Rozwój sieci szkół podstawowych w latach 1945-1955 na terenie powiatu bartoszyckiego

(1)

Wiśniewski, Stanisław

Rozwój sieci szkół podstawowych w

latach 1945-1955 na terenie powiatu

bartoszyckiego

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 84-97

1959

(2)

A by w y k o n a ć tak ro zle g le zam ierzenia p otrzeba o c zy w iście w ie lk ic h środ k ó w m aterialn ych . T ych T -w o, n ie ste ty n ie p o sia d a . Z aś rozk ład ać pracę na d z ie s ią tk i la t nie ma żad n ego prak tyczn ego zn a czen ia . T o w a rzy stw o ufa przeto, iż R ząd m u w tern dopom oże. P relim in a rz sum do a k cji potrzeb n ych do n in ie j s z e g o się załącza.

(—) K s. Ew. L o d w i c h , P rzew o d n iczą cy T. P. M. N acz. W -łu R el.-K u lt. Kom . M azur, w S zczy tn ie (O rtelsburg) 37). w ic e p rzew od n iczący (—) p od u is n ieczy teln y sk arb n ik (—) p od p is n ieczy teln y

sek retarz (—) P a w e ł K l i m o s z trzy n ie c z y te ln e p o d p isy S e k c ja m iejsco w a Z rzeszenia PI.

E w a n g elik ó w -P o la k ó w T o w a rzy stw o P rzy ja ció ł M azur

w D zia łd o w ie S T A N IS Ł A W W ISN IE W SK I

R O Z W Ó J SIECI SZ K Ö t P O D S T A W O W Y C H W L ATACH 1945-1955 NA TERENIE P O W IA T U BARTOSZYCKIEGO ')

P o w ia t bartoszyck i jest jed n ym z p ięciu n ajb ard ziej na p ółn oc w y su n ięty ch p o w ia tó w w o jew ó d ztw a olszty ń sk ieg o . O d cięty od g łó w n y ch szla k ó w k om u n i k a c y jn y c h , w szed ł n ieco p óźn iej w orbitę d zia ła ln o ści odrodzonego p ań stw a p o lsk ieg o . F ak t p óźn iejszego w y zw o len ia p o w ia tu spod jarzm a h itlero w sk ieg o — b o d op iero 4 lu teg o 1945 r., p odczas gd y O lsztyn z o sta ł w y zw o lo n y już 22 sty c z  n ia — m u sia ł m ieć w p ły w u jem n y ta k od stron y ek o n o m iczn ej, jak i stosu n k ów p a n u ją cy ch w śród ta m tejszy ch m ieszk ań ców .

P od k on iec 1945 r. p rzew ażała jednak lu d n o ść m iejsco w a , k tó rej położenie p o p rzejściach w o jen n y ch b yło op łak an e. R ozbite rod zin y, zn iszczon e m ienie, a częstok roć i brak dachu nad g ło w ą — to obraz sta le sp o ty k a n y . W śród p ierw  sz y c h rep a tria n tó w zza B u gu (p rzew ażn ie z W ileń szczyzn y) czy p rzesied leń có w z C en tra ln ej P o lsk i p rzeżycia w o jen n e ró w n ież w y r y ły g łęb o k ie ślady.

O stosu n k ach rodzinnych n a jlep iej św ia d czą liczb y p ierw szeg o p o w szech  n e g o su m aryczn ego sp isu lu d n o ści c y w iln e j z d nia 14 lu te g o 1946 r. W sp isie ty m na zlec en ie M in isterstw a O św ia ty p rzep row ad zon o re je str u zu p ełn iający ro czn ik ó w 1927 — 1946. D la w y m ien io n y ch roczn ik ów o k reślo n y ch m ian em „Po la c y ” na teren ie p o w ia tu b artoszyck iego zap isan o liczby:

W y s z c z e g ó l n i e n i e L u d n o ś ć

miejscom a napłymoma razem

N a zapisanych ogółem : 255 788 1043

ma oboje rodzicóm 52 616 6 6 8

sierot 1 0 1 0 2 0

półsierot 95 1 2 1 216

rodzice zaginęli 1 0 4 14

jedno z rodzicóm zaginęło 8 8 37 125

37) B. N aczeln ik W yd ziału R e lig ijn o -K u ltu r a ln e g o K o m itetu M azurskiego w S zczytn ie.

7) Źródła na p o d sta w ie k tórych opracow ano artykuł: R ok 1935 — H andbuch

d e s o stp reu ssisch en Erziehers. L eh rer-A d ressb u ch fü r d en G au O stpreussen. K ön igsb erg Pr. 1935, s. 683 — 703. (W o d n iesien iu do części p o lsk iej). O kres 1945 — 1955 opracow ano na p o d sta w ie sp raw ozd ań ro czn ych sporządzanych p rzez W yd ziały O św ia ty dla G łów n ego U rzęd u S ta ty sty czn eg o .

(3)

L iczb y sie r o t 20 i oboje rodzice za g in ęli 14 sprow ad zają się w ła śc iw ie d o jed n eg o p o ję c ia „sierot”, k tórych b yło 34; p ółsierot 216 i jed n o z rodziców za g i n ęło 125 tw o rzą drugie p o jęcie „ p ó łsiero t”, k tórych razem b y ło 341.

Z o g ó ln ej liczb y za p isa n y ch 1.043 ty lk o 6 6 8 p osiad ało op iek ę ojca i m a tk i, c o s ta n o w iło 64Vo. D zieci i m łod zież m iejsco w eg o p och od zen ia za le d w ie w 20°/o p o sia d a ły ojca i m atkę. O to str a sz liw e sk u tk i w o jn y , która d otk n ęła w szy stk ich , a lu d n o ść m ie jsc o w e g o p och od zen ia w szczególn ości.

