A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA SOCIOLOGIC A 4, 1982
K u r t Duc k e *
SOCJOLOGICZNE ASPEK TY STOSUNKU MŁODYCH ROBOTNIKÓW DO ZAWODU**
P roblem y zawodu dotyczą w dużym stopniu rozw oju osobowości czło-wieka i treści jego życia. Od w ejścia w okres szkolenia zawodowego aż do okresu em erytalnego zawód jest jednym z najw ażniejszych czynników kształtujących osobowość i określających indyw idualną drogę rozw oju człowieka. Poprzez w ykonyw anie zawodu rozw ijają się w szczególnym stopniu wiadomości, zdolności i um iejętności, postaw y św iatopoglądow e i polityczno-ideologiczne, cechy m oralne, postaw a tw órcza i inicjatyw a.
Należy przy tym zwrócić uwragę, że rozw ój zawodowy nie przebiega bez problem ów oraz konfliktów .
Z m iany w s tru k tu rz e gospodarki narodow ej pociągają za sobą zm iany w stru k tu rz e zawodowej i pow odują pow staw anie now ych i zwiększonych w ym agań zawodowych. Pracow nicy stoją często przed problem em pozo-stania przy w yuczonym zawodzie bądź zm iany zawodu. Ogólnie znany jest fakt, że decyzja w yboru zawodu w ym aga orientacji w w ym aganiach społecznych, konkretnej w iedzy na tem at różnych zawodów oraz realnej oceny w łasnych zdolności. Spontaniczne, pow ierzchow ne i przypadkow e decyzje p rzy w yborze zawodu pow odują, że dana osoba nie m a w łaści-wej postaw7y wobec w ybranego zawodu i dąży do jego m ożliw ie szybkiej zmiany. Znaczenia zawodu nie m ożna jednak ro zpatryw ać tylko z p unktu widzenia jednostki. Zawód i w ykonyw anie go m ają ścisły związek z ce-lami społeczeństw a socjalistycznego oraz służą coraz lepszem u zaspoka-janiu m aterialn y ch i k u ltu ra ln y c h potrzeb ludzi pracy. W ykonyw anie zawodu zgodnie z posiadanym i kw alifikacjam i jest decydującym w a ru n -kiem w zrostu w ydajności pracy, efektyw ności gospodarczej oraz szybkiej realizacji postępu naukow o-technicznego. Zawód jest więc istotnym czyn-nikiem ekonomicznym , k tó ry w pływ a na zdolność w ytw órczą
społeczeń-* Dr ekonomii, Zakład Socjologii Uniwersytetu im. Martina Luthera w Halle- ■Wittenberg.
** Tłumaczenia dokonała B. Gliwińska.
stw a socjalistycznego i przyczynia się w decydującym stopniu do dalsze-go polepszenia w arunków pracy i życia. Poza zawodem jako czynniki w zrostu gospodarczego i rozw oju socjalistycznej osobowości oddziałują także w ykształcenie i poziom kw alifikacji.
Ze względu na socjalistyczny c h a ra k te r produkcji ulega gruntow nej zm ianie s tru k tu ra społeczna zawodu, w tym w yuczenie i w ykonyw anie go. Szczególnym elem entem tej zm iany jest proces stopniowego zbliżania zaprzyjaźnionych klas i w arstw , co staje się ponadto w ażnym czynnikiem socjalistycznego sposobu życia. W tym długotrw ałym procesie społecznego zbliżenia klas i w arstw ważną rolę odgryw a rep ro d u k cja m łodych kadr zaw odowych. Te sam e społeczne w aru n k i rozw oju zawodowego m łodzie-ży oraz fakt, że drogi kształcenia i w ybór zawodu w socjalizm ie nie n a-leżą już do daw7nych przyw ilejów rządzących klas wyzyskiw aczy, czynią zawód w ażnym elem entem hom ogenizacji społeczeństw a.
