A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO L IA IU R ID IC A 3, 1981
A niela W oźniak
ZAKRES I FORM Y FINANSOW ANIA ZA KŁA DO W EJ DZIAŁALNOŚCI SO CJA LN O -BY TO W EJ W PR L I NRD
I. C H A R A K T E R Y ST Y K A OG ÓLNA
Działalność socjalna realizow ana w przedsiębiorstw ach państw ow ych, spółdzielczych i w organizacjach społecznych państw socjalistycznych je s t obecnie przedm iotem zainteresow ania ta k teorii, ja k i p rak ty k i, zwłaszcza że św iadczenia w ynikające z tego ty tu łu są. jed n ą z form podziału dochodu narodow ego. Sam problem działalności socjalnej przed-siębiorstw uspołecznionych je s t o ty le specyficzny, iż utożsam iam y ją z dw iem a rozległym i sferam i usług. Pierw sza z nich wiąże się ściśle z procesem pro d u k cy jn y m i ob ejm u je św iadczenia zakładow ych dom ów m ieszkalnych, hoteli robotniczych, przem ysłow ej służby zdrow ia, stołó-w ek, bufetóstołó-w i szkół zastołó-w odostołó-w ych stołó-w raz z stołó-wydatkami- na naukę osób pracujących. Do drugiej sfe ry należą natom iast św iadczenia obejm ujące w szystkich pracow ników i członków ich rodzin, realizow ane przez p la -cówki wczasowe, turystyczne, placów ki w ypoczynku niedzielnego i św ią-tecznego, urządzenia dla dzieci i m łodzieży oraz urządzenia k u ltu ra ln o - o ś w ia to w e i sportow e udostępnione rów nież na rzecz środow iska. Róż-nice polegają na tym, że z pierw szej g ru p y św iadczeń pracow nik nie może w zasadzie korzystać poza przedsiębiorstw em , a ż d ru g iej m a możność korzystania także i poza w łasnym zakładem pracy.
Zakładow a działalność socjalno-bytow a jest też skierow ana na kształ-tow anie więzów m iędzyludzkich w śród pracow ników lub w śród ok re-ś lo n y c h g ru p w k ieru n k u coraz silniejszego rozw oju ich osobowore-ści i poziomu kulturalnego. Jej treścią działania jest zadośćuczynienie po-trzebom społecznym i przeciw staw ianie się w arunkom u tru d n iają c y m w ykonyw anie czynności produkcyjnych i usługow ych, w zględnie co najm niej zm niejszanie ich niekorzystnego w pływ u. O bejm uje ona więc niezbędne m inim um w arunków życiowych, pracy, higieny i rek re a cji psychofizycznej, które trzeba zapew nić każdem u człow iekowi pracy, nie-zależnie od tego kim jest, gdzie pracuje, czy jego zakład pracy w yko-n u je zadayko-nia playko-now e i jest rów yko-nocześyko-nie w pełyko-ni w yposażoyko-ny w środki
produkcji. D ruga sfera dotyczy w zbogacania, u a tra k cy jn ian ia i polep-szania b y tu pracow ników przez zsynchronizow anie opłacalności pracy z jej w ydajnością w rezultacie ich zm aksym alizow anego udziału w pro -cesie pracy i przyw iązania do z a tru d n iając ej jednostki, na sk u tek w łaś-ciw ych w arunków socjalnych. Im p lik u je to pośrednio w ydajność pracy.
II. ROZW ÓJ I F IN A N SO W A N IE ZAK ŁA D O W EJ D ZIA Ł A L N O ŚC I SO C JA LN O -BY TO W EJ W PRL
Z agadnienia socjalne w Polsce Ludow ej od jej zarania zostały ściśle zespolone z przebudow ą społeczną i gospodarczą k raju , gdyż działalność w tym zakresie w przedsiębiorstw ach d a tu je się już od pierw szego pół-rocza 1945 r., w yrażając się w organizow aniu w yżyw ienia w stołów kach i opiece nad pracującym i m atkam i.
Pierw szym planow ym działaniem w zakresie św iadczeń socjalno-by-tow ych było pow ołanie K om itetu M inistrów do S p raw S p o łe cz n y c h 1 z zadaniem ustalania, w zględnie zatw ierdzania projektów dotyczących polityki socjalnej oraz opiniow ania ustaw , dekretów , rozporządzeń i uchw ał. W zw iązku z tym w ykształciło się kilka odrębnych system ów działalności socjalnej. System pierw szy obejm ow ał w szystkie przedsię-biorstw a podległe m inisterstw om gospodarczym i był wzorcowy, gdyż na jego dośw iadczeniach opierała się w dużej m ierze działalność socjalna prow adzona w innych resortach. D rugi — to m odel finansow y i o rg an i-zacyjny działalności socjalnej w m in isterstw ach kom unikacji, poczt i telegrafów oraz w rolnictw ie. Trzeci system obejm ow ał spółdzielczość. C harak tery sty czn ą cechą tych trzech system ów był ich pionowy, sctralizow any układ. N astępny system był stosow any pod nadzorem C en-tra ln ej R ady Związków Zaw odow ych i dotyczył pracow ników państw o-w ych, pracoo-w nikóo-w sam orządu tery to rialn eg o i in sty tu cji użyteczności publicznej, nauczycielstw a polskiego, pracow ników skarbow ych, b an k o -w ych i sądo-w ych oraz praco-w nikó-w p ro k u ra tu ry i służby zdro-w ia 2.
Związki zawodowe zobowiązane zostały natom iast do w spółdziałania w u stalan iu szczegółowych program ów akcji socjalnej i w zatw ierdzaniu prelim in arzy budżetow ych oraz do przeprow adzania k ontroli urządzeń
1 U ch w a ła R a d y M inistrów z dnia 11 grudnia 1948 r. w sp raw ie pow ołan ia K om itetu M in istrów do Sp raw S p ołeczn ych (Mon. Pol. 1949, nr A -26, poz. 410).
2 J. K i j o w s k i , Ź ró d ła fi n a n so w a n ia działaln ości so c j a ln o -b y t o w e j, Iw:]
i placów ek socjalnych, jak rów nież do kw alifikow ania kandydatów p rze -znaczonych do prow adzenia tej akcji. P ra k ty k a w ykazała jednak, że gospodarka socjalna przedsiębiorstw była m ało elastyczna i zbyt m ocno zw iązana z ich ogólnym stanem finansow ym i dlatego fundusze przez-naczone na ten cel m usiano w yodrębnić 3. W zw iązku z ty m poszczególne przedsiębiorstw a podległe ówczesnem u M inisterstw u P rzem ysłu i H an-dlu dokonyw ały odpisów na fundusz akcji socjalnej w w ysokości 7% od sum y płac, nie były jed n ak upraw nione do w ydatkow ania ustalonych sum, lecz zostały zobowiązane przelew ać je w całości do centralnego zarządu na odrębny rachunek, z którego rozdzielano zgrom adzoną kw otę stosow nie do istotnych potrzeb podległych zakładów pracy.
Ta hierarchiczna budow a system u opierała się na teoretycznych za-łożeniach integ racji i bezpośrednim lub pośrednim podporządkow aniu celów w szystkich jednostek celowi naczelnem u, ogólnospołecznem u.
W ypada rów nocześnie zaznaczyć, że ustalane corocznie przez KERM stopy procentow e odpisów dla poszczególnych naczelnych uczestników system u finansow ego różnicow ały przedsiębiorstw a i dały początek n ara sta n iu w śród nich dysproporcji, tw orząc już w zarodku lepsze w a -ru n k i socjalne n iektórym resortom czy branżom . F unduszam i socjal-nym i dysponow ały n ato m iast rad y zakładow e przedsiębiorstw i in sty tu cji na podstaw ie zatw ierdzonych planów , w zględnie budżetów danego roku, w szystkie zaś w y p łaty w ym agały ap ro b aty dyrek to ra, kierow nika lub ich zastępców z p u n k tu w idzenia ich zgodności z odpow iednim i pozy-cjam i planu czy budżetu. Znaczenie finansów w życiu społeczno-politycz-nym i gospodarczym spraw ia bowiem, że zarządzanie w dziedzinie fi-nansów , w tym także w zakresie działalności socjalno-bytow ej, należy do w ielu organów 4.
F undusz ak cji socjalno-bytow ej m iał jednakże w tym czasie cha-ra k te r w ycha-raźnie konsum pcyjny, gdyż tylko do 12% tego funduszu mogło być w ykorzystane n a rem onty, drobne n ap raw y i uzupełnianie in w en -tarz a urządzeń socjalnych. Decyzje, kto spośród pracow ników lub człon-ków ich rodzin m iał praw o korzystać z poszczególnych form ak cji soc-ja ln ej, należały do kom petencji właściwego zw iązku zaw odow ego5.
3 U ch w a ła R ady M in istrów z dnia 20 stycznia 1950 r. w sp ra w ie w y o d ręb n ie-nia środków na fundusz socjaln y (Mon. Pol. nr A -17, poz. 178).
4 C. K o s i k o w s k i , R ola m in is tr a fin a n só w w s y s te m ie za rzą d za n ia fin a n
-sa m i w p a ń stw a ch so c ja listy c z n y c h , Ł ó d ź 1976, s. 13.
5 Z arządzenie prezesa R ady M inistrów z d nia 7 k w ietn ia 1950 r. w spraw ie trybu zatw ierdzania b udżetów fund u szu socjalnego oraz sposobu adm inistrow ania tym i fu n d u szam i w ad m in istracji p ań stw ow ej (Mon. Pol. nr A -53, poz. 604).