N a ta k im to podłożu p o w sta w a ły p ierw sze szk oły p o d sta w o w e na te r e n ie p o w ia tu b a rto szy ck ieg o . Z ap oczątk ow ała je szkoła w Sm olan ce, gd zie od 15 p a ź  d ziern ik a 1945 r. rozpoczął p racę n a u c z y c ie l W itold K iezik , rep atrian t z W i- le ń sz c z y z n y . Z d niem 22 p aźd ziern ik a 1945 r. uruchom iono szk o łę p o d sta w o w ą w B a rto szy ca ch . N a początk u gru d n ia p racują w n iej n au czy ciele: Irena R a d o - roska, B r o n isła w a M ich a lew sk a i M arian M asalsk i. K ierow n ik tej szkoły, F ra n  c isz e k S z a b le w sk i, tak refero w a ł: „B rak b yło sprzętu. Ł aw k i, stoły, k rzesła itp . m eb le z o sta ły rozebrane p rzez ludność. N a leża ło w ięc zb ierać p o szczeg ó ln e rzeczy p o m ie śc ie i całość k om p letow ać. P rzez c a ły p ra w ie rok 1946 n a u c z y c ie le na p leca ch z n o sili z m ia sta sp rzęt i in n e urządzenia szk oln e. D opiero w sie r p  n iu 1946 r. zn alezion o poza m ia stem stodołę, w której b yło k ilk a d ziesią t ław ek , k ilk a n a śc ie sto łó w i ta b lic oraz k ilk a m a p ”. R zeczy te s ta ły się w ła sn o śc ią szk o ły p o d sta w o w e j w B a rtoszycach .

T ru d n e te ż b yły początk i szk ó ł w ie jsk ic h . O szk ole p o d sta w o w ej w D ą b r o - v.de n a p isa ł p ie r w sz y jej n au czyciel, J ó zef M asalsk i, rep a tria n t z W ileń szczyzn y: „S zk oła p o d sta w o w a w D ą b ro w ie zo sta ła zorgan izow an a w ostatn ich d n ia ch g ru d n ia 1945 r„ gdy czas b y ł jeszcze n iesp o k o jn y i n ieu sta b ilizo w a n y . W iosk i p rz e w a ż n ie zru jn ow an e i w y lu d n io n e. B ezp ośred n im organ izatorem szk oły b y ł p ie r w sz y jej n a u czy ciel i so łty s m iejsco w eg o p och od zen ia — T u szyń sk i. B u d y  n e k szk o ln y w e w n ą trz zn iszczon y. N ie b y ło p ra w ie szyb ani też żadnego sp rzę tu szk oln ego. Z dobycie m eb li szk oln ych w y m a g a ło w ow y m cza sie n a d zw y cza j n ej en erg ii, k tó rej nie p o sk ą p ił so łty s T u szyń sk i. On to z zap ałem godnym p o  d z iw u zm o b ilizo w a ł lu d zi sw o je j grom ad y do uporząd k ow an ia w nętrza b u d y n k u szk oln ego i jeg o w y p o sa żen ia . Brak b yło rów n ież p od ręczn ik ów szkolnych, m a  teria łó w p iśm ien n y ch i p om ocy n a u k o w y ch ”.

P o D ą b ro w ie p o w sta w a ły szk o ły p od staw ow e:

w G alin ach d nia 1. II. 1946 r. naucz. M arian M aciąg

w W irw ilta ch » 15. IV . 1946 r. „ M aria D u lk o

w S o k o licy » 15. V. 1946 r. „ D an u ta W ołejko

w S p y ta jnach >» 1. IX . 1946 r. „ S te fa n ia Ł ohutko

w S ęp op olu Л 1. IX . 1946 r. „ Jan in a S ie n k ie w ic z

w K raw czyk ach »! 1. IX . 1946 r. ,, Jan G abrel

w S m ia rd o w ie _!» 15. IX . 1946 r. „ Z ofia J a tk iew icz

w R óżyn ie » 1. X . 1946 r. „ W eron ik a M ich ałow sk a

W szyscy n a u czy ciele p rzy b y li z W ileń szczy zn y łą czn ie z rep atrian tam i, k tó  rych ilo ść na teren ie p o w ia tu sta le w zrastała. W kronice szk oły w S p yta jnach czytam y: „ B y ły b u dynek szk o ln y p odczas d ziałań w o jen n y ch z o sta ł sp a lo n y i d o szczętn ie rozbity. S zk oła m ie śc i się w bud yn k u m ieszk a ln y m . B u d yn ek jest rów n ież zn iszczony. D ach m ocn o uszkodzony. B rak ram o k ien n y ch i szyb. M eb li szk oln ych n ie ma. P rzy w iezio n o k ilk a n a śc ie ła w e k (połam anych) ze sp alon ej szk oły w m ajątk u Ł ojdy. Z U rzęd u L ik w id a cy jn eg o szkoła otrzym ała d w a

(4)

u sz k o d z o n e sto ły i d w a k rz e s ła . Z o p u szczo n eg o d o m u p rz y n ie s io n o ro z s y p u  ją c ą się sz a fę . T a b lic ę z a s tą p iła d e sk a . D o sz k o ły zg ło siło się 53 dzieci. D zieci p rz e r o ś n ię te . S ą tr z y k la s y . D zieci p iln ie js z e i z d o ln ie js z e p r z e r a b ia j ą d w ie k la s y w c ią g u ro k u . P o d rę c z n ik ó w je s t m a ło . U c z n io w ie sz k o ły — to d zieci l u d

n o śc i n a p ły w o w e j”. K ro n ik a ta je s t d z ie łe m n a u c z y c ie lk i S te f a n ii Ł o h u tk o , k tó r a d o tą d p r a c u je w t e j sa m e j m ie jsc o w o śc i.

W e ro n ik a M ic h a ło w sk a , n a u c z y c ie lk a sz k o ły w R ó ży n ie, ta k p isze w e w s p o m n ie n ia c h : „Z p o m o c ą w s z y s tk ic h m ie s z k a ń c ó w s p r z ą tn ię to , w y b ie lo n o i o szk lo n o b u d y n e k sz k o ln y . N ie s te ty , je d y n y m w n im s p r z ę te m b y ła m o cn o z n isz c z o n a ta b lic a i 7 c z te ro o so b o w y c h ła w e k , z k tó r y c h ty lk o 3 b y ły w d o b ry m s ta n ie . W o b e c n ie z a k o ń c z e n ia r e m o n tu le k c je p rz e z ty d z ie ń , a m oże i w ię c e j m u s ia ła m p ro w a d z ić w e w ła s n y m m ie s z k a n iu , w b a rd z o p ry m ity w n y c h w a r u n k a c h , g d z ie d z ie c i s ia d a ły d o o k o ła s to łu — a le z a p a ł b y ł d u ż y ”. N a u c z y c ie lk a M ic h a ło w s k a p o d a ła ró w n ie ż u w a g i o s a m e j p r a c y n a u c z y c ie la i jego ro li. A oto je j sło w a : „ N a u c z y c ie l w ty m czasie b y ł w e w s i w sz y s tk im , i b iu r e m

Г ) biciurkoHO

Ul

_ ^

Obh c Bardo ParKobzenc 9 Pornkt

O

ludutu btopkt \

-0

У

^

jMasuny ZydoHO

®

Langanki

0

D om arad g • K ierłyn g И-k itн-ш O * * ™ » i ? - . SmT * A QkltrnUty f . jDiugt

O ,

A Romcu. b f popci С гь T r o m d y w

W

iatrcH/ec

A

ni#

Ktnkajmy

Roz gna

0 SmicxrdoHo] { j bohoUcot ® \ Ciemna. Hola .

/

G atin a GromKi . . .

