Sobota, gm. Bielawy, woj. skierniewickie. Stanowisko 1

Andrzej Kosiorek,Zbigniew

Czubak,Leszek Kajzer

Sobota, gm. Bielawy, woj.

skierniewickie. Stanowisko 1

Informator Archeologiczny : badania 19, 178-179

W o k r a s ie Jego pow staw ania w z n ltrto a o najpraw dopodobniej rów nież budynek bram ny, k tórego f r a g ­ m ent odk ry to w wykopie ł ro k u 1983. Z am ek /jtrs y m a ł w ów czas bru k x p łask ic h p ły t w apiennych o* k tó ry m osa d z iła się d e tf u tk a , pozbawiona m a te ria łu w arstw a s z a r e j ziem i.

N a obecnym etapie-badań trudno Jest odpow iedzieć, c z y zam ek p o siad ał m o ry obwodowe? O b ie k t

p o zo staje (n iszczo n y w XV v M o czym Św iadczy maaywo* w arstw a rum ow iskow a, z a w ierająca w dolnych p a rtia c h gruz kam i e in y ze zniszczonych budowli, a ta k ie sp a le n iz n ę , grudki zap raw y o ra z m a te ria l z a b y t­ kowy, w p o sta c i c e ra m ik i, grotów bałtów kusz, fragm entów o stró g , strz e m ie n ia itp. M a te ria l arch eo lo g ie z* n y z taj w arstw y koresponduje z danymi ze Źródeł pisan y ch , m ów iącym i o dwukrotnym n a je ź d z ić busytów n a Sławków, w latach U 34 i U H . Ja k a ię w ydaje obiekt z o sta ł zn iszczo n y p o d czas tego d ru g ieg o najazdu, w c z a s ie k tórego m iasto zostało d o sz czętn i* spalone, a z u lm ta k te i zam ek.

yf w arstw ie rum ow iskow ej spoczyw a w arstw a brunatnej ziem i г m a te ria łe m datowanym tka XVI w.«

c z y jettoak zam ek był w tym o k re sie je s z c z e użytkowany nie m a pewności* W szystko w skazuje n a to, l t nie z o stał on po zniszczeniach łu sy c k lc h odbudowany 1 z tego te ż względu p oszedł szybko w zapom nienie. Ź ró d ła h isto ry czn e z ХУП i XVXH w, u to ż s a m ia ją zam ek z budynkiem sto jąc y m poza fo są, z tzw. la m u se m , k tó ry usytuow any był obok * o ta r ego zam czyska* t czy te z " и й a rezon ego dworu n a kopcu". W ydaje s ię w ięc, U w arstw a * m a te ria łe m z XVI w, w iąże s ię r a c z e j z funkcjonow aniem " la m u s a " , znane s ą bowiem p rz e k a ­ zy m ów iące, i t w piw nicach sta re g o zam ku przechow yw ano wino. Znam iennym Je st fakt, iż zam ek w S a w ­ kowie n ie je s t znany lite r a tu r z e fachow ej, pośw ięconej budownictwu obronnem u.

M a te ria ły znajdują się w W ojewódzkim O śro d k u Badań I D okum entacji Zabytków w K atow icach. Badania będą kontynuowane.

SŁAWKÓW woj. katow ickie Stanow isko 2

SOBOTA, gm. Bielaw y B u r o A d a ń i D o k u m e ita c ji Zabytków woj, sk ie rn ie w ic k ie w S k iern iew icach

Stanow isko 1 K onserw ator Zabytków A rch eologicznych Badania p ro w ad ził m gr A n d rz e j Koel o re k p r z y w sp ó łp racy m gr. Zbigniew a Czubaka. Badania konsuli o wał d r bab. L e sz e k I t aj z e r. F in an so w a ł WKZ w Skierniew ic ach . P ie r w s z y se zo n badań. Neogotycki z a m e c z e k /z 3 ów. XIX w ./ , "dw ór n a kopcu" / z 1 poł. XVT w . / , r e lik ty ba do w Ü o b ro n n ej /w ie ż a ? / t XTV/XV w. K opiec ziem ny znany w lite r a tu r ze jako g ro d zisk o w c z e sn o śre d n lo w ie c m s zn ajd u je s ię około BÓO m na wschód od rynku w Sobocie, nad B z u rą, n a s k ra ju XTX -w lec m e go p ark u . Ma k sz ta łt ow alnego, śc ięteg o sto ż k a o w ym iarach: u podstaw y * ś re d n ic a 65 m , na m ajdanie - 30 z 45 m , w ysokość około 5 m . O ta c z a ją go dwie z 3 -c h istn ie ją c y c h je s z c z e w XIX w. fosy. N a kopcu stoi neogotycki za m e c z e k z 3 ów. XIX w ,, rozbudow any na początku XX w. Z o sta ł on pobudowany n a m urow anych re lik ta c h dw oru z 1 połowy XVI w. W związku z planowanym re m o n te m zam eczku /w ła ś c ic ie l Państw ow a Stadnina Koni W alew ice/ BBlDZ w S kierniew icach p rzep ro w ad ziło w stęp n e p ra c e sondażowe m ające n a c ela:

1* stw ie rd z e n ie w ystępow ania osadnictw a w czesnośredniow iecznego# 2, u sta le n ie stanu zachow ania relik tó w dworu#

3, uchw ycenie posadow ienia X V I-w iecznego obiektu, 4, z a re je s tro w a n ie m o rfo lo g ii kopca.

W tr a k c ie p ra c założono 3 wykopy / n a m a jd a n ie / 1 3 odkrytkl /w p iw n icach / o łą c z n e j pow ierzchni v 33, 3 rn*.

Wykop I - założony z o s ta ł p r z y północnym u m rz e zam eczku /w m iejscu# gdzie łą c z y s ię on г m u rem jego w ie ż y /. O dsłonięto ceg lan y fundam ent w p o sta ci 23 w arstw c eg ieł u ło ż o n y h w wątku n ie re g u la rn y m /k r z y ż o ­ wym? j \ a posadow iony n a g ru z ie ceglanym p rz e m ie sz a n y m z p la sk ie m t kam ieniam i* P o n iż e j w y stą p iła cienka w arstw a żó łtej zap raw y wapiennej# a pod n ią to rf 1 g lin a calcowa* W y m iary ceg ły /6* 0 z 13, 5 z 2 3 ,0 / św ia d czą o je j nowożytnym XXX-wiecznym pochodzeniu. C h a ra k te ry sty c z n e dla tego odcinka m urów było schodkowe u ło żen ie w arstw c eg ieł / tylko 3 o sta tn ie le ż a ły ró w n o /. P onadto zaobserw ow ano, że w a rstw y te stanow ią najpraw dopodobniej Jedynie lic o s ta rs z e g o /? / m uru.

Wykop П · założony z o sta ł pośrodku zacbotkilej śc ia n y zam eczku. O dsłonięto tu częściow o żn lszcżo n y m or ceg lan y o g ru b o ści 0 ,9 0 Poniew aż była zn iszczo n a zew n ę trzn a jego czpść# uchwycono jedyni* lico wew­ n ę trz n a , zbudowane w wątlm po lsk im /w y m ia ry cegły: 1 0 ,0 -1 1 ,0 z 3 -1 5 ,9 x 2 8 ,5 - 3 0 ,0 /, C a ło ść tw orzyła w ew nętrzny naro żn ik b liżej n ieo k reślo n eg o obiektu, r o z w a rty pod kątem 110°. C z ę ść północna m u ru w chodzi­ ła pod śc ia n ę zam ecz k a, c z ę ś ć zachodnia biegła rów nolegle do n iej. W ypełnieko m uru stan o w ił g ru z ceglany* z ap raw a w apienna I fra g m e n ty ceg ieł. Stopę fundam oitow ą stanow iły otoczaki ułożone w Ś rednio z ia rn isty m p lask u , W ty m sam ym wykopie zaobserw ow ano ro z w a rstw ie n ie c h ro n o lo g ic a l* ś c ia n y zam eczku* C z ę ść p ó ł­ nocna zbudowana była w wątlm n iereg u larn y m /w y m ia ry cegieł: 6, 5 - 7 ,0 z 1 2 ,1 -1 3 ,4 i 1 0 ,0 - 2 3 ,0 / i m ia ła ceglany fundam ent o sią g a ją c y głębokość poziom u piw nicy, c z ę ś ć pohukilowa zbudowana w takim sam ym wątku /w y m ia ry ceg ieł: ΰ # ΰ -β , 5 z 1 2 ,5 -1 3 ,0 x 2 6 ^ 2 -2 7 ,0 / m a w idoczny na pow ierzchni fundam ent k a m i e n n y p o s a ­ dowiony n a g ru z ie ceglano-waplennym # k tó ry w ypełniał w n ę trz e gotyckiego m uru.