III. O D D Z IA ŁY W A N IE F U N D U S Z U DYREK TO R SK IEG O W NRD
W N iem ieckiej R epublice D em okratycznej, pow stałej w październiku 1949 r., pierw sze form y organizacyjnopraw ne oraz form y finansow ania działalności socjaln o -k u ltu rałn ej w zakładach pracy zostały w ytyczone w lu ty m 1950 r. przez pow ołanie in sty tu cji funduszu dyrektorskiego® . Tw orzenie tego funduszu oraz zasady i treść jego podziału dały zatem początek now em u procesowi przem ian system ow ych i społecznych. K on-stru k cja funduszu dyrektorskiego p rzejęta ze Zw iązku Radzieckiego była natom iast w ypróbow aną form ą oddziaływ ań i stąd m ogła fu n k cjo -nować w NRD przez kilka następnych lat.
F undusz d y rek to rsk i dzielił się na dw ie części, z k tó ry ch pierw sza przeznaczona była na polepszenie sytuacji życiowej robotników i p ra- ćowników um ysłow ych, druga zaś stanow iła finansow e zabezpieczenie racjonalizacji i wynalazczości. Bazę funduszu dyrektorskiego tw orzyły w ypłacone sum y zarobków i płac b ru tto bez prem ii, w wysokości:
—• 3% od funduszu płac dla części I, przeznaczonej n a polepszenie sytuacji życiowej;
— 1% od funduszu płac dla części II, przeznaczonej na racjo n aliza-cję i wynalazczość;
— zysku pochodzącego z ponadplanow ego obniżenia kosztów w łas-nych i przekroczenia zadań produkcyjłas-nych.
K ilkuprocentow e kw oty od obliczonego funduszu dyrektorskiego by ły odprow adzane w zależności od b ran ży na fundusze scentralizow ane jednostek zw ierzchnich 7.
Część funduszu dyrektorskiego dotycząca polepszenia sy tu acji ży-ciowej robotników i pracow ników um ysłow ych była przeznaczana na:
1) prem ie dla robotników i pracow ników w ypłacane za indyw idualne lub zbiorow e przyczynienie się do w ykonania albo przekroczenia zadań planow ych czy w zrostu jakości produkcji;
2) n ak ład y z zakresu k u ltu ry , a więc na finansow anie przedstaw ień, pom ieszczeń klubow ych, zespołów ludow ych, bibliotek zakładow ych, k lu -bów sportow ych, a także na organizację urządzeń służących ogólnospo-łecznym celom załóg zakładów pracy; m ożna było ponadto w y datko-wać do 30% funduszu na rozwój pozazakładow ych lokalnych centrów k u ltu ra ln y c h , w zględnie jednostek ośw iatow ych albo urządzeń socjal-nych, ja k rów nież na dodatki do stypendiów w płacane na konto u n
i-e G i-esi-etz übi-er di-en H au sh altsp lan 1950, vom 9 Fi-ebruar 1950 (GBl. Nr. 17, s. 111; G B l = G esetzblatt).
7 § 4 — § 15 der S ieb zeh n ten D u rchführungsbestim m ung vom 6 Oktober 1950 (GBl. Nr. 120, s. 1100— 1103).
w ersytetów lub innych szkół d la stu d iu jąc y c h członków załóg;
3) polepszenie socjalnych w arunków b y tu robotników i pracow ni-ków, a w szczególności na przedsięw zięcia służące rozw ojow i m łodzieży, uzupełnianie kosztów zw iązanych z uczestnictw em w w ycieczkach i w y-korzystaniem urlopów , na podarunki, pomoc w utrzy m an iu ogródków dziecięcych i żłobków, a ponadto na n akłady finansow e zw iązane z pop-raw ą działalności urządzeń socjalnych, a więc k an ty n , kuchni i zakła-dów szew skich oraz kraw ieckich 8.
O bliczanie i przekazyw anie środków na fundusz d y rek to rsk i doko-n yw adoko-ne było każdego m iesiąca, doko-natom iast ta ozęść podoko-nadpladoko-now ego zysku, którą przeznaczano na polepszenie b y tu załóg, ustalan a byw ała odrębnie, po rocznych zam knięciach bilansow ych.
F undusz d y rek to rsk i od 1950 r. zaczęły tw orzyć w szystkie uspołecz-nione zakłady pracy i ich jednostki zw ierzchnie oraz inne organizacje przem ysłu, rolnictw a, tra n sp o rtu i stacji m aszynow ych, a także jednostki reso rtu k u ltu ry i gospodarki kom unalnej. M iał on zwiększać z a in tere -sow anie m aterialn e robotników pracą w przedsiębiorstw ie, łącząc w ten sposób in te res społeczny, z zaangażow aniem osobistym i, ściślej uza-leżniając in te resy załóg od w yników ich w ysiłków , w pływ ać na zw ięk-szenie w ydajności i obniżenie kosztów produkcji.
S k u tk i oddziaływ ania funduszu dyrektorskiego na pracow ników były więc uzależnione od zgodności realizow anych celów z teoretycznym i założeniam i, a nadto od stopnia zaangażow ania załogi w spełnianiu sw ych obow iązków i od um iejętności przezw yciężania trudności w y n i-kających z różnych zaham ow ań w procesie produkcji.
O ceniając działalność socjalną w PR L i w NRD do 1950 r. należy stw ierdzić, że w obu państw ach zostały stw orzone wówczas podstaw y do w ykształcenia się form organizacyjnopraw nych i finansow ych dla spraw socjalno-bytow ych i k u ltu ra ln y c h , a koordynow aniem ogólnych zasad zajęły się w ładze naczelne. O ddziaływ anie obu państw nie ró ż -niło się w okresie pierw szym w sposób zasadniczy, gdyż w szystko trzeba było rozpoczynać i tu, i tam od początku, w w yn ik u zm ian ustrojow ych i zniszczeń w ojennych. W obu państw ach środki na potrzeby socjalne były tw orzone w stosunku procentow ym do funduszu płac.
W NRD ich w ielkość była jed n ak uzależniona od w yników ekono-m icznych przedsiębiorstw a, czego nie stosow ano w PR L i słusznie, gdyż potrzeby socjalne ludzi pracy i ich rodzin nie mogą być zaspokajane tylko w tedy, gdy zostanie zrealizow any plan produkcji czy n astąp i obniżenie kosztów w łasnych.
Tw orzone fundusze m iały w tym czasie c h a ra k te r bieżących w y d a
ków i nie m ożna było przeznaczać ich na potrzeby inw estycyjne. Do postępow ych rozw iązań w NRD należy natom iast zaliczyć kum ulow anie w jednostkach zw ierzchnich części funduszu dyrektorskiego na dyspozy-cje scentralizow ane dotyczące urządzeń socjalnych.
IV. ROZWÓJ I F IN A N SO W A N IE ZAK ŁA D O W EJ D ZIA Ł A L N O ŚC I SO C JA LN O -BY TO W EJ W PR L W W A R U N K A C H
G O SPO D A R K I SC EN TR A LIZO W A N EJ (L A TA 1951— 1956)
P rzeobrażenia w całej gospodarce narodow ej zw iązane z realizacją założeń planu sześcioletniego pow odow ały konieczność znacznego zw ięk-szenia sił w ytw órczych, szczególnie środków produkcji. S tąd in ten sy fi-kacja w e rb u n k u siły roboczej ze wsi do m iast i przem ieszczanie się w ykw alifikow anej kadry. W zw iązku z tym przedsiębiorstw a zaczęły rozbudow yw ać we w łasnym zakresie zakładow e dom y m ieszkalne, ho-tele robotnicze, stołów ki i św ietlice oraz in te rn aty , ażeby zapew nić sobie dopływ siły roboczej i utrzym ać zatru d n io n ą załogę. Z aistniała więc pilna konieczność praw nego uregulow ania zasad rozw ijającej się d y n a -m icznie bazy socjalnej i jej finansow ania poprzez różnego rodzaju li-m ity, i uczynienia z budżetu głównego źródła dotacyjnego na potrzeby so c ja ln o -b y to w e 9.
Każda placów ka socjalna zaczęła z czasem finansow ać w łasne u rzą-dzenia z k redytów budżetow ych, przekazyw anych jej w w ysokości p la-now anej na ra c h u n e k pozabudżetow ych środków specjalnych, oraz po-siadała w łasny prelim inarz dochodów i w ydatków ł0. C harak tery sty czn ą cechą ty c h k red y tó w było to, że dotacje z b u dżetu w yznaczano odgórnie na podstaw ie ustalonych a priori lim itów , a nie w wysokości w ynika-jącej z poszczególnych prelim in arzy n .
N astępow ała więc stopniow o kon cen tracja w ydatków na cele socjalne i k u ltu ra ln e przez likw idację pozabudżetow ych źródeł finansow ania. Proces ten polegał n a w łączeniu budżetów sam orządow ych, budżetu ZUS oraz budżetów innych in sty tu cji i organizacji do Jednego budżetu państw a.
Od 1952 r. zdecentralizow any fundusz socjalny przy b rał przeto
defi-• U ch w a ła R ady M in istrów z dnia 17 k w ietn ia 1950 r. w sp ra w ie zasad orga-nizacji fin a n so w ej ł system u fin an sow ego p rzed sięb iorstw p a ń stw o w y ch ob jętych b u dżetem cen traln ym (Mon. Pol. nr 55, poz. 630).
10 Z arządzenie m inistra fin a n só w z d n ia 3 m aja 1951 r. w sp raw ie fin an sow an ia i rach u n k ow ości ak cji socjalnej (Mon. Pol. n r A -40, poz. 507).