Stec szkót podbtOLHOHijCh

Stan z iSbbroku '

• 1 nauu

12 sikót '650 ucin

o

к

1b

1555

▲ 3

5

586 □

₅

/

тесе/

if

U У/L

Razem

37. —

5531

(5)

p o d a ń , i d o ra d c ą , i le k a rz e m , i s ta ły m g o ściem n a w s z y s tk ic h w e s e la c h , c h rz c i n a c h i p o g rz e b a c h , a ju ż o b o w iązk o w o n a w s z y s tk ic h z e b ra n ia c h . N ic d z iw nego, że się z n a ło w s z y s tk ic h i m ło d y c h i s ta ry c h , co u ła tw ia ło z n a c z n ie p ra c ę " . O m a w ia ją c d a ls z y ro z w ó j sie c i sz k ó ł p o d s ta w o w y c h n a te r e n ie p o w ia tu b a r to sz y c k ie g o , n a le ż y z a sta n o w ić się n a d d w o m a z a g a d n ie n ia m i: 1) ja k d a le k o .zo stał p o s u n ię ty ro z w ó j sieci w la t a c h 1945 — 1955 w p o ró w n a n iu z ro k ie m 1935

n a ty m s a m y m o b s z a r z e / 2) ja k 'd a l e k o zo stał; p o s u n ię ty ro z w ó j sie c i w la ta c h 1945 — 1955 w p o r ó w n a n iu z ro k ie m 1935 w g r a n ic a c h p o w ia tu ja k o je d n o s tk i a d m i n is tr a c y j n e j. , ,

’ P o ró w n u ją b lic z b y z 1935 i 1955 r o k u m o żn ą stw ie rd z ić , że o sią g n ię c ia w ła d z p o ls k i L u d o w e j w d z ie d z in ie u p o w s z e c h n ie n ia o ś w ia ty z n a c z n ie p rz e w y ż s z a ją o s ią g n ię c ia n ie m ie c k ie .

(6)

Tab. 1. R ozw ój sie c i szk ół podsta 1 Lp M iejscouiość n a u c z.f u c z n . L a t a 1935 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 j1952 1953 1954 1955 n a u c z . 1 2 3 13 16 1 0 11 18 18 18 2 0 2 0 18 1 Bartoszyce u c z n . 556 135 562 654 409 543 624 619 618 527 619 629 n a u c z . _{3 !} 1 1 2 2 2 2 3 3 3 3 2 2 Smolanka u c z n . 140 2 1 49 103 91 106 1 1 2 1 0 1 81 69 73 46 n a u c z . _i 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 3 Dąbrowa uczn . n a 45 57 59 52 51 64 63 55 62 71 n a u c z . _3i 1 2 2 3 3 5 4 5 4 4 4 Galiny uczn . 130; 67 83 92 133 136 134 135 1 2 0 109 1 2 2 n a u c z . 3I 1 1 1 1 1 3 4 3 4 4 5 Krawczyki u c z n . 94 54 53 46 45 36 99 80 81 1 1 2 95 n a u c z . ₉ 1 5 5 7 8 1 1 1 0 9 1 1 1 0 6 Sępopol u c z n . 476 91 168 238 296 326 354 325 320 356 386 n a u c z . ₂ 1 2 2 3 3 3 3 4 4 4 7 Sokolica u c z n . 103 65 79 94 1 1 2 1 1 1 119 1 1 2 1 0 1 113 123 n a u c z . ₂ 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 8 Spytajny u c z n . 6 6 55

₆₇

59 6 6 56 65 61 53 43 42 n a u c z . ₁ 1 2 1 2 2 2 2 2 4 9 Śmiardoujo u c z n . 41₁_: 2 0 60 8 8 84 80 77 51 43 60 83 n a u c z . _i_!! 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 0 W irw ilty u c z n . 53; 401 59 60 93 4 39 33 31 29 25 n a u c z . _l| 1 1 1 1 1 — 1 1 — — 1 1 Rożyna u c z n . 44j; 16; 24 2 0 2 1 19 — 13 1 1 — — n a u c z . __ 1 1 1 1 1 1 1 2 2 1 2 Bajdyty u c z n . — 41 39 37 36 31 35 41 44 51 n a u c z . __ 7 8 8 1 2 9 8 8 8 8 13 Bartoszyce u c z n . 240 262 294 282 206 191 2 0 0 205 238 n a u c z . 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 14 Domarady u c z n . 58 93 55 29 31 29 18 2 0 2 1 23 n a u c z . ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ 1 15 Gromki u c z n . 40 28 40 36 34 35 2 2 2 2 2 1 28 n a u c z . ₂ 1 1 1 1 1 1 1 1 2 16 Kiertyny W. u c z n . 106 48 50 30 2 2 2 1 15 2 1 30 42 n a u c z . ₂ 1 1 2 2 2 3 4 4 4 17 Liski u c z n . 116 57 70 85 64 70 1 0 2 1 1 2 116 132 n a u c z . ₂ 1 1 1 1 1 2 2 2 2 i1 8 Ostre Bardo u c z n . 90 38 38 41 25 31 49 40 33 31 n a u c z . ₂ 1 2 2 2 2 2 2 2 1 19 Plęsy u c z n . 1 1 2 54 83 76 76 • 69 73 63 6 6 28 n a u c z . ₂ ₁ 1 1 1 I 1 1 1 1 2 0 Romankowo u c z n . 79 28 32 28 16 26 2 0 17 24 32 n a u c z . ₂ ₁ 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 Stopki u c z n . 79 33 36 31 27 25 2 0 2 2 25 19 n a u c z . 2 2 1 2 2 2 2 3 3 4 2 2 W ęgoryty u c z n . 1 0 1 85 98 98 91 74 60 80 75 79 n a u c z . ₂ _i ₁ ₂_! ₂ ₃ ₃ ₃ ₂ 2 23 W iatrow iec u c z n . 70 ₄₂ 71 6 8 73 94 8 6 65 52 63

