Czasy Nowożytne, tom IV/1998 Periodyk poświęcony dziejom polskim i powszechnym od XV do XX wieku
A n d rzej Ż ygad ło
(Toruń)
W alka stron n ictw a n iep od ległościow ego i unijnego o ch arak ter zw iązku u strojow ego N orw egii z Danią w 1 poł. XVI wieku
Zadaniem niniejszego artykułu je s t przedstaw ienie w ydarzeń rozgryw ających się w N orw egii w pierw szej połow ie XVI w ieku, które doprow adziły w rezultacie do u tra ty s u w e r e n n o ś c i te g o p a ń s tw a . P o d s ta w o w y m i ź r ó d ła m i, k tó r e wykorzystałem przy opracow aniu tego tem atu są listy zaw arte w D iplom atarium Norw egicum 1, N orges R igs R egistranler2, oraz w N orske m id d elalderdokum enter1. C ennym u zu p ełn ien iem pow yższych m ateriałów je s t ró w n ież m o n o g rafia C. Paiudan-M iillera G revens Feide4, w której autor przytacza wiele listów dotyczących bezpośrednio om aw ianego problem u.
W okresie w ojny hrabskiej (15 3 3 -1 5 3 6 ) N orw egia znajdow ała się od przeszło 150 lat w zależności od Danii. O ba te państw a połączył O laf, syn króla norw eskiego Haakona VI M agnussona i córki króla Danii W aldemara IV A tterdaga, M ałgorzaty. Po śm ierci dziada w 1375 roku ob jął on rządy w Danii, a gdy zm arł je g o ojciec w 1380 roku, ró w n ież w N orw egii. W D anii, po śm ierci syna, w ładzę przejęła M ałgorzata, któ ra w 1397 roku w K alm arze doprow adziła do unii trzech państw skandynawskich: Danii, N orwegii i Szw ecji5. N astępca M ałgorzaty, Eryk Pomorski, został ju ż w 1439 roku zdetronizow any w Danii i Szw ecji, a w roku 1440 rów nież
1. Diplomatarium Norwegicum, t. XI/2, Christiania 1884; t. XII/1, Christiania 1886; t. XV1/2, Christiania 1903: t. XXI, Bergen 1972; XXII/2, Oslo 1992.
2. Norges Rigs Registranter, t. 1, Christiania 1861. 3. Norske middelalderdokumenter, Bergen-Oslol973. 4. C. Paludan-Miiller, Grevens Feide, t. I-II, Kopenhaga 1853.
5. Z. H. Nowak. Współpraca polityczna państw unii polsko-litewskiej i unii kalmarskiej w latach 1411-1425, Toruń 1996. s. 14-19.
w N orw egii. K olejnym królem unii i zarazem ostatnim został K rzy szto f Baw arski. W 1448 roku w D anii królem w ybrano C h rystiana I, zaś w S zw ecji K arola K nutssona B onde. O baj ci w ładcy zaczęli konkurow ać o w olny tron najsłabszego z państw skandynaw skich, N orw egii. Karol K nutsson Bonde uprzedził C hrystiana I i koronow ał się w N id a ro s (obecnie T rondheim ) ju ż w 1449 roku. N ie udało mu się je d n a k utrzym ać tronu, gdyż silniejsza w tym czasie D ania zm usiła go do rezygnacji. C hrystian I koronow ał się na króla N orw egii w 1450 roku i od tego czasu kolejni królow ie Danii staw ali się je d n o cz eśn ie w ładcam i tego państw a6.
Po koronacji C hrystiana I w T rondheim oba państw a, D ania i N orw egia, podpisały układ ustanaw iający m iędzy nimi unię personalną. D okum ent ten z 29 VIII 1450 roku zakładał, że oba państw a m ają się zjednoczyć i w inny pozostać w przyjaźni i braterskiej miłości. Ż adne z tych państw nie będzie dom inow ało nad drugim i rządzone będzie przez swoich obywateli, zgodnie z ich w łasnym i prawam i (art. 1). K ażd e p aństw o m a p o z o sta ć przy sw oich p raw ach , w o ln o śc ia c h i przyw ilejach, zarów no starych ja k i now ych (art. 2). O ba państw a m ają m ieć jednego pana i króla na w ieczne czasy (art. 3). Rady obu państw m ają pozostaw ać w zgodzie i w w ypadku śmierci króla spotkać się w H alm stad, gdzie z ich udziałem odbędzie się elekcja je d n eg o z synów zm arłego w ładcy (art. 5 )7. B ardzo szybko po tym w ydarzeniu, N orw egia stała się m iejscem em igracji w ielu przedstaw icieli rodów szlacheckich z południow ej Danii i Szlezw iku-H olsztynu, którzy mieli tutaj szanse politycznej kariery i aw ansu. W ynikało to z tego, że szlachta norw eska została zdziesiątkow ana epidem ią „czarnej śm ierci” w X IV w ieku. N ic dziw nego w ięc, że D uńczycy z czasem zd o m in o w ali N orw egów , za jm u jąc n ajw y ższe stanow iska kościelne i św ieckie w tym kraju, nie w yłączając rady państw a, której rola spadła do minim um . N a 10 członków , którzy w chodzili w je j skład, w iększość z nich była D uńczykam i i to oni osiedleni na stałe w N orw egii w ystępow ali ja k o przedstaw iciele tego kraju, identyfikując się ze sw oją n o w ą ojczyzną. Sam a rada, ze w zględu na w ielkość kraju i szeroki zakres obow iązków podzieliła się na dw ie
6. A. Bereza-Jarociński, Zaiys dziejów Norwegii. Warszawa 1991, s. 57-60. 7. Unionstraktaten mellom Norge og Danmark. 29 V III1450. [w:] Norske
części - północną, z sie d zib ą w Bergen (nordafjelske), i p o łudniow ą z siedzibą w O slo (sonnafjelske)8.
W kraju panow ała je d n ak pow szechna niechęć do unii. M iędzy innymi bardzo n ie k o rz y s tn ą d la N o rw e g ó w b y ła u m o w a o p o m o c y na w y p a d e k w ojny, praw dopodobieństw o, że to N orw egia m usiałaby je j udzielić było zdecydow anie większe niż to, że m ogłaby ta k ą otrzym ać9. M imo w szystko je d n a k układ z 1450 roku gwarantował N orw egii pew ną form ę niezależności od Danii. Próby odzyskania p rz e z N o rw e g ó w s u w e r e n n o ś c i w c z a s a c h F ry d e ry k a I. z a k o ń c z y ły się niepow odzeniem . R e zu ltate m w ojny h rab sk iej ( 1 5 3 3 -1 5 3 6 ) było c a łk o w ite podporządkow anie N orw egii Danii oraz likw idacja norw eskiej rady państw a. Z ajm ijm y się p rz y c z y n a m i, k tó re legły u p o d sta w u tra ty n ie p o d le g ło ś c i i suw erenności N orw egii. Ich ustalenie w ym aga ukazania całej złożoności sytuacji wewnętrznej w N orw egii i Danii oraz wzajem nych stosunków norw esko-duńskich.
O tóż n ajsilniejszą pozycję w słabym politycznie państw ie norw eskim w I poł. X VI w iek u z a jm o w a ł K o śc ió ł, k tó ry sta ł się te ż z c z asem g łó w n y m opozycjonistą w obec integracyjnych planów w ładców Danii w obec N orw egii. Zdawali sobie z tego spraw ę królow ie duńscy. C hrystian II panujący w latach 1513-1523 i będący nam iestnikiem N orw egii od 1506 roku chciał rozciągnąć swoje w pływ y także na norw eski kościół, poprzez kontrolę now o m ianow anych biskupów 10. W roku 1510 arcybiskupem w T rondheim został kanclerz C hrystiana II Eryk V alkendorf, a w 1521 biskup O slo został zm uszony do dym isji na rzecz H ansa M ule, cz ło w iek a k róla i zarząd cy tw ierdzy A kerhus. W 1508 roku z polecenia króla aresztow ano biskupa Hamar, oskarżonego o uczestnictw o w buncie chłopskim . C hrystian II, ju ż ja k o król system atycznie d ąży ł do ogran iczen ia przywilejów kościoła. Jego poczynania doprowadziły nawet do tego, że je g o dawny
8. Norwegia dzieliła się wtedy na dwa rejony administracyjne: Sonnafjelske i Nordafjelske rozdzielone pasmem górskim. Oba te słowa są nieprzetłumaczalne na język polski, w przybliżeniu można je jedynie określić jako -N ordatjelske - północna część Norwegii, ewentualnie rejon północny; - Sonnafjelske - południowa Norwegia, ewentualnie rejon południowy: umowną granicą między nimi było pasmo gór Dovre. R. Fladby. Norsk Historisk Lexicon. Oslo 1975, s. 236. 337.
9. S. Bagge. K. Mykland. Norge i Dansketiden 1380 1814. Bergen 1991, s. I6n. 10. W Norwegii istniały w tym czasie 4 biskupstwa: Oslo. Bergen. Hamar i Stavanger,
oraz arcybiskupstwo w Nidaros.
so ju szn ik i p ro teg o w an y arcybiskup E ryk V alk e n d o rf o p u śc ił N o rw eg ię, by poskarżyć się p ap ież o w i11.
T ym czasem Chrystian II stracił o statecznie swój tron w w yniku polityki system atycznego osłabiania pozycji szlachty duńskiej. W grudniu 1522 roku radcy Jutlandii zw ołali zjazd w Viborgu, na którym sform ułow ano w iele zarzutów pod ad resem k ró la i naw iązano ro k o w a n ia z je g o stryjem , księciem S zlezw ik u - H olsztynu Fryderykiem . W ykorzystał on nad arzającą się okazję i w porozum ieniu z radcam i i szlachtą duńską w kroczył do Jutlandii na czele sw oich w o jsk 12. W kw ietniu 1523 roku C hrystian II w obliczu panującej sytuacji opuścił p a n ię i pożeglow ał do N iderlandów pod opiekę sw ego szwagra, cesarza K arola V 1’.