Wykop Ш - założono p r z y pohukuowytn m u rz e zam eczku. O dsłonięto w nim odcinek m u ru gotyckiego, z a ła m a ­ nego pod k ątem 110 л a n a stę p n ie ciągnącego s ię pod kątem 4 5 ° pod Ścianę obiektu z XIX w. W ątek p o lsk i:

p a tr z

179

-w ym iary ceg ieł: В, 4 - 9 ,7 z 1 3 ,8 * 1 4 ,4 z 2 9 ,2 - 2 9 ,6 . Mur t*x> p osado-w im y byt n* cien k iej -w arst-w ie zapra-w y w apiennej. Je d n o c z e śn ie w w ytopie tym z a re je stro w a n o u w arstw ien ie kopca, k tó re zbitych o dużej m ią ż sz o śc i w arstw p rz e m ie sz a n e j t p lask ie m gliny 1 to rfu .

O dkryw ka 1 - założona w południow o-w schodnim narożniku piw nicy, gdzie o d słonięto frag m en t ceglano- kam ienny p o sa d o w im y n a zb itej w a rstw ie to rfu i gliny. Zaobserw ow ano tak że wkop fundamentowy w p o sta ci śreckilozbitej gliny 1 fundamentów cegły.

O dkryw ka 2 - w północno-w schodnim n arożniku piw nicy /ró w n o leg ła do m u ru w ieży z a m e c z k u /. O dsłonięto tu od cin ek m u ru zbudowanego w wątku po lsk im /w y m ia ry cegły: 1 0 ,3 z 1 4 ,3 z 3 0 ,0 / 1 Jego k am lm n y funda­ m ent. P oniżej podobnie ja k w odkryw kach 1 1 3 pojaw ił s ię to rf / c a le c /,

O dtoyw ka 3 - założona w środkow ej c z ę ś c i piw nic, w m ie jsc u , gdzie m iędzy w spółczesnym i ściankam i d z ia ­ łow ym i w idoczny je a t gotycki m o r /w y m ia ry cegły: 10,0 i 16,2 z 2 9 ,0 /. Uchwycono kam ienną sto p ę funda­ m entową zn ajd u jącą się około 70 cm p oniżej posadow ienia m urów na dwóch poprzednich odkryw kach. P o śro d ­ ku do m u ru "dochodził" frag m en t ceg lan e-k am ien n ej "ław y".

M a te ria ł ru c h o m y stanow iły fra g m e n ty c e ra m ik i, kafli o ra z sz k ła okiennego 1 naczyniowego. C e r a ­ m ik a w ystępująca w n ajn iższy ch w a r etwa ch pochodzi z 2 połowy ХШ w, /k ilk a n a śc ie fragm entów / o r a t ż 2 połow y XIV - początki XV w. P rz ew ag ę m ają jednak fra g m e n ty ce ra m ik i o ra z kalli z XVE-XVHI w. /p o ­ dobnie datow ane ja k sz k ło , m . In, fra g m e n t inkrustow anego k ielich a 1 frag m en ty b u te le k /,

Z uzyskanych w tra k c ie p r a c wykopaliskowych in fo rm a c ji wynika, П :

1, n a kopcu - usypanym z w ybranej z fo s gliny 1 to rfu · n a js ta rs z e osadnictw o pochodzi z 2 połowy ХШ w. Być m o le is tn ia ł tu d rew niany gród /7 / , k tó ry z o stał zn iszczo n y p rz e z p ó ź n ie jsz ą zabudowę;

2. pod koniec XIV lab n a p o czątk u XV w. w ła śc ic ie l Soboty /F ilip Sobocki, kom ornik łęczycki? / pobudował aa. zacbocbiim stoku kopca m urow any o b iek t, k tórego fra g m e n ty odsłonięto w w ytopach П 1 HI o ra z w od­ kryw ce;

2, hipotetycznie m ożna stw ie rd z ić , że była to w ieża /b y ć m oże n a r z u c ie ośm lo b o czn y m /;

4. n a początku XVI w. n a m ie j ecu dom niem anej w ieży T o m asz Sobocki /o jc ie c lub s y n / pobudował murowany dwór stan o w iący południowo-w achodnlą c z ę ś ć obecnego zam eczku;