(7)

(8)

T a b lic e 1 i 2 d a ją o d p o w ie d ź n a z a g a d n ie n ie p ie rw s z e . T a b lic a 1 w s k a z u je , ja k s to p n io w o sieć sz k o ln a n a r a s ta ł a i ro z w ija ła się. W idać, że n o w e sz k o ły p o w s ta ły w m ie js c o w o śc ia c h , g d zie ich w 1935 r o k u n ie było, i ta k ie , k tó r e is tn ia ły w 1935 ro k u , a do ro k u , 1955 n ie z o sta ły u ru c h o m io n e . O d p o w ie d z i .n a le ż y s z u k a ć w z n isz c z e n ia c h w o je n n y c h , w s t r u k tu r z e d e m o g ra fic z n e j i w n o w y c h s to s u n k a c h sp o łe c z n y c h p o w ia tu . .i i

W s k u te k d z ia ła ń w o je n n y c h z n is z c z e n iu u le g ły b u d y n k i sz k o ln e ' w ' B a r t o sz y c a c h i W ia tro w c u . B u d y n k i te z o sta ły o d b u d o w a n e w r o k u 1951. W m ie js c o w o śc ia c h C ie m n a W ola, J u d y ty , Ł o jd y , S z w a ru n y i T ro m ity , n ie m a' ś la d u po d a w n y c h b u d y n k a c h szk o ln y c h . W k o n ie c z n y c h do u ż y tk u b u d y n k a c h s z k o l n y c h p rz e p ro w a d z o n o r e m o n ty : w S to p k a c h W 1947 r., a w K in k a jm a c h i S ę p o polu: w 1948 r. U ru c h o m ie n ie sz k o ły w D łu g ie j, s ta n o w ią c e j p rz e d m ie ś c ie

S ę p ó p o la , w p ie r w s z e j fa z ie n ie b y ło k o n ie c z n e . D zieci z Ł a b ę d n ik a c h o d z iły d o szk o ły w p o b lis k ie j S o k o licy . 1 , (

N a la t a 1946 — 1948 p rz y p a d a n a s ile n ie o s ie d la n ia się w p o w ie c ie lu d n o ś c i n a p ły w o w e j. R ó w n o c z e ś n ie z n a p ły w e m lu d n o ś c i o rg a n iz o w a n e są n o w e p u n k t y szk o ln e i d la te g o w w y m ie n io n y c h la ta c h u w y d a tn ia się d u ż y ic h pT zy ro st. O d b ic ie r u c h ó w o sie d le ń c z y c h lu d n o ś c i n a te r e n ie sa m e g o p o w ia tu m a sw ó j w y ra z w z m ie n ia ją c y c h się lic z b a c h dzieci. D u ży w p ły w n a k s z ta łto w a n ie się s ie c i s z k o ln e j w y w a rły ' ró w n ie ż n o w e s to s u n k i w ła sn o ś c io w e p o w ia tu , g d z ie do .ro k u 1945 p rz e w a ż a ła w ie lk a w ła sn o ś ć zie m sk a . D o n ie j d o p a s o w a n a b y ła d a w n i e j is tn ie ją c a sieć szk o ln a, o p a r t a n a sz k o ła c h o je d n y m n a u c z y c ie lu (12 szkół)

i 2 n a u c z y c ie la c h (17 szkół). P o r o k u 1945 s to s u n k i w ła sn o ś c io w e u le g ły z m ia n ie , a ty m sa m y m i sieć s z k o ln a m u s ia ła - b y ć in a c z e j u s ta w io n a . — ~

R o zw ó j sie c i sz k o ln e j p r z y p a d a n a la ta 1946 — 1948. L a ta n a s tę p n e p rz y n o s z ą ! j u ż .t y lk o je j .k o re k tę i u z u p e łn ie n ie n ie k tó ry c h p u n k tó w . W w y n ik u k o r e k t y

(9)

T ab i. 2. S z k o ły i u czn iow ie w e d łu g liczb y n a u czy cieli w la ta ch 1945 — 1955 W y s z c z e g ó l n i e n i e L a t a 1935 1945 1 9 4 6 J1947] 1948 1949 195'. 1951 1952 19 53] 1954] 1955 SZkÓl 12 1 10 15 21 18 19 13 13 13 12 14 o 1 n a u c z y c i e l u u c z n . 640 21 502 722 1071 671 646 350 280 306 309 338' s z k ó l ₁₇ — — ₆ ₅ ₇ ₇ ₁₀ 10 9 10 9 o 2 n a u c z y c i e l a c h u c z n . 1499 - — 474 470 610 564 648 545 433| 49 0 459 szk ó l ₅ ₁ — ____ ₃ ₃ ₅ ₅ ₄ ₂ ₁ o 3 n a u c z y c i e l a c h u c z n . 586 135 — — — 383 333 512 485 295 14« 90 szk ó l ₄ — ₁ ₃ ₄ ₄ ₄ ₅ ₆ ₈₁ ₉ 11 o 4 i m i ę c e j n a u c z . u c z n . 1732 1 ' — 562 1C62 1199; 1417 i ’ 1488 1574 1 1 5 8 4 , 1 7 4 1 1 9 9 9 23271 I R a z e m s z k ó ł 38 2 11 24 30 32 33 33 3 4 ! 34 33; 35 u c z n . 4457 156 1064 2258 i 2740 3 0 8 1 3 0 3 1 30 8 4 2894 1 27 7 5 29 46-3214: 1 sz k ó ł 2 1 1 2 3 3 3 3 3 3 3 3 m i a s t o u r z u . 10811 135 562 894 961 1121 1162 1086 1044 1008 1110 1219 sz k ó ł 36 1 10 22 27 29 30 30 31 31 30 32 m i e ś u c z n . 3376 i 21 502 1364 1779 1960 1869 1998 1850 1767 1836 1995