11 A. S z a f r a n , P o za b u d że to w e śr o d k i sp e c ja ln e , „F inanse” 1951, n r 2, s. 65 i n.
nity w n ie c h a ra k te r funduszu scentralizow anego i w zw iązku z ty m od-m iennie uregulow ano także odpłatność rodziców za korzystanie ich dzieci z urządzeń socjalnych bez względu na to, czy urządzenie, z k tó -rego korzysitało dziecko należało do zakładu zatrudniającego ojca lub m atkę, czy też do innego przedsiębiorstw a 12. Zobowiązano nadto zakłady pracy do niezw łocznego odprow adzania zebranych kw ot na rach u n ek dochodów budżetow ych oraz do przekazania na powyższy rac h u n e k śro d ków pieniężnych znajd u jący ch się dotychczas na kontach zakładów p ra cy. C entralizacja dyspozycji i środków finansow ych objęła rów nież u rzę -dy państw ow e oraz sam orządow e i wyższe instan cje i trw a ła zasad-niczo do 1956 r.
V. K O N T Y N U A C JA ŚW IA D C ZEŃ SO C JA LN Y C H W NRD
W okresie drugim , tj. od 1951 do 1956 r., w N iem ieckiej R epublice D em okratycznej nadal dokonyw ano odpisów na fundusz d y rek to rsk i przeznaczony na potrzeby socjalno-bytow e, uzależniając wielkość tych odpisów od w ykonania planu produkcji, przewozów, sprzedaży, w zględ-nie usług, w zależności od rodzaju działalności. W szystkie branże zobo-w iązane zostały do osiągnięcia obniżki planozobo-w anych kosztózobo-w zobo-w łasnych 13. U praw nienia do tw orzenia funduszu dyrektorskiego otrzy m ały ponadto banki, zakłady ubezpieczeń społecznych oraz kasy pożyczkowe.
Zezwolono rów nież przedsiębiorstw om odprow adzać na fundusz d y -re k to rsk i od 30% do 45% w artości obniżki kosztów w łasnych w zależ-ności od spełnienia w arunków szczegółowych. Sposób ustalan ia ty ch dodatkow ych zwiększeń był jed n a k uzależniony od stosunku obniżki kosztów do ponadplanow ego zysku lub do zm niejszonej planow anej s tr a -ty. Te dodatkow e odpisy podlegały następnie podziałowi na fundusz I — 75% i na fundusz II — 25% 14.
P u b lik acja z tego okresu zw racała uwagę, ażeby funduszu d y re k torskiego nie przeznaczać na prem ie zw iązane z obchodam i św iąt p a ń -stw ow ych, lecz dla pracow ników w yróżniających się w praćy i oddzia-łu jący ch na coraz lepsze w ykonyw anie planow ych zadań 13.
12 O kólnik m inistra fin a n só w z d nia 27 lutego 1952 r. w sp ra w ie pobierania i zarachow ania w p ły w ó w z od p łatn ości rodziców za k orzystan ie ic h d zieci z urzą-dzeń socjaln ych , w p ła t p erson elu za w y ż y w ie n ie oraz lik w id a cji sald akcji so cja l-nej z 1951 r. (Mon. Pol. nr A -19, poz. 238).
18 § 1 der V erordnung ... vom 4 Oktober 1951 (GBl. Nr. 142, s. 1115). 14 § 5 der V erordnung ... vom 25 M ärz 1952 (GBl. Nr. 38, s. 230).
15 H. R., D er D ire k to rfo n d s is t ric h tig z u v e rw e n d e n , „A rbeit und S ozialfürsor-g e ” 1952, Nr. 3, s. 54.
N astępną istotną zm ianą obow iązującą od 1952 r. było ustalenie p ro -centow ego podziału funduszu dyrektorskiego:
1) 45% funduszu należało przeznaczać na indyw idualne lub kolektyw ne prem ie w ypłacane za w ybitne osiągnięcia, w zględnie za uspraw -nienia pracy, albo za system atyczne zw iększanie produkcji lub usług;
2) kolejne 45% należało przeznaczać na:
a) bieżące utrzym yw anie urządzeń k u ltu raln y ch ,
b) rozwój ośw iaty i k u ltu ry , organizow anie im prez, dotacje na po-trzeby zakładow ych kuchni, ogródków dziecięcych i innych urządzeń socjalnych,
c) zw roty kosztów przejazdów pracow ników udających się na urlop, d) zapomogi dla ciężko chorych pracow ników lub ich rodzin, z po-wodu zgonu pracow nika albo zaistniałej potrzeby w razie nieszczęśli-wego w ypadku czy innej nadzw yczajnej przyczyny;
3) 10% należało przeznaczyć na:
a) budow ę i rozbudow ę m ieszkań zakładow ych, ogródków dziecię-cych, domów k u ltu ry , pomieszczeń klubow ych i boisk sportow ych,
b) dodatkow e w yposażenie urządzeń socjalno-kulturalnych, jednakże tylko w tedy, gdy na ten cel zgrom adzone zostały środki pieniężne w N iem ieckim B anku Inw estycyjnym 10.
Rozwiązania w odniesieniu do k o n stru k cji funduszu dyrektorskiego zm ierzały do zw iększenia udziału robotników i pracow ników um ysło-w ych ysło-w gospodarczej odbudoysło-wie k raju , do aktyysło-w izoysło-w ania ysło-w spółzaysło-w od-nictw a pracy oraz do rozw oju racjonalizacji i wynalazczości. U w zględ-niając w pływ cen, zaniechano natom iast przy przyznaw aniu funduszu dyrektorskiego stosow ania w ym ogu obniżki kosztów w łasnych i osią-gnięcia planow anego z y s k u 17 i dlatego odtąd w ykonanie planow ych zadań i sprzedaży było w ystarczające do uzyskania tego funduszu. W ram ach tych ogólnie sform ułow anych zasad wprow adzono w następnych latach szczegółowe zm iany dotyczące procentow ych w ielkości odpisów, sposobów ustalania obniżki kosztów, w zrostu produkcji, zysku ponad-planow ego, i t p . 18
Przedsiębiorstw a m ogły też zaprzestać pokryw ania z funduszu d y -rektorskiego w ydatków bieżących, k tó re w y n ik ały z przekroczenia ko-sztów ponad w pływ y uzyskiw ane z domów zakładow ych. Różnica ta m iała od tąd obciążać rach u n ek w yników . Ponadto w przy p ad k u , gdy
18 § 11 der V erordnung ... vom 16 A p ril 1953 (GBl. Nr. 54, s. 591).
17 S zczegóły u regulow ano zarządzeniam i w y k on aw czym i: GBl. 1952, Nr. 104, s. 639; ib id e m , Nr. 118, s. 770 i 773; ib id e m , Nr. 172, s. 1291; ib id e m , 1953, Nr. 54, s. 589.
nakłady na dziecince, żłobki i przedszkola były zbyt w ysokie z powodu zatru d n ian ia dużej liczby kobiet, zakłady pracy m ogły w ystępow ać do w łaściw ych m in isterstw z w nioskam i o udzielenie dotacji. Zezwolono rów nież na finansow anie z funduszu dyrektorskiego zakładow ych p ra -cowni szw alniczych i rep e ra cy jn y c h oraz w arsztatów rzem ieślniczych 19. Zrezygnow ano jed n a k w m iędzyczasie z procentow ego u w aru n k o w a-nia poszczególnych w ydatków , a przedsiębiorstw om nie w ykonującym zadań planow ych zezwolono n a tw orzenie funduszu dyrektorskiego w części I — 2% i w części II — 1% od efektyw nie w ypłaconego fu n -duszu płac b rutto. P onadto fundusz ten mógł być podw yższony o dalszy 1%, o ile plan produkcji lub działalności został w ykonany w n ajw aż-niejszych pozycjach w zakresie asortym entów i jakości, zwłaszcza dóbr masowo poszukiw anych, oraz gdy osiągnięto ponadplanow y z y s k 20.
W uregulow aniach praw nych dotyczących k o n stru k cji funduszu dy-rektorskiego poświęcono też w iele m iejsca zagadnieniom efektyw ności bodźców m aterialnego zainteresow ania. Uznano więc, że podział fu n -duszu dyrektorskiego na część I i część II ogranicza znacznie dyspono-w anie posiadanym i środkam i oraz, że nie należy odprodyspono-w adzać części tego funduszu do jednostki zw ierzchniej, gdyż są to zasoby pieniężne przeznaczone w yłącznie do dyspozycji załogi, któ ra je w ygospodarow a-ła 21. Łączny odpis na fundusz d y rek to rsk i w ynikający z w ykonania zadań planow ych z nadw yżką mógł więc w rezultacie dochodzić n aw et do 5,5 % planow anego funduszu plac 22.
Znacznym uspraw nieniem zasad ustalania funduszu dyrektorskiego było także udzielenie od 1956 r. kom binatom i dużym przedsiębiorstw om posiadającym sam odzielne zakłady zezw olenia na tw orzenie funduszu dyrektorskiego w wysokości 4% w tych podległych jednostkach, które planow e zadania zrealizow ały, m im o że w ykonanie planu ogółem w kom binacie nie zostało osiągnięte 23.
O ceniając finansow anie działalności socjalno-bytow ej w Polsce L u-dowej i w N iem ieckiej R epublice D em okratycznej w latach 1951— 1956 należy stw ierdzić w ystępow anie w owym czasie znacznych różnic sy -stem ow ych. W PR L uregulow ano bowiem finansow anie tej działalności poprzez odgórne planow e dotacje, z uw zględnieniem uzupełniania n
a-19 § 5 der V erordnung ... vom 1 Oktober a-1953 (GBl. Nr. Ü06, s. 1015— 1016). 20 § 3 der V erordnung ... vom 18 März 1954 (GBl. Nr. 31, s. 305).