N orw egia nie w zięła udziału w buncie przeciw ko Chrystianow i II, gdyż m iał on tam m im o w szystko silne poparcie w radzie państwa. Postanow iła ona w czasie w ystąpienia szlachty duńskiej stanąć po stronie k róla14. Sprawa ta stanow iła nielada problem dla Fryderyka I, który obaw iał się, że państw o to będzie dążyć do zerw ania w ięz i z D a n ią i co z a tym id z ie, do u z y s k a n ia n ie p o d le g ło ś c i. G dy w ięc za p ro p o n o w a n o m u k oronę D anii, cz u ją c się ró w n ież d zied z ice m i k rólem N orw egii, zw rócił się do norweskiej rady państw a, by uznała w ybór D uńczyków i zachow ała panujący zw iązek m iędzy obu p aństw am i15.
F ryderyk I nie m iał zbyt dużego poparcia w N orw egii. Jednym z nielicznych tam tejszych je g o zwolenników był Henryk Krum m edige, członek zarów no duńskiej jak i norw eskiej rady państwa. S tracił on za rządów C hrystiana II znaczne dobra w N orw egii, co w sposób naturalny postaw iło go po stronie now ego króla. W je g o też spraw ie działał na południu kraju, przekonując innych radców, by poparli F ryderyka I 16. H enryk K rum m edige zap o czątk o w ał tym sam ym pow stanie w norw eskiej radzie państw a obozu unijnego, na czele którego z czasem stanął W in c e n t L unge. D z ia ła n ia rad c ó w d ą ż ą c y c h do unii p e rso n a ln e j z D a n ią
U .S . Bagge, K. Mykland. op.cit., s. 74.
12. W. Czapliński, Dzieje Danii nowożytnej 1500-1975, Warszawa 1982. s. 27-33. 13. Chrystian 11 poślubił Elżbietę, siostrę Karola V w 1514 roku. Ibidem, s. 30. 14. C. Paludan-Müeller. Grevens Feide. t. II. s. 3.
15. Diplomatarium Norwegicum, t. XII/1, nr 294. s. 264nn, list Fryderyka I do Norwegów z 9 lipca 1523 roku, Roskilde.
16. O. A. Johnsen, Krummedige Henryk [w.] Nors Biografisk Leksikon (dalej NBL), t. VIII. Kristiania 1938, s. 100-102. C. Paludan-Miiller, op.cit., t. II, s. 4.
spow odow ały w ykształcenie się przeciw staw nej linii politycznej, ja k ą stał się obóz niepodległościowy. N a je g o głów nego przyw ódcę w ysunął się z czasem arcybiskup Trondheim , O la f Engelbrektsson. Cele i założenia obu tych stronnictw nie zostały od razu ja sn o sprecyzow ane. W ykształcały się one w okresie dziesięcioletniego panow ania F ryderyka I w ra z z um acnianiem się pozycji obu ich czołow ych przedstaw icieli, W incentego Lunge i O lafa E ngelbrektssona w norw eskiej radzie państwa. Z ajm ijm y się w ięc w ydarzeniam i, które m iały m iejsce w tym czasie.
N a p o c z ą tk u 1523 ro k u z m a rł w R zym ie n o rw e sk i a rc y b is k u p E ryk Valkendorf. G dy w iadom ość o tym dotarła do Trondheim , w maju zebrała się kapituła, która na je g o następcę w ybrała O lafa Engelbrektssona. O d roku 1515 był on dziekanem w kapitule Trondheim . W ybór ten od początku zapow iadał konflikt m iędzy nim a now ym królem , g dyż E ngelbrektsson był zagorzałym zw olennikiem C h ry stian a II. M ianow any 30 m aja 1523 roku arc y b isk u p em wyruszył zaraz potem w podróż do Rzymu, by uzyskać tam papieskie potw ierdzenie tego wyboru. W drodze zatrzym ał się je d n ak u w ygnanego króla w N iderlandach. Tam też w M echeln Engelbrektsson złożył mu przysięgę w ierności, oraz zapew nił, że będzie popierał je g o spraw ę w N o rw eg ii17. Po pow rocie z Rzymu zastał stosunki w Norw egii zm ienione tak bardzo, że uznał za słuszne złożyć p o d o b n ą przysięgę również Fryderykow i I. W ten sposób, czołow a postać norw eskiej rady państw a zajęła bardzo niepew ne stanow isko w obec dwóch ludzi, którzy walczyli o norw eską k oronę18.
Pod n ie o b e c n o ść O la fa E n g e lb ra k tsso n a p rz y b y ł do N o rw e g ii du ń sk i szlachcic, W incent Lunge (1 4 8 6 /8 7 -1 5 3 6 ), który bardzo szybko zdo b y ł sobie znaczną pozycję w kraju. W incent, syn W incentego Dyre, do panieńskiego nazwiska m atki, K rystyny Lunge, pow rócił tutaj przebyw ając ju ż w N orw egii. Studiow ał we Francji i R ostoku, gdzie zd o b y łty tu ły doktora filozofii i obo jg a praw, zarów no kościelnego, ja k i św ieckiego. W 1521 roku m ianow ano go profesorem praw a na uniw ersytecie w K openhadze, gdzie później został także rektorem . Jako zw olennik Chrystiana II otrzym ał w zarząd w 1522 roku zam ek w K ro g en 19. Po ucieczce
17. A. Bergsgaard, Olav Engelbrektsson [ w:] NBL. t.X, Kristiania 1949, s. 361. 18. C. Paludan-Miiller. op.cit., t.II, s. 4n; H. Koht. Olav Engelbrektsson og sjolvstende
tapet, Oslo 1951, s. 39.
króla, bez oporu je d n ak poddał zam ek i przyłączył się do stronnictw a księcia Fryderyka. W 1523 roku, ju ż ja k o członek duńskiej rady państw a, na polecenie Fryderyka I został w ysłany do N orw egii. M iał tam w ziąć udział w zjeździe radców z północnej części kraju, w spraw ie elekcji now ego króla. K w estia w yjazdu zw iązana była rów nież z je g o prywatnym i spraw am i. We w rześniu 1523 roku poślubił M ałgorzatę, córkę o chm istrza N orw egii N ielsa H enrikssona G yldenlove. W arto tu dodać, że było to w tedy najw ażniejsze św ieckie stanow isko w tym państwie. Po ślubie z M ałgorzatą W incent Lunge został wyznaczony przez sw ojego teścia na praw nego opiekuna rodu w wypadku je g o śmierci. Dawało to W incentem u bardzo uprzyw ilejow aną pozycję w rodzinie G yldenlove, a z czasem także wpływy na w ew nętrzną politykę państw a20.
W początkach XVI w ieku D uńczycy m ieli dw a pow ażne powody, by w iązać się ze szlacheckim i rodam i N orw egii. Po pierw sze, otrzym ywali w tedy takie same prawa w państw ie ja k rodzimi mieszkańcy, po drugie zaś, król w takich przypadkach nadaw ał im w N orw egii lenna. W incent Lunge porzucił w ięc D anię, by pow ażnie zaangażow ać się w w ew nętrzne spraw y N orw egii.
O kazja do w ypełnienia woli króla, w zw iązku z je g o elekcją, nadarzyła się sama. Bergenhus, najw ażniejsza tw ierdza w północno-zachodniej N orw egii, za czasów C hrystiana II, była w rękach je g o zaufanego człow ieka Jorgena H ansena. Po ucieczce króla także i on udał się do N iderlandów . Tw ierdzę pozostaw ił w rękach H ansa K nudsena, diakona i kanonika kapituły w Bergen, z zapew nieniem , że pow róci w krótce z pom ocą21. W początkach sierpnia 1523 roku Fryderyk I, b ę d ą c y sp rzy m ierze ń ce m L ubeki w w alce z C h ry stian e m II, w y sła ł list do H anzeatów w ich kantorze w Bergen. Podaw ał w nim do w iadom ości, że w ybrał W incentego Lunge na nowego zarządcę Bergenhus oraz prosił ich, by dopom ogli mu w przejęciu tej tw ierdzy22. H anzeaci dostosow ali się do tej prośby i zagrozili otw arcie, że je ż e li zam ek pozostanie w rękach K nudsena, rozpoczną działania
19. Zamek Krogen, obecnie Helsingor. znajduje się w północnej części Zelandii. 20. S. Steen. Lunge 1'incenl [ w:J NBL. t. VIII. Kristiania 1938. s. 53 ln. 21. Ibidem, t. II. s. 6.
zaczepne. O baw iając się, że w ypełnią oni sw ą groźbę, biskup O la f z Bergen, biskup Hoskuld ze Stavanger i ochm istrz państwa, N iels Henriksen G yldenlove, rozpoczęli negocjacje z d o w ó d cą B ergenhus. Przed ich zakończeniem , w grudniu 1523 roku, kiedy ustalono ju ż , że K nudsen przekaże im zam ek, N iels H enriksen zm arł. W tej sytuacji obaj b isk u p i w y b ra li W in ce n teg o Lunge na n o w eg o z w ie rz c h n ik a Bergenhus, pod w arunkiem , że utrzym a on tw ierdzę dla norw eskiej korony, zanim now y król nie zostanie oficjalnie uznany23. N iestety z dostępnych źródeł nie wynika, czy w iedzieli oni o liście Fryderyka I do Hanzeatów, i czy w yborem W incentego Lunge św iadom ie, czy też nieśw iadom ie poparli decyzję króla. W ten sposób W incent Lunge z racji zajm ow anego urzędu stał się cz o ło w ą p o stacią w państw ie. N ie tylko był zw ierzchnikiem najw ażniejszej tw ierdzy w N orw egii, ale także przez przynależność do je d n e g o z w ażniejszych rodów tego państw a został w łączony do norweskiej rady państw a24. U gruntow ało to je g o pozycję w m om encie, gdy O la f Engelbrektsson pow racał z Rzymu, by zająć należne mu m iejsce w radzie.
