć się p ro b le m e m ró w n ie ż w sto su n k u do tw ó rcó w . K ry te riu m p rz y n ależ n o śc i do zw iązk u tw órczego u ła tw ia zad an ie w sto su n k u do lite ra tó w , p lasty k ó w , d zie n n ik arz y , m uzyków . N ie jest to je d n a k k r y te r iu m O rackiego. K ry te riu m sto p n ia n au k o w eg o u ła tw ia zad an ie w sto su n k u do tw ó rc ó w d ó b r k u ltu ra ln y c h (nie ty lk o w d zie d zin ie n a u k h u m a n isty c z n y c h — n a u k o w cy z A k a d em ii R oln iczo -T ech n iczn ej są ta k im i sa m y m i tw ó rc am i, ja k n a p rz y k ła d h is to ry c y czy m uzealnicy). K r y te riu m teg o nie sto su je je d n a k T ad eu sz O racki. K ry te riu m o trz y m a n ia o d z n a k i „Z asłu żo n y d ziałacz k u ltu r y ” czy „M edalu K o m isji E d u k a c ji N a ro d o w e j” , w zg lęd n ie k r y te r iu m p e łn ie n ia o d p o w ied zialn y ch fu n k c ji w życiu k u ltu r a l n y m u ła tw iło b y z ad a n ie w sto su n k u do d ziałaczy k u ltu ry . I znów n ie są to k ry te r ia T ad eu sza O rackiego.
P o d a n e w p rzed m o w ie k ry te riu m : „ zaró w n o o rg a n iz ato rz y p ra c y k u ltu raln o -o ś w iato w e j w śro d o w isk u , ja k i tw ó rc y -in tele k tu a liś cd ” (n a w et z p rz y k ład o w y m i u z u p ełn ien iam i: „a w ięc p o p u la ry z a to rz y z a jm u ją c y się u p o w sze ch n ian ie m k u ltu r y ” , „a w ięc p isarze, m uzycy, p lasty cy , n au k o w cy , pub licy ści i in n i”) jes t z b y t o g ólnikow e, a z ara ze m — ja k w y n ik a z k o n fro n ta c ji b io g ra m ó w z p rz ed m o w ą — z b y t se lek ty w n e .
K ry te riu m T ad eu sza O rack ieg o m ożna b y z rek o n stru o w a ć i sp recy zo w ać m eto d ą sta ty s ty c z n ą , w y licz ają c ilu je s t w w y b ra n y m p rzez nieg o g ro n ie b ib lio tek a rzy , p lasty k ó w , k się g arz y , lite ra tó w , a k to ró w , tw ó rc ó w lu d o w y ch itd . M eto d a ta n ie z d a je je d n a k eg zam in u w p rz y p a d k u w o jew ó d ztw a olszty ń sk ieg o w la ta c h 1945— 1970, a p ró b a z asto so w an ia je j w sk az u je jed y n ie n a b ard zo zn am ien n y fa k t, że w iele osób u w z g lęd n io n y ch w książce T ad eu sza O rack ieg o zw iązan y ch jes t z ró ż n y m i d zied zin am i tw ó rczo ści i d ziałaln o ści k u ltu ra ln e j. Je śli w ięc p rz y jak im ś n a zw isk u w y s tę p u ją o k re ślen ia: n a u c z y ciel, p ra c o w n ik n au k o w y , h isto ry k , p u b lic y sta i k r y ty k lite ra c k i, a m ożna b y dorzucić jeszcze in n e, n a p rz y k ła d b ib lio tek a rz, to p o w s ta je p ro b lem d la s ta ty s ty k a : czy u z n ać tę osobę za tw ó rc ę, czy za działacza k u ltu ry , czy dołączyć do lite ra tó w , czy też do n au k o w có w b ąd ź d ziałaczy ośw iatow ych?
P o s łu g u ją c się o stro żn ie m eto d ą s ta ty s ty c z n ą m ożna po staw ić tw ie rd z e nie, że w książce T ad eu sza O rack ieg o obok 96 działaczy k u ltu r y je s t 227 tw ó r ców, że w ś ró d d ziałaczy k u ltu r y n a jlic z n ie jsz ą g ru p ę sta n o w ią b ib lio tek a rze (26 osób), w g ro n ie tw ó rc ó w n a to m ia s t n a sz a ry m k ońcu z n aleź li się p rz e d s ta w iciele n a u k p rz y ro d n ic zy c h , e tn o g ra fo w ie, poloniści i językoznaw cy, a rc h i tekci, socjologow ie, d e m o g rafo w ie, fo to g rafic y i film o w cy . P rz y sz ły h is to ry k n a p o d sta w ie k siążk i T ad eu sz a O rackiego tw ie rd z ić będzie, że n a jw ię k sz e za słu g i położyli n a to m ia s t d la ro zw o ju życia k u ltu ra ln e g o w w o jew ó d ztw ie o l szty ń sk im w la ta c h 1945— 1970 lite ra c i, p lasty c y , h isto ry c y i d z ien n ik arze.
R e ce n z je i om ów ienia 2 9 1 u w z g lęd n iać jed y n ie te osoby, k tó re już zm arły , czy te ż — i w ja k im sto p n iu — te, k tó re a k tu a ln ie m a ją coś do pow ied zen ia, a le m oże n ie zaw sze za słu żą sobie n a p a m ięć p o tom nych.
K siążk a T ad eu sza O rack ieg o w zb u d ziła k o n tro w e rs je z b y tn ią se le k ty w n o ścią zasto so w an y ch a n ie sp re cy z o w a n y c h k ry te rió w w y b o ru , ale fa k t, że jes t w n ie j znacznie w ięcej b io g ram ó w osób ż y ją cy c h św iad c zy o d y n am ice ro zw o ju życia k u ltu ra ln e g o n a M a zu ra ch i W arm ii. Z asłu g ą O rack ieg o jes t p rz y p o m n ie n ie w ie lu osób, k tó re z ara z po w o jn ie, w n a jtru d n ie js z y c h w a ru n k a c h tw o rz y ły p o d sta w y życia k u ltu ra ln e g o n a n aszy m te re n ie , a k tó ry m g ro zi dziś zap o m n ien ie. N a u z n an ie z a słu g u je ró w n ież w y p ra c o w a n ie m o d elu in fo rm a c ji b io g raficz n e j, k tó r y m ożna d n a le ż y u d o sk o n alać, a le k tó reg o g e n e ra ln ie nie m ożna zak w estio n o w ać. M ie jm y n a d zieję , że k o n tro w e rs je o c h a ra k te rz e p e r so n aln y m p rz ero d z ą się w rzeczow e d y sk u s je śro d o w isk o w e i u m o żliw ią a u to ro w i coraz lepsze, re g u la rn e w z n aw ia n ie tego b ard zo cennego in fo rm a to ra - -slo w n ik a.