szk o łę z P a rk o szew a p rzen iesion o do G ulkajm , a szkołę z m ie jsc o w o śc i G ile p rzen iesio n o do m ie jsc o w o śc i W itki, gd zie m ogła p rzyjąć d zieci z m iejsco w o ści T rom ity i D ęb ów k o oraz G ile i sam e W itki. O ddzielna u w aga n a leży się m ie j sco w o ścio m p rzygran icznym . S ą to szk oły w O strym B ard zie, S zczu rk ow ie i P a rk o szew ie. Przed w o jn ą grom ad ziły one d zieci z całych ob w od ów . O becnie na sk u tek n o w ej g ra n icy p a ń stw o w ej odpadły od nich m iejsco w o ści, z k tórych d o ch o d ziły d zieci i ty m sam ym szk oły ta m tejsze z e sz ły do ro li m ałych szkółek. N iek tó re w s ie stra ciły sw e szk oły na korzyść in n y ch m iejsco w o ści. T ab lica 2 je s t su m aryczn ym ze sta w ie n ie m ta b lic y 1 i w y k a z u je w k o ń co w ej fa zie w -p o -

r ó w n a n iu z rokiem 1935 n ie w ie lk ie o d ch y len ia w ilo śc i szk ół o 1 n au czycielu , dużą u ciecz k ę ze szk ół o 2 i 3 n a u czy ciela ch i d u ży w zrost szk ół o 4 i w ięcej n a u czy ciela ch . F a k ty te n a jlep iej zobrazuje z e sta w ie n ie p rocen tow e.

R o k O g ó ł e m 1 n a m z. 2 n a u c z . 3 n a u c z 4 i m i ę c e j n a u c z . --- — S z k ó ł 3 8 ’ , • ~ 12 ' TÏ7 5 4 — 19 3 5 — ■ % 1.00 . - - 3 1 , 6 4 4 , 7 „ 13,2 c '4 0 ,5 Llcznióiu 44 5 7 ’ 64 0 ~ 1499 " 58f f "1732 ' ■ % 100 14,4 33,6 13,1 38,9 S z k ó ł 35 14 9 _ ₁ - 11 0' Ю F '0 : 40 25,8 2 ,8 31,4 1955 U c z n i ó m 32 1 4 • 33 8 459 90 2327 - - 0' . - /0 ,. 100 10,5 14,3 2 ,8 72,4

Z z e sta w ie n ia w y n ik a , że w roku 1955 p o w ia t bartoszyck i o trzym ał zu p ełn ie inny., k o rzy stn iejszy obraz sie c i szk oln ej. W ła ściw ą d om in an tą s ie c i szkolnej z 1935 r. b y ły szk oły o 1 i 2 n a u czy ciela ch (76,3°/o szk ół i 480/o u czn ió\yj.: L iczb y -te w rok u 1955 sp ad ają do 65,8°/o szk ół i_24,8°/o_uczniów. N a czo ło w y su n ę ła się

(10)

p ozycja sz k ó ł o 4 i w ię c e j n a u czy ciela ch (31,4% szkół i 72,4% u czn iów ), p od czas gd y w rok u 1935 liczb y te w y n o siły 10,5% szk ół i 38,9% u czniów .

T a b lica 2 w sk a zu je nadto, że w ię k sz y b y ł d op ływ u czn iów do m ia sta , g d y ż już w 1949 roku p rzek roczył sta n roku 1935. W la ta ch 1951 — 1953 n otow an y jest sp a d ek sp ow od ow an y w e jśc ie m do szk o ły ro czn ik ó w w o jen n y ch i p ie r w  szych p ow o jen n y ch . D a lsze la ta przynoszą d u ży w zro st liczb y u czn ió w ta k w m ieście , jak i na w

si.-O d p ow ied ź na d ru gie p o sta w io n e zagad n ien ie d ają ta b lic e 3 — 5 oraz m ap k i s ie c i szk oln ej z la t 1935, 1946 i 1955. T ablica 3 p rzed sta w ia w liczb ach b ezw zg lęd n y ch liczb y szk ół w ed łu g stop n ia organ izacyjn ego i liczb y u czn ió w w tych szk ołach . N a czoło w y su w a ją się dw a zagad n ien ia, a m ian ow icie:

1) w a lk a o zm n iejszen ie liczb y szk ół o 1 n au czycielu , 2) w a lk a o zw ięk szen ie liczb y sz k ó ł o 4 i w ię k sz e j liczb ie n a u czy cieli, g d y ż ty lk o tak ie g w a ra n tu ją rea liza cję program u p ełn ej p o lsk iej sied m io k la so w ej szk oły p o d sta w o w ej. 0 sk u teczn o ści w a lk i m ów ią sam e liczb y. W praw dzie rok 1955 p rzy n ió sł z w ię k  szen ie lic z b y szk ół o 1 n a u czy cielu i z w ięk szen ie liczb y u czn ió w w tych szk o łach, co częścio w o n a le ż y tłu m a czy ć zm ianą granic a d m in istra cy jn y ch p o w ia tu 1 w zw ią zk u z tym p rzy łą czen ie trzech szk ół o jed n ym n a u c z y c ie lu (D zietrzy- chow o, G ierk in y i L ipica). N a od cin k u szk ół o 4 i w ię c e j n a u czy ciela ch p rzez c a ły o m a w ia n y okres n o to w a n y jest w zrost liczb y szk ół i liczb y u czn ió w w ty c h szk ołach , a szczeg ó ln ie na w si. U derzają w nim dw a fak ty: sto su n k o w o duża

liczb a szk ół o 1 n au czycielu , a m ała liczb a u czn iów w tych szk ołach oraz sto 

su n k o w o m ała liczba szk ół o 4 i w ię c e j n a u czy ciela ch , a duża liczb a u czn iów w tych szk ołach . W y ja śn ien ie teg o zja w isk a n a leży szu k ać w ch arak terze m ie j sc o w o śc i p o w ia tu . Z zasad y szk oły o 4 i w ię c e j n a u czy ciela ch organ izow an e są w m iejsco w o ścia ch w ięk szy ch , a w ię c i d zieci w ła sn y c h p o sia d a ją w ięcej,, a n adto p rzyjm u ją d zieci roczn ik ów starszych ze szk ół n iżej zo rgan izow an ych . R uch ta k i jest zja w isk iem norm aln ym i d aje w w y n ik u m ożność u k oń czen ia p ełn ej szk o ły sied m io k la so w ej. W celu u m o żliw ien ia jak n a jw ięk szej ilo śc i u cz n ió w u k o ń czen ia szk o ły p ełn ej, już w roku 1953 przy szk ole p o d sta w o w ej w S ęp o p o lu zorganizow ano bursę, z k tórej k orzystają sta rsi u czn io w ie szk ó ł n iep ełn y ch .