W okresie, kiedy W incent Lunge osiągnął tak znaczna pozycję w N orw egii, rozpoczął się je g o spór z H enrykiem Krum m edige. O baj należeli do stronnictw a unijnego, lecz poróżniła ich spraw a przyszłości państw a norw eskiego. H enryk Krum medige zaczął dążyć do tego, by N orw egia stała się państw em dziedzicznym królów d u ń sk ich 25. W incent L unge, m im o faktu, że był p rze cie ż rodow itym D uńczykiem , nie ch c ia ł p o d p o rzą d k o w a n ia norw eskiej rady p aństw a rad zie duńskiej. K ierow ał się on raczej ku zależności obu państw na rów nych praw ach i dążył do zab ezpieczenia w olności N orw egii w norw eskiej konstytucji26. Polityka unii personalnej znalazła poparcie także u innych radców 27. Z ebrali się oni w Bergen w sierpniu 1524 roku. N a spotkaniu tym wypow iedziano oficjalnie wierność C h ry stia n o w i II i w y b ra n o F ry d e ry k a I n a k ró la N o rw e g ii, j a k ró w n ie ż
23. C. Paludan-Miiller, t. II, s. 6n.
24. A. Kersten. Historia Szwecji. Warszawa 1973, s. 146.
25. Henryk Krummedige w wyniku tego konfliktu został usunięty z rady państwa, zmarł w 1530 roku w swoim zamku Mogenstrup, w okolicach Malmö. O. A. Johnsen. Krummedige Henryk [w:] NBL. t. VIII. op. cit., s 100 -102.
26. A. Bereza-Jarociński. op.cit.. s. 65.
27. Z pewnością należał do nich Eryk Ugerup, Duńczyk przebywający w Norwegii od dzieciństwa, który w 1524 roku wszedł w skład norweskiej rady państwa. Thiset, Urup (Ugerup) Erik [w:] Dansk Biografisk Lexikon (dalej DBL). t. XVIII, Kopenhaga 1904, s. 117.
przygotow ano projekt konstytucji, w której N orw egia m iała zajm ow ać stanow isko rów ne D anii w e w spólnym zw iązku na zasadach m onarchii elekcyjnej. Istniało jed n ak pytanie, czy Fryderyk I zaakceptuje te postanow ienia, czy te ż będzie się upierał przy sw ych - je g o zd a n ie m - dziedzicznych praw ach do tronu norw eskiego. Z projektem konstytucji wysłano do króla W incentego Lunge. Do spotkania doszło w R ibe,w Jutlandii, gdzie rzeczyw iście potrafił on przekonać F ryderyka I, by p o d p isa ł i potw ierdził ten dokum ent w dniu 24 listopada 1524 ro k u 28.
G łów ny artykuł tego dokum entu stw ierdzał, że król nie pow inien być odtąd nazyw any dziedzicem N orw egii. Z am ki w tym państw ie m iały przejść w ręce norw eskiej szlachty, zobow iązanej do zarząd zan ia nim i w im ieniu króla, a w w ypadku je g o śmierci w imieniu arcybiskupa i norweskiej rady państw a. N orw egia m iała być odtąd państw em elekcyjnym , w którym rada państw a je sz c z e za życia króla pow inna w ybrać kandydata na je g o następcę. M ógł to być jed en z je g o synów, bąd ź ktokolw iek inny, sam w ybór je d n ak m usiał być ostatecznie zaakceptow any p rzez k róla29.
W ten sposób Fryderyk I stał się oficjalnie królem Danii i N orw egii, choć w iązał o b a te państw a jed y n ie sw o ją osobą. Z czasem , by um ocnić swe w pływ y w N orw egii, gdzie niew ielu D uńczyków m iało zn aczącą pozycję i co za tym idzie w zm o cn ić stro n n ictw o unijne w norw eskiej radzie państw a, d o p ro w a d ził do o bsadzenia głów nych tw ierdz: B ergenhus, B aahus i A kerhus zaufanym i ludźm i30. Zanim je d n a k do tego doszło, zgodnie z postanow ieniam i konstytucji przekazał A kerhus w ręce N orw ega O lafa G alie, a B aahus je g o bratu G ute G alie31.
W incent Lunge otrzym ał w nadanie B ergenhus ja k o lenno koronne w zam ian za zobow iązanie, że będzie zarządzał tw ierd zą w interesie króla, a po je g o śm ierci
28. C. Paludan-Muller, op.cit., t. II, s. 7n.
29. Kong Frederik I s Norske Haandfestning [w:] Norske middelalderdokumenter, op. cit., s. 495-501.
30. W 1528 roku zarządcą Baahus został Klaus Bille, od tego też roku wchodzący w skład norweskiej rady państwa, Mollerup, Bille Claus [w:] DBL, t. II, Kopenhaga
1888. s. 220-223; zarządcą Bergenhus został w 1529 roku po odsunięciu z tego stanowiska Wincentego Lunge, Eske Bille, Thiset, Bille Eske [w:] DBL, t. II, s. 224- 229; w 1527 roku zarządcą Akerhus został Mogens Gyldenstjeme, Norges Rigs Registranter, 1.1, op. cit., s. lin .
31. A. Holmsen, Norges Historie, Fra de eldste tider til eneveldets innforelse i 1660, Oslo-Bergen 1961, s. 39 ln.
podporządkuje się norw eskiej radzie państw a, tak ja k zakładała to konstytucja. Ponadto został on rów nież m ianow any królew skim przedstaw icielem w północnej N orw egii32. N ie na długo jed n ak . Już w 1525 roku W incent Lunge stracił sw oją u p rzy w ile jo w an ą p o z y c ję w pań stw ie norw eskim . Z w iąz an e to było z je g o pośrednim w ystąpieniem przeciw ko królow i Szw ecji, G ustaw ow i Wazie. W 1524 roku cz ło n e k k a p itu ły w V asteraas, K nut M ic k elso n i P e d e r S u n n an v ed e r, najw ybitniejszy do rad ca S tena Sture, po nieudanym buncie przeciw ko królowi opuścili Szw ecję, by szukać schronienia w N orw egii u arcybiskupa Trondheim . Spow odow ało to naciski G ustaw a Wazy na radę norw eską i na sam ego Fryderyka I prow adzące do w ydania uciekinierów w je g o ręc e33. A rcybiskup nie chciał się temu podporządkow ać do czasu, gdy zarów no duński, ja k i szw edzki w ładca zaatakow ali p rzy w ile je, k tó re k o śc ió ł kato lick i do tej po ry p o sia d a ł w ich państwach34. O la f E ngelbrektsson obaw iając się, by nie uderzyło to także w kościół norweski zdecydow ał nie prow okow ać obu w ładców i doprow adził we w rześniu 1526 roku do w y d a n ia u ciek in ieró w , których stra c o n o w S zw ecji w lutym następnego ro k u 3".
W spraw ę tę zam ieszany był także W incent Lunge i je g o teściow a, Ingerd Romer, którzy próbow ali uchronić P edera S unnanvedera przed w ydaniem go Gustawowi W azie. O ile je d n a k w tym przypadku Fryderyk I nie w yciągnął w obec nich żadnych konsekw encji, inaczej stało się gdy stanęli oni po stronie sam ozw ańca, który podaw ał się za N ielsa S ture36. By w yjaśnić tę spraw ę należy cofnąć się do czasów, gdy w Danii rządził je szc ze C hrystian II. W Szw ecji w tym czasie je g o zw ierzchność była uznaw ana jed y n ie form alnie, a w rzeczyw istości państw em tym zarządzał nam iestnik Sten Sture. Chrystian II próbow ał siłą przyw rócić tam sw oją w ładzę. Jako pretekst w ykorzystał konflikt m iędzy arcybiskupem U ppsali Gustawem T rolle a Stenem Sture. Król Danii poparł arcybiskupa i doprow adził w rezultacie do wojny, która w ybuchła w 1517 roku. W je j w yniku Sten Sture zginął, a C hrystian II koronow ał się na króla Szwecji 4 listopada 1520 roku. Jego pełna
32. C. Paludan-Miiller. op.cit.. t. II, s. 9.
33. M. Roberts. The Early Vasas. A History o f Sweden 1523-1611. Cambridge 1968. s. 55-57.
34. C. Paludan-Miiller. op.cit.. t. II. s. 10. 35. M. Roberts, op.cit., s. 57.
brutalności polityka w ew nętrzna, zakończona „krw aw ą łaźnią” w S ztokholm ie w 1520 ro k u , k ie d y to za rz e k o m ą z d ra d ę p a ń s tw a śc ię to w ielu w y b itn y c h p rze d sta w ic ie li szlach ty sz w e d zk iej, d o p ro w a d z iła ju ż w kolejnym roku do w ybuchu pow stania. N a je g o czele stanął G ustaw Waza, późniejszy król Szwecji. P ojaw ienie się fałszyw ego syna Stena Sture doprow adziło do pow stania pew nego zam ieszania w państw ie37. D aljunkeren, bo tak go nazyw ano, próbow ał wywołać w prow incji D alarna bunt przeciw ko G ustaw ow i Wazie. G dy mu się to nie udało uciekł do N orw egii, gdzie znalazł schronienie u W incentego Lunge i je g o teściowej. U w ierzyli mu oni, że je s t synem Stena Sture i udzielili ze swej strony wszelkiej pom ocy. O tym ja k w ielkie było ich zaufanie, św iadczy fakt, że zaczęły się nawet rozm ow y w spraw ie ślubu D aljunkra z je d n ą z córek Ingerdy Rom er ’s.