21 § 9/4 der V erordnung ... vom 17 F ebruar 1955 (GBl. I, Nr. 15, s. 135).
22 § 6 der V erordnung ... vom 17 Februar 1955, s. 134.
kładów w pływ am i uzyskiw anym i z odpłatności użytkow ników . Równało się to scentralizow aniu środków na działalność socjalno-bytow ą w u rzę-dach wyższych instancji, z w yelim inow aniem bezpośredniego w pływ u użytkow ników urządzeń socjalnych.
Słabością naszego system u było więc ce n traln e przydzielanie śro d -ków na potrzeby socjalne — teoretycznie w edług potrzeb, a faktycznie na podstaw ie nie zawsze tra fn ie rozdzielanych lim itów — pow odujące w konsekw encji znaczne różnicow anie m iędzybranżow e, co doprow a-dziło z czasem u jed n y ch przedsiębiorstw do nadm iernej rozbudow y urządzeń socjalnych, a u drugich — do m asowego likw idow ania stołó-w ek i zagęszczania m iejsc stołó-w żłobkach i stołó-w przedszkolach.
W N iem ieckiej R epublice D em okratycznej natom iast okres od 1951 r. do 1956 r. odznaczał się dopiero budow ą zrębów państw ow ości i stopnio-w ym przechodzeniem do nostopnio-w ej form acji społecznej i stopnio-w zstopnio-w iązku z tym proces socjalizacji w tym k ra ju był w porów naniu z .postępami w tym zakresie w Polsce Ludow ej nieco opóźniony. Z apew nieniu środków na cele socjalne służył więc nadal w uspołecznionych zakładach pracy i w ich zjednoczeniach fundusz d y rektorski, tw orzony na p rzestrzeni sied-m iu la t w różnych wielkościach: od 1,5% do 5,5% w stosunku do p la-now anego lub do wypłaconego funduszu płac.
Isto tn a różnica polegała więc na oddziaływ aniu na w yniki ekonom i-czne przedsiębiorstw poprzez k o n stru k cje zasad tw orzenia funduszu dy-rektorskiego i n astępnie w ydzielania z niego odpow iedniej kw oty na po-trzeby socjalno-bytow e załogi. W ysokość odpisów była zm ienna i uza-leżniona nie tylko od osiągniętych w yników ekonom icznych i ustalonego funduszu dyrektorskiego, ale ponadto jeszcze od jego podziału na część prem iow ą i nagrody dla w ynalazców i racjonalizatorów oraz część prze-znaczoną na pośrednio i bezpośrednio odczuw ane św iadczenia socjalne na rzecz zatrudnionych, z ten d en cją preferow ania św iadczeń pośrednich.
S tru k tu ra w ydatków na działalność ^socjalną i bytow ą była jed n a k w obu państw ach podobna i obejm ow ała św iadczenia zw iązane z opieką nad m atk ą i dzieckiem , żyw ienie przyzakładow e, kolonie m łodzieżowe, doraźne zapomogi itp. Rozbieżność w ystępow ała tylko w zakresie zor-ganizow anego w ypoczynku, k tó ry w NRD był całkowicie pokryw any z funduszów związków zawodowych, a u nas związki zawodowe dotow ały tylko różnice m iędzy kosztem F unduszu W czasów Pracow niczych, a fak -tyczną odpłatnością.
VI. ROZWÓJ I FIN A N SO W A N IE ZAK ŁA D OW EJ D Z IA Ł A L N O ŚC I SO C JA LN O -BY TO W EJ W PRL W W A R U N K A C H G O SPO D A R K I
ZDEC EN TRA LIZO W AN EJ (L A TA 1957— 1970)
P rz y ję ty przez VIII P len u m КС P Z P R k ieru n e k polityki ekonom icz-nej zdążający do pogłębienia rach u n k u ekonom icznego oraz do zwiększe-nia in icjaty w y społecznej w ym agał refo rm y w zarządzaniu. Rozszerzenie up raw nień przedsiębiorstw p a ń stw o w y c h 24 w zakresie planow ania oraz podejm ow ania decyzji produ k cy jn y ch i in w estycyjnych doprow adziło do rad y k aln y ch zm ian szeregu podstaw ow ych zasad system u finansow ego, w ty m także zasad dotyczących spraw socjalno-bytow ych.
O kreślono przede w szystkim w aru n k i rozw oju gospodarki pozaopera- cyjnej 25 i dokonano podziału św iadczeń socjalno-bytow ych na dw ie za-sadnicze grupy. P ierw sza dotyczyła urządzeń zw iązanych z potrzebam i produkcji, a więc dom ów m ieszkalnych dla pracow ników , hoteli ro b o t-niczych, szkół zawodowych i in te rn ató w oraz stołów ek, bufetów , go-spodarstw rolnych, ośrodków w ypoczynkow o-turystycznych, św ietlic i przyzakładow ych przychodni służby zdrow ia. Do drugiej g ru p y nato -m iast zaliczono św iadczenia zw iązane z posiadanie-m urządzeń socjalno- k u ltu ra ln y ch , w ykorzystyw anych w zasadzie przez w szystkich pracow -ników i członków ich rodzin.
N astępnie usankcjonow ano stan faktyczny w zakresie rozbudow y przez przedsiębiorstw a urządzeń socjalnych, gdyż n a ra stała potrzeba zpew nienia odpow iednich w arunków socjalno-bytow ych nowo angażow a-nym załogom, w celu utrzy m an ia ich stabilności. P rzedsiębiorstw a duże m iały rów nież obow iązek organizow ania i prow adzenia szkół zawodo-w ych dla pracujących pod zawodo-w arunkiem , że istniejąca k u ra to ry jn a sieć szkół zawodowych oraz plan y ich rozw oju nie zapew niały zaspokojenia potrzeb kadrow ych 2e.
P ostępująca decentralizacja w organizow aniu usług pozaoperacyjnych inspirow ała przedsiębiorstw a także do otw ierania zakładów lub pun k tó w
24 U ch w a ła R ady M inistrów z d nia 10 listopada 1956 r. w sp raw ie rozszerzania u p raw n ień p ań stw ow ych przed sięb iorstw p rzem ysłow ych (Mon. Pol. nr 94, poz. 1047, zm .: Mon. Pol. 1957, nr 6, poz. 36).
25 U ch w ała R ady M inistrów z dnia 10 grudnia 1963 r. w sp raw ie d ziałaln ości (pozaoperacyjnej o charakterze socjaln o-b ytow ym p rzed sięb iorstw p a ń stw o w y ch (Mon. Pol. nr 95, poz. 444).
28 U staw a z dnia 15 lipca 1961 r. o rozw oju system u o św ia ty i w y ch o w a n ia (Dz. U. nr 32, poz. 160) oraz rozporządzenie w yk on aw cze do tej u sta w y z dnia 13 w rześn ia 1961 r. w sp ra w ie określenia szk ół zaw odow ych, ja k ie m ogą być pro-w ad zon e poza resortem o śpro-w ia ty (Dz. U. nr 52, poz. 251).
św iadczących usługi dla ludności, albo do pow ierzania organizacji tych placów ek jednostkom w yspecjalizow anym 27.
Począwszy od 1957 r. zakłady pracy, a przede w szystkim przedsię-biorstw a przem ysłow e, przeznaczały także znaczne kw oty z funduszów zakładow ych na inw estycje i urządzenia socjalne oraz św iadczyły wiele pracy w form ie czynów społecznych, k tó re były w yrazem in icjaty w y i zaangażow ania społecznego z a tru d n io n y c h 28.
P rzedstaw iony system finansow ania działalności socjalno-bytow ej charakteryzow ał się więc wielotorow ością, korzystanie zaś z różnych źródeł finansow ania utru d n iało w dużym stopniu prow adzenie jednolitej polityki socjalnej, a także ocenę jednolitej działalności. W ym ienione p rzy -czyny doprow adziły także do tego, że działalność socjalna prow adzona przez poszczególne reso rty cechow ała się w dużym stopniu żywiołowością i brakiem rozpoznania potrzeb oraz możliwości ich zaspokojenia 29.
P róbą ujednolicenia zasad finansow ania potrzeb socjalno-bytow ych było więc pow ołanie w 1970 r. in sty tu cji funduszu socjalnego w przed-siębiorstw ach państw ow ych i w przedprzed-siębiorstw ach w budow ie oraz w zarządach inw estycji, z w y ją tk ie m państw ow ych gospodarstw ro l-n ych 30. Zm ial-na w zakresie możliwości korzystal-nia przez załogi ze św iad-czeń socjalnych polegała na w yelim inow aniu z funduszu socjalnego kosz-tów ponoszonych na u trzym anie domów m ieszkalnych, hoteli robotni-czych, k w ater, szkół zawodowych, intern ató w , stołów ek i bufetów oraz nakładów na rzecz zakładow ej przem ysłow ej służby zdrow ia, gospodarki ro ln ej, zakładów usługow ych, stypendiów oraz p ra k ty k studenckich. W y-m ienione urządzenia socjalne, y-m ające zw iązek z popraw ą działalności podstaw ow ej przedsiębiorstw , finansow ane być m iały odtąd z funduszy operacyjnych zakładów pracy. W te n sposób w yodrębniono finansow anie św iadczeń zw iązanych z popraw ą w arunków socjalnobytow ych pracow ników i ich rodzin z ogółu św iadczeń pow iązanych z procesem pro d u k -cyjnym .
W łączono natom iast do funduszu socjalnego nie ty lk o w p łaty za
27 Z arządzenie przew odniczącego K om itetu D robnej W ytw órczości i m inistra gospodarki kom unalnej z d n ia 16 k w ietn ia 1965 r. w spraw ie organ izow an ia usług
w ram ach d ziałaln ości pozaoperacyjnej p rzedsiębiorstw p a ń stw o w y ch (Mon. Pol. nr 22, poz. 108).