Socjalizm w inien gw arantow ać m łodzieży rów ny dostęp do zawodów w ym agających kw alifikacji czy wyższego w ykształcenia niezależnie od jej przynależności klasow o-w arstw ow ej. Z tych i podobnych względów uw ażam y w ybór zawodu przez m łodą generację za ważny problem sto ją -cy przed socjalistycznym społeczeństw em . Nie chodzi tu jedynie o to, aby m łodzież w ybrała w łaściw y zawód. N auka zawodu po ukończeniu szkoły oraz w ykonyw anie zawodu w inny przyczyniać się do ukształtow ania so-cjalistycznego stosunku do zawodu. Ten now y stosunek do zawodu zn aj-duje swój w’yraz przede w szystkim w socjalistycznej etyce zawodowej. Polega ona w pierw szym rzędzie na zbieżności interesów społecznych i osobistych, tj. na idei, że podjęcie i w ykonyw anie zaw odu jest zada-niem w ażnym , nadającym sens życiu, jak i korzystnym dla socjalistycz-nego społeczeństw a, stanow iącym podstaw ę rozw oju socjalistycznej oso-bowości i zaspokojenia osobistych potrzeb. Rozm aite aspekty socjalistycz-nej etyki zawodowej w yrażają się w takich postaw ach i zachow aniach, jak przyw iązanie do zawodu, zadowolenie z zawodu, dum a i honor za-wodowy itd. Nie do pogodzenia z socjalistyczną ety k ą zawodową jest zrodzona w kapitalizm ie ideologia „pracy jako źródła zarobków ”, która tra k tu je zawód jedynie jako środek do zapew nienia egzystencji, jako nieuniknione „zjawisko tow arzyszące” lub „m arginesow e” ludzkiego bytu. Socjalistyczna etyka zawodowa stoi w zasadniczej opozycji do elitarnego m yślenia i działania, w ynikającego z pojm ow ania zawodu jako zw iąza-nego z określoną w arstw ą społeczną oraz z ograniczoności zawodowej. Nie herm etyczna izolacja poszczególnych zawodów od siebie, ale socjali-styczny duch w spółpracy oraz pełna zaufania i koleżeńskości atm osfera w spółpracy m iędzy poszczególnym i zawodam i są typow e dla socjalizm u.
U kształtow anie socjalistycznej etyki zawodowej m a więc olbrzym ie znaczenie dla rozw oju trw ałego stosunku pracow ników do zawodu. Zw
ią-zanych jest z tym jednocześnie wiele praktyczych konsekw encji. Dzięki orientacji na określone w artości i norm y m oralne socjalistyczna e ty -ka zawodowa działa m otyw ująco i stym ulująco na m yślenie, odczucia i działania jednostki przy rozw iązyw aniu ak tu a ln y ch i przyszłych zadań zawodowych, w pływ a na poziom aktyw ności zawodowej, na jakość, kie-ru n ek oraz ekonom iczną efektyw ność pracy zawodowej.
W dalszym ciągu przedstaw ione zostaną niektóre problem y związane z w yborem zawodu oraz rozw ojem nowego stosunku do zawodu m łodej generacji.
1. MIEJSCE ZAWODU W SYSTEMIE WARTOŚCI I OSOBISTYCH CELACH ŻYCIOWYCH
N ajbardziej widoczne zm iany w postaw ach i zachow aniach wobec za-wodu w socjalizm ie w y rażają się tym , że zawód w hierarch ii osobistych celów życiowych przesunął się w sposób zdecydow any z p eryferii do cen-trum . Tego rodzaju tendencję zaobserwow ać m ożna bardzo w yraźnie już u uczniów w okresie w yboru zawodu. B adania potw ierdzają, że problem zawodu stoi na pierw szym m iejscu wśród problem ów , jakie przeżyw ają uczniowie. W Instytucie H ercena w Leningradzie zanalizow ano 5000 od-powiedzi starszych uczniów na tem at n u rtu ją cy c h ich problem ów . W śród pięciu głów nych odpowiedzi pierw szą grupę tw orzyły problem y w yboru zawodu. Problem ten podało 9&°/o b a d a n y c h 1. Podobne badania przepro-wadzane w NRD w ykazały, że przyszły w ybór zaw odu odgryw a w ażną rolę już wśród uczniów klas siódm ych. I tak spośród 839 badanych 76% uczniów klas 7— 8 i 81% uczniów klas 9— 10 podało, że n ajbardziej in te -resu je ich problem w yboru zawodu 2.
Ja k oceniają p rak ty k a n ci i m łodzi w ykw alifikow ani robotnicy rolę zawodu w swoim życiu? P ra k ty k a n c i kom binatu chemicznego w odpow ie-dzi na p ytanie — „K ażdy człowiek staw ia sobie określone cele w życiu. K tóre z w ym ienionych celów są dla P ana szczególnie istotne?” w ym ienili następujące cele w arte osiągnięcia 3:
N = 285 p rak ty k an tó w , 2 rok p rak ty k i (w ielokrotne w ym ienianie ce-lów).
