11 dr in¿. Ewa OSUCH, mgr in¿. Andrzej OSUCH, dr hab. in¿. Piotr RYBACKI,
mgr in¿. Natalia TATUŒKO , dr in¿. Andrzej PRZYBYLAK*
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Instytut In¿ynierii Biosystemów, Katedra Gelboznawstwa i Ochrony Gruntów e-mail: ewa.osuch@up.poznan.p
*
Streszczenie
Intensyfikacja prowadzenia produkcji rolniczej wi¹¿e siê z koniecznoœci¹ stosowania du¿ych iloœci nawozów mineralnych w gospodarstwach rolnych.. Opakowania po nawozach nale¿¹ do grupy odpadów niebezpiecznych, a ich zagospodarowanie regulowane jest poprzez akty prawne. Wa¿ne jest ponadto przechowywanie nawozów w odpowiednich warunkach, aby unikn¹æ ska¿enia gleby, wód powierzchniowych i powietrza. Celem pracy by³a analiza stanu przestrzegania przepisów dotycz¹cych u¿ywania nawozów mineralnych w gospodarstwach z województwa wielkopolskiego. Badania wykaza³y, ¿e wiêkszoœæ rolników nie stosuje siê do obowi¹zuj¹cych przepisów dotycz¹cych stosowania nawozów mineralnych, czego konsekwencj¹ mo¿e byæ lokalne pogorszenie stanu œrodowiska naturalnego.
: nawozy mineralne, œrodowisko naturalne, odpady niebezpieczne
S³owa kluczowe
ANALIZA STANU PRZESTRZEGANIA PRZEPISÓW
DOTYCZ¥CYCH PRODUKTÓW NIEBEZPIECZNYCH
PRZEZ GOSPODARSTWA ROLNE NA
PRZYK£ADZIE NAWOZÓW MINERALNYCH
TECHNIKA ROLNICZA OGRODNICZA LEŒNA 5/2016 Wprowadzenie
Wzrost liczby ludnoœci i rozwój gospodarki powoduj¹ zwiêkszenie zanieczyszczenia œrodowiska naturalnego oraz iloœci wytwarzanych odpadów ró¿nego pochodzenia [7, 11, 14]. Postêp techniczny na obszarach wiejskich sprawia, ¿e w mikroskali pojawiaj¹ siê problemy zwi¹zane z ochron¹ œrodo-wiska. Produkcja rolnicza, wraz z przemys³em rolno-spo¿yw-czym, w Polsce generuj¹ co roku ponad 10 mln Mg odpadów, które podlegaj¹ obowi¹zkowi zagospodarowania [4, 13]. Rosn¹ca iloœæ odpadów komunalnych powoduje degradacjê przyrody, a rosn¹ce koszty ich utylizacji skutkuj¹ powsta-waniem nielegalnych sk³adowisk œmieci [1, 14]. Wprowadzone przez Radê Unii Europejskiej Dyrektywy 1999/31/WE [5] oraz 2008/98/WE [6] zobowi¹zuj¹ wszystkie pañstwa cz³onkowskie do podejmowania wszelkich dzia³añ ograniczaj¹cych iloœæ sk³adowanych odpadów i poprawê odzysku surowców wtór-nych. Dzia³ania maj¹ na celu zminimalizowanie negatywnych skutków oddzia³ywania odpadów (szczególnie niebezpiecz-nych) na ludzi i œrodowisko [2, 3, 9, 14]. Polska bêd¹c od 2004 roku w szeregach wspólnoty europejskiej zosta³a równie¿ zobligowana do dostosowania krajowego systemu gospodarki odpadami do dyrektyw wydanych przez UE [1, 8, 10]. Dla œro-dowiska naturalnego najbardziej groŸne s¹ odpady niebezpieczne, ich Ÿród³ami s¹ g³ównie: przemys³, rolnictwo, us³ugi zwi¹zane z ochron¹ zdrowia oraz laboratoria medyczne [12]. Odpady niebezpieczne w rolnictwie powstaj¹ g³ównie podczas u¿ywania œrodków ochrony roœlin i nawozów mineralnych. Postêpowanie z opakowaniami po œrodkach ochrony roœlin, przeterminowanymi b¹dŸ niezu¿ytymi œrodkami ochrony roœlin, opakowaniami po nawozach