28 U ch w a ła R ady M in istrów z dnia 13 w rześn ia 1966 r. w sp raw ie czynów sp ołeczn ych oraz p om ocy P aństw a w ich organizow aniu i realizacji (Mon. Pol. nr 56, poz. 272).
29 R. S t a c h u l s k i , Jak in w e sto w a ć w w y p o c z y n e k , „Przegląd Z w iązk ow y” 1972, nr 3, s. 22 i n.
80 U ch w a ła R ady M inistrów z dnia 9 listopada 1970 r. w sp raw ie funduszu socjaln ego w p rzed sięb iorstw ach p a ń stw o w y ch (Mon. Pol. nr 40, poz. 297).
korzystanie z urządzeń socjalnych, ale rów nież przelew y z funduszu zakładowego, środki pochodzące z odpisów am ortyzacyjnych obiektów działalności socjalnej, środki finansow e przekazyw ane przez organizacje społeczne i związkow e oraz środki z budżetu państw a, o ile łączne w p ły -w y nie ró-w no-w ażyły nakładó-w .
P olityka socjalna państw a zaczęła więc zm ierzać od 1970 r. do ujęcia poprzez fundusz socjalny w szystkich środków , jakim i dysponow ały przed-siębiorstw a na cele socjalne, ażeby stopniowo ujednolicić w aru n k i świadczeń. P onadto znaczne rozdrobnienie urządzeń socjalnych w przed -siębiorstw ach było niekorzystne z p u n k tu w idzenia ekonom icznego go-spodarow ania, czem u starano' się zaradzić poprzez częściowe centralizo-w anie centralizo-w zjednoczeniach sum pochodzących z funduszu zakładocentralizo-w ego oraz od organizacji społecznych. K um ulow anie w zjednoczeniach części środków finansow ych um ożliw iało bow iem ich planow ą red y stry b u cję pom iędzy przedsiębiorstw am i, przy rów noczesnym w ykorzystaniu n a d -w yżki funduszó-w zgrupo-w anych p rze d sięb io rst-w 31.
V II. O D D ZIA ŁY W A N IE F U N D U S Z U SO C JA LN O -K U LT U R A LN E G O W NRD OD 1957 r.
Nowy etap uspraw niania system u finansow ego sp raw socjalno-bytor w ych w NRD został zapoczątkow any w 1957 r. przez oddzielenie w części przedsiębiorstw funduszu prem iow ego od funduszu socjalno-kul- tu raln eg o oraz przez zlikw idow anie funduszu dyrektorskiego. N astąpiło to na sk u tek w noszonych przez działaczy gospodarczych i licznych p u -blicystów zastrzeżeń co do stosow anych zasad i form tw orzenia tego funduszu 32.
N aliczanie bowiem funduszu dyrektorskiego i jego uzależnianie od w ykonania planu produkcji, obniżki kosztów w łasnych i w ypracow ania planow ego w yniku powodowało, że przedsiębiorstw a pragnąc osiągnąć pełny odpis zaczęły opracow yw ać plan y zapew niające ich pełne w y-konanie.
U stosunkow ano się także negatyw nie do próby zlikw idow ania działu funduszu dyrektorskiego na część I i II m otyw ując, iż takie po-łączenie w jed n ą całość spow oduje pogorszenie w arunków pracow
ni-al N. G a j 1, Z jed n o czen ie w s y s te m ie p ra w n o -fin a n so w y m P R L , „Państw o i P ra-w o ” 1965, nr 11, s. 710 i n.
32 H. U h 1 e m a n n, R ich tig e R e la tio n zw is c h e n T e il I u n d II d es P rä m ie n
fo n d s, „D eutsche F in an zw irtsch aft” 1957, Nr. 4, s. 107; W. A d a m , W ir ts c h a fts z w e ig -w e is e P rä m ien o rd n u n g en , „D eutsche F in a n z-w irtsch a ft” 1957, Nr. 3, s. 78.
ków korzystających ze św iadczeń socjalnych, gdyż racjonalizatorzy mogą korzystać dodatkow o z części I funduszu.
Tw ierdzono ponadto, iż w ytyczne do uzyskania pełnego odpisu n a fundusz d y rek to rsk i były nierealn e w stosunku do faktycznej m ożliw o-ści i s tru k tu ry ekonom icznej poszczególnych przedsiębiorstw i dlatego pow inny być ustalane przez fachow e reso rty dla każdej branży odręb-nie, by uw zględniały specyfikę potrzeb i okoliczności.
Z tych w łaśnie względów fundusz d y rek to rsk i został zastąpiony fu n -duszem so cjaln o -k u ltu raln y m i zakresem now ej k o n stru k cji zostały objęte uspołecznione i zrów nane z nim i przedsiębiorstw a. Nie objęte nią zostały natom iast uspołecznione b iu ra projektow e i k o n strukcyjne, w y- św ietlarn ie, a także in sty tu ty techniczne i naukow o-badaw cze, w
któ-rych nadal obow iązyw ały dotychczasow e p rz e p is y аз.
Tw orzenie funduszu socjalno-kulturalnego na dużych budow ach, w zjednoczeniach i w przedsiębiorstw ach z udziałem państw ow ym rozpo-częto w 1964 r.34, a w pozostałych zakładach pracy, prow adzonych na zasadach ograniczonego rozrachunku gospodarczego, dopiero w roku 1967 35.
F undusz so cjaln o -k u ltu raln y w ynosił 1,5% od planow anego funduszu płac i zm niejszał zysk przedsiębiorstw a, w zględnie, w odniesieniu do jednostek planow o deficytow ych, pow staw ał z przelew ów zakładów tej sam ej b ranży lub z dętacji m inisterstw a albo z budżetu państw a. T ylko w yjątkow o kierow nicy c e n traln y c h urzędów mogli — w przypadkach uzasadnionych potrzebą sfinansow ania urządzeń socjalnych — podw yż-szyć wysokość odpisów do 2%.
Zezwolono także kierow nikom przedsiębiorstw w porozum ieniu z przedstaw icielam i zakładowego zw iązku zawodowego lub na ich w nio-sek przekazyw ać na powyższe cele część funduszu prem io w eg o 36, ale wysokości tej nie sprecyzow ano, lecz uw arunkow ano uprzednim zapew -nieniem środków na p rem ie za w ydajność pracy. Zasady te obow iązyw ały do 1964 r. m im o stosow ania w m iędzyczasie różnych form oddziaływ ań zw iązanych zasadniczo ze' spraw dzeniem w prak ty ce k o n stru k cji orga-nizacyjnej i system ow ej funduszu prem iowego.
Zasadnicza zm iana w tym zakresie w prow adzona w 1964 r. polegała na upow ażnieniu d y rektorów zjednoczeń i przew odniczących okręgow ych r a d gospodarczych oraz kierow ników obwodowych urzędów do zróżnico-w ania środkózróżnico-w przeznaczonych na cele socjaln o -k u ltu raln e zakładózróżnico-w
83 V erordnung ... vom 11 M ai (G Bl. I, Nr. 36, § 1, s. 289).
84 B esch lu ss ... vom 16 M ärz 1964, A uszug (GBl. II, Nr. 30, s. 239). ss V erordnung ... vom 20 Oktober 1967 (GBl. II, Nr. 108, s. 753, § 1, 2). 36 § 2, § 12/3 der V erordnung ... vom 11 Mai 1957, s. 289—290.
pracy 37. Podstaw ą tego różnicow ania było odtąd posiadanie odpow ied-niej liczby i jakości urządzeń socjalnych, a także w aru n k i terenow e, s tru k tu ra i liczba zatrudnionych, praca w w a ru n k ach szkodliw ych dla zdrow ia lub p raca zm ianow a oraz udział kobiet w składzie załogi. Nowe form y podziału środków socjalnych óbjęły uspołecznione i z nim i zrów nane przedsiębiorstw a i ich zjednoczenia oraz zakłady pracy pod-porządkow ane terenow ym i okręgow ym radom gospodarczym 3a.
O gólna kw ota naliczeń w edług zm ienionych w arunków nie uległa powiększeniu, gdyż zjednoczenia przy naliczaniu nie m ogły przekroczyć dyrektyw nego w skaźnika odpisu na fundusz płac. Roczna łączna kw ota tworzonego przez zjednoczenia funduszu socjalno-kulturalnego składała się więc z 1,5% planow anej sum y płac podporządkow anych przedsię-biorstw i centrali, z zatw ierdzonych uzasadnionych zaw yżeń w ykorzystanego funduszu oraz ze zw yżki kosztów z ty tu łu zniesienia k a rt żyw -nościow ych i z rów now artości podw yżki płac personelu zatrudnionego w kuchniach zakładow ych 39.
N atom iast rodzajow y zakres w ydatków rozszerzono o możliwość p rze-kazyw ania dotacji dla m iejscow ych i okręgow ych organizacji m łodzie-żowych, o udzielanie zapomóg członkom załogi, o pomoc socjalną dla w eteranów oraz o odprow adzanie części środków dla osób zatrudnionych na dużych budow ach 40.
Jak o novum upraw niono przedsiębiorstw a rów nież do odprow adzania na fundusz so cjaln o -k u ltu raln y do 10% dodatkow ej części prem ii uzy-skanej w w yniku optym alnego lub ponadplanow ego w ykonania zadań 41, co m ogło stanow ić do 0,5% sum y płac 42.