1 Por. W. К u h r t, Aufgaben und Formen der Berufswahlvorbereitung der Schüler durch die sozialistische Oberschule, [w.-] Beiträge zur Berufsberatung, Berlin 1976, s. 149.
2 Ibidem, s. 150.
я Por. K. D e 1 1 1 e r, Soziologische Probleme junger Facharbeiter im unm ittel-baren Produktionsprozeß unter dem A spekt der Herausbildung und Festigung einer Berufsverbundenheit, Diplomarbeit, WB Soziologie, Martin Luther-Universität Halle-W ittenberg 1976, zał. 1, s. 15.
K olejność ważności celów w życiu: 1) przyjem ne m ieszkanie,
2) życie rodzinne,
3) sukcesy w w ykonyw anym zawodzie, 4) możliwości rozw oju w zawodzie,
5) prestiż robotnika w ykw alifikow anego w społeczeństwie, 6) beztroskie życie,
7) zadowolenie z p rac y zawodowej,
8) zarabianie pieniędzy poprzez w ykonyw anie zawodu, 9) własność p ry w atn a.
P orów nując w ypow iedzi p rak ty k a n tó w z w ypow iedziam i m łodych w y-kw alifikow anych robotników m ożna, ogólnie rzecz biorąc, stw ierdzić zbieżność opinii, co w ykazuje zestaw ienie odpowiedzi na to samo p y ta -nie *.
N = 279 m łodych robotników w ykw alifikow anych do lat 25 (wielo-krotne w ym ienianie celów).
K olejność ważności celów w życiu: 1) przyjem ne m ieszkanie,
2) życie rodzinne,
3) sukcesy w w ykonyw anym zawodzie, 4) zadowolenie z pracy zawodowej,
5) prestiż robotnika w ykw alifikow anego w społeczeństwie, 6) m ożliwości rozw oju w zawodzie,
7) zarabianie pieniędzy poprzez w ykonyw anie zawodu, 8) beztroskie życie,
9) własność pryw atna.
W yniki pozw alają stw ierdzić, co następuje:
— Życie rodzinne i rozw ój zawodowy należą do pierw szoplanow ych osobistych celów życia p rak ty k an tó w i m łodych robotników w ykw ali-fikow anych. Przeprow adzona w ro k u 1973 ankieta w śród około 1500 m ło-dych robotników w ykw alifikow anych w NRD w ykazała podobnie silny związek m iędzy zawodem a rodziną w system ie w artości ankietow anych. Na pierw szym m iejscu 80% w ym ieniło sukcesy zawodowe i zadowolenie z pracy oraz 76,7% na drugim m iejscu harm onijne życie rodzinne.
— Zadowolenie z działalności zawodowej i sukcesy w w ykonyw anym zawodzie w ysuw ają się na plan pierw szy w raz z rozpoczęciem pracy w charakterze robotnika w ykw alifikow anego. Silniejsza potrzeba osiąg-nięcia zadowolenia z pracy zawodwoej pozostaje w zw iązku z pierw szym i praktycznym i dośw iadczeniam i i z problem em zatrudnienia m łodych
ro-botników w ykw alifikow anych zgodnie z ich przygotow aniem zawodo-wym.
M otyw zarobku nie jest już jedynym k ry te riu m stosunku do z a -wodu. W skazuje na to fakt, że dla większości m łodych ludzi zawód nie jest jedynie środkiem do zapew nienia egzystencji. Jednocześnie nie wolno pom inąć faktu, że dążenie do osiągnięcia wysokich zarobków w połącze-niu z potrzebą zadowolenia i radością z pracy odgryw a dużą rolę. Spo-śród 285 p rak ty k a n tó w w kom binacie chem icznym 92,3% uważa n astę-pujące sform ułow anie za całkowicie lub częściowo im odpow iadające: „W zawodzie dążę do w ykonyw ania czynności, które sp raw iają m i przy -jem ność i radość; bardzo w ażne są przy tym także pieniądze” . Tylko 7,7% p rak ty k a n tó w zgodziło się w pełni ze sform ułow aniem : „Zawód potrzebny jest, aby zarabiać pieniądze. W szystko inne jest nieistotne”. Z tym zdaniem 37,2% zgodziło się częściowo.