W tym sam ym mniej więcej czasie Fryderyk I zaczął um acniać sw e w pływ \ w N orw egii. T w ierdzę A kerhus odebrano O lafow i G alie i przekazano*duńskiem u oficerow i M ogensow i G y ld e n stje rn e '9. B yło to sprzeczne z postanow ieniam i królew skiej konstytucji, je d n ak w ładza Fryderyka I okrzepła ju ż na tyle, że m ógł pozw olić sobie na pew ne odstępstw a od sw oich obietnic. W idząc ja k m a ją się spraw y i obaw iając się o sw oje stanow isko W incent Lunge pisał w liście z 26 czerw ca 1527 roku do arcybiskupa Engelbrektssona, że je że li D uńczycy będ ą mu chcieli odebrać B ergenhus, staw i im zbrojny op ó r40. Były to je d n a k tylko groźby. Lunge nie m ógł długo opierać się królow i, zw łaszcza w sytuacji, gdy groziło to niebezpiecznym i powikłaniam i w stosunkach m iędzy D anią i N orw egią a Szwecją. Ponaw iane w ciąż żądania G ustawa Wazy dotyczące D aljunkra były zbyt stanowcze, by m ożna było je lekceważyć. W incent Lunge i Ingerd Rom er ustąpili w 1528 roku i ostatecznie w ydali „N ielsa Sture” . Lunge próbow ał zorganizow ać je szc ze ucieczkę Daljunkra w drodze do Danii, dokąd go przewożono, jednak z częściowym ty lk o p o w o d ze n iem . A re szto w a n o go bow iem p o n o w n ie w R o sto k u . g d zie w ykonano na nim w yrok śm ierci je sie n ią 1528 roku, na w yraźne żądanie G ustaw a Wazy41. K ról Szwecji w ym ógł dodatkow o na Fryderyku I, by ukarał W incentego
37. I. Anderssen, Dzieje Szwecji, Warszawa 1967, s. 100-111. 38. C. Paludan-Miiller, op.cit., t. II, s. 11.
39. Olaf Galie dostał w zamian lenno Soloer, Norges Rigs Registranter, op.cit., 1.1, s. 11 n, list Fryderyka I do Olafa Galie z Odense z 23 sierpnia 1527 roku.
40. List Wincentego Lunge do Olafa Engelbrektssona z 26 VI 1527 roku. podaję za C. Paludan-Miiller, op.cit.. t. II, s. 11.
Lunge za je g o postępow anie. W sierpniu 1528 roku z rozkazu króla Danii odebrano m u B ergenhus, d ając w zam ian lenna Jem tland i Sogn o raz d o b ra klasztoru Nonneseter. N a rezydencję przeznaczono mu Lungegaard, dw ór leżący w okolicach Bergen42. N a je g o stanow isko m ianowano zięcia Henryka K rum m edige, Eske Bille, który był do tego czasu zarządcą Hagenskov na Fionii4 ’. W incent Lunge nie poddał się i je szc ze p rzez pew ien czas dążył do o debrania B ergenhus. Jego starania pozostały bez rezultatu. Król m iał w idać je d n ak w ięcej zaufania do Eske Bille, który w spierał je g o spraw ę od sam ego początku, i który z czasem okazał się znakomitym adm inistratorem . Jeszcze przed dotarciem Eske Bille do Bergen, gdzie miał objąć pow ierzone mu stanow isko, W incent Lunge w dał się w o tw artą w alkę z arcybiskupem Olafem o utrzym anie czołowej pozycji w państwie. W ykorzystując fakt niełaski Lunge u króla, Engelbrektsson zajął część je g o dóbr leżących w północnej N orw egii44. G dy 17 m aja 1529 roku Eske Bille d otarł do B ergen45, znalazł się w sam ym środku tego konfliktu, który ostatecznie zakończył się parę lat -raźniej46.
O słabienie pozycji W incentego Lunge w norweskiej radzie państw a w iązało się w tym okresie z um ocnieniem stanow iska stronnictw a niepodległościow ego. O laf E ngelbrektsson zaczął zdobyw ać coraz w iększe poparcie d la sw oich planów tak w gronie duchow nych, ja k i św ieckich radców 47. A rcybiskup w idział szansę na odzyskanie pełnej suwerenności w Chrystianie II, który mógłby być założycielem
41. Norges Historie, t. V, Oslo 1977. s. 393.
42. Diplomatarium Norwegicum. t. XXI. s. 569. list Fryderyka I do Wincentego Lunge nadający mu dobra kościoła Aarstad (Jemtland i Sogn ?) i klasztor Nonneseter: Norges Rigs Registranter. op.cit., t. 1. s. 13.15n. listy Fryderyka I do Wincenta Lunge z 16 lipca i 17 października 1528 roku.
43. F io n ia-je d n a z wysp duńskich; Diplomatarium Norwegicum. t. XI/2, nr 507, s.562n. list Eske Bille do Henryka Krummedige z 28 grudnia 1528 roku, Hagenskov.
44. C. Paludan-Müller. op.cit.. t. II. s. 14.
45. Już 20 maja 1529 roku Wincent Lunge przekazał wszystkie sprawy związane z Bergenhus na ręce Eske Bille. Norges Rigs Registranter. op.cit.. t. I, s. 21. 46. Konflikt zakończył się ostatecznie tragiczną śmiercią Wincenta Lunge,
zamordowanego przez ludzi arcybiskupa Engelbrektsona, S. Steen, Lunge Vincent [w:] NBL. op. cit., s. 536n.
now ej, katolickiej dynastii norw eskiej. Zaczął w ięc robić w szystko, by do tego doprow adzić.
Latem 1529 roku król Fryderyk I w ysłał sw ojego syna. księcia Chrystiana, w raz z biskupem Styge K rum penem , H enrykiem Krum m edige, O tto Krum penem i K nutem G yldenstjerne do N orw egii, aby w yjaśnili tam tejsze spraw y i spory48. Do O slo dotarli oni 13 czerw ca, gdzie odbył się zjazd, na którym spotkała się w iększość norw eskich radców, w tym i W incent Lunge. Książę Chrystian zażądał tam, aby złożono mu hołd ja k o dziedzicow i norweskiej korony. Trudno pow iedzieć co ch c ia ł tym o sią g n ąć , g d y ż ja w n ie w y stę p o w a ł w ten sp o só b p rze ciw k o postanow ieniom konstytucji sw ojego ojca. Trudno tu ustalić, czy postępow anie takie nakazał mu Fryderyk 1, czy też m oże sam książę w ystąpił tu z w łasną nie do końca przem y ślan ą inicjatyw ą. O czyw iście żadnego hołdu mu nie zło żo n o i potw ierdzono jed y n ie, że N orw egia je s t państw em elekcyjnym i maYówne praw a w yboru króla ja k D ania49.
A rcybiskup E ngelbrektsson nie pojaw ił się na zjeź d zie w O slo. Trudno pow iedzieć czym była spow odow ana je g o nieobecność. W iadom o jed n ak , że na przełom ie 1530 i 1531 roku odw iedzał go, a następnie biskupa M agnusa z Hamar, H enryk Lille, w ysłannik króla C hrystiana I I '0. M ożliw e je s t w ięc, że realizując sw oje plany zw iązane z C hrystianem II, nie chciał w tedy opuszczać Trondheim , gdzie czuł się w ystarczająco bezpiecznie. O laf Engelbrektsson nie pojaw ił się rów nież na norw esko-duńskim zjeździe w K openhadze, który Fryderyk I zw ołał na dzień św. Jana, czyli na 24 czerw ca 1531 roku. Gdy w ięc biskup Hans Rev z O slo, biskup H oskuld ze Stavanger oraz inni radcy: W incent Lunge, N iels Lykke. Eryk U gerup i Eske Bille przybyli do K openhagi, arcybiskup i biskup z H am ar dalej prow adzili rozm ow y z w ysłannikam i przeciw nika Fryderyka I, w ygnanego króla C hrystiana II. R ów nież tego lata przybył do Trondheim w spom inany ju ż
47. Z pewnością byli wśród nich biskup Magnus z Hamar oraz radca Johan Kruków, którzy krótko potem otwarcie stanęli po stronie arcybiskupa: S. Meidell. Kruków Johan [w:] NBL. t. VIII, op. cit.. s. 97-98: H. Blom Svendsen. Lauritsson Magnus (Mogens) [w:] NBL, t. IX. Oslo 1940. s. 40-41.
48. C. Paludan-Miiller. op.cit.. t. II. s. 19.
49. O. A. Johnsen, Chrystian III [w:] NBL, t. II. Christiania 1925, s. 559n. 50. H. Koht. op.cit.. s. 55-58.
w cześniej G ustaw Trolle, by om ów ić spraw y zw iązane z m ożliw ym pow rotem Chrystiana II na tron norw eski51.
Zw ołany przez Fryderyka I zjazd w K openhadze w zasadzie się nie odbyt. Sani król o d w o ła ł sw ój p rz y ja z d tłu m a c z ą c się sp ra w a m i z w ią z a n y m i z bez p ie cz eń stw e m k raju . Z e w zg lę d u je d n a k na z a g ro ż e n ie ja k ie sta n o w iły negocjacje arcybiskupa i m ożliw ość ataku C hrystiana II na N orw egię, je d en z przedstaw icieli norw eskich przybyłych do K openhagi, Eske Bille, postanow ił osobiście udać się do króla. W sierpniu 1531 roku przybył on do G ottorp, gdzie zrelacjonow ał Fryderykow i I panującą w N orw egii sytuację. Król nakazał mu wrócić do Norw egii i w je g o imieniu pertraktować z Engelbrektssonem . Gdy jednak Eske Bille próbow ał w ypełnić to polecenie, okazało się, że je s t ju ż za późno. Po powrocie do N orw egii dow iedział się bow iem o w izycie G ustaw a Trolle i je g o rozmowach z arcy b isk u p em 52.