L i c z b a u c z n i ó w w sz k o ła c h pe łn y c h .

Z k o le i n a su w a się p y ta n ie, jak i jest sto su n ek lic z b o w y u czn ió w w szk o ła ch p ełn y c h do ogólnej liczb y u czn ió w w szkołach na p rzestrzen i om aw ianego- ok resu . O d p ow ied ź na to p y ta n ie daje poniższe z e sta w ien ie.

R o k Ucznióm_ogółem z tego in szko_{łach pełnych} _% u: tym _{na uisi} %

1945 156 — — — .— 1946 1064 562 52,8 — — 1947 2258 822 36,4 168 7,4 1948 2740 790 ... 28,8 238 8,7 1949 3081 1800 58,4 679 2 2 , 0 1950 3031 1821 60,0 659 21,7 1951 3084 1886 61,1 800 25,9 1952 2894 2069 71,5 1025 35,4 1953 2775 1902 68,5 894 32,2 1954 2946 2074 70,4 964 32,7 1955 3275 2417 73,8 1198 36,6

92

(11)

Tabi. 3. S zk oły p o d sta w o w e w g liczb y n a u czy cieli i u czn io w ie w nich

S z к o ł и U c z n i o m i e

R o k

Ogółem m. Ш.

1 linucz.2 naucz. 3 naucz. ₄_i_{m ięcej}

O gółem m iasto mieś

1 naucz.2 naucz _{3 naucz.} ₄_i_mięcej

Ш. Ш. m. UJ. m. Ш. : m ieś mieś m. m. m. m.

1935 _{1 0 0}37_$ _5,42 _94,635 _32,412 _43,316 _13,55 _5,42 _5,42 43911 0 0% 1081 24,6 3310 75,4 640 14,6 1433 32,6 586 13,4 1081 24,6 651 14,8 1.XII 1945 _{1 0 0}2 ₅₀1 ₅₀1 ₅₀1 ₅₀1 156_{1 0 0} 135_86,5 _13,521 _13,521 135_86,5 1.X.1946 1 0 011 1 9Д 10 90,9 10 90,9 1 9,1 1064 1 0 0 562 52,8 502 47,2 502 47,2 562 52,8 1.X.1947 1 0 024 2 8,3 22 91,7 15 62,5 6 25 2 8,3 4*2 2258 1 0 0 894 39,6 1364 60,4 722 32 474 2 1 894 39,6 168 7,4 1.X.1948 1 0 030 3 1 0 27 90 21 70 5 16,7 3 1 0 1 3,3 2740 1 0 0 961 35,1 1779 64,9 1071 39,1 470 17,1 96135,1 238 8,7 1.X.1949 _{1 0 0}32 _9,43 _90,629 _56,218 _21,97 _9,43 _9,43 _3,11 3081_{1 0 0} 1121_36,4 I960_63,6 671_{2 1 , 8} 610_19,8 383_12,4 1121_36,4 296_9,6 1.X.1950 1 0 033 3 9,1 30 90,9 19 57,6 7 2 1 , 2 3 9,1 3 9,1 1 3,1 3031 1 0 0 1162 38,3 1869 61,7 646 21,3 561 18,6 333 1 1 1162 38,3 326 1 0 , 8 30.IX.1951 1 0 033 3 9,1 30 90 9 13 39,4 10 30,3 5 15,1 3 9,1 2 6 , 1 3084 1 0 0 1086 35,2 1998 64,8 350 11,4 648 2 1 512 16,6 1086 35,2 488 1.5,4 10 IX .1952 _{1 0 0}34 _{8 , 8}3 _91,231 _38,313 _29,410 _14,75 _{8 , 8}3 _{8 , 8}3 2894_{1 0 0} 1044_36,1 1850_63,9 280_9,7 545_18,8 485_16,7 1014_36,1 540_18,7 15.1X.1953 _{1 0 0}34 8 , 83 31 91,2 13 38,3 9 26,5 4 11,7 3 8 , 8 5 14,7 2775 1 0 0 1008 36,3 1767 63,7 306 1 1 433 15,6 £95 10,7 1008 36,3 733 26,4 25.IX.1954 _{1 0 0}33 _9,13 _90,930 _36,412 _30,310 2₆ _9,13 _18,26 2946_{1 0 0} 1110_37,7 1836_62,3 309_10,5 499_16,6 148₅ 1110_37,7 889_30,2 20.1X.1955 1 0 038 3 7,9 35 92,1 17 44,7 9 23,7 1 2 , 6 3 7,9 8 2 1 , 1 3275 1 0 0 1219 37,2 2056 i 2 8 399 1 2 , 2 459 14 90 2 , 8 1219 37,2 1108 33,8

(12)

9

4

T a b i . 4. U c z n i o w i e s z k ó ł p o d s t a w o w y c h w g k l a s

R o k

O g ł e ni M i » s t 0 W i e ś

Og. I и III IV V VI VII *) Og.

' II 1

!

1

III IV V VI VII *) Og. I II III IV V VI

i VII *) 1935 4391 1081

1

3310 1. XII. 1945 156 57 2 0 13 11 16 39 — 135 39 2 0 13 U 14 38 2 1 18 2 1 1.X.I946 1064 400 236 2 0 1 1 0 0 51 36 40 562 181 99 104 51 51 36 40 502 219 137 97 49 1.Х.1947 2258 570 540 426 336 147 95 47 97 894 158 176 159 151 96 77 40 37 1364 412 364 267 185 51 18 7 60 1 Х.1948 2740 560 561 635 445 312 149 78 961 157 166 186 1 2 1 172 91 6 8 1779 403 395 449 324 140 58 1 0 1.Х.1949 3081 533 504 577 611 407 281 168 1 1 2 1 156 134 187 185 178 162 119 1960 377 370 390 426 229 119 49 1.Х.1950 3031 408 497 509 555 489 347 226 1162 1 2 1 1 159: 146 2 0 1 206 173 156 1869 287 338 363 354 283 174 70 30.1Х.1951 3084 456 410 482 508 499 445 284 1086 135 1 2 1 161 150 174 184 161 1998 321 289 321 358 325 261 123 10.1Х.1952 2894 400 422 396 451 453 406 366 1044 119 134 129 157 146 176 183 1850 281 288 267 294 307 230 183 15.IX.1953 2775 506 397 398 379 399 382 314 1008 172 124 127 1 1 0 144 156 175 1767 334 273 271 269 255 226 139 25.IX.1954 2946 ! 607 483 401 410 358 367 320 1 1 1 0 214 185 131 1 2 1 1 2 0 178 161 1836 393 298| 270 289 298 189 159 20.IX.1955 3275 720 619 469 423 407 317 320 1219 249 233 178 140 123 131 165 2056 471 386 291 283 284 186 155