— D om inująca rola zawodu wśród osobistych celów życiowych nie w yklucza, że dla części ludzi inne zajęcia w w olnym czasie m ają duże znaczenie. I tak np. spośród 753 pracow ników produkcji przem ysłu che-micznego 17% jest zdania, że różnego rodzaju hobby w czasie wolnym od pracy m a większe znaczenie, niż w ykonyw ane przez nich czynności zawodowe. Dobrze p łatn ą pracę w czasie w olnym 12% staw iają wyżej od pracy zawodowej. Tego rodzaju postaw y i zachow ania w ystępują prze-de w szystkim tam , gdzie nie zostały spełnione oczekiwania związane z zawodem, lub gdzie c h a ra k te r zawodu (ciężka praca fizyczna, praca za-grażająca zdrow iu itp.) w yw ołuje tylko m inim alne zadowolenie. Ogólnie biorąc, zajęcia w czasie w olnym od pracy nie stoją w u stro ju socjali-stycznym w sprzeczności z pracą zawodową ludzi. Do w szechstronnego rozw oju osobowości socjalistycznej należy także zróżnicow ane, odpowiednie do rosnących potrzeb k u ltu ra ln y c h spędzanie czasu wolnego od p ra -cy. W ten sposób praca zawodowa i czas w olny nie tw orząc altern aty w , lecz stanow ią w zajem nie oddziałujące na siebie sfery życia, kom plekso-wo określające treść życia człowieka.
2. WPŁYW WYBORU ZAWODU NA STOSUNEK PRAKTYKANTÓW I MŁODYCH WYKWALIFIKOWANYCH ROBOTNIKÛW DO WYUCZONEGO LUB WYKONYWANEGO ZAWODU
W ybór zawodu jest — jak wiadomo — dynam icznym procesem roz-woju osobowości m łodzieży, w trakcie którego k sz ta łtu ją się najw ażniej-sze postaw y wobec życia i wobec społeczeństwa. Zadaniem socjalistyczne-go społeczeństw a jest celowe i planow e w spom aganie dojrzew ania tej osobistej, a zarazem obyw atelskiej decyzji. M łodej, nieukształtow anej je
-szcze jednostce potrzeba inform acji o oczekiw aniach i w ym aganiach ze stro n y społeczeństw a. W procesie w yboru zawodu należy skoncentrow ać uw agę na dw u problem ach:
1) orien tacji na tem at s tru k tu ry zawodu. Jego c h a ra k te r i staw iane przed nim w ym agania pow inny kształtow ać się tak, aby decyzja w yboru tego zawodu w ynikała z wysokiego stopnia inform acji, w iedzy i św iad o -mości społecznej m łodzieży;
2) w yboru zawodu, k tó ry w inien charakteryzow ać się zgodnością m ię-dzy potrzebam i gospodarczym i a zainteresow aniem zawodowym i zdol-nościam i jednostki.
W ybór zawodu, jako proces społeczny, determ inow any jest poprzez w spółdziałanie zew nętrznych i w ew nętrznych uw arunkow ań. C zy n n ik a-m i zew nętrznya-m i są a-m. in.: s tru k tu ra społeczno-ekonoa-m iczna społeczeń-stw a, stosunki własnościowe, klasow e i w ładzy, s tru k tu ra zawodu i licz-ba będących do dyspozycji zawodów, s tru k tu ra tery to rialn a , szkoła, za-kład pracy, dom rodzinny, krew ni i przyjaciele, środki m asowego przeka-zu, hierarch ia w artości w odniesieniu do zawodu, znaczenie zawodu w ży-ciu publicznym . C zynnikam i w ew nętrznym i w pływ ającym i na w ybór za-wodu są procesy przebiegające w świadomości ludzi. W yrażają się one w życzeniach zawodowych, zainteresow aniu i predyspozycjach do danego zawodu.
Decyzja w yboru zawodu nie w ynika nigdy „sam a z siebie” , lecz zawsze z kontaktów m łodzieży z otaczającą ją społeczną rzeczywistością. W ybór zawodu jest więc określany przez to, na ile uda się w ykorzystać w szy-stkie uśw iadom ienia i ukierunkow ania zawodowe w celu coraz lepsze-go przylepsze-gotow ania m łodzieży do podjęcia w łaściw ej decyzji.
P roblem inform acji o zawodzie w skazuje na konieczność doskonale-nia system u poradnictw a zawodowego. Badadoskonale-nia socjologiczne dają nam odpowiedź na dw a pytania:
a. Ja k i jest stopień poinform ow ania m łodzieży na tem at możliwości przysposobienia zawodowego 5?
b. Jakie źródła inform acji oraz czynniki zew nętrzne przyczyniają się do orien tacji zawodowej młodzieży?