P rzebyw ającem u na w ygnaniu Chrystianow i II udało się tym czasem uzyskać poparcie m iast niderlandzkich i sw ojego szwagra, cesarza K arola V 5’. Już 26 października 1531 roku w yruszył on w raz z flotą 23 okrętów , kierując się ku w ybrzeżom N orw egii. Jego przybycie poprzedzały pogłoski, że prow adzi ze so b ą armię liczącą od 15000 do 16000 żołnierzy. Prawda była je d n ak m niej budująca. Na pokładach okrętów było nie w ięcej niż 6000 do 7000 ludzi54. Sam w sobie zastanaw iający je s t fakt, dlaczego C hrystian II w ybrał na lądowanie w ybrzeża Norwegii. Z p ew nością w iedział ju ż od G ustaw a T rolle o poparciu, ja k ie ma wśród części rad c ó w n o rw e sk ic h , o ra z o tym ja k ie p la n y m a w o b ec n ie g o O la f E ngelbrektsson. M ożliw e je s t, że je g o k an d y d atu ra ja k o z a ło ż y cie la now ej, norweskiej i czysto katolickiej dynastii była przedm iotem ro zm ó w jak ie prow adził a rc y b isk u p T ro n d h e im z p rz e d sta w ic ie la m i C h ry stia n a II, tu ż p rz e d je g o przybyciem do N orw egii. Rów nie ważnym pow odem m ogło być to, że arm ia ja k ą dysponow ał C hrystian II nie sprostałaby w ojskom Fryderyka I, tym bardziej w Danii, w której nie m iał żadnego poparcia ze strony szlachty. Praw dopodobnie
51. C. Paludan-Muller. op.cil., t. II, s. 22n. 52. Ibidem, t. II. s. 23.
53. W. Czapliński, op.cit., s. 32. 54. H. Koht. op.cit.. s. 72.
liczył on w ięc, że po zajęciu N orw egii będzie w stanie wystawić w iększe siły do bezpośredniego ataku na Danię.
Chrystian II w ylądow ał w południow ej N orw egii 9 listopada 1531 roku, gdzie w krótce po je g o stronie opow iedzieli się biskup z H am ar M ogens. biskup ze S tavanger H oskuld i część św ieckich radców. Rada państw a zebrała się w dniach 2 6 - 2 9 lis to p a d a 1531 roku w O slo , g d z ie w y p o w ie d z ia n o p o s łu s z e ń s tw o Fryderykowi I i złożono hold Chrystianowi II, ja k o prawowitemu królowi N orwegii. Także 29 listopada w Trondheim podobny hold złożył arcybiskup na ręce G ustaw a T ro lle 5'. E n g elb re k tsso n w y k o rz y stu ją c n a d a rz a ją c ą się o k az ję z a ją ł d o b ra W incenta Lunge i próbow ał przeciągnąć na sw oją stronę Eske Bille. G dy mu się to nie udało, w ystąpił otw arcie przeciw ko niem u i biskupow i Bergen O lufowi, który rów nież pozostał wierny Fryderykow i P 6.
G dy na północy kraju zaczęły się działania w ojenne, do O slo przybyli w m aju 1532 roku czterej kom isarze królew scy Fryderyka I. Byli to K nut i M ogens G y ld en stjern e, N iels Lykke i R einhold von H eiderstorff. Ich zadaniem było m ożliw ie p o k o jo w e u sp o k o je n ie buntu w N orw egii i n aw iązanie rozm ów z C hrystianem II. Jeden z nich, N iels Lykke, otrzym ał od króla także specjalne pełnom ocnictw a do negocjacji z radcam i północnej N o r w e g ii'\ W negocjacjach tych w spierać m iał go W incent Lunge.
1 lip c a 1532 roku C h ry stian II z a w arł w O slo um ow ę z k o m isarza m i królew skim i, na mocy której miał udać się do Danii, by tam ostatecznie ułożyć się ze swoim stryjem . W m iędzyczasie wszyscy je g o zw olennicy mieli utrzym ać sw oje p o s ia d ło ś c i i p o z y c je . N ie z a le ż n ie za ś od p rz y sz łe g o ro zw o ju w y p ad k ó w
55. Oprócz arcybiskupa Engelbraktssona. biskupa Mogensa z Hamar i biskupa Hoskulda ze Stavanger po stronie Chrystiana II opowiedzieli się Anders Muus - dawny biskup Oslo oraz możni Gute Galie i Eryk Eriksen, Ibidem, s. 78-80; C. Paludan-Miiller, op.cit., t. II, s. 38n.
56. Wraz z Wincentym Lunge. Eske Bille i biskupem Bergen Olufem, po stronie Fryderyka I pozostali również Niels Lykke i Klaus Bille. C. Paludan-Miiller, op.cit., t. II. s. 24.
57. Norges Rigs Registranter. t. I. s. 33-35. pełnomocnictwo Fryderyka I dla Knuta Gyldenstjerne. Mogensa Gyldenstjerne, Reynholda van Heydersdorf z 28 kwietnia
1532 roku; list Fryderyka I do Nielsa Lykke z 1 maja 1532 roku; Niels Lykke byl związany z Wincentym Lunge poprzez ród Gyldenlove. Ożenił się z jadną z córek Ingerd Romer, Eliną, C. Paludan-Miiller. op.cit.. t. II. s. 56; O. A. Johnsen, Lykke Niels [w:l NBL, t. VIII. op. cit., s. 545.
z a p ew n io n o im p e łn ą am n estię i p rz e b a c z e n ie 58. Po ug o d zie w O slo , K nut G yldenstjem e w yruszył z C hrystianem II do K openhagi. Tam m im o gw arancji bezpieczeństw a aresztow ano i uw ięziono króla w zam ku Sonderborg, w którym przebywał aż do śm ierci w 1559 roku59. Z chw ilą usunięcia niebezpieczeństw a, jakim była g ro źb a pow rotu do w ładzy C hrystiana II, Fryderykow i I pozostało jedynie rozpraw ić się z o p o zy c ją w N orw egii, której przew odził arcybiskup O la f Engelbrektsson.
7 lipca pozostali w N orw egii kom isarze wysłali list do arcybiskupa i radców z północy, w którym przedstaw ili im postanow ienia um ow y z O slo. D odatkow o zawiadamiali, że w krótce dotrze do nich N iels Lykke w celu zaw arcia ostatecznego
• Ci o porozum ienia .
Podróż N ielsa Lykke i tow arzyszącego mu W incentego Lunge odbyw ała się jednak b ard z o pow oli. D o T rondheim dotarli d o p ie ro w pierw szych dniach września. A rcybiskup przebyw ał w tedy ciągle w S teinviksholm ie, w obec czego Niels Lykke i W incent Lunge wysłali do niego list datow any z 3 w rześnia, w którym pytali, czy zech ce on uznać ponow nie zw ie rzch n ictw o F ry d ery k a I. Engelbrektsson opierał się tem u, ale gdy doszły go w ieści o losie C hrystiana II zap ro p o n o w a ł o so b is te sp o tk a n ie z k o m isarze m k ró lew sk im w k la sz to rz e Helgeseters, w okolicach Trondheim . Szybko doszło tam do porozum ienia, w którym arcybiskup ponow nie przysiągł w ierność Fryderykow i I oraz zapew nił, że wypłaci W incentem u Lunge odszkodow anie za bezpraw ne zajęcie je g o lenn. Termin spłaty rozłożono na dw a lata, w rzeczyw istości je d n a k Lunge nigdy nie otrzym ał całej sum y61.
W krótce potem do T rondheim dotarli dwaj inni kom isarze królewscy, Klaus Bille i T ruid U lfstan d , by w sp o m ó c N ie lsa Lykke w je g o p e rtra k ta c ja c h z arcybiskupem . M ieli oni now e pełnom ocnictw a od Fryderyka I, m ianow icie nie musieli ju ż zw ażać, tak ja k N iels Lykke, na postanow ienia z O slo z 1 lipca 1532
58. C. Paludan-Miiller. op.cit., t. II, s. 25n; Norges Historie, op.cit., t. V, s. 416-418. 59. Aresztowanie miało miejsce 25 lipca 1531 roku, O. A. Johnsen, Chrystian II [w:]
NBL. t. II. Christiania 1925. s. 555.
60. List komisarzy królewskich do Olafa Engelbrektssona z 7 VII 1532 roku. Akerhus. podaję za C. Paludan-Miiller, op.cit., t. II, s. 26.
61. List Nielsa Lykke i Wincentego Lunge do Olafa Engelbrektssona z 3 IX 1532 roku. Trondheim, podaję zaC . Paludan-Miiller, op. cit.. t. II, s. 30.
roku, które po uwięzieniu Chrystiana II uznano za nieobowiązujące62. W tej sytuacji arcybiskup został zm uszony do zapłacenia sw ego rodzaju kary za w ystąpienie p rzeciw ko Fryderykow i I. 6 listopada 1532 roku Engelbrektsson zobow iązał się w obec kom isarzy w ypłacić królowi 15 000 grzyw ien duńskich w zam ian za pełne przebaczenie je g o win. N atychm iast też udzielono mu go w imieniu króla. Również tego sam ego dnia kom isarze ogłosili list otw arty do chłopów z diecezji Trondheim , w którym nawoływali do posłuszeństwa w obec arcybiskupa i powrotu do stosunków panujących przed przybyciem C hrystiana II do N orw egii63.
7 listopada 1532 roku m iało m iejsce spotkanie, na którym zebrali się radcy, k tórzy w sw oim czasie złożyli h ołd C hrystianow i II, m ianow icie arcybiskup E ngelbrektsson, daw ny biskup O slo, A nders M uus, biskup M ogens z H am ar i biskup H ans Rev - obecny biskup O slo, oraz m ożni G ute G alie, Eryk Eriksen i
A
Eryk U gerup. W ypowiedzieli oni w ierność C hrystianow i II i tego też dnia wydali oficjalny dokum ent zapew niający o pokoju m iędzy D anią i N orw egią. W akcie tym norw eska rada państw a w arunkow ała zw iązek m iędzy obu państw am i równą ich pozycją i potw ierdzeniem wszystkich w cześniejszych przyw ilejów na zasadzie unii p erso n a ln ej. O stateczn e n eg o c ja cje o d ło ż o n o do w sp ó ln eg o norw esko- duńskiego zjazdu, który miał się odbyć w roku następnym . Truid U lfstand i Klaus Bille pow rócili z tym dokum entem do króla, do G ottorp. Fryderyk 1 uznał ten akt. jednak je g o ratyfikacja m iała się odbyć dopiero na zjeździe pow szechnym w N yborgu, w pierw szą niedzielę po Zielonych Świątkach w 1533 ro k u 64. N igdy do tego nie doszło, gdyż 10 kwietnia 1533 roku Fryderyk I ju ż nie żył. P okrzyżow ało to w szelkie niepodległościow e plany N orw egów , ja k ie w iązali oni z ratyfikacja traktatu z 7 listopada 1532 roku. Żywo odżyły o n ejed n a k , gdy w Danii, po śm ierci Fryderyka I, w ybuchła w ojna dom owa.