Działalność socjalno-bytow a w P R L i w NRD na etapie trzecim , tj. od 1957 do 1970 r. w ykazuje zarów no pew ne zbieżności ja k i różnice system ow e w tw orzeniu i w ydatkow aniu funduszów . M odel polski w zakresie tw orzenia środków na działalność socjalną opierał się bow iem form alnie do 1963 r. na zasadach scentralizow anych dyspozycji w u rzę-dach wyższych instancji, m imo że w rzeczyw istości od 1956 r. przed-siębiorstw a uzyskały znaczną sam odzielność i w m iędzyczasie ich kon-cepcje w zakresie spontanicznej rozbudow y urządzeń socjalnych
posłu-87 A n la g e zum B esch lu ss vom 16 M ärz 1964 G rundsätze (GBl. II, Nr. 30, s. 240).
38 § 1, § 3 der V erordnung ... vom 10 D ezem ber 1964 (GBl. II, Nr. 128, s. 1047). 39 A n lage zum B esch lu ss vom 16 März 1964 (Abs. II, 2y s. 240).
40 § 10 der V erordnung ... vom 10 D ezem ber 1964 (GBl. II, Nr. 128, s. 1048). 41 Ib id e m , § 5.
42 H. J а к e 1 s k i, G esch lossen es S y s te m Ö kon om isch er H ebel, „D eutsche F
żyły do praw nego usankcjonow ania istniejącego istanu faktycznego. O kres ten odcisnął także sw oje piętno na etapie następnym poprzez zróżnico-w anie stan u posiadania urządzeń socjalnych zróżnico-w poszczególnych przedsię-biorstw ach, ja k rów nież przez konieczność dofinansow yw ania części kosztów urządzeń z budżetu po w prow adzeniu ograniczonego i u jednoli-conego zakładowego funduszu socjalnego.
Ten system faktycznej decentralizacji oddziaływ ań zakładów pracy w zakresie św iadczeń socjalno-bytow ych, aczkolwiek zwiększał po części koszty przedsiębiorstw , ujaw nił także olbrzym ie rezerw y w postaci społe-cznej pracy załóg przy rozbudow ie i odbudowie zakładow ych domów w czasowych m ieszczących się częściowo w przedw ojennych, zniszczonych obiektach, któ re bez renow acji uległyby z czasem korozji i dalszej de-w astacji.
Działalność so cjaln o -k u ltu raln a w NRD w ykazuje natom iast od 1957 r. uniezależnienie środków finansow ych od w ykonyw ania zadań p ro d u k -cyjnych i osiąganych w yników ekonom icznych poza częściowym od-działyw aniem na fundusz so cjaln o -k u ltu raln y w płat pochodzących z prem ii.
Rozpoczęty w 1964 r. proces przekazyw ania do dyspozycji zjednoczeń środków finansow ych przeznaczonych na św iadczenia socjalne oraz u p raw n ień dotyczących ich podziału św iadczy o postępującej c e n trali-zacji zarządzania. W m iędzyczasie bow iem przedsiębiorstw a i in sty tu cje zaprzestały tw orzenia funduszu socjalno-kulturalnego uzależnionego od planow anego funduszu płac oraz stra c iły sam odzielność w ty m zakresie na rzecz jednostek zw ierzchnich.
E tap trzeci przyniósł więc Polsce Ludow ej większe osiągnięcia na polu działalności socjalnej przedsiębiorstw .
VIII. A K T U A L N E Z A SA D Y I FORM Y F IN A N SO W A N IA ZAK ŁADOW EJ D ZIA Ł A L N O ŚC I SO C JA LN O -BY TO W E J W PRL (OD 1971 R.)
System dotacyjny, na jak im opierał się fundusz socjalny, oraz nie-pewność spodziew anej dotacji uniem ożliw iały planow anie w ykraczające poza bieżący rok oraz prow adzenie ekonom icznej gospodarki środkam i finansow ym i. Nie przew idyw ano bowiem podwyższania środków finanso-w ych z budżetu finanso-w zględnie z przedsiębiorstfinanso-w i nadal można było uzupeł-niać w zrost kosztów działalności socjalnej tylko z funduszu zakładowego, z jego części przeznaczonej na n a g ro d y 43. O ceniając w ięc ko n stru k cję
43 D. Z u k , O fin a n so w a n iu d zia ła ln o ści so cja ln ej d y s k u s y jn ie , „Przegląd Z w ią-zk ow y” 1971, nr 10, s. 14 i n.
funduszu socjalnego tw orzonego w edług powyższych zasad należy stw ie r-dzić, że nie spełnił on jeszcze roli pow szechnego i jednolitego źródła finansow ania zakładow ej działalności socjalnej.
D latego utw orzony z dniem 1 I 1974 r. zakładow y fundusz socjalny 44 poprzedzony był długotrw ałą dyskusją nad sposobem znalezienia dosknalszych rozw iązań system ow ych. Fundusz ten objął w szystkie państw o-we i spółdzielcze jednostki organizacyjne i w ielkie organizacje gospo-darcze z w y ją tk ie m państw ow ych przedsiębiorstw gospodarki rolnej,
żołnierzy zaw odow ych pełniących służbę w jednostkach organizacyjnych reso rtu obrony narodow ej nie będących przedsiębiorstw am i i fu n k cjo -nariuszy służby w ięziennej 45.
Zakładow y fundusz socjalny tw orzony je s t w form ie obciążającego koszty działalności eksploatacyjnej określonego procentu od funduszu płac, w docelowej wysokości 2% , oraz z opłat osób i jednostek organi-zacyjnych korzystających ze św iadczeń zakładow ej działalności socjalnej, nadto, zaś ze środków przekazyw anych przez organizacje społeczne, z dobrow olnych św iadczeń pieniężnych pracow ników i z innych ź ró d e ł4e. Te dodatkow e środki pow inny być w ydatkow ane na uzupełniające fi-nansow anie żłobków, przedszkoli i zakładów opiekuńczych oraz obozów, kolonii i zim owisk 47.
U tw orzony zakładow y fundusz socjalny przeznaczony je s t zasad-niczo n a finansow anie wczasów pracow niczych, w ypoczynku dla dzieci i m łodzieży, w ypoczynku niedzielnego i św iątecznego oraz tu ry sty k i, placów ek kulturalno-ośw iatow ych, pracow niczych ogródków działko-w ych, sp o rtu i in n ej działalności o ch arak terze socjalnym i k u ltu ra l-nym 48. Oprócz finansow ania wyżej w ym ienionych bieżących kosztów zakładow ej działalności socjalnej środki funduszu socjalnego mogą być przeznaczone rów nież na dofinansow yw anie zakładow ych lub m iędzy-zakładow ych żłobków, przedszkoli, św ietlic dziecięcych oraz w pew nych przypadkach dom ów wczasów dziecięcych49. Ze środków funduszu
so-44 U staw a z dnia 23 czerw ca 1973 r. o zasadach tw orzenia i p od ziału zakłado-w ego funduszu nagród oraz zak ład ozakłado-w ych fu n d u szózakłado-w socjalnego i m ieszkaniozakłado-w ego (Dz. U. nr 27, poz. 150).
45 R ozporządzenie R ady M inistrów z dnia 2 listopada 1973 r. w sp raw ie za-k ład ow ego funduszu socjalnego i zaza-kładow ej d ziałaln ości socjalnej (Dz. U. nr 43, poz. 260).
46 W ytyczne m inistra pracy, p łac i spraw socjaln ych z dnia 12 grudnia 1973 r. (Dz. Urz. M PPiSS nr 8, poz. 13).
47 Art. 10 cyt. u sta w y z dnia 23 czerw ca 1973 r.
48 W ytyczne m inistra pracy, p ła c i sp raw socjaln ych nr 5400/32 z dnia 29 li-stopada 1973 r.
48 Pism o M inisterstw a F in an sów z dnia 20 grudnia 1973 r., nr E K iB P J 4002-41/73.
cjalnego mogą być finansow ane także św iadczenia rzeczowe dla p ra cow ników posiadających na utrzy m an iu w ielodzietne rodziny oraz p ra -cow ników dotkniętych w ypadkam i losowymi.
Od m arca 1975 r. istnieje też możliwość udzielania ze środków za-kładow ego funduszu socjalnego bezzw rotnej pomocy dla m łodych m ał-żeństw na spłatę zaciągniętego k red y tu bezgotówkowego oraz na zakup m ebli i urządzenie m ieszkania do wysokości 40% zaciągniętego w PK O k red y tu >0. Środki zakładow ego funduszu socjalnego m ogą być przezna-czane nadto n a określone fundusze celowe, np. na fundusz rozw oju k u ltu ry f i z y c z n e j i na fundusz p rzeciw alkoholow y52. W prow adzone zostały także now e ty p y świadczeń, np. w p łaty na rzecz pracow niczych ogródków działkow ych oraz na pokryw anie kosztów przejazdów pow rot-nych z urlopów w ypoczynkow ych pracow nikom 53, em erytom i rencistom — byłym pracow nikom S4.
Środki zakładowego funduszu socjalnego m ogą być też centralizow ane w jednostkach nadrzędnych w uzgodnieniu z zainteresow anym i zakła-dam i pracy ss.
P rzedsiębiorstw a są rów nież upraw nione do przekazania urzędom m iast i gm in finansow ania żłobków, przedszkoli i św ietlic dziecięcych, a Z akładow i Ubezpieczeń Społecznych finansow ania zakładow ych san a-toriów uzdrow iskow ych lub domów wczasów profilaktycznych. P onadto jed n a i druga in sty tu cja może przejąć całkow icie finansow anie wyżej w ym ienionych urządzeń socjalnych se.
W nowej ustaw ie zerw ano przede w szystkim z polityką organizow ania i w yposażania każdego zakładu w e w łasną in fra stru k tu rę socjalną, dając m ożliwość zakupu usług n a istn iejący m i rozbudow anym poza zakładam i pracy ry n k u usług socjalnych 57.