mine-ralnych jest szeroko opisane w Rozporz¹dzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 czerwca 2002 roku [15] w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy przy stosowaniu i magazynowaniu œrodków ochrony roœlin oraz nawozów mineralnych i organiczno-mineralnych oraz ustawie z dnia 13 czerwca 2013 r. [16] o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Nawozy mineralne dopuszczone do obrotu wystêpuj¹ w formie sta³ej i p³ynnej. Nawozy sta³e pakowane s¹ zazwyczaj w bezzwrotne opakowania foliowe (25 i 50 kg),
bezzwrotne elastyczne opakowania polipropylenowe z folio-wym workiem wewn¹trz kontenera (500 i 1000 kg) lub wystêpuj¹ w formie niepakowanej. Nawozy p³ynne sprzeda-wane s¹ w bezzwrotnych opakowaniach ró¿nej pojemnoœci z tworzyw sztucznych lub w kontenerach wielokrotnego u¿ytku. Niew³aœciwe obchodzenie siê z nawozami mineral-nymi w gospodarstwach rolnych poza generowaniem odpa-dów niebezpiecznych mo¿e skutkowaæ przedostawaniem siê substancji biogennych do cieków wodnych i ska¿eniem gruntu. Wa¿na jest wiêc nie tylko w³aœciwa utylizacja powsta³ych odpadów i w³aœciwe przechowywanie nawozów, ale równie¿ zabezpieczenie niezu¿ytego nawozu po zabiegu agrotechnicz-nym i zabezpieczenie œcieków powsta³ych podczas mycia rozsiewaczy nawozów przed niekontrolowanym przedosta-niem siê substancji szkodliwych do œrodowiska naturalnego.
Przeprowadzona we wprowadzeniu analiza potwierdza po-trzebê wykonania badañ dotycz¹cych sprawdzenia w jakim stopniu przestrzegane s¹ przepisy prawa podczas stosowania nawozów mineralnych przez gospodarstwa rolne w Polsce. Dla zrealizowania za³o¿onego celu pracy, zosta³y przeprowadzone badania na terenie województwa wielkopolskiego w piêædzie-siêciu rodzinnych gospodarstwach rolnych o ró¿nej wielkoœci i ró¿nym kierunku prowadzonej produkcji. Gospodarstwa wy-typowano w sposób losowy, a rolnicy mieli zagwarantowan¹ pe³n¹ anonimowoœæ. Badania polega³y na wywiadzie bezpo-œrednim z w³aœcicielami gospodarstw, jak równie¿ na wype³-nieniu anonimowych kwestionariuszy ankietowych. Respon-denci udzielali odpowiedzi na nastêpuj¹ce pytania:
Cel, zakres i metodyka badañ
1. W jakiej formie i jak pakowane s¹ nawozy mineralne, których u¿ywaj¹ w swoich gospodarstwach?
2. W jaki sposób zagospodarowane s¹ zu¿yte pojemniki po nawozach mineralnych?
3. W jakim miejscu w gospodarstwie przechowywane s¹ nawozy mineralne?
4. W jaki sposób zagospodarowana jest reszta nawozu mineralnego, która pozosta³a w rozsiewaczu po skoñczonej pracy?
5. Gdzie odprowadzana jest zu¿yta woda powsta³a podczas mycia rozsiewacza po skoñczonej pracy?
12
Wyniki i analiza badañ
Przeprowadzone badania wskazuj¹, ¿e wiêkszoœæ rolników zaopatruje siê w nawozy pakowane zarówno w worki foliowe (44%), jak równie¿ w elastyczne kontenery (32%) po 500 kilogramów. Zdecydowana mniejszoœæ rolników korzysta z na-wozów zakupionych w formie luŸnej (niepakowanej) 2% re-spondentów. Szczegó³owe informacje zawarte zosta³y na rys. 1.