62. Norges Rigs Registranter. op.cit.. t. I. s. 39. pełnomocnictwa Fryderyka I dla Hansa Rev. Truida Ulfstanda i Klausa Bille z 6 sierpnia 1532 roku.
63. List otwarty komisarzy królewskich do ludu diecezji Trondheim z 6 XI 1532 roku. podaję za C. Paludan-Müller. op.cit.. t. II. s. 38.
W raz ze śm iercią kró la w ładza w Danii przeszła w ręce rady państw a. Postanow iła ona zw ołać zjazd pow szechny do K openhagi na 1 lipca 1533 roku, na którym m iano zadecydow ać o w yborze nowego króla. N ie doszło do tego ze względu na fakt, iż rada rozbita była w ew nętrznie na dw a obozy, katolików i protestantów. Z obow iązano się w praw dzie do w yboru je d n eg o z synów zm arłego władcy, jed n ak radcy nie doszli do porozum ienia, czy m a nim być gorliw y protes tant, książę Chrystian, czy też katolik, książę Jan. W tej sytuacji o stateczną decyzję odłożono do kolejnego zjazdu, który m iał się odbyć w roku następnym . W czasie bezkrólew ia w ładzę w państw ie spraw ow ać m iała rada państw a. Tym czasem w ykorzystując n iestabilną sytuację w Danii, w jej spraw y w ew nętrzne w m ieszała się Lubeka. B urm istrz tego m iasta Jurgen W ullenw ever w ysunął ja k o kandydata do tronu duńskiego, C hrystiana II. Jednocześnie w im ieniu uw ięzionego w ładcy wysłał do Danii na czele zebranych w ojsk, je g o krew nego, hrabiego K rzysztofa oldenburskiego. A rm ia Lubeki szybko zajęła Zelandię i Skonię, jed n ak że Jutlandia i Fionia stanęły po stronie księcia Chrystiana. W ojna rozgorzała na dobre, gdy Oldenburczyk uzyskał p oparcie u księcia m eklem burskiego, A lbrechta i hrabiego finlandzkiego Johana von H oya, a książę C hrystian u G ustaw a Wazy. K onflikt ten, od udziału w nim hrabiów i książąt, nazw ano w o jn ą hrabską65.
M iała ona także w pływ na N orw egię, p ozostającą ciągle w bezpośredniej zależności od D anii. Form alnie po śm ierci Fryderyka I w ładza przeszła tam w ręce norw eskiej rady państw a, której cz o ło w ą p o sta cią w ciąż był arcybiskup Trondheim, O la f Engelbrektsson66. Arcybiskup, ja k i zresztą w iększość norweskiej rady państwa, nie zajął w spraw ie elekcji jednoznacznego stanowiska. Jego w ahanie nie było p ra w d o p o d o b n ie sp o w o d o w a n e w ą tp liw o ś c ia m i, k tó ry z sy n ó w królewskich, Jan czy C hrystian, pow inien być w ybrany na przyszłego króla. Jako arcybiskup kościoła katolickiego z pew nością nie w ybrałby księcia Chrystiana, zdeklarow anego luteranina. M ożliw e, że O la f E ngelbrektsson66 chciał przedtem przewidzieć, ja k ie też korzyści m oże osiągnąć dla siebie i kraju z panującego w Danii zam ieszania67. M ożliw e więc, że od początku w idział w tym kolejną szansę
65. W. Czapliński, op.cit., s. 37-41. 66. S. Bagge, K. Mykland. op.cit.. s. 78. 67. Vaart Folks Historie, t. IV, Oslo 1963, s. 213.
na odzyskanie suw erenności N orw egii, lub chociażby zachow ania silnej pozycji kościoła katolickiego w państw ie duńsko-norw eskim . M usiał też brać pod uwagę fakt, że gdyby w ybrano księcia C hrystiana, m ogłoby to niekorzystnie w płynąć na pozycję kościoła norw eskiego w państw ie, ze w zględu na to, iż popierałby on protestantów i reform ację.
O la f Engelbrektsson do końca nie w iedział w ja k i sposób w ykorzystać ca łą tę sytuację. N ie na w szystkich członków rady państw a m ógł liczyć, gdyż część z nich stanow ili Duńczycy, zw olennicy najm niej unii personalnej68. Z dostępnych źródeł m ożna w yw nioskow ać, że jedynym przedstaw icielem rady skłaniającym się w tam tym okresie ku luteranizmowi był W incent Lunge, co staw iało go rów nież w gronie przeciw ników obozu niepodległościow ego69.
D uńczycy zdaw ali sobie spraw ę z wahań arcybiskupa N orw egii, gdyż 25 kw ietnia 1533 roku członkow ie duńskiej rady państw a pochodzący z Zelandii i Skonii w ysłali do niego list, w którym pisali, że zależy im na utrzym aniu zgody m iędzy obu państw am i. W zywali też E ngelbrektssona do zw ołania norweskiej rady państw a i szlachty, by w spólnie z wysłanym i do nich Duńczykam i ustalić czas i m iejsce duńsko-norw eskiego zjazdu w D anii70. O strożny ton tego listu w skazyw ał na obaw y Duńczyków, którzy obaw iali się, że N orw edzy spróbują w ykorzystać n adarzającą się okazję, aby zerw ać unię z D anią i przyw rócić daw ną niezależność N orw egii.
A rcybiskup po otrzym aniu tego listu w ezw ał norw eską radę i przadstaw icieli stanów norw eskich na zjazd w Bud, w Rom sdalen, którego datę w yznaczył na 15 sierpnia 1533 ro k u 71. Zanim je d n a k do niego doszło, z Danii przybyło kolejne
68. Duńczykami byli Klaus Bille - zarządca Baahus, Mogens Gyldenstjerne - zarządca Akerhus i Eske Bille - zarządca Bergen. H. Koht. op. cit.. s. 72; również kanclerz norweski Morten Krabbe wybrany jeszcze przez Fryderyka I w 1532 roku, był z pochodzenia Duńczykiem, FI. J. Huitfeld - Kaas, Krabbe Morten, DBL. t. IX. Kopenhaga 1895, s. 394.
69. Vaart Folks Historie, op.cit., t. IV. s. 213.
70. Aktstykker til Nordens Historie i Grevens Feide Tid, Odense 1853, t. II. nr 3. s. 8 - 10. list Torbena Bille, Joachima Rünnow. Magnusa Goye, Tyge Krabbe do Olafa Engelbrektssona z 25 IV 1533 roku. Kopenhaga
71. List Olafa Engelbrektssona do Eske Bille z 11 VI 1533 roku, Trondheim,
zawiadamiający o zjeździe w Bud, podaję za C. Paludan-Miiller, op. cit.. t. II. s. 46.
pismo od duńskiej rady państw a z 18 czerw ca 1533 roku, w którym zaproszono norweskich radców do udziału w zjeździe w K openhadze w dniu św. Jana 1534 roku, w zw iązku z e le k c ją now ego króla. P onadto p roszono w nim , by rad a norweska pozostaw iła B ergenhus i inne królew skie zam ki i lenna w rękach ludzi, którzy dotąd je posiadali, aż do rozpatrzenia tej sprawy na zaplanow anym zjeździe. Uwaga ta dotyczyła pow ażnego problem u, który zaistniał w N orw egii po śm ierci Fryderyka I. O tóż form alnie po śm ierci króla, je g o zam ki i lenna pow inny przejść w ręce norw eskiej rady państw a. Jednak Duńczycy, w których posiadaniu się one znajdowały, w idząc rozw ój w ydarzeń w Danii i samej N orw egii, nie wykazyw ali najmniejszej chęci ich oddania. O baw iali się, że m ogłoby to znacznie w zm ocnić pozycję zw olenników arcybiskupa Engelbrektssona. List zaw ierał ponadto aluzje, że zjazd w N orw egii nie b y łju ż potrzebny, i że wszystkie w ażne spraw y państw owe rozpatrzone zo stan ą w D anii72. W rezultacie doprow adziło to je d n a k do tego, że arcybiskup je s z c z e b a rd z ie j z a c z ą ł d ąży ć do z w o ła n ia z ja z d u w B ud, aby w ew nętrzne sp raw y p ań stw a n o rw e sk ie g o ro z p a trz y ć w łaśn ie b e z duń sk iej ingerencji. Praw dopodobnie liczył rów nież na to, że uda mu się skłonić pozostałych radców do poparcia planów stronnictw a niepodległościow ego.
Sam zjazd nie zgrom adził wielu ludzi. Co do niektórych radców nie ma pewności czy się p ojaw ili, inni zaś w ym ów ili się podając różne, nie zaw sze prawdziwe powody. Term in zjazdu rów nież nie był zbyt szczęśliw y, ze w zględu na zbliżające się w łaśnie żniwa. W iemy na pew no, że nie przybyli biskup z Hamar, Mogens i biskup z Bergen, O laf. Praw dopodobnie na spotkaniu byli obecni biskup ze Stavanger, a także Johan Kruków, Eryk Eriksen i dwaj inni nieznani z im ienia radcy73. N a pew no przybyli W incent Lunge, N iels Lykke, Eryk U gerup, biskup Oslo Hans Rev i K laus Bille, w ystępujący w charakterze specjalnego w ysłannika duńskiej rady państw a74. Ci ostatni forsow ali program silniejszego pow iązania
72. List Eske Bille do Olafa Engelbrektssona z 8 VII 1533 roku, Bergenhus, w którym powiadamia on arcybiskupa o tym, iż dóstal list od duńskich radców z 18 VI 1533 roku, podaję za C. Paludan-Müller, op.cit., t. II, s. 47.