Opinie p rak ty k an tó w w skazują przew ażnie na dobre lub zadow alają-ce poinform ow anie o alają-cechach zawodu. Mimo to pew ien proalają-cent ankieto-w anych odczuankieto-wa b rak inform acji o niektórych cechach zaankieto-wodu. W od-niesieniu do sposobu kształcenia jest to np. 26,8%. Daje się stw ierdzić także różnice m iędzy w yobrażeniam i o zawodzie a jego faktycznym
cha-5 K. B o h m , J. S a c k , Analyse des Ensembles der Einflußfaktoren der Be-rufswahl, Diplomarbeit, WB Soziologie, Martin Luther-Universität Halle-W itten berg 1977, s. 54.
T a b e l a 1 Orientacja badanego w m omencie wyboru zawodu
(N = 194 prkatykantów, 1 rok nauki, dane w %)
Stopień poinformowania Informacje o zawodzie treść zawodu wymagania sposób kształcenia m ożliwości zarobku możliwość podnosze-nia kw ali-fikacji Bardzo dobry 3,6 5,2, 3,1 9,8 10,8 Dobry 38,1 38,7 32,0 40,2 42,8 Zadowalający 40,7 38,7 37,6 37,6 32,0 Brak informacji 16,0 16,0 26,8 12,4 13,9 Brak danych 1,6 1,4 0,5 — 0,5
rak terem . Z porów nania w yobrażeń na tem a t zaw odu w m om encie jego w yboru z dośw iadczeniam i w okresie nauki w yn ik ają in teresu jące dane W tym względzie badani odpowiedzieli na p ytanie a n k ie ty 6: „Czy zna-lazł Pan w okresie przygotow ania zawodowego potw ierdzenie w yobrażeń, jakie m iał P a n o w ybranym zaw odzie?”
N = 194 p rak ty k an tó w , 1 rok nauki. 1) tak, całkow icie 3,6°/o 2) w dużej części 44,8% 3) raczej nie 36,6%
4) nie 12,9%
5) b rak odpowiedzi 2,1%
Połowa badanych podaje, że ich w yobrażenia na tem at zawodu czę-ściowo lub w ogóle się nie potw ierdziły. Należy n atychm iast zapytać:
— J a k dalece realn e by ły w yobrażenia m łodzieży na tem at danego zawodu bezpośredno przed jego wyborem ?
— Jakie czynniki sp rz y jają takiem u rozdźw iękow i m iędzy w yobraże-niam i na tem a t zawodu a stan em faktycznym ?
„Id ealną” zgodność wiedzy m iędzy w yobrażeniam i a stanem faktycznym można osiągnąć n a tu ra ln ie bardzo rzadko. W yobrażenia, jako rep ro -dukow ane subiektyw ne odbicia przedm iotów i zjaw isk otaczającego nas św iata, posiadają m. in. tę właściwość że są fragm entaryczne, niekom -pletne, a tym sam ym nie odzw ierciedlają zjaw isk z całą ostrością i w y-razistością. W odniesieniu do w yobrażeń dotyczących zawodu, fak t ten jest dodatkow o p o p arty przez to, że m łodzież ogólnie biorąc nie poznaje zawodów poprzez p rak ty k ę. W yobrażenia na tem at zawodu w ynikają z opisów innych osób. O kreślone szczegóły co do przyszłego zawodu schodzą w w yobraźni m łodych ludzi na drugi plan. Może także dojść do te
-go, że pew ne cechy przyszłego zawodu u trw a la ją się w świadomości m ło-dych ludzi raczej jako subiektyw ne życzenia niż realia życia zawodowe-go. Aby więc ukształtow ać realn e w yobrażenia dotyczące zawodu, należy w m omencie w yboru zawodu zastosować środki um ożliw ające:
a) skonfrontow anie m łodzieży bezpośrednio z zawodem oraz atm os-ferą zawodową,
b) przekazanie bardziej precyzyjnych i rzeczowych inform acji o w y-m aganiach i kon k retn y ch w arunkach pracy w poszczególnych zawodach, c) zatrudnienie odpow iadające kw alifikacjom przez zm ianę treści za-w odu i przekształcanie stanoza-w isk pracy.