(13)

M ia sto z z a sa d y zaw sze“ m ia ło szk o łę p ełn ą. G orzej n a to m ia st jest na w si,, g d y ż drobne m ie jsc o w o śc i o m a łej liczb ie d z ie c i u tru d n ia ją org a n iza cję sz k ó ł p ełn y ch . U z y sk a n e w ie lk o ś c i w liczb ach b ezw zg lęd n y ch i od setk ach św ia d czą o d u żym w k ła d z ie p a ń stw a w d zieło p o d n oszen ia o św ia ty na w si b a rto szy ck iej. W z w ią zk u ze stw ie r d z e n ie m sta łeg o w zro stu liczb y szk ół o 4 i w ię c e j n a u czy ciela ch oraz liczb y u czn ió w w ty ch szk ołach , co daje w w y n ik u z w ię k  sz e n ie s ię lic z b y szk ó ł p ełn y ch , to jest r e a liz u ją c y c h program sied m iu k la s, p o w sta je n o w e za g a d n ien ie, a m ia n o w icie, ja k ie są sto su n k i liczb o w e u czn ió w w p o szczeg ó ln y ch k la sa ch na p rzestrzen i o m a w ia n eg o ok resu . Z a g a d n ien ie to ilu str u je ta b lica 4. P ie r w sz e la ta p o w o jen n e p rzy n io sły d u że sto su n k o w o liczb y u czn ió w w k la sa c h n iższych . Z ja w isk o to jest w y n ik ie m ok resu w o jen n eg o , w k tórym d zieci n orm aln ej n a u k i n ie p o b iera ły , a la ta p ły n ęły . Z araz po w o jn ie d z ie c i te b y ły p rzy jm o w a n e do k la s n iższy ch i stąd n a d w y żk i. Z b ieg iem cza su liczb y u czn iów w p o szczeg ó ln y ch k la sa ch sto p n io w o w y ró w n u ją się. O góln y sp a d ek liczb y u czn ió w , n o to w a n y po p r z y ję c iu do sz k ó ł roczn ik ów w 'ojennych, u w id o c z n ił się r ó w n ie ż w śród u czn ió w k la s p ie r w sz y c h . L ata 1954 i 1955 w y k a  zu ją już p ow ażn e n a d w y żk i. L iczb y u czn ió w w p o szczeg ó ln y ch k la sa ch w s k a  zu ją jeszcze p e w n ą a n o m a lię. D o ty czy to szc z e g ó ln ie p ierw szy ch la t p o w o je n  n ych . 1. X . 1946 r. w k la s ie I je s t u czn ió w 400, 1 .Х . 1947 r. w k la s ie II jest u c z  n ió w 540, a w n a stęp n y m roku w k la s ie III za n o to w a n o 635 u czn iów . Ś w ia d c z y to o sto p n io w y m n a p ły w ie n o w y ch o sad n ik ów , a w r a z z n im i i d zieci, k tóre na p rzestrzen i la t dołączon o do p o szczeg ó ln y ch k la s. Z w ięk sza ją ce się liczb y szk ó ł p ełn y ch i liczb y u czn ió w w tych szkołach p o w in n y dać w w y n ik u z w ię k sz a 

jące się liczb y a b so lw en tó w . N o to w a n e w y n ik i za la ta 1950 — 1955 p o tw ierd za ją to przyp u szczen ie.

A b s o l w e n c i k la s VII. R o k O g ó ł e m M i a s t o W i e A 1950 144 1 0 1 43 1951 2 0 0 141 59 1952 247 133 114 1953 302 143 159 1954 266 146 1 2 0 1955 273 140 133

W yjątkow o k o r z y stn ie lic z b y u k ład ają s ię w p o zy cji „ w ie ś ”, a w m ie ś c ie w y stęp u je w y r ó w n a n ie liczb . N a le ż y jeszcze zaznaczyć, że a b so lw e n c i d e roku 1953 rek ru tu ją się z u czn ió w roczn ik ów p rzed w o jen n y ch , n a to m ia st a b s o l w e n c i od 1954 rok u te o r e ty c z n ie n a leżą do ro czn ik ó w w o jen n y ch i stąd to z a ła  m a n ie się k rzyw ej.

D o w ażn ych c z y n n ik ó w p od n oszących w y n ik i n a u cza n ia n ależą n ie w ą tp liw ie b ib liotek i szkolne. O rg a n izo w a n o je ró w n o cześn ie z rozw ojem szkół. Na p r z e  strzen i la t 1947 — 1953 śred n ia liczb a tom ów na jed n eg o ucznia w szk ołach p o d  sta w o w y ch p o w ia tu b a rto szy ck ieg o u k ła d a ła się n astęp u jąco: 1947 — 0,50, 1948 — 1,69, 1949 — 2,26, 1950 — 2,37, 1951 — 2,67, 1952 — 3,69, 1953 — 6,16.

N a u c z y c ie le .

Z agadnienie n a u c z y c ie li p ełn o za tru d n io n y ch oraz ob cią żen ie ich u czn ia m i _ przed staw ion o na ta b e li 5. W liczb a ch ogółem i na w s i w y stę p o w a ł sta ły w zro st, a w p ozycji „ m iasto” w a h a n ia w za tru d n ien iu n a u czy cieli. W zrost ten w y p r z e  dzał znacznie liczb y u c z n ió w (patrz tab. 3) i stąd te ż liczb y u czn iów na je d n e g o

(14)

9

6

Tabi. 5. N a u czy ciele p ełn o za tru d n ien i oraz ob ciążen ie ich uczn iam i

R o k

N au czyciele pełnozatrudnieni Na nauczuciela przypada ucznióm

O gółem Miasto W ieś _%

kobiet Og. m iasto m ieś

tu szkołach o

Og. ni. kob. Og- m. kob. Og. m. kob. 1 n a u c z . 2 n a u c z . 3 n a u c z . 4 1 u i ę c e j