73. C. Paludan-Müller nie podaje nazwiska Eryka Eriksena, możliwe jednak, że chodzi tu o Eryka Eriksena Gyldenhorn. norweskiego radcę, o którym wspomina Norges Rigs Registranter. op.cit., t. I. s. 11.
74. Norges Historie, t. V, s. 419.
N orw egii z D anią. O kazało się w ięc, że arcybiskup nie znalazł w czasie zjazdu poparcia dla swoich planów uniezależnienia N orw egii od Danii, ja k rów nież nie m ógł przeprow adzić elekcji odpow iadającego mu kandydata na króla z powodu nieobecności części członków rady. Zdecydow ano tam również, że norw escy radcy pow inni znaleźć się w K openhadze w dniu św. Jana 1534 roku, by w ziąć udział w elekcji w porozum ieniu z duńską rad ą państw a. Do tego czasu rządy w państwie m ia ła sp raw o w ać n o rw esk a rada p aństw a na czele z arc y b isk u p em O lafem Engelbrektssonem . Spraw ę dóbr królew skich pozostaw iono w zaw ieszeniu do m o m e n tu , a ż now y król p rz y b ę d z ie do N o rw e g ii i p o tw ie rd z i w szy stk ie w cześniejsze przyw ileje i praw a dotyczące lenn i zamków. Do tego czasu miały one pozostać w gestii norweskiej rady państw a73.
N a zjeździe w O dense w listopadzie 1533 roku. duńska rada państw a wydala list gw arantujący bezpieczeństw o norweskich radców, aby bez obaw m ogli przybyć na zjazd w K o p e n h a d z e 76. G w aran c je te z p ew n o śc ią nie były na ręk ę dla arcybiskupa, gdyż rzeczyw iście w izyta w Danii nie była w je g o najbliższych planach. Stw ierdził on, że dokum ent w ystaw iony w O dense nie je s t prawomocny. U zasadnił to brakiem pieczęci duńskich radców, którzy byli nieobecni na zjeździe. szczególnie M ogensa G jo, O lafa R asenkrandsa i Eryka B onnersa77. Faktem jest, iż należy pam iętać co stało się z Chrystianem II, którego mimo gwarancji uwięziono i osadzono w Sonderborgu, a przecież Engelbrektsson, ja k o zagorzały zw olennik suw erenności N orw egii stanow ił ciągłe zagrożenie dla D uńczyków. Pom im o więc tego, że w czerw cu 1534 roku uzyskano na liście gw arancyjnym brakujące podpisy, arcybiskup niechętnie w yruszył w podróż do Danii. W raz z dw om a członkam i norw eskiej rady państw a, N ielsem Lykke i Johanem K rukow em , dotarł tylko do Bergen. Pod koniec czerw ca 1534 roku wysłali stam tąd jed n eg o z kanoników z T rondheim , by tow arzyszył Eske Bille do Danii i zaw iózł tam list do norw eskiej i duńskiej rady państwa. Arcybiskup zaw iadam iał w nim, że nie chce odkładać dłużej swojej podróży, lecz obaw ia się, że niestety nie zdąży na czas. W obec tego przekazał
75. C. Paludan-Müller. op.cit., t. II. s. 48-51.
76. C. Paludan-Müller. Fire studier til Grevens Feide Historie, [w:]Annaler for Nordisk Oldkyndighed og historie. Kopenhaga 1853. s. 33-34.
77. List Olafa Engelbrektssona do Eske Bille z 20 IV 1534 roku. Trondheim. podaję za C. Paludan-Müller. Grevens..., op.cit.. t. II. s. 52.
swoje pełnom ocnictw a i dyrektyw y dotyczące elekcji Eske B ille oraz duńskim radcom, biskupow i O ve Lunge i M ogensow i Gjo. A kt zaufania do D uńczyków w tak ważnej spraw ie ja k elekcja m iał spraw ić wrażenie, że Engelbrektsson je s t w ciąż lojalny w obec D anii, i że zależy mu na przezw yciężeniu w szelkich trudności i problemów w ja k najlepszy sposób. Dyrektywy, które arcybiskup przekazał swoim pełnom ocnikom dotyczyły ziem , lenn, dochodów państw ow ych i innych równie ważnych spraw w o kresie bezkrólew ia. G łów ny punkt odnosił się je d n ak do samej elekcji. W y stęp u jący w im ieniu arc y b isk u p a rad c y m ieli d ąży ć do w yboru „chrześcijańskiego” , to znaczy katolickiego króla78.
Tego sam ego dnia, gdy list ten dotarł do Eske Bille, przekazał on Bergenhus w ręce T horda Roeda, aby strzegł on zamku do je g o pow rotu, sam zaś na pokładzie okrętu wyruszył do K openhagi7'*. W okresie tym K openhaga nie otw orzyła jeszcze swego portu d la w ojsk hrabiego K rzysztofa oldenburskiego, dlatego te ż flota lubecka blokow ała je j redę. Eske Bille m im o protestów i zapew nień o swojej neutralności został potraktow any ja k o je n iec wojenny. U w ięziono go w M alm ó, a następnie w Lubece, gdzie pozostał w zasadzie do końca wojny. Z w olniono go dopiero w listopadzie 1535 roku80.
Innymi norw eskim i radcam i, którzy wyruszyli na zjazd w K openhadze byli Wincent Lunge i Klaus Bille. R ów nież i oni nie dotarli do celu swojej podróży. Poruszali się d ro g ą lądow ą w kierunku Skonii, gdzie dotarły w ieści o ataku Lubeki i hrabiego K rzysztofa na Zelandię. W porozum ieniu ze sk o ń sk ą rad ą i szlachtą uradzili, że w spólnie zorganizują obronę prowincji. N ie m ogła ona trw ać jednak długo, a z p ew nością nie dłużej niż do poddania się K openhagi 24 lipca 1534 roku. H rabia K rz y szto f za ją ł Skonię, ale W incentem u Lunge i K lausow i Bille udało się w ym inąć je g o o ddziały81. Klaus Bille pow rócił do N orw egii, zaś W incent
78. Diplomatarium Norwegicum, op. cit., t. XVI/2, nr 567, s. 703n. list Olafa Engelbrektssona, Johana Krukowa i Nielsa Lykke do duńskiej rady państwa z 23 czerwca 1534 roku, Bergen; nr 568. s. 705n, list Olfa Engelbrektssona, Johana Krukowa i Nielsa Lykke z pełnomocnictwami na zjazd w Kopenhadze dla Eske Bille, Mogensa Gjo i Ove Bille z 23 czerwca 1534 roku, Bergen.
79. List powierzający zarząd w Bergenhus Thordowi Roedowi, Stigowi Bagge,
Truelsowi i Nielsowi lude pod nieobecność Eske Bille z 23 VI 1534 roku, podaję za C. Paludan-Müller, Grevens, t. II, s. 53.
80. O. A. Johnsen. Bille Eske, t. 1, s. 515. 81. C. Paludan-Müller, Fire studier, op.cit., s. 37.
Lunge udał się do sw ego starszego brata Ove Lunge, do Tirsbek. B ędąc tam otrzym ał list adresow any do arcybiskupa O lafa i innych norw eskich radców od rady jutlandzkiej, w którym deklarow ała ona swoje poparcie dla księcia Chrystiana. Jutlandczycy nakłaniali w nim N orw egów , by w spólnie z nimi stanęli po jego stronie82. O czyw iście nie tylko oni liczyli na uzyskanie w sparcia w N orw egii. 10 sierpnia 1534 roku w Lundzie Skończycy złożyli hołd hrabiem u Krzysztofowi. W krótce potem zaś radcy z Zelandii i Skonii napisali do rady norw eskiej, by nie o dłączała się ona od Danii i przeszła na stronę hrabiego. G dy żadna odpow iedź na tę p ro p o zy cję nie nadeszła, sam K rzy szto f oldenburski zw rócił się z tą sam ą p ro p o zy cją do norweskiej rady państw a i arcybiskupa, w ysyłając list ze zjazdu, który miał m iejsce w K openhadze w listopadzie 1534 roku83. A rcybiskup nie o dpow iedział na te listy, ale przekazał to co zaw ierały innym radcom . W liście z 19 listopada 1534 roku radził je d n ak , by nie m ieszać się w duńską w ojnę i w spokoju czekać do czasu, gdy zbierze się cała rada państw a, która przeprow adzi o ficjaln ą e lek c ję84.
Rok 1534 kończył się je d n ak bez porozum ienia, do którego naw oływ ał zjazd w B ud. W ojna hrabska w płynęła znacznie na zm ianę planów obu ob o zó w w norw eskiej radzie państw a. R ozszerzyło się stronnictw o unijne, w skład którego w chodzili teraz W incent Lunge, M orten K rabbe. G ute G alie, Eryk U gerup, Klaus B ille i Eske Bille. Skłaniali się ku niem u rów nież biskup Hans Rev z O slo i biskup M ogens z Hamar. D ążąc do unii z państw em duńskim musieli opow iedzieć się po stronie je d n e g o z potencjalnych kandydatów do tronu. Podobną decyzję m usiał p odjąć rów nież O la f E ngelbrektsson w ciąż opow iadający się za suw erennością N orw egii. U je g o boku pozostali jed y n ie N iels Lykke i Johan Kruków. W samej radzie zaostrzyły się konflikty m iędzy zw olennikam i obu stronnictw , podsycane dodatkow o osobista w alką O lafa E ngelbrektssona i W incentego Lunge. Istotą ich sporu było poparcie, ja k ieg o udzialał W incent Lunge księciu C hrystianow i. O laf
82. C. Paludan-Müller, Grevens, op.cit., t. II. s. 55.
83. Diplomatarium Norwegicum. t. XVI/2. op.cit.. nr 569. s. 706, list Krzysztofa oldenburskiego do Olafa Engelbrektssona i norweskiej rady państwa z 19 listopada
1534 roku, Kopenhaga.