Czynnikam i sprzyjającym i pow staw aniu nierealnych w yobrażeń o za-wodzie są m. in.:
— w ystępujące niekiedy niew łaściw e w ykorzystanie źródeł inform a-cji w zakresie poradnictw a zawodowego;
— tendencje do organizow ania nie tyle poradnictw a zawodowego co reklam y zawodu, kiedy przedstaw ia się jedynie przyjem ne stro n y zawo-du (k ryją się za tym rów nież egoistyczne postaw y zakładów pracy);
— subiektyw nie zabarw ione, „w dobrych in ten cjach ” zalecenia, sto -jące w sprzeczności z w ym ogam i społecznym i;
— zm iana o rientacji ucznia w k ieru n k u innych zawodów, ponieważ z różnych przyczyn jego właściwe życzenia i w ybór nie m ogą być zre-alizowane;
— m om ent decyzji podjęcia nauki w danym zawodzie;
— w ystępow anie w procesie w yboru zawodu pasyw nej lub obojętnej postaw y m łodzieży.
M om ent w yboru nauki w danym zawodzie podało 194 u cz n ió w 7: szósta klasa 0,5%
siódm a klasa 2,1% ósma klasa 7,2% dziew iąta klasa 46,4% dziesiąta klasa 40,2% b rak danych 3,6%
Spośród ankietow anych 40,2% podjęło decyzję dopiero w 10 klasie, a więc stosunkow o późno. W ym aganie wczesnej decyzji odnośnie do podjęcia zawodu (np. w 7 klasie) rów nież nie może być zaakceptow ane, p o -niew aż w ty m okresie uczeń nie m a jeszcze tak w ielu inform acji do dys-pozycji, aby mieć realistyczne w yobrażenie o zawodzie. Z byt późna de-cyzja zaw iera w sobie niebezpieczeństw o w yboru zawodu, o którego cha-rak terze i w arunkach nie jest się dostatecznie poinform ow anym . Zbyt późne decyzje w yboru zaw odu m ają także związek z m ożliwościami re a
li-zacji życzeń dotyczących zawodu. W ysoki udział zm iany orientacji w kie-ru n k u zawodu innego niż upragniony, jest powodem niezgodności m iędzy w yobrażeniam i o zawodzie a rzeczyw istą oceną zawodu.
B adania przeprow adzone w śród 194 uczniów dają następujący obraz zgodności życzeń i szkolenia 8:
odpowiada zawodowi upragnionem u 5,1%
odpowiada zawodowi będącem u „drugim życzeniem ” 21,3% odpowiada dalszym kolejnym życzeniom 16,5% nie był w ogóle b ra n y pod uw agę jako upragniony zawód 57,1% Ja k widać 57,1% ankietow anych nie m iało zam iaru w ybrać zawodu, w k tó ry m obecnie się szkolą. Takie sytuacje w y stępują szczególnie ostro w przypadku zawodów, na które istnieje popyt w gospodarce narodow ej, a które nie są zbyt popularne w śród m łodzieży. W tej grupie uczniów w ystąpiły inne życzenia zawodowe, które jednak nie m ogły być spełnio-ne. Dlatego też zdecydow ali się oni na zawód, w k tó ry m obecnie się szkolą. Z tego względu w poradnictw ie zawodowym niezbędne jest za-pew nienie pomocy m łodym ludziom, których życzenia odnośnie do póź-niejszego zawodu są albo niejasne, nieokreślone czy m ało uprofilow ane, albo pozostają w sprzeczności z potrzebam i społecznym i i popytem ze stro n y gospodarki narodow ej. W przypadku tej g ru p y uczniów niezbędne jest intensyw ne, zwłaszcza indyw idualne poradnictw o zawodowe.
Po sform ułow aniu tych kilku uw ag dotyczących poinform ow ania m ło-dzieży o zawodzie, do którego jest przysposabiana, chcielibyśm y przejść do drugiego problem u i zanalizow ać na podstaw ie badań socjologicznych, jakie źródła inform acji oraz czynniki zew nętrzne w pływ ają na w ybór za-wodu. Na pięciopunktow ej skali 194 p rak ty k a n tó w m iało określić („bardzo silny w p ły w ” do „braku w'pływ u”), kto i co w yw ierało na nich określo-ny w pływ przy wyborze zawodu. Jeżeli „bardzo siln y ” i „silokreślo-ny” w pływ połączyć razem , uzyskam y następującą kolejność czy n n ik ó w 0 (N = 194 p raktykantów , 1 rok nauki, oceny punktow e)'
1) rodzice 317
2) rodzeństw o (krewni), znajom i 225
3) ośrodek poradnictw a zawodowego 215
4) koledzy z klasy (przyjaciele) 108
5) w ychow aw ca klasy , 84
6) m ate ria ły inform acyjne poradnictw a zawodowego 77
7) inne 71
8) przedstaw iciele zakładów pracy 58
9) nauczyciele przedm iotów przyrodniczych 53 8 Ibidem, s. 41.