K ształtow anie się zasad system u finansow ego przedsiębiorstw uspo-łecznionych, a więc także system u finansow ania działalności
socjalno-50 U ch w ała R ady M inistrów z dnia 7 m arca 1975 r. (Mon. Pol. nr 10, poz. 53). 51 U ch w a ła R ady M inistrów z d nia 6 k w ietn ia 1973 r. (Mon. Pol. n r 21, poz. 123) oraz u ch w ała R ady M inistrów z dnia 13 lip ca 1973 r. (Mon. Pol. nr 34,
poz. 205). *
82 U ch w a ła R ady M in istrów z dnia 29 czerw ca 1973 r. (Mon. Pol. nr 30, poz. 186).
63 W ytyczn e m in istra pracy, p ła c i sp raw socjaln ych z dnia 28 listopada 1973 r. (Dz. Urz. M P PiSS nr 8, poz. 12).
54 W ytyczne C entralnej R ady Z w iązków Z aw odow ych z dnia 28 listop ad a 1973 r. 55 W ytyczne m inistra pracy, p ła c i sp raw socjaln ych z dnia 18 grudnia 1973 r. (Dz. Urz. M P PiSS nr 8, poz. 14).
58 § 8 cyt. rozporządzenia R ady M in istrów z dnia 2 listopada 1973 r.
67 W. K a w a l e c , K ie ru n k i ro z w o jo w e i p r o b le m y za k ła d o w e j d zia ła ln o ści so
-bytow ej, stanow i proces ciągły. M usi być on wciąż dostosow yw any do bieżących zadań gospodarki państw a, co zawsze pociąga za sobą ko-nieczność dokonyw ania w iększych lub m niejszych zm ian w poszczegól-nych elem entach tego system u. P onadto stale szuka się now ych, lepszych m etod zarządzania przedsiębiorstw am i, co stanow i także ważki powód w prow adzania w ielu zm ian 58.
IX . PO SZ U K IW A N IE NOW YCH METOD F IN A N S O W A N IA ŚW IA DC ZEŃ SO C JA LN Y C H W NRD
E tap czw arty działalności socjaln o -k u ltu raln ej w Niem ieckiej R epu-blice D em okratycznej stanow i w ogólnym zarysie część składow ą re a li-zowanego w ty m czasie ekonomicznego system u socjalizm u, zm ierzające-go do popraw y by tu zatrudnionych i ich rodzin. W w yniku teierzające-goż działania pojaw iła się ten d en cja odchodzenia od zasad tw orzenia fu n d u -szu socjalno-kulturalnego uzależnionego w części od w ydajności pracy na rzecz przyznaw ania na te n cel określonej kw oty na każdego z a tru d -nionego w pełnym w ym iarze godzin. Zasada ta nie jest jed n a k stosow ana powszechnie, lecz w prow adzana stopniowo. Zapoczątkow ana została w resorcie zdrow ia i sp raw s o c ja ln y c h 59, a n astępnie rozszerzono ją na ce n traln e i terenow e urzędy państw ow e, sądy, n o tariaty , placów ki socjalne szkół podstaw ow ych, wyższych i zawodowych, jed nostki k u ltu -ralno-ośw iatow e oraz pozostałe urzędy i insty tu cje, dotychczas nie objęte obowiązkiem tw orzenia funduszu socjalno-kulturalnego 60.
W edług now ych zasad fundusz prem iow o-socjalno-kulturalny zaczęto tw orzyć w wysokości 340 DM na jednego z a tru d n io n e g o 61, a następnie w w yodrębnionej tylko na działalność so cjaln o -k u ltu raln ą wysokości 125 DM rocznie 62.
N ajniższe w tym czasie zarobki pracow ników fizycznych lub um y-słow ych w ynosiły 350 DM m iesięcznie 63 i były zasadniczo niew iele m n iej-sze od połowy zarobków p rz e c ię tn y c h 64. W urzędach i in sty tu cjach , w k tó ry ch fundusz so cja ln o -k u ltu ra ln y je st w yodrębniony i stanow i w
ię-58 N. G a j I, S y s te m y fin a n so w e p r z e d s ię b io r s tw u sp o łeczn io n ych , W arszaw a 1975, s. 9.
511 A nordnung ... vom 15 D ezem ber 1972 (GBl. I, 1973, Nr. 4, s. 49) oraz A nord-n u nord-n g ... vom 15 N ovem ber 1973 (G Bl. I, N r. 53, s. 526).
60 V erordnung ... vom 31 Januar 1974 (G Bl. I, Nr. 12, s. 105, § 1, § 8). 61 § 5 der A nordnung ... vom 15 D ezem ber 1972, s. 50.
•2 § 9 der A nordnung ... vom 15 N ovem ber 1973, s. 528.
63 V erordnung ... vom 3 F ebruar 1971 (GBl. II, Nr. 12, s. 81, § 1). 64 S ta tis tisc h e s Jah rbu ch d e r D D R 1974, s. 73.
cej niż 125 DM na jednego zatrudnionego, jest on tw orzony nadal w sposób dotychczasow y es.
N astępną k o n stru k ty w n ą czynnością na etapie czw artym jest oddziaływ anie na przedsiębiorstw a za pomocą um ów opiew ających na u sp raw -nienie działalności so cjaln o -k u ltu raln ej. Um owy są zaw ierane m iędzy dyrektoram i przedsiębiorstw i kierow nictw em zakładow ych przedstaw i-cielstw w celu zainteresow ania pracow ników procesam i kierow ania i pla-now ania w zakładach pracy oraz w celu rozbudzenia w nich tw órczej inicjatyw y. W zakresie zagadnień so cjaln o -k u ltu raln y ch um ow y reg u lu ją spraw ę zapew nienia w yżyw ienia w stołów kach przyzakładow ych dla za-trudnionych, opieki nad dziećmi pracow nikow przez tw orzenie, rozsze-rzanie i doskonalenie działania żłobków, ogródków dziecięcych i obozo-wisk fery jn y ch oraz tu ry sty k i i urządzeń w ypoczynkow ych dla doro-słych. U przyw ilejow ani w k o rzystaniu z urządzeń socjalnych są przede w szystkim robotnicy z a tru d n ien i w pracy zm ianow ej, zasłużeni pracow -nicy oraz członkowie rodzin w ielodzietnych 66.
Obowiązek działalności socjalnej na rzecz ludzi pracy ugruntow ano w 1978 r. obligując w Księdze kodeksu pracy kierow nictw a przedsię-biorstw i organizacji w ew nątrzzakładow ych do planow ego i zgodnego z socjalno-politycznym i w ym aganiam i urzeczyw istniania opieki nad za-trudnionym i, zwłaszcza n a d robotnikam i zaza-trudnionym i w pracy zm ia-now ej lub posadającym i w ielodzietne rodziny, a także nad starszym i pracow nikam i i nad pracow nikam i o zm niejszonej zdolności do pracy. Działalność ta w inna odbyw ać się p rzy ścisłej w spółpracy z m iejscow ym i przedstaw icielam i zatrudnionych i z ich radam i oraz z innym i przedsię-biorstw am i 67.
P rzy analizie s tru k tu ry rzeczowej św iadczeń socjalno-bytow ych i k u l-tu ra ln y c h w PR L i w NRD nasuw a się spostrzeżenie, że są to na ogpł te sam e rodzaje usług. Z akres rzeczowy św iadczeń zaspokaja w obu państw ach śred n i poziom potrzeb społecznych, zobowiązując przedsię-biorstw a do zróżnicow anych św iadczeń dla określonych gru p pracow ni-ków. J e st to więc przyw ilej z ra c ji zatrudnienia i dobrze spełnianych obowiązków.
W ubiegłych latach w ystępow ało w NRD większe niż w P R L uzależnienie tw orzenia funduszy na potrzeby socjalne od w yników pro d u k -cyjnych i ekonom icznych. W obu natom iast państw ach rozdział św
iad-65 § 12 der A nordnung ... v om 15 N ovem ber 1973, s. 528.
68 B esch lu ss des M in isterrates ... vom 10 J u li 1975 (GBl. I, Nr. 31, s. 581).
17 A rbeitsgesetzb u ch der DDR. vom 16 Juni 1977 (GBl. I, Nr. 18, s. 185, § 227) und E in fü h ru n gsgesetz vom 16 Juni 1977 (GBl. I, Nr. 18, s. 228, § 1).
czeń w zakresie wczasów pracow niczych, skierow ań na naukę, sty p e n -diów i pom ocy w uzyskaniu m ieszkania jest zależny od w yników pracy zatrudnionego.
P rz y u stalan iu opłat za usługi socjalne i k u ltu ra ln e tak w PR L ja k i w NRD uw zględniane są przede w szystkim m otyw y społeczne, a tylko w niew ielkim stopniu ekonom iczno-fiskalne.
Ś cierają się przy ty m rów nolegle dw ie tendencje. Je d n a z nich polega na w prow adzaniu do sfery socjalnej zasad rozrach u n k u ekonom icznego i je s t w yrazem poszukiw ania now ych źródeł dochodu państw a, a druga zm ierza do realizacji postulatów polityki socjalnej m ającej na celu w m iarę m ożliwości rów nom ierny rozw ój k u ltu ra ln y w szystkich zatru d n io nych. O dpow iednie w yw ażenie obu ty ch ten d en cji należy więc do pierw -szoplanow ych zadań polityki społeczno-gospodarczej.