84. Ibidem, t. XV1/2. nr 570. s. 707-710. list Olafa Engelbrektssona i Nielsa Lykke do radców północnej Norwegii z 19 listopada 1534 roku, Steinviksholm.
E ngelbrektsson z d e c y d o w a n ie się tem u sp r z e c iw ia ł, n ie chcąc by na tronie norweskim zasiadł protestancki król.
W styczniu 1535 roku przybyli do N orw egii O ve Lunge i Iver Juel z listem od radców jutlan d zk ich , w którym naw oływ ali oni N orw egów do złożenia hołdu księciu Chrystianow i. Pisali w nim, że książę zbiera po tężn ąarm ię, a Jutlandczycy udzielili mu pełnego poparcia. Prosili też o zacieśnienie zw iązku m iędzy obu państwami i w ysłanie okrętów ja k o w sparcie dla księcia C hrystiana. List d otarł do Oslo, gdzie w lutym 1535 roku odbyło się spotkanie, na którym obecni byli trzej prałaci z południow ej N orw egii oraz G ute G alie i Eryk Ugerup. Stw ierdzili oni, że nie m ogą dłużej zw lekać z przystąpieniem do wojny, która dotyczy rów nież ich przyszłości. Ł atw o było przew idzieć, że niedługo w ślady Jutlandczyków pójdzie cała rada państw a, ze w zględu na coraz silniejszą pozycję księcia Chrystiana. Norwescy radcy w ciąż je sz c z e nie mogli podjąć w iążącej decyzji. Pow iadom ili Ove Lunge i Ivera Juela, że nie m ogą dać szybkiej odpow iedzi na prośbę odnośnie elekcji i hołdu księciu C hrystianow i, ale że m ają nadzieję, iż niedługo odbędzie się w N orw egii pow szechny zjazd rady państw a i szlachty. O biecyw ali poparcie kandydatury księcia C hrystiana, uspokajając jednocześnie, że raczej nikt o tw arcie w N orw egii nie stanie po stronie hrabiego K rzysztofa i Lubeki. Radcy wysłali także relację z tego spotkania Olafowi Engelbrektssonow i, prosząc go jednocześnie o zw ołanie o g ó ln e g o zjazd u , na którym zostałyby p o ru szo n e w ażne spraw y państwowe, w tym m iędzy innymi rów nież spraw a elekcji. Bardziej nam acalną konsekw encją spotkania w O slo był rozkaz Eryka U gerupa dotyczący w ysłania dowódcy A kerhus, Eryka G yldenstjerne w raz z podległymi mu okrętam i na otwarte wody w pobliże Jutlandii w celu w sparcia w ojsk księcia C hrystiana85.
W krótce potem nadeszło do N orw egii pism o od sam ego księcia C hrystiana wysłane z H aderslev 15 lutego 1535 roku, w którym książę osobiście zaznajam iał norw eską radę z p an u jąc ą w Danii sytuacją. Z apoznaw ał ich ze stanem swojej armii i sw oim i n ajb liż szy m i planam i o raz za p o w iad a ł o so b isty p rzy ja zd do
85. C. Paludan-Müller, Grevens, op.cit.. t. 11, s. 61-63; Eryk Gyldenstjerne zastąpił w 1532 roku w Akerhus Mogensa Gyldenstjerne. który został mianowany zarządcą twierdzy w Malmö, C. Paludan-Müller, Grevens, op. cit., t. I, s. 206.
N orw egii, gdzie obiecyw ał potw ierdzić w szelkie w cześniejsze praw a i przywileje. Na koniec p rosił jeszcze, by okręty z okolic Jutlandii dołączyły do je g o floty1*'1.
M anew ry okrętów norw eskich doprow adziły w rezultacie do tego, że flota Lubeki i hrabiego K rzysztofa zaczęła otw arcie w ystępow ać przeciw ko flocie norweskiej. N ie było to niczym nowym, gdyż ju ż od roku zajm ow ała ona norweskie statki, oraz nałożyła kontrybucję na m iasto S arpsborg8 .
W kw ietniu 1535 roku przybył z Bergen do O slo rów nież W incent Lunge w ra z z u z b ro jo n y m i o k rę ta m i d la k się c ia C h ry stia n a . S zy b k o d o sz e d ł do porozum ienia z Erykiem G yldenstjerne i zastąpił go w A kerhus. podczas gdy ten m iał w alczyć w D anii88.
O sta tec zn ą decyzję stronnictw a unijnego o poparciu kandydatury księcia Chrystiana przypieczętował list z 5 maja 1535 roku. Radcy z południowej Norwegii, spośród których w iększość stała po stronie unii, uznali w nim księcia C hrystiana
•I
za n o w eg o k ró la P aństw a n o rw e sk ie g o . Z a strz eg li so b ie je d n a k p raw a do zachow ania w szystkich przyw ilejów i statutów, które nadali im poprzedni królowie duńscy. Pod listem tym podpisali się W incent Lunge, biskup H ans Rev z Oslo. kanclerz M orten K rabbe i biskup M ogens z Hamar. Inni, ja k na przykład Gute G alie, K laus Bille i Eryk U gerup przyłączyli się do treści listu nieco później, nie ze w zględu na w ahania, a z pow odu ich nieobecności w tym czasie w O slo81.
D użo m niejsze wpływ y w tym okresie miał arcybiskup zepchnięty na ubocze energicznym i działaniam i stronnictw a unijnego. Także i on dostał listy od radców ju tlandzkich i od księcia C hrystiana, je d n a k pozostały one bez odpow iedzi. Z aniepokojony rozw ojem sytuacji na południu państw a arcybiskup zdecydow ał się zw ołać zjazd na 23 m aja 1535 roku do T rondheim w . W ezwania na zjazd rozesłano w m arcu 1535 roku. W tym też czasie arcybiskup odpow iedział w końcu na ostatni list księcia Chrystiana. W yrażał w nim żal, że niestety nie m oże go
86. Aktstykker lii. op. cit.. t. II. s. 58-60. list księcia Chrystiana do radców południowej Norwegii z 15 lutego 1535 roku. Haderslev.
87. C. Paludan-Muller. op.cit.. t. II. s. 65. 88. Ibidem, t. II. s. 65.
89. Aktstykker til, op.cit.. t. II. s. 77nn. list radców z południowej Norwegii do Księcia Chrystiana z 5 maja 1535 roku. Oslo.
90. Lisi księcia Chrystiana do Nielsa I.ykke / 16 II 1535 roku. podaję za C. Paludan- Muller. op. cii., t. II. s. 67.
w esprzeć o k ręta m i, a w sp raw ie ele k c ji i hołdu o d sy ła ł do d ec y zji zjaz d u powszechnego, który m iał się wkrótce zebrać91. Jak okazało się w praktyce zebranie
ra d c ó w w Trondheim nie było w cale takie łatwe. Biskup O la f z Bergen był chory,
inni, ja k na przykład biskup H oskuld ze Stavanger, Johan Kruków, K laus Bille
w y m ó w ili się z różnych, nie zaw sze praw dziw ych pow odów 92. N aw et radcy z
południowej N orw egii nie byli pewni, czy zdążą na czas ze w zględu na to, że w maju norw eskie drogi były w zasadzie nieprzejezdne. D latego też poprosili oni w liście z 28 kw ietnia 1535 roku o przełożenie term inu zjazdu na dzień św. Jana, czyli 24 czerw ca i nie czekając nawet na odpow iedź arcybiskupa, w ystosow ali list
d o księcia C hrystiana z 5 m aja 1535 roku, o którym ju ż w cześniej była mowa.
W szystkie te d ziałania spow odow ały w zrost napięcia w śród stronników O lafa Engelbrektssona. Z akończyły się one rezygnacją Johana K rukow a z dalszego popierania planów arcybiskupa9’. Bardziej skom plikow ana okazała się spraw a Nielsa Lykke. N aw iązał on kontakt z księciem C hrystianem licząc, że dzięki przyjęciu w yznania luterańskiego uda mu się zalegalizow ać zw iązek ze szw agierką w którym był od 1532 roku. O la f Engelbrektsson obaw iając się, by spraw a ta nie obróciła się przeciw niem u nakazał sw em u zaufanem u człow iekow i K rzysztofow i Trondsenowi pojm ać N ielsa Lykke. Z ostał on uwięziony w tw ierdzy Steinviksholm w końcu czerw ca, lub na początku lipca 1535 roku94.
M im o c a łk o w ite g o ro z p a d u s tr o n n ic tw a n ie p o d le g ło ś c io w e g o , O la f Engelbrektsson nie zam ierzał rezygnow ać ze sw oich planów. W sierpniu 1535 roku wysłał K rzysztofa Trondsena do Oslo, gdzie spotkał się on z biskupem Hansem Rev, M ortenem K rabbe, W incentym Lunge i G ute G alie. A rcybiskup w yjaśniał radcom za pośrednictw em Trondsena, że nie zdecydow ał się je szc ze , którego z kandydatów na króla m a poprzeć. Z aznaczał też, że woli aby elekcja nie była pochopna i przysłużyła się dla całego państw a. W odpow iedzi radcy stw ierdzili, że oni ju ż dokonali w yboru. Jako, że księciu C hrystianow i dopisyw ało szczęście
91. List Olafa Engelbrektssona do księcia Chrystiana z 14 III 1535 roku, Stainviksholm. podaję za C. Paludan-Müller, Grevens, op.eit., t. II. s. 66n.
92. Ihart Folks Historie, op.cit., t. IV. s. 214.
93. S. Meideil. Krukow Johan [w:] NBL. t. VIII. op. cit.. s. 97n.
94. Norges Historie, t. V, s. 424: O. A. Johnsen. Lykke Niets, [w:] NBL, t. VIII. op. cit.. s. 546: Norges Rigs Registranter. op. cit., t. 1, s. 43n; list księcia Chrystiana do Nielsa Lykke z 27 maja 1535 roku: Vaart Folks Historie, op. cit., t. IV, s. 214.