10) prasa 50
11) okręgow a kom enda w ojskowa 50
12) opiekunow ie zajęć technicznych 48
13) nauczyciele poradnictw a zawodowego w szkołach 45
14) film (radio) telew izja 41
15) nauczyciele w ychow ania obyw atelskiego 27
16) organizacja społeczna (FDJ) 17
17) bry g ad a spraw ująca p a tro n a t nad szkolą, klasą 14
Ja k p rak ty k an ci w zawodach budow lanych oceniają skuteczność po' radnictw a zawodowego 10?
T a b e l a 2 Czynniki w pływ ające na wybór zawodu w wyuczonym zawodzie
(N = 80 praktykantów, 1 rok nauki, budownictwo, dane w %>)
Kolejność według stopnia ważności Stopień wpływu bardzo silny silny mniej silny brak w pływu ogółem Rod,ziee 17,50 35,00 35,00 12,50 100,0 Przyjaciele znajomi 15,00 27,50 36,25 21,26 100,0 Szkoła 6,25 22,50 40,00 31,25 100,0 Zakład pracy 5,00 16,25 17,50: 61,25 100,0 Wychowanie techniczne 7,50 10,00 33,75 48,75 100,0 Ośrodek porad-nictwa zawo-dowego 5,00 11,25 11,25 72,50 100,0 Prasa, radio 3,75 6,25 25,00 65,00 100,0
Także w ankiecie przeprow adzonej w śród m łodych w ykw alifikow a-nych robotników zazw yczaj na pierw szym m iejscu w śród czynników w pływ ających na w ybór zawodu stoją rodzice. Je st to n atu raln e. Między rodzicam i a dziećmi istnieją szczególnie silne więzi społeczne. Dzieci ro-sną pod opieką rodziców i środowisko rodzinne w yw iera silny w pływ w
y-chowawczy. N aturalnie należy uw zględnić tu fakt, że jakość tego w pływ u wychowawczego może być bardzo zróżnicow ana. Można stw ierdzić, że pziom kw alifikacji rodziców decyduje o tym , w jakim stopniu rodzice m o-gą pomóc dzieciom przy w yborze zawodu. Nie chodzi więc w żadnym w
y-10 K. M u s с h i o 1, Einige soziologische Probleme der Berufsverbundenheit und äss Berufswechsels bei Bauarbeitern. Untersucht am Beispiel des VEB Baurepa-raturen Halle, Diplomarbeit, WB Soziologie, Martin Luther-Universität Halle-W it- tenberg 1977. s. 43.
padku o „pom niejszanie” w pływ u rodziców przy w yborze zawodu. Należy raczej znaleźć sposób na to, aby jeszcze bardziej pomóc rodzicom w re a lizacji funkcji doradczej przy w yborze zawodu, tak by uw zględnić in te re -sy społeczeństw a socjalistycznego i m łodzieży.
Zadowolenie może spraw iać rosnący w pływ instytucji społecznych w system ie poradnictw a zawodowego. Jakość tego poradnictw a mogła być istotnie zwiększona przez utw orzenie do końca 1977 r. w wojewódz-kich i pow iatow ych m iastach NRD 212 ośrodków poradnictw a zawodowe-go. Jednocześnie nie należy zapom inać, że doradczy w pływ instytucji społecznych jest różnie oceniany przez młodzież. Zależy to od sposobu pracy tych insty tu cji. Ogólnie biorąc, trzeba nadal zwiększać skuteczność w pływ u szkoły i zakładu pracy w system ie poradnictw a zawodowego.
R easum ując m ożna poczynić następujące uwagi:
— O bserw uje się postęp w inform ow aniu młodzeży o różnych zawo-dach, do k tó rych może być przysposobiona. Je st on przede w szystkim w ynikiem celowego i konsekw entnego rozw oju poradnictw a zawodowego w NRD, jako dziedziny w ażnej z ogólnonarodowego p u n k tu widzenia.
— Mimo tego postępu badania socjologiczne w ykazują istnienie defi-cytu inform acyjnego w odniesieniu do wiedzy o poszczególnych cechach zawodów. N iektóre inform acje są niedokładne, zbyt pow ierzchow ne lub zbyt ogólne.