Nawozy mineralne zgodnie z obowi¹zuj¹cymi aktami prawnymi (Rozporz¹dzenie z dnia 24 czerwca 2002 r.) [15] powinny byæ przechowywane w œciœle okreœlonych warunkach
Rys. 1. Forma kupowanych nawozów mineralnych Fig. 1. Form of purchased fertilizers
wprowa-dzaj¹cy œrodki niebezpieczne w opakowaniach jest obowi¹zany zorganizowaæ system zbierania oraz zapewniaæ odzysk, w tym recykling, odpadów opakowaniowych po œrodkach niebez-piecznych, z tym ¿e wprowadzaj¹cy œrodki niebezpieczne bêd¹-ce œrodkami ochrony roœlin jest obowi¹zany zorganizowaæ system zbierania oraz zapewniaæ odzysk, w tym recykling, odpadów opakowaniowych po œrodkach niebezpiecznych bêd¹-cych œrodkami ochrony roœlin
Rys. 2. Sposoby zagospodarowania opakowañ po nawozach mineralnych
Fig. 2. Methods for management of packaging when mineral fertilizers are used up
Zgodnie z ustaw¹ z dnia 13 czerwca 2013 r. [16] o gospo-darce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi "
". Powy¿sze dotyczy przede wszystkim opakowañ po œrodkach ochrony roœlin, aczkolwiek opakowania po nawozach mineralnych równie¿ mo¿na zwracaæ do punktów sprzeda¿y nawozu, pomimo i¿ ustawa nie okreœla ich jednoznacznie mianem odpadów niebezpiecznych. W rzeczywistoœci jak wykaza³y badania znacz¹ca czêœæ opakowañ po nawozach mineralnych otrzymuje tzw. "drugie ¿ycie" i jest wtórnie wykorzystywana do magazynowania ró¿-nego rodzaju materia³ów sypkich, czêsto w kontakcie z pasza-mi dla zwierz¹t i ¿ywnoœci¹. Znacz¹ca liczba rolników dekla-ruje ponadto, ¿e opakowania po nawozach mineralnych spala w kot³owniach przydomowych. Badania wykaza³y, ¿e tylko niewielka czêœæ rolników oddaje opakowania po nawozach mineralnych do specjalnych punktów zbiórki. Szczegó³owe dane zawieraj¹ce sposoby zagospodarowania opakowañ po nawozach mineralnych przedstawione zosta³y na rys. 2.
w tzw. "magazynie nawozów" lub "magazynie œrodków ochro-ny roœlin i nawozów". W rzeczywistoœci miejsca sk³adowania nawozów s¹ ró¿ne, tylko nieliczni rolnicy przechowuj¹ je we w³aœciwych warunkach. Jak wynika z przeprowadzonych badañ, a¿ 22% rolników przechowuje nawozy mineralne bezpoœrednio na gruncie, co mo¿e powodowaæ przenikanie sk³adników biogennych do wód gruntowych. Wyniki przedsta-wione zosta³y na rys. 3.
Zgodnie z Rozporz¹dzeniem z dnia 24 czerwca 2002 r. [15] "
". Zabieg ten przed³u¿a bez-awaryjn¹ pracê rozsiewacza nawozu i pomaga w ochronie antykorozyjnej, nale¿y wiêc dok³adnie umyæ maszynê, a na-stêpnie j¹ zakonserwowaæ. Œcieki powsta³e podczas mycia rozsiewacza zawieraj¹ w sobie rozpuszczony nawóz wczeœniej wysiewany na polu. Badania wykaza³y, ¿e wiêkszoœæ rolników nie posiada specjalnie wyznaczonego miejsca odizolowanego od gruntu do mycia rozsiewaczy nawozu. Œcieki czêsto odpro-wadzane s¹ do cieków wodnych, gruntu lub do kanalizacji, co potwierdzaj¹ dane zilustrowane na rys. 4.
Przeprowadzone badania i analiza wyników pozwalaj¹ na sformu³owanie nastêpuj¹cych wniosków:
1. Œwiadomoœæ i wiedza rolników dotycz¹ca zmniejszania negatywnych skutków dla œrodowiska przy u¿ywaniu na-wozów mineralnych jest niewystarczaj¹ca. Dlatego nale¿y do³o¿yæ wszelkich starañ, aby uœwiadomiæ ich o nieodwra-calnych konsekwencjach ich dzia³añ.
2. Opakowania po nawozach mineralnych wykorzystywane s¹ powtórnie do innych celów i maj¹ czêsto kontakt z ¿ywnoœci¹ lub pasz¹ dla zwierz¹t, co mo¿e wp³yn¹æ na ich ska¿enie.