M odel rozw iązań finansow opraw nych stosow any w ostatnich latach w NRD w zakresie tw orzenia i w ydatkow ania środków na cele socjalno- -k u ltu ra ln e je s t bardziej o p tym alny w porów naniu do m odelu obow ią-zującego od roku 1973 w Polsce Ludow ej. W N iem ieckiej R epublice D em okratycznej zaczęto bowiem od 1964 r. uzupełniać wysokość fu n -duszu socjalno-kulturalnego, ustalanego dotychczas w wysokości 1,5% od planow anego funduszu płac, o zaakceptow ane przéz jed n o stk i zw ierz-chnie dodatkow e nie planow ane n akłady oraz o zaistniałe w m iędzy-czasie uzasadnione bieżące koszty. F undusz so cja ln o -k u ltu ra ln y stał się w ięc stopniow o w ielkością rokrocznie w zrastającą oraz zróżnicow aną dla poszczególnych zakładów pracy w zależności od k ry te rió w ekonom icz-nych, społecznych i w arunków m iejscow ych.
Zapoczątkow ano także od 1973 r. w państw ow ych placów kach so-cjalnych resortów zdrow ia i sp raw soso-cjalnych, a następnie od 1974 r. w państw ow ych urzędach tw orzenie funduszu socjalno-kulturalnego w określonej, jednolitej kw ocie na każdego zatrudnionego. S ystem ten stanow i więc w tej części całkow ite uniezależnienie funduszu na po-trzeb y socjalne i k u ltu ra ln e od rezultatów ekonom icznych oraz likw i-duje dysproporcje z ty tu łu średniej płacy i jest pełnym w yrazem egali- taryzacji potrzeb ludzi p rac y i ich rodzin.
Tw orzenie od 1973 r. zakładowego funduszu socjalnego w PR L uza-leżnia także jego wielkość od w zrastającego funduszu płac i od docelo-wego w 1978 r. w skaźnika w m aksym alnej wysokości 2% , ale bez uw zględnienia zróżnicow ania płac w poszczególnych branżach.
N iezależnie jed n a k od w ym ienionych różnic system ow ych zakładow y fundusz socjalny w PR L w prow adził nowe sprzyjające przesłanki dla rozw ijania i wzbogacania form popraw y działalności socjalnej, a n a j-istotniejszą jego zaletą jest to, iż je s t powszechny. Działalność ta w
m iarę w zrostu naszego potencjału gospodarczego ulega więc ustaw icznej m odyfikacji i w znacznej m ierze może służyć za wzorzec do naślado-w ania innym krajom .
I n s t y t u t A d m i n i s t r a c j i U Ł Z a k ł a d P r a w a F in a n s o w e g o
A n iela W ożn iak
BEREICH U N D FORM EN DER F IN A N ZIER U N G DER BETR IEBLIC H EN BET R EU U N G SSO Z IA L E N TÄTIG K EIT, IN DER V R P U N D DER DDR
D ie v o rlieg en d e A rb eit b eh a n d elt d ie soziale E x isten zp ro b lem a tik der v o lk -seig en en A rb eitsb etrieb e, die in den Jah ren 1944— 1947 in der V olk srep u b lik P olen und in der D eu tsch en D em ok ratisch en R ep u b lik G egen stan d p rak tisch er L ösungen b ild ete. In der D arlegung der P rob lem atik ist die N a ch ein a n d erfo lg e b eib eh a lten , die den E n tw ick lu n g seta p p en im B ereich der g elten d en o rg a n isa to risch -rech tli-c h en F orm en und der B ild u n g so w ie V erw en d u n g der F onds en tsp ritli-ch t. In den für so zia le Z w eck e g eb ild eten B etrieb sfo n d s b eider S ta a ten w id ersp ieg eln sich die E lem en te der so zia len -u n d F in an zp olitik , die F onds sp ielen auch die R o lle ein es w ich tig en S tim u lieru n g sm ittels in der V erw a ltu n g und L eitu n g sozialistisch er B etriebe. D ie D a rstellu n g d ieses P ro zesses im th eoretisch en , rech tlich en und p rak tisch en A sp ek t — gestü tzt a u f die E volu tion der v erg a n g en en Jahre und in der G egen w art — b ild et das H au p tan liegen des B eitra g es. Es w u rd e darin n ä m lich der U m stan d b erü ck sich tigt, daß d ie die G estaltu n g der sozialen und E x isten zb ed in g u n g en b etreffen d e T ä tig k eit a u f d ie H erau sb ild u n g g e se llsc h a ftlic h e r B in d u n gen zw isch en den W erktätigen, a u f d ie E n tfa ltu n g ih rer P ersö n lich k eit u nd stän d ige H ebung ih res k u ltu rellen N iv ea u s au sg erich tet ist und som it au f e in e im m er effe k tiv e r e A usübung ihrer T ätigkeit au f dem G ebiet der P roduktion, bzw. D ien stleistu n g en E in flu ß n im m t. A u s den in v erg a n g en en Jahren h era u sg e-a rb eiteten o rg e-a n ise-a to risch -rech tlich en F orm en für d ie G este-altu n g der sozie-alen L eb en sb ed in gu n gen , so w ie der K u ltu r, en tsta n d en in der V RP und der DDR sp ezifisch e M odelle der P o litik und Ö konom ik, in B ezug au f d ie gen a n n ten T ätigk eitsb ereich e.
D ie Z eitp eriod e bis 1950 k en n zeich n et sich durch S ch a ffu n g von G rundlagen der P la n u n g , F in an zieru n g und O rganisation. In der V R P w u rd e in jen er Z eit der F onds für soziale A k tio n geb ild et, in der DDR entsp rach d iesem der D irek to r-enfonds, in d em auch die E lem ente der P räm ienpolitik enthalten w aren. Die
zu d iesen F on d s geh ören d en M ittel durften jed och in k ein em der b eid en S ta a ten für D u rch fü h ru n g von In v estitio n en v e r w e n d e t w erd en .
In der zw eiten E n tw ick lu n gsetap p e, w e lc h e d ie Jahre 1951— 1956 um faßt, tra ten sch on b estim m te U n tersch ied e zw isch en den d iesb ezü g lich en S y stem en . In der V R P w u rd e n ä m lich die T ä tig k eit zur G esta ltu n g der sozialen und E x isten zb ed in -g u n -g en a u f dem W e-ge der vor-g ep la n ten D o ta tio n en fin a n ziert, w ä h ren d in der D D R w e ite r h in der D irek toren fon d s g e b ild e t w urde, d essen Größe, die erzielten P ro d u k tio n s- und ökonom ischen E rgeb n isse b estim m ten .
e-ra tiv e W irtsch aftu n g fe s tg e le g t und es kam zur E in teilu n g der hier b esp roch en en L eistu n gen in z w e i H auptgruppen: die G ruppe der P rod u k tion ssp h äre und d ie d ie G estaltu n g der E x isten zb ed in g u n g en b etreffen d e Sphäre. In d ieser Z eitp eriod e haben sich die T ä tig k eitsfo rm en im B ereich der G estaltu n g von sozialen und E x isten zb ed in g u n g en h era u sg eb ild et und g e fe stig t, das F in a n zieru n g ssy stem dage-gen k en n zeich n ete e in e M a n n ig fa ltig k eit der Q u ellen sow oh l h in sich tlich der Z u führungen zu den F onds a ls auch der V erw en d u n g der M ittel für B ed ü rfn isse vom B ereich der sozial und E xisten zb ed in gu n gen . In der DDR d agegen w u rd e im Jah re 1957 der D irek toren fon d s durch den so z ia l-k u ltu r e lle n F onds ersetzt und vom Jah re 19ü4 b estim m ten die den B etrieben üb ergeord n eten E in h eiten über die V erteilu n g der M ittel für soziale und e x is te n z -k u ltu r e lle Z w eck e, w o b ei deren G röße von g e se llsc h a ftlic h e n , ök on om isch en und lok alen B ed in gu n gen ab h än gig gem a ch t w urde.
In der V RP b egin n t s e it 1971 der V erein h eitlich u n gsp rozeß der G rundsätze fü r B ild u n g und V erw en d u n g der F o n d sm ittel und 1973 w u rd e d ie B ild u n g des îü r a lle A rb eitsb etrieb e ein h eitlich en B etrieb sso zia lfo n d s b esch lossen , der se it 1978 zw eck g erich tet, au s den Z ufüh ru n gen in H öhe 2 P rozen t d es p erso n ellen L oh n -fon d s g eb ild et w ird. D iesen F onds ch arak terisiert der G rundsatz der A llg em ein h eit. In der DDR erfo lg te ein e w e ite r e Ä n derung der M ethode der F on d sb ild u n g in B ezug au f so zia l-k u ltu relle Z w eck e im Jahre 1972, sie erstreck te sich auf die R essorts des G esu n d h eits- und S ozia lw esen s. In den d iesen R essorts u n terstellten so zia len E in rich tu n gen w ird der so z ia lk u ltu r e lle F onds in der H öhe ein es b estim m -ten B etrags pro B esch ä ftig -ten geb ild et. In den fo lg en d en Jahren w u rd e dieser G rundsatz a u f zen trale und ö rtlich e E in rich tu n gen so w ie a u f S tatsb eh örd en a u s-g ed eh n t. E ine solch e K on stru k tion s-g ilt a ls d ie op tim ale, w en n es sich um V erw irk lic h u n g des G ru n d satzes der E galisieru n g h in sich tlich der B efried ig u n g der B ed ü rfn isse handelt. B ei F estlegu n g der Entlohnung für soziale und k u ltu relle L eistu n g en w erd en so w o h l in der VRP a ls auch in der DDR vor a llem so zia le R ücksichten in B etrech t genom m en, nur in ein em gerin gen G rade d ie fisk a liśc h - -ök on om isch en .