— Inform acja w poradnictw ie zawodowym nie może być obliczona tylko i wyłącznie na cele krótkoterm inow e. Nie chodzi nam tylko o to, aby pozyskać m łodzież do w yboru jakiegoś zawodu. Przez przekazanie realnego obrazu zawodu chcem y jednocześnie z dokonaniem w yboru za-wodu wyrobić u m łodzieży trw ałą postaw ę wobec zaza-wodu, kształtow ać więź z zawodem, zadowolenie i dum ę zawodową.
—■ W poradnictw ie zawodowym bardziej niż dotychczas w inny być uw zględnione w zajem ne związki m iędzy obiektyw nym zapotrzebow aniem na inform acje a subiektyw ną potrzebą inform acji. W łaśnie lepsza znajo-mość subiektyw nej potrzeby inform acji um ożliw ia w trakcie spotkań o charakterze doradczym oraz indyw idualnych rozm ów ko n k retn iej i b a r-dziej przekonująco ustosunkow yw ać się do p y tań i problem ów młodzieży. — System inform acji w poradnictw ie zawodowym m usi uw zględniać zróżnicow anie w ieku i klas szkolnych, stopnia znajom ości zawodu i stru k -tu ry tery to rialn ej. Nie nadm iar inform acji na zasadzie, że im więcej tym lepiej, lecz koncentracja na rzeczach najistotniejszych jest w arunkiem skutecznego poradnictw a zawodowego. Konieczna jest przy tym ciągło kontrola źródeł inform acji. W yższy poziom poradnictw a zawodowego, dążenie do bardziej realistycznego, konkretnego i bardziej przejrzystego kształtow ania poradnictw a zawodowego w ym aga większej ilości i
lep-szych inform acji o zawodach i zapotrzebow aniu na m łodą kadrę n . Ozna-cza to „szukanie now ych dróg zaznajam iania uczniów i rodziców z zawo-dam i” 12.
— Inform ow anie m łodzieży o zaw odach jest także procesem zaw iera-jącym w sobie pew ną sprzeczność. Należy się liczyć z tym , że oficjalnym inform acjom ze stro n y szkół, zakładów pracy, ośrodków poradnictw a za-wodowego i organizacji społecznych przeciw staw iają się inform acje nie-oficjalne, dotyczące zawodów, które mogą naw et prow adzić do dezorien-tacji. I tak na przykład zbyt mało znane są w zajem ne w pływ y n a siebie m łodzieży w klasie, czy w kręgu przyjaciół z p u n k tu widzenia orientacji zawodowej. D ezorientujące inform acje mogą w ypływ ać także z pozycji danego zawodu w różnych g ru pach społecznych, co może w pływ ać ujem -nie na zdolność podjęcia racjo n aln ej decyzji.
— W procesie w yboru zawodu należy podnieść rolę m łodzieży jako podm iotu. Młodzież nie może w ystępow ać jedynie w roli konsum enta. Młody człowiek pow inien z większą indyw idualną odpowiedzialnością i inicjatyw ą przem yśleć problem y zw iązane z zawodem i zawodowym i w ym aganiam i oraz postarać się sam o większą ilość inform acji dotyczą-cych różnych zawodów i w arunków pracy zawodowej w przem yśle.
Kurt Ducke
SOCIOLOGICAL ASPECTS OF ATTITUDE OF YOUNG WORKERS TO THEIR PROFESSION
A
Profession, as a sociological category, produces far-reaching consequences both in life sphere of an individual and in social life. Proper selection of profession and formation of positive attitudes towards it is of special importance in the socialist society. The article discusses selected problems concerning selection of profession and shaping of attitude to the profession among young people.
Surveys conducted among pupils of senior school forms and young workers prove that profession and its selection belong to the most important life problems. Despite that w hen selecting a profession not all the interviewed possessed full information about it, which also exerts some influence on the fact that fifty per cent of the interview ed admit divergence between their idea of the profession and its real features. In another survey, over a half of those learning a profession state that a given profession was not taken into account at all as a „desirable one”.
This situation is determined by numerous factors including among others
pro-u B. G e r i c k e , Zpro-u einigen Entwicklpro-ungstendenzen in der Berpro-ufsberatpro-ung der DDR, „Forschung der sozialistischen Berufsbildung” 1977, z. 6, s. 24.
fessional advisory centres, which do not meet the expectations. Parents, friends, and acquaintances continue to exert a decisive influence on decisions concerning selection of a profession and obtaining information about it. Of essential im por-tance for the quality of information is here a profession and education background of those providing information.
The author postulates introduction of innovations to the system of vocational advisory services which w ill allow to bridge the „information gap” about profes-sions and combine subjective needs of young people with interests of the socialist economy.