Po zakoñczeniu prac zwi¹zanych z u¿yciem œrodków ochrony roœlin lub nawozów pojazdy lub sprzêt oczyszcza siê i myje w myjni wyposa¿onej w oczyszczalniê œcieków lub osadnik do neutralizacji powsta³ych œcieków
Wnioski
Rys. 3. Miejsce przechowywania nawozów mineralnych w go-spodarstwach rolnych
Fig. 3. Storage location of mineral fertilizers in farms
Rys. 4. Miejsce trafiania œcieków po myciu rozsiewacza nawozów
Fig. 4. Places where wastes are disposed after fertilizer spreader washing kontenery elastyczne 32% luzem (nie pakowane) 2% worki foliowe i kontenery elastyczne 22% worki foliowe 44% 6% u¿ywam jako pojemniki podczas zbioru warzyw u¿ywam jako pojemniki do paszy dla zwierz¹t 10% oddaje w specjalnych punktach zbiórki 30% palê w piecu 26% wyrzucam do œmieci wraz z innymi odpadami
gospodarstwa domowego 16% segregujê odpady, dlatego wyrzucam do pojemników na odpady z tworzyw sztucznych 12% 24% w przypadkowych miejscach w gospodarstwie w magazynie na nawozy mineralne i œrodki ochrony roœlin
14%
na gruncie bez zadaszenia
16%
na gruncie pod dachem
6% na p³ycie betonowej bez zadaszenia 14% na p³ycie betonowej pod dachem 26% myje rozsiewacz na polu bezpoœrednio po zakoñczonym zabiegu 6% wylewam w przypadkowym miejscu 22% 12% mam w gospodarstwie przygotowane miejsce odizolowane od gruntu
i tam myje rozsiewacz odprowadzam do szamba lub kanalizacji
34%
wylewam do rowu
26%
13 TECHNIKA ROLNICZA OGRODNICZA LEŒNA 5/2016
3. Niew³aœciwe przechowywanie nawozów mineralnych, bez ¿adnego odizolowania od gruntu, mo¿e doprowadziæ do jego ska¿enia, co niew¹tpliwie jest szkodliwe dla œrodo-wiska naturalnego.
Bibliografia
[1] Bieniek J., Najman E., Romañski L., Molendowski F., Grabowski J., Koñczy³o M.: Analiza odpadów komunalnych zbieranych przez wybrane zak³ady zagospodarowania odpadów. In¿ynieria Rolnicza, 2014, 2(150), 15-22.
[2] Boer E., Boer W.: Stan i perspektywy. Gospodarka odpadami ko-munalnymi w Niemczech. Przegl¹d Komunalny, 2007, 5, 24-29. [3] Czarnocki S., Paluszkiewicz J.: Struktura i sk³ad odpadów na
sk³adowisku w Woli Sucho¿ebrskiej. In¿ynieria Rolnicza, 2013, 4(148), 25-30.
[4] Daniel Z., Juliszewski T., Kowalczyk Z., Malinowski M., Sobol Z., Wrona P.: Metoda szczegó³owej klasyfikacji odpadów z sekto-ra rolniczego i rolno-spo¿ywczego. Infsekto-rastruktusekto-ra i ekologia terenów wiejskich. Polska Akademia Nauk. Oddzia³ w Krakowie, 2012, 2/IV, 41152.
[5] Dyrektywa Rady Unii Europejskiej 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie sk³adowania odpadów.
[6] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylaj¹ca niektóre dyrektywy.
[7] I¿ykowska-Kujawa M.: Zagospodarowanie odpadów budowla-nych z których korzystamy In¿ynieria Ekologiczna, 2013, 33, 49-60.
.
[8] Jakubus M.: Gospodarka odpadami ulegaj¹cymi biodegradacji w œwietle obowi¹zuj¹cych polskich i europejskich aktów prawnych. Nauka Przyroda Technologie, 2015, 9/4.
[9] Kotovicová J.: Sk³ad i segregacja odpadów komunalnych gospodarstw domowych miasta Blansko. Infrastruktura i Ekolo-gia Terenów Wiejskich, 2010, 8/2, 117-126.