5. w 3 ćw. XIX w, kolejn y w ła ś c ic ie l Soboty A r tu r Zawisza* tła fundam entach dworu o ra z śre d n lo w le c m e j w ieży zbudował zam ecz ek neogotycki n a p lan ie p ro sto k ą ta z o ś ra lc b o c m ą w ieżą od stro n y północno- w schodniej;

6. o sta tn i e tsp p r a c budowlanych na kopcu przy p ad a na p o c z ą te k XX w ., H e d y to do istn iejące g o obiektu dostaw iono od północnego zachodu c z ę ś ć budjnicu zam ykając jego r z u t n a p lan ie tra p e z a . N atom iast na m ajdanie w m ie jsc u d rew n ian ej zabudowy, znanej z XVHI-w iecznych lu s tr a c ji, dobudowano p rz y le g a ją c y do zam eczku budynek m iesz k aln y .

M a te ria ły L dokum entacja znajdują s ię w A rchiw um BBlDZ w S kierniew icach. Badania będą kontynuowane.

STRZELNO U nlw eraytet 1тц, M ikołaja K opernika w oj. bydgoskie w T o ru n iu t .

Stanow isko 1 Z espół do Badań Średni owiec znej A rc h ite k tu ry Kujaw 1 W schodniej W ielkopolski

Badania prow adzone p rz e z Z espół UMK w Toruniu* Kierownik zespołu · p ro f, d r Zygmunt âw lecbow skl, kierow nik badań - doc» d r h ab , Jadwiga Chudziekowa /a u to rk a sp raw o zd a n ia/. P ra c e finansow ane p r z e z O śro d e k D o kuniattacjl Zabytków w W arszaw ie w ra m a c h problem u m iędzyresortow ego. P ią ty ro k badań. IQ asz- to rtiy zeapół a rc h ite k tu ry ro m a ń sk ie j w S trz e ln ie o ra z zaplecze o sadnicze.

O d k ry cie w 1984 r , zespołu re lik tó w a rc h ite k tu ry usytuowanych po zachodniej stro n ie k o śc io ła Sw. T ró jc y , nadało kieru n ek d alszy m p raco m badaw czym prow adzonym w te j c z ę śc i w zgórza klas biernego. Stąd konieczne było z ało żen ie wytopów n a a r a c h 371,372,401 1 403, p rz e d fa sa d ą k ościoła, w celu p rzeb ad an ia zarów no ukł&dn p rz e strz e n n e g o o dkrytych re lik tó w , ja k 1 zaobserw ow anych f a s budowy.

P r a c e przep ro w ad zo n e w o b rę b ie dwóch wykopów /w ie lk o śc i b x 2, 5 o ra z 4 i Î , 5 m / pozw oliły na p rz e ś le d z e n ie p rz e b ie g u fundam entów tw o rzący ch skom plikow any układ stra ty g ra fic z n y m urów , składających s i ę na zabudowę is tn ie ją c ą od czasów późnego śre d n io w iecz a od zachodniej s tro n y ko śc io ła Sw. T ró jcy . Z a ­ chowana w znacznym p ro c e n c ie w sta n ie niezakłóconym , s tra ty g ra fia w arstw kulturow ych, pozw ala na wy­ d z ie le n ie trz e c h fa z przebudow y. O k re śle n ie chronologii poszczególnych fa z jestfru<kie ze w zglę^i na hrak do b ry ch wyznaczników c h ro n o lo g ii. N a js ta rs z e o d kryte r e lik ty stanow ią firn da men ty kam ienny, łączce e za­ p raw ą 1 g ru zem ceglanym . Są cne p rz e d łu ż e n ie m , o dsłoniętych w ub. se zo n ie fundamentów, w zniesionych b e zp o śre d n io na ro m a ń sk ic h fundam d î t ach naw bocznych, w ychodzących p o za linię fasad y . Na podstaw ie z a ­ w a rto śc i w arstw kulturow ych, z ja k im i n ależy łączy ć r e lik ty stanow iące p rz ed łu żen ie frnidamentow ro m a ń ­ skich, m ożna datować je w sz e ro b lc b r a m a c h późnego średniow iecza« O k re śle n ie chronologii d ru g iej p rz e b u ­ dowy m ożliw e je s t jedynie w k c n te k ś d e tr z e c ie j fazy, b ra k je z t bowiem innych podam * datow ania. T rz e c ią przebudow ę, do k tó re j n a le ż ą r e lik ty fundam entów o p rzeb ieg u rów noległym do fa sa d y , m ożna ockdeść do