1935 95 76 19 23 15 8 72 61 1 1 2 0 46 47 46 53 45 39 48 1.XII.1945 4 2 2 3 1 2 1 1 — 50 39 45 2 1 2 1 — 45 — 1.X.1946 23 1 0 13 13 6 7 1 0 4 6 56,5 46 43 50 50 ' — — ■. « 1.X.1947 55 • • 23 • • 32 41 39 43 48 40 — 38 1.X.1948 62 31 31 26 1 0 16 36 2 1 15 50 ! 44 37 49 51 47 — 39 1.X.1949 74 38 36 26 1 0 16 48 28 2 0 48,6 42 43 41 37 44 43 43 1.X.1950 87 40 47 37 1 0 27 50 30 2 0 54 35 31 37 34 40 37 33 30.IX 1951 97 48 49 33 1 1 2 2 64 37 27 50,5 32 33 31 27 32 34 32 10.IX.1952 97 38 59 31 8 23 6 6 30 36 60,8 30 34 28 2 2 27 32 32 15. IX. 1953 1 0 2 36 6 6 33 1 0 23 69 26 43 64,7 27 31 26 24 24 25

30

25.IX.1954 1 0 2 32 70 33 1 0 23 69 2 2 47 6 8 , 6 29 34 27 26 24 25 31 20IX.1955 109 41 6 8 33 1 2 2 1 76 29 47 62,4 30 37 27 23 26 30 33

(15)

n a u c z y c ie la sta le sp ad ały. Z a gad n ien ie to ilu stru je dru ga część ta b lic y , g d zie sz c z e g ó ło w o przed staw ion o ob cią żen ie n a u czy ciela w p o szczeg ó ln y ch la ta ch

o g ó łem , w m ieście i na w si oraz w ró żn y ch ty p a ch szk ół. P o ró w n a n ie liczb z roku 1935 m ów i sam o za siebie.

P o ró w n u ją c liczb y k o b iet w p o szczeg ó ln y ch la ta c h trzeb a stw ierd zić, że na te r e n ie p o w ia tu b artoszyck iego n a stęp u je fem in iza c ja zaw od u n a u czy cielsk ieg o . C iek a w e jest rów n ież ro zm ieszczen ie n a u c z y c ie li w g p łci w p o szczeg ó ln y ch ty p a c h szkół. N a p o d sta w ie p o sia d a n y ch d o k u m en tó w p o d a ję d an e z k ilk u lat.

N a u c z . o g ó ł e m

UJ s z к o ł a с h 0

R o k

1

n a u c z y c .

2

n a u c z y c . 3 n a u c z y c . 4 i n i ę c e i Og. m. kob. Og. m. ko b O _cp ni. k o b _Og m. k o b

1935 95

12

12 _

32 29 3 15

12

3 36 23 • 13

1946 23

10

4 6

1

i 6 7

1949 74 18 13 5 14 6

8

9 6 3 33 13

20

1952 97 13 4 9

20

11

9 15

8

7 49 15 34

1955 109 , 7

.2

5 18 6

12

3

2

1

71

21

50

W roku 1935 na teren ie ca łeg o w o je w ó d z tw a o lsz ty ń sk ie g o w szk ołach o 1 n a u czy cielu nie b yło k o b ie t — n a u czy cielek , w szk ołach o 2 n a u c z y c ie la c h n a le ż a ły one do rzadkości, a w szk ołach o 3 n a u czy ciela ch o g ó ln ie sto so w a n o zasadę: 2 m ężczyzn i 1 k ob ieta. W iększą lic z b ę n a u czy cielek za tru d n io n o w szk o  ła ch dużych. W p o w ia ta ch p rzy g ra n icz n y c h szczeg ó ln y n a cisk k ła d zio n o na ob sad zan ie szk ół m ężczyzn am i. (W p o w ie c ie n id zick im n a 161 n a u c z y c ie li b y ło ty lk o 16 kobiet, a w p o w ie c ie p isk im na 214 n a u czy cieli zatru d n ion o za le d w ie 19 kob iet). Z asada ta sto so w a n a b yła i na teren ie p o w ia tu b a rto szy ck ieg o . W szk ołach o 1 n a u czy cielu n ie m a k o b iet, o 2 n a u czy ciela ch w y stę p u ją ty lk o w trzech szkołach jako d ru gie siły w m ie jsc o w o śc ia c h L isk i, S o k o lica i S z w a - runy. W p ięciu szkołach o 3 n a u czy ciela ch ty lk o w G alin ach , S m o la n ce i S p o r- w in a ch zatrudniono po jed n ej n a u c zy cielce.

Z zesta w ien ia w id ać, że o d n o śn ie z a tru d n ien ia n a u czy cieli w sz k o ln ic tw ie n aszym regu ł nie sto su je się.

Na zakończenie p od aje się w y k a z in sp ek to ró w szk o ln y ch w p o szczeg ó ln y ch la ta ch om aw ian ego okresu.

1945 — 1946 F e lik s Z a lew sk i 1947 E dw ard P ie tk ie w ic z 1948 A n to n i B ąk 1949 L eon P a w la k 1950 — 1953 F ra n cisze k S za b le w sk i 1954 — 1955 H en ryk D z ię g ie le w sk i. JERZY W A CH SBERGER

Z ZAGADNIEŃ ZAGOSPODAROWANIA JEZIOR MAZURSKICH

H istorię w yk o rzy sta n ia jezior m azu rsk ich w o k resie p o w o je n n y m n a leży p od zielić na dw a ok resy. P ie r w sz y okres ob ejm u je lata 1945 — 1957, a drugi zaczyna się w 1957 roku. P ie r w sz y ch a ra k tery zu je się ro zd ro b n ien iem za g a d  nień w od n ych (w su m ie 16 reso rtó w za jm o w a ło się ty m i zagad n ien iam i) i ogólnie rzecz biorąc, n ied o cen ia n iem b o g a ctw a , ja k ie dla go sp o d a rk i n arod o w ej sta n o w ią n a tu ra ln e a k w e n y re te n c y jn e M azur. W o k resie ty m jeziora m a  zurskie m iały zn aczen ie ty lk o jako droga k o m u n ik a ćy jn o -tra n sp o rto w a , jako atrakcja tu rystyczn a i jako teren ło w isk ry b y sło d k o w o d n ej. R ó w n ież p rzem ysł,