[10] Koz³owska B.: Wp³yw zmian prawa odpadowego na system gospodarki odpadami. Zarz¹dzanie gospodark¹ odpadami: gospodarowanie odpadami w œwietle obowi¹zuj¹cego prawa. Wydawnictwo Futura na zlecenie Polskiego Zrzeszenia In¿ynierów i Techników Sanitarnych, Oddzia³ Wielkopolski Poznañ, 2006.
[11] K u b o ñ M . , K u r z a w s k i D . : G o s p o d a r k a o d p a d a m i opakowaniowymi na przyk³adzie wybranych gospodarstw Polski po³udniowej. In¿ynieria Rolnicza, 2013, 2(143), 201-213. [12] Kuczyñska I.: Zbiórka odpadów niebezpiecznych. „Recykling”.
ABRYS Wydawnictwa Komunalne, 2011, s. 21-22, kwiecieñ. [13] Osuch A., Rybacki P., Osuch E., Buchwald T., Staszak ¯.: Analiza
porównawcza metod zagospodarowania zu¿ytych opon rolniczych. Technika Rolnicza Ogrodnicza Leœna, 2015, 5, 12-14. [14] Osuch E., Osuch A., Podsiad³owski S., Rybacki P., Adamski M., Mioduszewska N.: Analiza czynników wp³ywaj¹cych na segre-gacjê odpadów przez gospodarstwa domowe z wykorzystaniem metody AHP. In¿ynieria Ekologiczna, 2016, 47, 158-163. [15] Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24
czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy przy stosowaniu i magazynowaniu œrodków ochrony roœlin oraz nawozów mineralnych i organiczno-mineralnych. (Dz. U. z dnia 4 lipca 2002 r.).
[16] Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. (Dz.U. 2013 poz. 888).
ANALYSIS OF THE OF RULES OBSERVANCE STATE REFERRING TO DANGEROUS
PRODUCTS IN FARMS ON THE EXAMPLE OF MINERAL FERTILIZERS
Summary
The intensification of agricultural production requires the use of large amounts of mineral fertilizers in farms. Chemical fertilizers besides stimulating the plant to grow can cause negative effects on the environment through their improper use. Packaging fertilizers belong to the group of hazardous wastes and their management is regulated by legislation. It is also important to store fertilizers in appropriate conditions to avoid contamination of soil, surface water and air. The aim of the study was to analyze the state of compliance with regulations on the use of mineral fertilizers in the farms of Wielkopolska Region. Studies have shown that most of the farmers do not fulfill the existing provisions relating to the application of mineral fertilizers, which may result in local deterioration of the environment.
fertilizers, environment, hazardous waste
Key words:
Podrêcznik pt. adresowany jest do szerokiego
grona pracowników dydaktycznych i s³uchaczy uczelni przyrodniczych oraz u¿ytkowników maszyn rolniczych. Zawarto w nim podstawowe informacje z przedmiotu ”Technika rolnicza i eksploatacja maszyn rolniczych” wyk³adanego na ww. Uczelniach. Problematyka wyk³adów tego przedmiotu obejmuje charakterystykê szerokiego i niezwykle ró¿norodnego asortymentu maszyn i urz¹dzeñ technicznych. Wyczerpuj¹ce omówienie czy opisanie ca³oœci materia³u jest niemo¿liwe. Z tych te¿ wzglêdów w podrêcz-niku przedstawiono œciœle wyselekcjonowane partie materia³u - informacje podstawowe oraz te, które s¹ dzie³em autorów lub powsta³y przy znacz¹cym ich udziale. St¹d te¿, pomimo ¿e podrêcznik ma charakter pozycji dydaktycznej, nosi znamiona pracy monograficznej. Materia³ uzupe³niaj¹cy stanowi literatura zamieszczona na koñcu ka¿dego z rozdzia³ów.
tel. 061 87-12-200; fax 061 879-32-62;
e-mail: office@pimr.poznan.pl; Internet: http://www.pimr.poznan.pl
MASZYNY ROLNICZE
Wydawca:
Bran¿owy Oœrodek Informacji Naukowej, Ekonomicznej i Normalizacyjnej
Przemys³owy Instytut Maszyn Rolniczych 60-963 Poznañ, ul. Staro³êcka 31
